RAPORT Z ANALIZY EKONOMICZNEJ KART TECHNOLOGII

Transkrypt

1 ZADANIE 3.1. ANALIZA WYBRANYCH TECHNOLOGII RAPORT Z ANALIZY EKONOMICZNEJ KART TECHNOLOGII Autorzy: mgr inż. Piotr Krawczyk dr inż. Jolanta Baran dr inż. Agnieszka Janik dr inż. Adam Ryszko doc. dr hab. inż. Krzysztof Stańczyk mgr Aleksandra Mraczek-Krzak Opracowanie wykonano w ramach projektu pod nazwą OPRACOWANIE MODELU OCENY EKOEFEKTYWNOŚCI TECHNOLOGII ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU. Projekt współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Katowice, 20 kwietnia 2010 r.

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Opis metodyki analizy ekonomicznej Metoda wartości bieżącej netto NPV Określanie horyzontu czasowego prowadzonych analiz ustalenie ekonomicznego cyklu życia technologii Analiza kosztu kapitału określanie stopy dyskontowej Metoda wewnętrznej stopy zwrotu IRR Podsumowanie przyjętych założeń Wzór części ekonomicznej karty technologii Instrukcja wypełniania części ekonomicznej karty technologii Raport z weryfikacji wraz ze zbiorem uwag przekazanych na etapie weryfikacji wypełniającym karty Podsumowanie obliczeń Uwagi do analizy ekonomicznej Podsumowanie i wnioski Załączniki

3 1. Wprowadzenie W ramach projektu pt. Opracowanie modelu oceny eko-efektywności technologii zrównoważonego rozwoju przeprowadzono analizę ekonomiczną, w wyniku której uzyskuje się wskaźniki wykorzystywane w analizie eko-efektywności. Analizę ekonomiczną przeprowadzono w oparciu o dyskontowe metody bezwzględnej oceny opłacalności: metodę wartości bieżącej netto oraz metodę wewnętrznej stopy zwrotu. Obliczanie wartości wskaźników ekonomicznych poprzedzono pracami przygotowawczymi polegającymi na opracowaniu części ekonomicznej karty technologii, która została wykorzystana w fazie gromadzenia danych. Opracowano również instrukcję wypełniania części ekonomicznej karty technologii. Po otrzymaniu uzupełnionych kart technologii przeprowadzono weryfikację danych i informacji zawartych w otrzymanych kartach wybranych do badania technologii. Na etapie weryfikacji sporządzono listę koniecznych uzupełnień, których uzyskanie warunkuje możliwość dokonania właściwych obliczeń. Uwagi i prośba o uzupełnienie danych i informacji została skierowana do osób odpowiedzialnych za wypełnianie części ekonomicznej kart technologii. Po otrzymaniu dodatkowych wyjaśnień i uzupełnień przeprowadzono obliczenia uzyskując następujące wskaźniki ekonomiczne: docelowa wielkość produkcji produktu głównego, suma zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych, suma zdyskontowanych kosztów operacyjnych, suma zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych i kosztów operacyjnych, NPV, IRR. Poniżej zamieszczono szczegółowe opracowania i obliczenia podejmowane w poszczególnych fazach analizy ekonomicznej, począwszy od opracowania metodyki po uzyskanie wartości wskaźników. 3

4 2. Opis metodyki analizy ekonomicznej Analizę ekonomiczną przeprowadzono w oparciu o dyskontowe metody bezwzględnej oceny opłacalności: metodę wartości bieżącej netto oraz metodę wewnętrznej stopy zwrotu. Poniżej prezentuje się szczegółowy opis założeń i zestaw wykorzystanych formuł obliczeniowych Metoda wartości bieżącej netto NPV Metoda NPV (inaczej kryterium NPV) 1 opiera się na koncepcji dyskontowania strumienia wpływów i wydatków i obliczania ich wartości bieżącej 2. Pozwala ona na doprowadzenie do porównywalności wpływów i wydatków realizowanych w różnych okresach poprzez przeliczenie ich na wartości w określonym momencie bazowym (najczęściej przyjmuje się, iż jest to okres zerowy). Poniżej zaprezentowano założenia metody, algorytm, interpretację wskaźnika NPV oraz wady i zalety metody. Na wstępie należy przytoczyć dwa fundamentalne założenia, na których opiera się prowadzenie rachunku opłacalności dyskontowymi metodami bezwzględnej oceny opłacalności 3 : korzyść netto generowana przez inwestycję wyceniana jest kasowo jako przepływ pieniężny netto (NCF), w całym okresie życia inwestycji pieniądz ma wartość zmienną, co powoduje konieczność przestrzegania porównywalności czasowej, która poprzez zastosowanie rachunku dyskonta doprowadza wszystkie korzyści netto do porównywalności Przeprowadzając analizę ekonomiczną inwestycji z wykorzystaniem metody NPV przyjmuje się następujące założenia teoretyczne 4 : 1 NPV ang. Net Present Value określenia spotykane w polskiej literaturze: wartość bieżąca (teraźniejsza, aktualna) netto, wartość zaktualizowana netto, wartość obecna netto, wartość kapitałowa inwestycji, aktualna wartość nadwyżki netto, aktualna wartość nadwyżki finansowej netto. 2 Rachunkowość zarządcza, red. Kiziukiewicz T., Wyd. Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo s.c., Wrocław 2000, str Rogowski W.: Rachunek efektywności inwestycji. Wyd. Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Kraków 2008, str Rogowski W.: Rachunek efektywności inwestycji. Wyd. Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Kraków 2008, str

5 określona jest długość ekonomicznego cyklu życia inwestycji (okresu obliczeniowego), znana jest oczekiwana struktura (tzn. wielkość i rozkład w czasie) korzyści netto (przepływów pieniężnych netto) w całym ekonomicznym cyklu życia inwestycji, inwestycja charakteryzuje się konwencjonalnym (typowym) rozkładem w czasie przepływów pieniężnych netto, nakłady inwestycyjne są ponoszone nieodwracalnie (brak elastyczności), jedyną alternatywą wobec realizacji inwestycji jest inwestycja na rynku kapitałowym, zakłada się płaski kształt krzywej rentowności w całym cyklu życia inwestycji (stała stopa dyskontowa w całym okresie), zakłada się, że przepływy pieniężne netto inwestycji powstają z końcem roku, podczas gdy w rzeczywistości są tworzone stopniowo w ciągu całego roku, co powoduje, iż wartości NPV mogą być niedoszacowane (założenie to jednak prowadzi do zaniżenia wartości NPV, dlatego można je uznać za bezpieczne), miarą opłacalności wykorzystywanej w algorytmie metody jest kumulacja korzyści netto. Obliczanie wartości bieżącej netto polega na zsumowaniu wszystkich korzyści netto (przepływów pieniężnych netto) związanych z technologią, osiąganych w całym ekonomicznym cyklu życia tej technologii, które przed sumowaniem się dyskontuje, czyli sprowadza do jednego momentu czasowego w celu ujednolicenia ich wartości pieniężnej. W przypadku technologii istniejących (eksploatowanych) i planowanych do wdrożenia (przyszłościowych) na korzyści netto będzie się składać różnica pomiędzy: wzrostem/spadkiem przychodów osiąganych z działalności podstawowej w wyniku wdrożenia i eksploatacji technologii (w szczególności: przychody uzyskiwane ze sprzedaży produktu głównego, produktów dodatkowych oraz ze sprzedaży usług), wzrostem/spadkiem kosztów działalności operacyjnej ogółem ponoszonych w związku z wprowadzeniem i eksploatacją analizowanej technologii. 5

6 Ogólnie w przypadku technologii istniejących (eksploatowanych) obliczenia powinny sprowadzić się do ustalenia przepływów pieniężnych stanowiących różnicę pomiędzy stanem bez wdrożenia analizowanej technologii oraz po jej wdrożeniu (tzw. metoda różnicowa). Jednak ze względu na trudności w uzyskaniu takich danych, obliczenia wykonuje się dla danych z zakresu przychodów i kosztów wydzielonych dla analizowanych technologii. Natomiast w przypadku technologii planowanych do wdrożenia (przyszłościowych) przepływy pieniężne wynikają wprost z funkcjonowania tych technologii. W przypadku technologii nieefektywnych finansowo, wdrażanych nie ze względu na prosty rachunek ekonomiczny, lecz ze względu na wymogi zewnętrzne (np. konieczność dostosowania emisji zanieczyszczeń do wymogów ochrony środowiska, konieczność dostosowania parametrów produktów lub usług do wymogów prawa, norm itp.), w obliczeniach NPV w pewnych przypadkach można uwzględnić również potencjalnie utracone zyski z działalności. Wdrożenie tych technologii jest warunkiem niezbędnym, pozwalającym kontynuować dotychczasową działalność produkcyjną, czy usługową, a ich nie wdrożenie skutkuje ponoszeniem podwyższonych opłat środowiskowych lub kar, bądź utratą rynków zbytu (produkty nie spełniające obowiązujących norm, czy obowiązujących przepisów prawnych). Korzyścią z wdrożenia tych technologii jest więc z punktu widzenia inwestora możliwość kontynuowania działalności, a co za tym idzie osiągania z niej zysków. Formuła obliczeniowa NPV przyjmuje postać ogólną: gdzie: CF r t N i przepływy pieniężne netto (wpływ gotówki obliczany jako różnica między wpływami i wydatkami) uzyskiwane w latach od 1 do t; stosowana stopa procentowa; liczba lat; nakłady inwestycyjne. Na poniższym rysunku przedstawiono poszczególne kroki w analizie efektywności ekonomicznej technologii za pomocą metody NPV. 6

7 Warunkiem rozpoczęcia procedury obliczeniowej jest zgromadzenie wszystkich potrzebnych danych, które wyszczególniono w karcie technologii oraz w instrukcji do niej. Szacowanie wartości przepływów pieniężnych netto Szacowanie wartości zdyskontowanej poszczególnych przepływów pieniężnych netto (odpowiedni współczynnik dyskonta) Sumowanie zdyskontowanych przepływów pieniężnych netto Interpretacja uzyskanych wyników Rysunek 1. Kroki podejmowane w ramach analizy efektywności ekonomicznej technologii metodą NPV Źródło: Opracowanie własne. W poniższej tabeli przedstawiono możliwe do uzyskania wartości wskaźnika NPV wraz z ich interpretacją. Tabela 1. Interpretacja wskaźnika NPV Wartość wskaźnika NPV>0 NPV=0 Interpretacja wyniku Projekt 5 kwalifikuje się do wstępnej akceptacji, bowiem stopa zwrotu jest wyższa od kosztu pozyskania kapitału. Jeśli porównuje się różne rozwiązania, technologie, czy projekty, to z reguły wybierany jest ten o najwyższym NPV. Projekt neutralny, bowiem stopa zwrotu jest równa kosztowi kapitału finansującego inwestycję. NPV<0 Projekt należy odrzucić, ponieważ jest nieopłacalny Źródło: Opracowanie własne Jak wszystkie metody oparte na przyjętych założeniach teoretycznych, tak również metoda NPV ma zarówno wady jak i zalety. 5 W tym przypadku technologia. 7

8 W kolejnej tabeli zestawiono zalety i wady metody NPV oraz metody neutralizacji zidentyfikowanych wad. Tabela 2. Zalety i wady metody NPV ZALETY WADY SPOSOBY NEUTRALIZACJI WAD Korzyść netto jest wyrażona przepływem pieniężnym netto Uwzględnia zmienność wartości pieniądza w czasie Utrudniony wybór odpowiedniego poziomu stopy dyskontowej Nie pokazuje relatywnej opłacalności ocenianej inwestycji (metoda bezwzględna nierelatywna) 1. Szacuje się wysokość premii za ryzyko i traktuje się tę wartość jako składnik stopy dyskontowej w koncepcji przychodowej. 2. Szacuje się koszt kapitału własnego (w koncepcji kosztowej), w szczególności gdy inwestycja jest realizowana przez firmę, która nie jest notowana na rynku kapitałowym i nie można wykorzystać do szacowania kapitału własnego modelu CAPM czy modelu Gordona. 3. Konieczne jest przestrzeganie zasady spójności przyjmuje się stopę dyskonta w ujęciu kosztowym w zależności od formuły przepływów pieniężnych netto, które mają być dyskontowane. Należy przestrzegać zasady spójności związanej z inflacją (model nominalny nominalna stopa dyskonta; model realny = realna stopa dyskonta) By pokazać efektywność w wartościach względnych wartość NPV danej inwestycji można odnieść do wartości nakładów inwestycyjnych poniesionych na jej realizację. W tym celu wykorzystuje się wskaźnik wartości bieżącej netto (Net Present Value Ratio), który wyraża skumulowaną zdyskontowaną wartość korzyści netto (NPV) przypadającą na jednostkę zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych 8

9 ZALETY WADY SPOSOBY NEUTRALIZACJI WAD Zakłada ujmowanie w bezwzględnej ocenie opłacalności korzyści netto z całego cyklu życia inwestycji Pozwala zbudować obiektywne bezwzględne kryterium decyzyjne Zakłada płaską krzywą rentowności (stałość stopy dyskonta w całym cyklu życia inwestycji) Przyjmuje założenie o równości stopy dyskontowej oraz stopy kapitalizacji wykorzystywanej do reinwestycji dodatnich przepływów pieniężnych netto Jest to najistotniejsza wada. W praktyce krzywa rentowności odzwierciedlająca stopę dyskontową jest zmienna. Jest to spowodowane możliwymi zmianami w oprocentowaniu kapitału obcego, kosztach kapitału własnego, strukturze finansowania inwestycji (udział kapitału własnego i obcego), w podatku dochodowym od osób prawnych. Założenie to dotyczy również stałości rentowności inwestycji oraz premii za ryzyko. Rozwiązaniem może być tutaj stosowanie zmiennej stopy dyskontowej dla poszczególnych okresów cyklu życia. Można również obliczyć średnią geometryczną ze stóp dyskontowych właściwych dla wszystkich okresów cyklu życia inwestycji, a następnie zastosować tę średnią jako stopę dyskontową dla wszystkich okresów Należy w obliczeniach uwzględnić właściwy kształt krzywej rentowności dla danej inwestycji w całym okresie życia. Należy przyjąć dla każdego okresu właściwą dla tego okresu stopę dyskontową odzwierciedlającą rzeczywistą wartość pieniądza w danym okresie. Rozwiązanie to wymaga stosowania zmiennej stopy dyskontowej dla poszczególnych okresów cyklu życia 9

10 ZALETY WADY SPOSOBY NEUTRALIZACJI WAD Wiąże inwestycję z długofalowym celem działania firmy (wzrost wartości) Może być stosowana do szacowania opłacalności zarówno do inwestycji typowych, jak i inwestycji nietypowych Ma statyczny charakter, nakłady inwestycyjne są ponoszone nieodwracalnie (ogranicza aktywne zarządzanie inwestycją po rozpoczęciu jej realizacji), nie uwzględnia więc możliwości dostosowania inwestycji do zmian otoczenia elastyczności tkwiącej w inwestycji (przesunięcie momentu realizacji inwestycji, wycofanie się z inwestycji, zmniejszenie lub zwiększenie jego skali, czasowe wstrzymanie jego eksploatacji) Nie pozwala oszacować marginesu ryzyka Wadę tą można wyeliminować stosując modele wyceny opcji. Opcje związane z inwestycjami są nazywane opcjami realnymi. Najczęściej wymienia się: opcję opóźnienia, opcję ekspansji, opcję rezygnacji, opcję przełączania oraz opcję zmiany skali działalności Wadę tę można neutralizować poprzez dodatkowe obliczenia tj. próg rentowności czy test wrażliwości projektu. Test wrażliwości projektu polega na przyjęciu, że wybrany element przyjęty w obliczeniach może zmienić. Oblicza się NPV dla przyjętych scenariuszy zmian. Innym sposobem jest poszukiwanie granicznej wielkości elementu, przy której NPV = 0, a także badanie wrażliwości projektu na zmianę czynnika czasu 10

11 ZALETY WADY SPOSOBY NEUTRALIZACJI WAD Pozwala prowadzić analizy związane z ryzykiem inwestycji i umożliwia prostą interpretację uzyskanych wyników Spełnia zasadę addytywności: Jest metodą multiplikatywną: Nie pokazuje precyzyjnie stopy rentowności projektu: przyjęcie wyłącznie wartości NPV do oceny projektu może być niewystarczające. Projekt o małej wartości NPV może mieć dużą stopę zwrotu, a projekt o dużej wartości NPV nie musi mieć największej stopy zwrotu Można porównywać jedynie projekty o tym samym czasie trwania Ocenę projektu można uzupełnić wyliczeniem dodatkowych wskaźników, jak np. wewnętrznej stopy zwrotu (ang. Internal Rate of Return IRR). Jednak NPV i IRR mogą przynieść różne decyzje o przyjęciu lub odrzuceniu projektu. Dla projektów wzajemnie się wykluczających powinno stosować się NPV. W obliczeniach w niniejszym projekcie zastosowano to rozwiązanie poprzez oszacowanie IRR dla każdej rozważanej technologii. Zrównanie czasu trwania analizowanych projektów, z uwzględnieniem odpowiedniego poziomu inwestycji odtworzeniowych Źródło: Rogowski W.: Rachunek efektywności inwestycji. Wyd. Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Kraków 2008, str Z przedstawionych powyżej cech metody NPV wynika, iż bardzo złożoną kwestią i istotnym uproszczeniem jest przyjęcie do wyliczeń stałej stopy dyskontowej (którą dyskontowane są przepływy pieniężne), ponadto problemem jest statyczny charakter oraz stosowanie wartości bezwzględnych. W ostatniej kolumnie podaje się możliwe podejścia do rozwiązania wskazanych problemów. Dodatkowe problemy związane ze stosowaniem metody NPV wskazuje J. Różański 6 : określenie czasu, dla którego liczona jest wartość NPV, zwłaszcza w przypadku, gdy mamy do czynienia nie z jednorazową likwidacją obiektu inwestycyjnego, lecz wielokrotnymi zabiegami przedłużającymi jego eksploatację, oraz określenie liczby lat, dla której będzie wyliczana wartość NPV, i oddzielnie wartość rezydualna; wyznaczenie przewidywanych wartości przepływów, zwłaszcza w sytuacji, w której przepływy wyliczane są dla wielu kolejnych lat prognozy te z reguły okazują się nieprawdziwe, a więc i sam rachunek oparty na tych prognozach jest chybiony. Osobnym 6 Różański J.: Współczesne finanse wiele pytań, wiele kontrowersyjnych teorii i koncepcji. E-finanse. Finansowy kwartalnik internetowy dostęp 20 marca 2010]. Dostępny w Internecie: 11

12 zagadnieniem jest tu zastosowanie w tych prognozach cen stałych lub zmiennych (nominalnych) oba rozwiązania mają swoje plusy i minusy Określanie horyzontu czasowego prowadzonych analiz ustalenie ekonomicznego cyklu życia technologii 7 W ramach analizy efektywności ekonomicznej technologii rozważa się również zagadnienia związane z ustalaniem ekonomicznego cyklu życia technologii, a co za tym idzie horyzontu czasowego prowadzonych analiz. Poniżej opisuje się możliwe sposoby podejścia do tego problemu. Przez horyzont czasowy rozumiana jest maksymalna liczba lat objętych prognozą. Prognozy dotyczące przyszłości projektu powinny być formułowane dla okresu odpowiadającego jego ekonomicznemu okresowi użytkowania, a także wystarczająco długiego, aby uwzględnić jego prawdopodobny wpływ średnio- i długoterminowy. Mimo że horyzont inwestycyjny jest często nieokreślony, na potrzeby analizy technologii wygodnie jest założyć osiągnięcie takiego punktu w przyszłości, w którym wszystkie aktywa i zobowiązania zostaną upłynnione praktycznie jednocześnie. W sferze koncepcyjnej to właśnie w tym punkcie będzie można zliczyć koszty i sprawdzić, czy inwestycja się powiodła. Procedura ta pociąga za sobą wybranie pewnego horyzontu czasowego. Wybór horyzontu czasowego może wywrzeć ogromny wpływ na wyniki procesu oceny, może także przyczynić się do określenia stopy współfinansowania przez UE. W przypadku metody NPV istotne jest uwzględnienie wszystkich korzyści netto z całego ekonomicznego cyklu życia technologii. Ustalenie długości tego okresu jest warunkiem koniecznym zachowania poprawności prowadzonej bezwzględnej oceny opłacalności. Można to zrobić dwiema metodami optymalizującą i normatywną. W metodzie optymalizującej uwzględnia się możliwości wystąpienia dodatkowych korzyści, które wynikają z wcześniejszego, niż założono w uwarunkowaniach technicznych bądź prawnych, zaniechania eksploatacji danej technologii. Zazwyczaj korzyścią tą jest wartość odzyskana, czyli wartość odsprzedaży użytych aktywów trwałych. Często jako wartość odzyskaną przyjmuje się księgową wartość likwidacyjną inwestycji, choć przeważa pogląd, że wartość likwidacyjna powinna odzwierciedlać wartość rynkową oszacowaną dla 7 Opracowano na podstawie: Rogowski W.: Rachunek efektywności inwestycji. Wyd. Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Kraków 2008, str

13 poszczególnych składników aktywów wykorzystywanych w inwestycji (czyli maszyn, urządzeń, gruntów, budynków i budowli). Aby ustalić optymalny moment zaprzestania eksploatacji technologii, czyli określić długość jej cyklu życia, oblicza się NPV dla każdego kolejnego okresu uwzględniając księgową wartość likwidacyjną. Jeśli więc aktywa trwałe mogą być wykorzystywane przez okres t lat, to oblicza się wartość NPV dla każdego roku i wybiera się wartość największą, korzystając z następującego wzoru: gdzie: S t wartość odzyskana w roku t (księgowa wartość likwidacyjna). Spośród obliczonych wartości NPV wybiera się następnie wartość największą: Okres, dla którego wartość NPV jest największa wyznacza optymalny moment zaprzestania funkcjonowania technologii, ponieważ jej eksploatacja przynosi wówczas firmie maksymalną korzyść netto mierzoną NPV. Metoda normatywna opiera się na założeniu, że długość ekonomicznego cyklu życia technologii zależy od technicznej możliwości jej eksploatacji. Maksymalny, z technicznego punktu widzenia, okres eksploatacji (cykl życia) wyznacza okres użytkowania aktywów trwałych o najdłuższym okresie sprawności technicznej, a więc budynków i budowli. Inne rozwiązanie dotyczące ustalania długości ekonomicznego cyklu życia inwestycji zakłada, że wygenerowane przez inwestycję korzyści netto obejmują dwa okresy: okres prognostyczny, tzn. czas przygotowawczo-realizacyjny (okres budowy) i częściowo okres eksploatacji inwestycji, okres kontynuacyjny (poprognostyczny). W przypadku większości rodzajów infrastruktury horyzont czasowy wynosi przynajmniej 20 lat, w przypadku inwestycji produkcyjnych ok. 10 lat. Obie wartości mają charakter 13

14 przybliżony. Horyzont czasowy jednak nie powinien przewyższać okresu ekonomicznej użyteczności projektu. W praktyce można odwołać się również do standardowego punktu odniesienia, zróżnicowanego ze względu na sektor i opartego na międzynarodowo przyjętych praktykach. Przykład podano w poniższej tabeli. Każdy projektodawca może jednak uzasadnić przyjęcie szczególnego horyzontu czasowego, opierając się na szczególnych cechach projektu. Tabela 3. Referencyjny horyzont czasowy (w latach) rekomendowany przez Komisję Europejską dla okresu Projekty według sektora Lata Energia 25 Woda i środowisko 30 Koleje 30 Drogi 25 Porty i lotniska 25 Telekomunikacja 15 Przemysł 10 Inne usługi 15 Średnia prosta 22 Źródło: Komisja Europejska. Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej: Przewodnik do Analizy Kosztów i Korzyści projektów inwestycyjnych. Fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny Raport końcowy przedłożony przez TRT Trasporti e Territorio oraz CSIL Centre for Industrial Studies r. W obliczeniach przyjęto okres analizy określony w części B.2. poszczególnych kart technologii. Tam, gdzie nie został on oznaczony, przyjęto referencyjny horyzont czasowy rekomendowany przez Komisję Europejską (tab. 3.). Przyjęto, iż po okresie prognostycznym nie będą generowane korzyści netto z inwestycji, w związku z tym pominięto rezydualną wartość dochodową (RV) Analiza kosztu kapitału określanie stopy dyskontowej Podstawowym elementem analizy finansowej przedsięwzięć inwestycyjnych, wraz ze strumieniem wydatków i wpływów, jest stopa dyskontowa. Wpływa ona w istotny sposób na wynik oceny przedsięwzięcia jej nieznaczna zmiana (nawet o 1%) może spowodować 14

15 odmienną ocenę inwestycji. Istotne jest więc ustalenie tej stopy na właściwym poziomie. Uwzględnianie stopy dyskontowej w analizie efektywności inwestycji wynika z faktu, że kapitał, jak każde ograniczone dobro, posiada swoją cenę. Dotyczy to zarówno kapitału już funkcjonującego w przedsiębiorstwie (składniki pasywów bilansu przedsiębiorstwa stanowiące źródło finansowania majątku trwałego i obrotowego przedsiębiorstwa), jak też nowego kapitału dopływającego do przedsiębiorstwa w celu sfinansowania podejmowanej inwestycji. Cena ta, ponoszona przez przedsiębiorstwo za wykorzystanie kapitału stanowi jego koszt. Z punktu widzenia dostawców kapitału jest to natomiast stopa zysku, której oczekują oni od zainwestowanego kapitału 8. Koszt kapitału stanowi więc najważniejszy element uwzględniany przy wyborze stopy dyskontowej, będącej podstawowym parametrem w dynamicznych metodach oceny efektywności inwestycji. koszt ten można rozpatrywać w dwóch kategoriach 9 : - kosztu średniego, - kosztu krańcowego. Średni koszt kapitału oblicza się jako średnią kosztów pozyskania jego poszczególnych składników, ważoną ich udziałem w całości kapitału. Strukturę kapitału ustala się natomiast na podstawie bieżących warunków rynkowych. Nie odzwierciedla ona więc historycznej wartości kapitału uzyskanej w chwili jego gromadzenia, lecz wartość aktualną. Do obliczenia średniego ważonego kosztu kapitału K s można wykorzystać następującą formułę 10 : K K U K U... s K n U n gdzie: K 1, K 2... K n koszt poszczególnych składników kapitału, U 1, U 2... U n udział poszczególnych składników kapitału w ogólnej jego wartości wyrażony ułamkiem. 8 K. Marcinek: Finansowa ocena przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstw. Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach. Katowice. 1997, str M. Sierpińska, T. Jachna: Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. 2000, str M. Sierpińska, T. Jachna: Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. 2000, str

16 Z reguły istotnym elementami montażu finansowego są dostępne kredyty i pożyczki, zarówno preferencyjne, jak i komercyjne. Nie można również wykluczyć współfinansowania projektów ze środków pozyskanych poprzez emisję obligacji, czy akcji, bądź sprzedaż udziałów (w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa). Dlatego też przedstawione zostaną metody obliczania kosztu kapitału pochodzącego z kredytów bankowych oraz ze sprzedaży obligacji i akcji. Obliczanie kosztu kapitału pochodzącego z kredytu bankowego w przypadku przedsiębiorstw wymaga uwzględnienia tzw. osłony podatkowej. Odsetki płacone od tego kapitału stanowią bowiem wydatek przedsiębiorstwa. Zmniejszają więc podstawę wymiaru podatku dochodowego. Uwzględniając to zjawisko, koszt kapitału pochodzącego z kredytu bankowego można obliczyć według równania: K k i k ( 1 T) gdzie: K k koszt kapitału z kredytu bankowego, i k roczna stopa oprocentowania kredytu bankowego (w %), T stopa podatku dochodowego (wyrażona ułamkiem). Odsetki od obligacji płacone są z reguły raz do roku. Stąd aktualna cena rynkowa obligacji odzwierciedla nie tylko jej wartość, lecz również obejmuje wartość oprocentowania należnego za czas, jaki upłynął od ostatniej wypłaty odsetek. Wynika z tego konieczność skorygowania ceny rynkowej o należny procent i obliczenia skorygowanej wartości rynkowej obligacji V 0 według równania 11 : V 0 P 0 1 m 12 i gdzie: P 0 i 0 rynkowa cena obligacji, stopa oprocentowania obligacji w procentach, 11 M. Sierpińska, T. Jachna: Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. 2000, str

17 m liczba miesięcy, które upłynęły od ostatniej wypłaty odsetek. Następnie, uwzględniając wcześniejsze uwagi dotyczące kwestii uwzględniania płatności podatku dochodowego możemy ustalić koszt kapitału K 0 ze sprzedaży obligacji 11 : K 0 O V % gdzie: O V 0 wartość rocznych odsetek od obligacji, skorygowana wartość rynkowa obligacji. Koszt kapitału akcyjnego zwykłego można ustalić na podstawie następującej formuły 12 : K z D P z z g 100% gdzie: K z D z P z g koszt kapitału akcyjnego zwykłego, wartość rocznej dywidendy wypłaconej w ostatnim okresie na akcję zwykłą, rynkowa cena akcji zwykłej, oczekiwana stała stopa zwrotu dywidendy, określona na podstawie lat ubiegłych Pojęcie krańcowego kosztu kapitału funkcjonuje w odniesieniu do przedsiębiorstw i jest związane z określeniem, w jakim stopniu dodatkowe zapotrzebowanie na kapitał zgłoszone przez inwestora wpłynie na jego koszty. W przypadku dodatkowej emisji papierów wartościowych, przedsiębiorstwo ponosi określone koszty ich emisji i sprzedaży. Ponadto można oczekiwać, że ceny tych papierów wraz ze wzrostem ich podaży zaczną spadać, co również podniesie koszt otrzymanego tą drogą kapitału. Również zwiększenie zapotrzebowania przedsiębiorstwa na kredyt bankowy może wpłynąć na wzrost jego kosztu. 12 M. Sierpińska, T. Jachna: Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. 2000, str

18 Będzie to miało miejsce zwłaszcza w przypadku, gdy zaistnieje konieczność skorzystania z nowych źródeł kredytu, z banku nie finansującego dotychczas przedsiębiorstwa. Nowy kredytodawca poprzedzi udzielenie kredytu badaniem sytuacji finansowej i planów rozwojowych przedsiębiorstwa, co zwiększy koszt tego kredytu. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego o krańcowym koszcie kapitału można mówić najprawdopodobniej jedynie w sytuacji emisji papierów wartościowych. Wówczas przy obliczaniu kosztu kapitału ze sprzedaży obligacji należałoby uwzględnić koszty związane z emisją papierów wartościowych. Natomiast w sytuacji pozyskiwania kredytu bankowego nie należy oczekiwać gorszego traktowania gminy przez nowy bank. Gminy należą bowiem aktualnie do jednych z najbardziej wiarygodnych kredytobiorców na polskim rynku. Gwarantuje to bowiem między innymi Art. 114 Ustawy o finansach publicznych 13, który nakłada ograniczenia na kwotę długu jednostki samorządu terytorialnego, a co za tym idzie zabezpiecza budżety gmin przed bankructwem. Ponadto przy wyborze banku udzielającego kredytu komercyjnego obowiązuje gminę Ustawa o zamówieniach publicznych. Finansowa stopa dyskontowa odzwierciedla alternatywny koszt kapitału, definiowany jako oczekiwany zwrot z projektu będącego najlepszą alternatywą (dokument roboczy KE nr 4: Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści). Istnieje wiele teoretycznych i praktycznych sposobów szacowania stopy referencyjnej dla dyskontowania w analizie finansowej (zob. załącznik B). W tym względzie warto odwołać się do wartości odniesienia. W przypadku okresu programowania Komisja Europejska zaleca, aby stopa realna w wysokości 5% była uważana za parametr referencyjny dla szacunków alternatywnego kosztu kapitału w długim okresie. Wartości odbiegające od 5% wartości odniesienia mogą jednak być uzasadnione szczególnymi warunkami makroekonomicznymi państwa członkowskiego, rodzajem inwestora (np. w projektach PPP), a także rozpatrywanym sektorem. Aby zapewnić zgodność stóp dyskontowych stosowanych dla podobnych projektów w tym samym regionie/kraju, Komisja zachęca państwa członkowskie, aby podały własne punkty 13 Ustawa o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998 roku z późniejszymi zmianami. Dz. U. nr 1998/155/

19 odniesienia dla finansowej stopy dyskontowej w dokumentach roboczych, a następnie konsekwentnie stosowały je w ocenie projektów na poziomie krajowym. 14 Według ogólnie przyjętej i raczej bezspornej definicji, finansowa stopa dyskontowa (FDR) to koszt alternatywny kapitału. Koszt alternatywny oznacza, że gdy wykorzystujemy kapitał do realizacji jednego projektu, poświęcamy inny projekt. Dlatego, zużywając kapitał w projekcie inwestycyjnym, ponosimy ukryty koszt: tracimy dochody z innego projektu. W literaturze akademickiej i w praktyce możemy jednak zetknąć się z rozbieżnymi opiniami na temat tego, której stopy dyskontowej należy używać w analizie finansowej projektów inwestycyjnych. Istnieją co najmniej trzy metody: W pierwszej z nich szacuje się faktyczny (średni ważony) koszt kapitału. Wskaźnikiem wzorcowym dla projektu publicznego może być realny zwrot z obligacji skarbu państwa (krańcowy koszt bezpośredni środków publicznych) lub długoterminowe realne oprocentowanie kredytów komercyjnych (jeżeli projekt wymaga finansowania ze źródeł prywatnych) bądź średnia ważona tych dwóch stóp. Ta metoda jest bardzo prosta, ale może być myląca: najlepszy projekt alternatywny może przynieść zyski znacznie większe niż faktyczne oprocentowanie kredytów publicznych lub prywatnych. Druga metoda polega na ustaleniu maksymalnego limitu stopy dyskontowej, ponieważ przyjmuje się, że zwrot jest stratą na najlepszej inwestycji alternatywnej. Innymi słowy, alternatywą dla dochodu z projektu nie jest wykup długu publicznego lub prywatnego, ale zwrot z odpowiedniego portfela finansowego. Trzecia metoda polega na określeniu stopy granicznej jako parametru planistycznego. Oznacza to użycie prostej metody praktycznej, tzn. określonej stopy procentowej lub stopy zwrotu z wiarygodnego emitenta papierów wartościowych w walucie będącej w powszechnym obrocie, a następnie zastosowanie mnożnika do tego minimalnego wskaźnika wzorcowego. Poniższa tabela zawiera szacunki realnych stóp zwrotu z aktywów finansowych, będące punktem wyjścia dla wyboru finansowej stopy dyskontowej. Możemy uznać, że więksi inwestorzy i doświadczeni specjaliści są w stanie osiągnąć zwroty wyższe od przeciętnych. 14 Komisja Europejska. Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej: Przewodnik do Analizy Kosztów i Korzyści projektów inwestycyjnych. Fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny Raport końcowy przedłożony przez TRT Trasporti e Territorio oraz CSIL Centre for Industrial Studies r. 19

20 Jeżeli przyjmiemy, że podmioty proponujące projekt są doświadczonymi inwestorami, stopa zwrotu nieznacznie wyższa od średniej z wartości podanych w tabeli będzie bardziej odpowiadała naszym wymogom. Tabela 4. Przybliżone szacunki długoterminowej rocznej finansowej stopy zwrotu z papierów wartościowych Klasa aktywów Szacowany nominalny roczny zwrot [%] Szacowany realny nominalny roczny zwrot [%] Akcje dużych spółek 9,0 6,4 Akcje spółek średnich i małych 10,7 8,1 Akcje spółek międzynarodowych 9,1 6,5 Obligacje 4,8 2,2 Środki pieniężne 3,2 0,6 Inflacja 2,6 - Średnia prosta - 4,76 Źródło: Komisja Europejska. Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej: Przewodnik do Analizy Kosztów i Korzyści projektów inwestycyjnych. Fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny Raport końcowy przedłożony przez TRT Trasportie Territorio oraz CSIL Centre for Industrial Studies r. Z powyższego zestawienia wynika, że finansowa stopa dyskontowa wynosząca 5% jest nieco wyższa od średniej wartości portfela różnych papierów wartościowych. Komisja Europejska zaleca przyjmować jednolitą wartość wzorcową stopy dyskonta zgodnie z założeniem, że środki pochodzą od średniego europejskiego płatnika podatków. Oznacza to, że nawet w przypadku projektów specyficznych dla danego regionu lub beneficjenta odpowiedni koszt alternatywny kapitału należy oprzeć na portfelu europejskim. Ponadto integracja rynków finansowych powinna doprowadzić do zastosowania jednolitej wartości, o ile w długim terminie przewiduje się konwergencję stóp inflacji i stóp procentowych w krajach UE. Rekomendowana wartość 5% realnej stopy dyskontowej dotyczy analiz przeprowadzanych w cenach stałych. W przypadku zastosowania cen bieżących w analizie finansowej konieczne jest użycie nominalnej stopy dyskontowej uwzględniającej inflację. 20

21 2.4. Metoda wewnętrznej stopy zwrotu IRR W obliczeniach wykorzystano również metodę wewnętrznej stopy zwrotu. Założenia teoretyczne metody wewnętrznej stopy zwrotu to: Krzywa rentowności w całym ekonomicznym cyklu życia inwestycji ma kształt płaski, przyjmuje się więc, że stopy dyskontowe w całym ekonomicznym cyklu życia są takie same, Dodatnie przepływy pieniężne netto są reinwestowane do zakończenia ekonomicznego cyklu życia inwestycji według stopy reinwestycji równej właśnie obliczanej wewnętrznej stopie zwrotu, Inwestycja jest inwestycją typową. Matematyczna postać formuły IRR wyraża się wzorem: NPV t n 0 (1 NCF t IRR ) t 0 Wewnętrzną stopę zwrotu interpretuje się jako: wskaźnik informujący o tym, jaki średni zwrot w okresie życia inwestycji przynosi 1 zł zaangażowanego w inwestycję kapitału, wskaźnik informujący o tym, jaki jest koszt zaangażowanego w inwestycję kapitału. Ogólna postać bezwzględnego kryterium decyzyjnego wskazuje, która inwestycja jest opłacalna: IRR > graniczna wymagana stopa zwrotu inwestycja jest opłacalna, można ją zaakceptować; IRR= graniczna wymagana stopa zwrotu inwestycja jest neutralna, można ją zaakceptować; IRR < graniczna wymagana stopa zwrotu inwestycja jest nieopłacalna, należy ją odrzucić. 21

22 2.5. Podsumowanie przyjętych założeń Przyjęta metodyka wykonywania analizy ekonomicznej ma w szczególności umożliwić dokonanie wyliczeń i uzyskiwanie reprezentatywnych wyników dla bardzo (czasem skrajnie) różnych technologii. Metodyka powinna więc być uniwersalna oraz gwarantować uzyskanie wyników, które będzie można ze sobą porównać. Należy przy tym zaznaczyć, iż poprawność wyliczeń zależy w największym stopniu od jakości i wiarygodności danych wejściowych, wpisanych do kart technologii. Rozważając problemy z pozyskiwaniem danych należy mieć na uwadze w szczególności technologie przyszłościowe, dla których dane eksploatacyjne są dostępne co najwyżej w sferze prognoz. Wskazane jest również przyjęcie jednolitych założeń dla wszystkich analizowanych technologii, chociaż w przypadku okresu analizy, który odzwierciedla czas życia projektu, może to być dyskusyjne. Porównywanie wskaźników NPV wyliczonych dla projektów o różnym czasie trwania/życia może prowadzić do błędnych wniosków. Z tego względu przyjęto następujące założenia do obliczeń: metoda wyliczenia wskaźnika NPV: przyjęta stopa dyskontowa: przyjęty okres analizy: ekonomiczna formuła NPV, 5% (odzwierciedla średni koszt kapitału przy zróżnicowanych źródłach finansowania), w obliczeniach przyjęto okres analizy określony w części B.2. poszczególnych kart technologii. Tam, gdzie nie został on oznaczony, przyjęto referencyjny horyzont czasowy rekomendowany przez Komisję Europejską. Uzyskane dla poszczególnych technologii wartości wskaźników NPV oraz IRR posłużą do obliczenia wskaźników ekoefektywności, również z wykorzystaniem wyników analiz ekologicznej oraz społecznej dla tych technologii. Wskaźnik ekoefektywności powinien odzwierciedlać związek pomiędzy wpływem technologii na środowisko, a stroną kosztową funkcjonowania technologii. Sposoby obliczania ekoefektywności są bardzo różne, jednak przy ich określaniu kluczową rolę odgrywają wskaźniki ekonomiczne i ekologiczne. Wybrana 22

23 metoda powinna być optymalna z punktu widzenia uzyskanych wyników analiz: LCA i ekonomicznej. 3. Wzór części ekonomicznej karty technologii W ramach prac przygotowawczych do gromadzenia danych opracowano część ekonomiczną karty technologii. Poniżej zamieszczono wzór części ekonomicznej karty oraz instrukcję jej wypełniania. 23

24 CZĘŚĆ A. CZĘŚĆ EKONOMICZNA Część A.1. Określenie typu technologii: b) Zaawansowanie wdrożeniowe technologii (zaznaczyć krzyżykiem jedno pole): Technologia istniejąca, eksploatowana lub Technologia planowana do wdrożenia (przyszłościowa) b) Efekt finansowy eksploatacji technologii (zaznaczyć krzyżykiem maksymalnie do dwóch pól): Technologia generująca dodatkowe przychody (itp. ze sprzedaży produktów, usług itp.) Technologia generująca oszczędności (itp. uniknięcie opłat, kar, obniżenie zużycia energii i surowców itp.) Technologia nieefektywna finansowo, ale konieczna do wdrożenia (itp. wymuszona przepisami prawa zakresu ochrony środowiska itp.) Przyczyna wdrożenia technologii:..

25 CZĘŚĆ A.2. Podstawowe parametry eksploatacyjne opisujące technologię i efekty jej wdrożenia NAZWA - produkt 1 (nazwa). - produkt 2 (nazwa). - produkt n (nazwa). - oszczędność 1 (nazwa). - oszczędność 2 (nazwa). - oszczędność n (nazwa). - obniżenie / unikniecie opłat i kar administracyjnych (np. środowiskowych) (*) - obniżenie (-) / zwiększenie (+) zużycia energii, surowców itp. (*) JEDNOSTKA ROK ILOŚĆ / OPIS (W POSZCZEGÓLNYCH LATACH) ROK ROK ROK WIELKOŚĆ PRODUKCJI (jednostkę dobrać zależnie od specyfiki technologii i wpisać w odpowiedniej kolumnie): do wyboru: szt./rok m 3 /rok Mg/rok GJ/rok MWh/rok inna/rok (jaka?) ROK WIELKOŚĆ OSZCZĘDNOŚCI (jednostkę dobrać zależnie od specyfiki technologii i wpisać w odpowiedniej kolumnie): do wyboru: szt./rok m 3 /rok Mg/rok GJ/rok MWh/rok inna/rok (jaka?) WIELKOŚĆ KORZYŚCI lub DODATKOWYCH KOSZTÓW: zł/rok zł/rok LUB: Wartość reprezentatywna LUB: Przewidywana wartość docelowa - zachowany zysk netto (przy niektórych technologiach nieefektywnych finansowo) ( ** ) zł/rok (*) w części A.4 należy wyjaśnić możliwie szczegółowo, jakich pozycji dotyczą podane wartości. (**) w części A.4 należy opisać możliwie szczegółowo, jakiej sytuacji pozwoliło uniknąć wdrożenie analizowanej technologii (np. decyzja administracyjna nakazująca zaprzestanie działalności) 25

26 CZĘŚĆ A.3. Wskaźniki finansowe dla technologii funkcjonujących i planowanych A.3.1. Faza przedinwestycyjna i inwestycyjna a) dla technologii funkcjonujących: lata przygotowania i realizacji inwestycji: od.... r. do.... r. b) dla technologii planowanych do wdrożenia: przewidywany niezbędny czas na wdrożenie technologii:.. lata poziom cen (nakładów inwestycyjnych) z roku (lat).. c) koszty wdrożenia technologii (faza przedinwestycyjna i inwestycyjna): Nazwa Nakłady inwestycyjne netto na uruchomienie technologii ogółem, w tym: - koszt wykonania dokumentacji studialnej, projektowej, ekspertyz itp. - zakup gruntów w przypadku braku ww. informacji: - wymagana powierzchnia działki pod budynek zawierający instalację Jednostka zł/rok zł/rok zł/rok - zakup nieruchomości (jeśli dotyczy) zł/rok - koszt wykonania robót budowlanych w przypadku braku ww. informacji: - wymagana powierzchnia użytkowa budynku na instalację m 2 zł/rok - koszt wyposażenia, aparatury, instalacji, innego sprzętu zł/rok - koszt montażu maszyn i urządzeń, rozruchu technologii itp. zł/rok - koszt zakupu wartości niematerialnych i prawnych (oprogramowanie, know-how, patenty, prawa autorskie itp.) m 2 zł/rok - koszty uruchomienia / rozruchu technologii zł/rok - inne (jakie?). zł/rok Poszczególne lata planowania i uruchamiania technologii (faza przedinwestycyjna i inwestycyjna) Rok. Rok. Rok. Rok. Rok. 26

27 A.3.2. Faza operacyjna dane historyczne z ostatnich 5 lat (netto) Nazwa 1. Przychody z działalności podstawowej związanej z analizowaną technologią ogółem (netto), obejmujące między innymi: - przychody uzyskiwane ze sprzedaży produktu głównego, - przychody uzyskiwane ze sprzedaży produktów dodatkowych, - przychody uzyskiwane ze sprzedaży usług 2. Koszty działalności operacyjnej ogółem (netto) związane z analizowaną technologią - z amortyzacją, ale bez inwestycji odtworzeniowych, obejmujące m.in.: - bezpośrednie koszty funkcjonowania technologii, - koszty administracyjne i ogólne, - koszty sprzedaży Jednostka zł/rok zł/rok 2a. w tym amortyzacja zł/rok 3. Nakłady odtworzeniowe (w okresie eksploatacji technologii) zł/rok 4. Ilość zatrudnionych (ilość pracowników związanych z funkcjonowaniem technologii - pracowników bezpośrednio produkcyjnych, etat kierownictwo i obsługa w przeliczeniu na pełny etat) (*) w części A.4 należy wyjaśnić możliwie szczegółowo, jakich pozycji dotyczą podane wartości Poszczególne lata funkcjonowania technologii (faza operacyjna) Rok. Rok. Rok. Rok. Rok. LUB: Wartość reprezentatywna / Wartość docelowa 27

28 CZĘŚĆ A.4. Wyjaśnienia / uwagi Numer punktu, którego dotyczą wyjaśnienia / uwagi Treść wyjaśnień / uwag 28

29 4. Instrukcja wypełniania części ekonomicznej karty technologii CZĘŚĆ A. CZĘŚĆ EKONOMICZNA Osoby udzielające dodatkowych informacji na temat wypełniania karty w części ekonomicznej: - Piotr Krawczyk tel.: pkrawczyk@gig.eu - Jolanta Baran tel.: jolanta.baran@polsl.pl CZĘŚĆ A.1: Określenie typu technologii W celu ułatwienia analiz technologie zostały w sposób uproszczony podzielone na następujące grupy: a) Pod względem zaawansowania wdrożeniowego technologii: Technologia istniejąca, eksploatowana: Są to technologie, które już funkcjonują i dla których dostępne są dane eksploatacyjne z zakresu nakładów inwestycyjnych związanych z ich uruchomieniem oraz dane eksploatacyjne z zakresu: wielkości produkcji, kosztów funkcjonowania i przychodów związanych z ich wykorzystaniem. Mogą to być zarówno technologie, dla których całkowicie zakończył się etap inwestycyjny, jak również takie, które częściowo lub w całości są oddane do eksploatacji, lecz etap inwestycyjny nie został jeszcze całkowicie zamknięty. Warunkiem zaliczenia technologii do tej grupy jest prowadzenie ich eksploatacji. Technologia planowana do wdrożenia (przyszłościowa): Są to technologie, które jeszcze nie funkcjonują, gdyż są dopiero w stadium przedinwestycyjnym (etap planowania lub projektowania), bądź inwestycyjnym (etap robót budowlano-montażowych, przed oddaniem do użytkowania). Zakłada się, że dla tych technologii nie są jeszcze dostępne dane eksploatacyjne. Należy więc oprzeć się na założeniach technologicznych i finansowych planowanej technologii wynikających z dokumentacji studialnej i technicznej (koncepcja, studium wykonalności, biznes plan, projekt itp.). W Karcie Technologii należy wybrać jedną z powyższych grup.

30 b) Pod względem osiąganych efektów finansowych z eksploatacji technologii: Technologia generująca dodatkowe przychody: Są to w szczególności technologie wdrażane w celu zwiększenia skali istniejącej działalności (np. produkcji, usług itp.), bądź wprowadzenia do oferty ulepszonych lub nowych produktów, czy usług. Efektem wdrożenia takich technologii będą dodatkowe przychody uzyskiwane ze sprzedaży ulepszonych lub nowych produktów i usług, bądź ze sprzedaży dodatkowych ilości posiadanych w ofercie produktów i usług. Technologia generująca oszczędności: Są to w szczególności technologie wdrażane w celu poprawy parametrów eksploatowanych procesów technologicznych. Ich bezpośrednim efektem jest uzyskanie oszczędności surowców, energii, roboczogodzin przy utrzymaniu dotychczasowej skali produkcji, bądź zakresu świadczonych usług. Efektem wdrożenia takich technologii będą niższe koszty działalności operacyjnej przy podobnej skali przychodów z działalności podstawowej. Technologie generujące oszczędności wyłącznie w postaci unikniętych opłat środowiskowych (w szczególności podwyższonych) i unikniętych kar środowiskowych należy zakwalifikować do kolejnej grupy: Technologie nieefektywne finansowo. Technologia nieefektywna finansowo, ale konieczna do wdrożenia: Są to w szczególności technologie wdrażane nie ze względu na prosty rachunek ekonomiczny, lecz ze względu na wymogi zewnętrzne (np. konieczność dostosowania emisji zanieczyszczeń do wymogów ochrony środowiska, konieczność dostosowania parametrów produktów lub usług do wymogów prawa, norm itp.). Efektem wdrożenia takich technologii będą wyższe koszty działalności operacyjnej przy podobnej skali przychodów z działalności podstawowej. Zakłada się jednak, iż wdrożenie tych technologii jest warunkiem niezbędnym, pozwalającym kontynuować dotychczasową działalność produkcyjną, czy usługową. Ich niewdrożenie skutkuje ponoszeniem podwyższonych opłat środowiskowych lub kar, bądź utratą rynków zbytu (produkty nie spełniające obowiązujących norm, czy obowiązujących przepisów prawnych). Korzyścią z wdrożenia tych technologii jest jednak możliwość kontynuowania działalności, a co za tym idzie osiągania z niej zysków. 30

31 W Karcie Technologii należy wybrać maksymalnie do 2 z powyższych grup. Zakłada się, że technologia nieefektywna finansowo nie może być równocześnie technologią generującą dodatkowe przychody. W razie trudności i wątpliwości w wyborze odpowiedniego typu technologii prosimy opisać problem w części A.4 Karty Technologii. CZĘŚĆ A.2: Podstawowe parametry eksploatacyjne opisujące technologię W przypadku technologii funkcjonujących należy podać dane eksploatacyjne z okresu ostatnich 5 lat. Jeśli brak jest danych z całego 5-letniego okresu należy podać dane w dostępnym zakresie czasowym. W przypadku gdy dostępne dane historyczne nie są reprezentatywne (np. niepełny rok eksploatacji, występowała obniżona wielkość produkcji spowodowana sytuacją rynkową lub pracami remontowymi, czy modernizacyjnymi) należy podać wartość najlepiej charakteryzującą technologię (np. nominalną wielkość produkcji wynikającą z parametrów technicznych technologii lub wartość średnią z tych lat, w których eksploatacja technologii odbywała się w normalnych warunkach, bez zakłóceń). Należy podać wartości średnioroczne, wynikające z możliwej technicznie skali działalności na przestrzeni roku, a nie obliczone wprost z maksymalnych chwilowych zdolności produkcyjnych. W szczególności należy uwzględnić wahania sezonowe (np. wynikające z pór roku i związanego z tym okresowego wzrostu lub spadku popytu). W nagłówku tabeli należy podać lata, z których pochodzą dane historyczne (poza wartościami reprezentatywnymi). W przypadku technologii planowanych do wdrożenia należy podać docelowe wartości wynikające z parametrów technicznych instalacji. Będą to wartości wynikające z maksymalnych zdolności produkcyjnych prowadzonych w warunkach normalnych (bez uwzględnienia czynników zewnętrznych, czy okresowych, jak np. zmniejszony popyt na produkty, nieplanowe przerwy w dostawach surowców i energii, występujące w okresach kilkuletnich przerwy na remonty i modernizacje itp.). Efekt wdrożenia analizowanej technologii należy określić na podstawie założeń technologicznych i finansowych 31

32 planowanej technologii wynikających z dokumentacji studialnej i technicznej (koncepcja, studium wykonalności, biznes plan, projekt itp.). Należy podać wartości średnioroczne, wynikające z możliwej technicznie docelowej skali działalności na przestrzeni roku, a nie obliczone wprost z maksymalnych chwilowych zdolności produkcyjnych. W szczególności należy uwzględnić wahania sezonowe (np. wynikające z pór roku i związanego z tym okresowego wzrostu lub spadku popytu). W nagłówku tabeli należy ponumerować kolejno lata, których podane wartości dotyczą (poza wartością docelową). W przypadku technologii generujących dodatkowe przychody należy podać ilość dodatkowych produktów/usług będących efektem wdrożenia analizowanej technologii. W przypadku technologii generujących oszczędności należy podać efekt wdrożenia analizowanej technologii w postaci zaoszczędzonych surowców, energii, czasu pracy itp. Należy go określić jako różnicę pomiędzy stanem bez wdrożenia analizowanej technologii, a stanem po wdrożeniu analizowanej technologii. W przypadku technologii nieefektywnych finansowo należy podać efekt wynikający ze zmian technologicznych narzuconych wdrażanymi wymogami prawnymi, bądź normatywnymi (np. zmniejszone zapotrzebowanie produktów na energię elektryczną [W/szt.] itp.). Ponadto dla technologii nieefektywnych finansowo należy podać wartość zachowanego zysku w wyniku wdrożenia analizowanej technologii. Dotyczy to w szczególności przypadków, w których niewdrożenie analizowanej technologii będzie skutkowało wstrzymaniem działalności ze względów formalno prawnych (np. decyzja o wstrzymaniu działalności będąca skutkiem niedotrzymywania dopuszczalnych norm emisji zanieczyszczeń, bądź utratą rynków zbytu produkty nie spełniające obowiązujących norm, czy obowiązujących przepisów prawnych). Efektem wdrożenia tego typu technologii jest bowiem możliwość kontynuowania dotychczasowej działalności, a co za tym idzie osiągania z niej zysków. Należy więc podać zysk netto osiągany przed wdrożeniem analizowanej technologii, generowany przez proces technologiczny lub inną działalność, która/które dzięki wdrożeniu analizowanej technologii będą mogły być kontynuowane. 32