Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 64/2,

Transkrypt

1 Jerzy Święch "Z zagadnień techniki tłumaczenia poezji. Studia nad polskimi przekładami liryki francuskiej w antologiachz lat ", Anna Drzewicka, Kraków 1971, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego... : [recenzja] Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 64/2,

2 Już niejako na m arginesie chciałbym dodać, że om aw iana książka posiada jeszcze jeden znam ienny walor. N ie tylko jest ona św iadectw em znakom itej orientacji topograficznej autora napisał ją znaw ca i m iłośnik Tatr, a także taternik, który trudów górskiej w spinaczki i niebezpieczeństw z nią zw iązanych sam dośw iadczył w ielokrotnie. W ydaje się, że bez zaakcentow ania tego osobistego aspektu ocena książki K olbuszew skiego byłaby niepełna. W ładysław D ynak Anna Drzewicka, Z ZAGADNIEŃ TECHNIKI TŁUMACZENIA POEZJI. STUDIA NAD POLSKIMI PRZEKŁADAMI LIRYKI FRANCUSKIEJ W ANTOLO GIACH Z LAT Kraków 1971, ss nlb. Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Jagiellońskiego CCLV, Prace H istorycznoliterackie, z. 18. Zawartość książki A nny Drzewickiej objaśnia jej podtytuł: Stu dia nad polskim i przekładam i liryk i francuskiej w antologiach z lat Autorka interesuje się zatem dziejam i liryki francuskiej w niezw ykle w ażnym dla rozw oju poezji naszej okresie, w epoce obfitującej jak m ało która w tłum aczenia poezji obcej. Francuskiej m iała tu przypaść rola szczególnie doniosła. O m awiana książka stanow i w ięc łakom y kąsek dla historyka poezji tych czasów, który nie zaw sze przecież um ie uporać się z analizą tekstów tłum aczonych, m im o iż zw ykle w iele pośw ięca im uwagi. Pow iedzm y od razu : praca Drzewickiej sporej części tych oczekiw ań historycznoliterackich nie zawodzi, w eryfikuje istotnie szereg naszych intuicyjnych w yobrażeń na tem at zasięgu i roli w spółczesnej poezji francuskiej w okresie Młodej Polski, jakkolw iek cele autorki nie są natury historycznoliterackiej. D rzewicka zastrzega się, że am bicją jej nie było danie pełnego obrazu historii ruchu przekładowego, czy tym bardziej recepcji poezji francuskiej w P olsce w tym okresie (s. 7). G dzie in dziej pisze, iż w orbicie jej rom anistyczno-translatorskich zainteresow ań n ie leży polonistyczna strona om aw ianych zagadnień: problem pow iązań m iędzy przekładam i a polską tradycją poetycką, w pływ u stylistycznego polskich m istrzów słowa, śladów, jakie pozostaw iła w stylizacji czy doborze przekładów tw órczość w łasna tłum acza, jego przynależność do takiego czy innego kierunku itp. (s. 8). O te pom i nięte św iadom ie w książce spraw y w ypadnie nam tu jeszcze potrącić, powtórzm y jednak, że nie one autorkę zajm owały. Powody, dla których D rzewicka zajm uje się nie luźnym i przekładam i, lecz antologiam i tłum aczeń, zasługują w pełni na uznanie. W ow ym czasie takie indyw idualne antologie przekładów stanow ią przecież odrębny gatunek poezji (s. 12), ryw alizując skutecznie o prym at z tom ikam i w ierszy oryginalnych. Jakże często zresztą granica m iędzy zbiorem poezji w łasnej autora a antologią jaw nych lub zam askow a nych tłum aczeń zaciera się, przysparzając badaczom niem ało zajęcia i kłopotu. D rzewicka bada cztery takie zbiory tłum aczeń: Sew eryny Duchińskiej A ntologię p o ezji fran cu skiej X IX w ieku z r. 1899, w ydaną w zasłużonej L ew entalow skiej B ibliotece N ajcelniejszych U tw orów ; A ntoniego Langego P rzekłady z poetów obcych, t. 1: P oeci francuscy, 1899; Kazim ierza R ychłow skiego W spółczesnych p o e tó w francuskich, 1907; B ronisław y Ostrowskiej dw ie serie L iryk i francuskiej z r. 1911, w znanej edycji M ortkowiczowskiej. I znow u autorka zastrzega się, że dokonany przez nią w ybór jest fragm entaryczny i niejednolity (s. 12), że brak w nim w ielu uznanych osobistości tej epoki. Z punktu w idzenia całości dorobku przekładow ego tego okresu zestaw ienie pow yż

3 szych nazw isk m oże niew ątp liw ie budzić zastrzeżenia. Sąsiadują tu ze sobą tłum acze różnych pokoleń, różnych form acji poetyckich [...] (s. 9). Istotnie, bliskość czasu w ydania antologij Duchińskiej i O strowskiej jest bez w ątpienia przypadkowa. Z m niejszym i oporami oczyw iście przyjdzie nam połączyć nazw iska Langego i O strowskiej, choć jaskraw e różnice nadal pozostają. Z kolei R ychłow ski, ożeniony w jednym rozdziale z D uchińską, jest od niej m łodszy o lat Zasada grupow ania antologii nie jest zatem historycznoliteracka, idzie w niej bow iem głów nie o typologię tłum aczy, o uchw ycenie m ożliw ych sposobów tłum aczenia poezji w takim w ym iarze, który czyniłby tę typologię przydatną dla w szelkich zastosow ań uniw ersalnych. Przyjrzenie się pod tym kątem [...] przekładom pozw oli m oże dostrzec rów nież coś z m ożliw ości i ograniczeń sztuki przekładu poetyckiego w ogóle [...] (s. 8). Podstaw ą zaproponowanej przez D rzew icką typologii tłum aczy jest ich stosunek do tekstu dzieła oryginalnego. Praca tłum acza jaw i się autorce jako czynność uw ikłana teleologicznie, przy czym cel jej leżeć m oże bądź w tekście sam ym, bądź poza nim. Tekst przekładanego dzieła m oże być dla tłum acza zatem bądź m odelem dycyjnej refleksji przekładow ej, takie jak w ierność czy swoboda tłum acza, ale punktu dojścia, bądź tylko punktem w yjścia, zachętą do takiej interpretacji tekstu, której obce są nakazy w ierności przekładu, pełnej odpow iedniości czy ekw iw alencji. Każdy tłum acz m a sw oje rysy indyw idualne, niepow tarzalne, które go w yróżniają spośród innych; ale do każdego da się zastosować to podstaw ow e kryterium : czy dla niego istotnym punktem w yjścia jest sam tekst tłum aczony w sw ej w arstw ie językow ej, czy też tylko jego zaw artość m yślow a, uczuciow a lub jakakolw iek inna, której kształt językow y determ inuje od now a sam tłum acz (s. 32). Tak w ięc otrzym ujem y podział na tłum aczy tekstow ców i rekonstruktorów. Typologia D rzewickiej angażuje zatem, jak w idać, pojęcia przynależne do traprzydaje im zarazem konieczne kryteria ścisłości, stosuje w obec nich pomiary znacznie bardziej precyzyjne niż daw niej. M etodologiczną inspiracją dla autorki jest książka J.-P. V inaya i J. D arbelneta S tylistiq u e com parée du français et de l anglais (Paris 1958), pozycja dobrze znana teoretykom przekładu, w yrosła z kręgu stylistyki Ch. B ally ego. Dla V inaya i D arbelneta proces tłum aczenia jest szczególną w ersją konfrontacji dwóch języków naturalnych, ze zwróceniem uw agi na różnice gram atyczne i frazeologiczno-stylistyczne, jakie m iędzy nim i zachodzą. Autorzy dokonali podziału tekstu (découpage) na proste nieredukow alne jednostki tłum aczeniow e (unités de traduction) i w oparciu o różnorodne typy przekształceń, pow stałych w w yniku w ym iany takich jednostek w dwóch językach, sporządzili listę różnych sposobów tłum aczenia (procédés de traduction). W podjęciu dystynkcji sform ułow anych przez V inaya i D arbelneta w idzi D rzew icka szansę ugruntow ania w łasnej propozycji typologicznej. W m etodzie tekstow ej w ierność tłum aczenia jest równoznaczna z zachow aniem w szystkich lub praw ie w szystkich jednostek tłum aczeniow ych (s. 100). Są teksty, które można by, praw ie jak przekład prozy, poddać rozbiorowi na jednostki tłum aczeniow e [...] (s. 80). Rozbiorowi takiem u natom iast nie poddaje się przekład w ykonany w edług m etody rekonstrukcyjnej. O bydw ie te m etody prezentuje autorka w rozdziale 1 (D w ie m etody), w n ik liw ie analizując dw a tłum aczenia jednego w iersza J. M oréasa Une jeu ne fille parle (z tom u Le P èlerin passionné, 1891), w ykonane m etodą rekonstrukcyjną przez R ychłow skiego i tekstow ą przez Ostrowską. D alej w ystępow anie tych m etod śledzi autorka na całym obszarze om aw ianych antologii, zaliczając na tej podstaw ie do tłum aczy- rekonstruktorów D uchińską oraz Rychłow skiego, do

4 tekstow ców natom iast Langego i Ostrowską. Pierw szych cechuje zatem sw o bodny stosunek do przekładanego tekstu, opow iadają oni»w łasnym i słowam i«to, co zostało już raz pow iedziane w oryginale (s. 30), dla nich to w łaśn ie forma przestaje być problem em (s. 31). P ostaw ę drugich znam ionuje natom iast sakralny stosunek do tekstu, daleko posunięta troska o oddanie sensu poszczególnych słów i wyrażeń, przenośni, zachow anie analogicznych konstrukcji składniow ych etc. Typologia Drzewickiej, niew ątpliw ie słuszna w odniesieniu do autorów czterech om aw ianych antologii, ma też, jej zdaniem, szanse interpretacji historycznej. Szansom historycznej w eryfikacji dwóch podstaw ow ych m etod przekładu jest pośw ięcony ostatni rozdział książki. M etoda rekonstrukcyjna została tu uznana za starszą, w łaściw ą tłum aczom starego typu, których nazw iska w idnieją w tom ie 2 O brazu lite ratu ry pow szech n ej w streszczeniach i przykładach C hm ielow skiego i Grabowskiego z r (m. in. J. Sz. Chamiec, W. Zagórski). Do tekstow ców należą natom iast przedstaw iciele generacji m odernistycznej i m łodopolskiej, jak Porębowicz, M iriam, S. Korab Brzozowski, K. Z awistow ska, oraz tłum acze m iędzyw ojenni: G. Karski, S. Napierski, Cz. Jastrzębiec-K ozłow ski. Do tłum aczy przełom u, w ahających się w wyborze jednej z dw u metod, zalicza autorka Konopnicką, Cz. Jankow skiego i Z. Trzeszczkow ską (Adama M -skiego). Interesujący w yw ód D rzew ickiej na tem at historycznych zastosow ań dwóch podstaw ow ych m etod przekładu nie rości sobie, rzecz jasna, praw a do m iana pełnej i skończonej syntezy. Jest raczej rekonesansem w terenie zupełnie nieznanym, jest interesującym projektem badań, które w inny dopiero nastąpić. Co sądzić należy o stosow anej przez D rzewicką m etodzie badania przekładów poetyckich, na której opiera się zaproponowana przez nią typologia tłum aczeń? A by ocenić w artość m etody V inaya D arbelneta należałoby w prow adzić czytelnika w szereg zagadnień specjalistycznych z dziedziny lingw istyki i stylistyki porów naw czej, czego nie m ożem y tu uczynić. Dość stw ierdzić, że znaczenie tej m etody polega przede w szystkim na tym, że jest ona w zględnie ścisłym narzędziem pomiaru różnic m iędzy dwom a językam i, w aspekcie strukturalno-gram atycznym i funkcjonalnym, co m a przede w szystkim doniosłe konsekw encje praktyczne i norm atywne. W edług opinii francuskich autorów stosujących tę m etodę idzie głów nie o ustalenie przy jej pom ocy podstaw ow ego zasobu leksykalnego w spólnego dla dwóch języków (une sorte de lexique littéraire bilingue), jak też najczęstszych typów przekształceń (des procédés de transposition em ployés) 1. D rzew icka pokazała, że przeniesienie tej m etody na teren badania przekładów poetyckich m oże dać w yniki poznaw czo bardzo płodne, pod w arunkiem jednak, iż stanow i ona zaledw ie w stępny w arunek poprawnej analizy tekstu tłum aczonego. W postępow aniu takim ukryte są bow iem dw a założenia. P o pierw sze, segm entacja tekstu na odcinki, jednostki tłum aczenia, podlega tej sam ej zasadzie co découpage prozy, a w ięc w yróżnia kategorie gram atyczne, zleksykalizow ane zwroty, najprostsze konstrukcje składniow e (syntagmy) itp. Zdaniem autorki są teksty (poetyckie), które m ożna by, praw ie jak przekład prozy, poddać rozbiorowi na jednostki tłum aczeniow e (s. 80), scharakteryzować je w oparciu o listę procédés de traduction. Chodzi [...] przede w szystkim o strukturę składniow ą (w pow iązaniu ze strukturą w iersza), której zbadanie jest m oże kluczem do uchw ycenia w samej istocie postawy tłum acza w obec tekstu, czyli jego zasadniczej m etody tłum aczenia (s. 26). To w szystko, co nie m ieści się w obrębie tak pojętej struktury, w ychodzi poza kategorie 1 F. Ruscher, J. Martin, Essais de traduction. V ersions et th èm es allem ands (textes et traductions). Paris 1961, s. 7. Zob. też: L. Bonnerot, Chem ins de la traduction. D om aine anglais. Paris 1963.

5 w ierności tekstow ej. D ow iadujem y się np., że tłum aczenie w iersza M oréasa dokonane przez O strow ską cechuje uderzająca dow olność w doborze w yrazów i m etafor, która idzie w parze z w iernością pod w zględem toku składniow o-rytm icznego tekstu (s. 26). A le rozbieżność ta w cale nie przeszkadza zaliczyć poetki do tłum a- czy- tekstow ców, bow iem postulat w ierności tłum aczenia obejm uje u niej w łaśn ie poziom gram atyczno-składniow y w ypow iedzi. Jest to w arunek dostateczny, by uznać, czy dany tłum acz jest tekstow cem, czy,,rekonstruktorem. Po drugie, każda tak w yodrębniona w oryginale jednostka tłum aczenia m a w języku tłum acza swój dokładny lub przybliżony odpow iednik (heteronim), teoretycznie w ięc istnieje m ożliw ość jej przekładu dosłow nego (ilustruje to np. analiza w iersza E. Greniera A m itié w przekładzie Duchińskiej, s ). Dopiero na tym tle m ożliw y staje się dokładny pom iar różnic, jakie zachodzą m iędzy przekładem a oryginałem. Pojęciu tekstu pośw ięcam y tu w ięcej uw agi, bow iem w książce Drzewickiej jest to kategoria rzeczyw iście kluczow a. Tekst przecież stanow i tu podstaw ę rozróżnień tłum aczy na rekonstruktorów i tekstow ców, tekst jest przedm iotem m anipulacji tłumacza. N iew ątpliw ie, przyjęcie m etody V inaya Darbelneta przez autorkę zaw a żyło na redukcji tekstu, o jakiej w spom inaliśm y w yżej. N ie jedyna to przecież i śm iem tw ierdzić nie najw ażniejsza redukcja. W artość typologii Drzewickiej podważa fakt, że zasady segm entacji tekstu poetyckiego są inne niż składniow o-gram a- tyczny découpage prozy, bo też i sam o pojęcie tekstu nie da się tu żadną miarą utożsam ić z tekstem prozaicznym. Sieć relacji w ew nątrztekstow ych w tekście poetyckim jest znacznie bardziej złożona, obejm uje, w stopniu zapew niającym tem u tekstow i pełną integralność, w szystkie poziom y w ypow iedzi, co, rzecz jasna, niesłychanie utrudnia i kom plikuje w yodrębnienie w łaściw ych jednostek tekstu. G dybyśm y chcieli np. ograniczyć się jedynie do w ersyfikacyjnego poziom u z om inięciem pozostałych, doszlibyśm y do w niosku, że nieredukow alną jednostką na tym poziom ie jest w ers. Byłoby to zgodne z tezą o sem antycznej spójności szeregu w ersow ego, daw no już w ysuniętą przez J. Tynianow a i całkow icie utrzym aną w spółcześnie. Jednakże taka segm entacja tekstu, biorąca za punkt w yjścia tę nadwyżkę organizacji, jaką w w ierszu stanow i m etrum, ignoruje z kolei inny typ segm entacji, na poziom ie m orfologicznym, leksykalnym, składniow ym. Czy istnieją szanse, by w obec w szystkich tych poziom ów organizacji tekstu w ierszow anego zastosować kryterium jakiejś jednej segm entacji? Pytanie tu postaw ione należy do centralnych zagadnień w spółczesnej teorii przekładu2. K siążka Drzewickiej dem onstruje trudności, jakie pow stają w zw iązku z taką analizą tekstów poetyckich, której w yniki można by przenieść na teren analizy porów nawczej przekładu i oryginału. Znam iennym przejaw em ograniczeń,, jakie dla analizy takiej stw arza czysto form alny podział tekstu poetyckiego na kategorie gram atyczne, syntagm y itp., jest całkow ite rozejście się norm tekstow ych i w ersyfikacyjnych. Przez autorkę są one traktow ane jako dw ie normy konkurencyjne. Istnieje sprzeczność m iędzy w ym aganiam i m etody tekstow ej a tym i, jakie staw ia tłum aczow i obrana przezeń form a w ersyfikacyjna przekładu (s. 104). T łum acz- tekstow iec zaw sze coś pośw ięca dla rytm u i rymu i w ten sposób w ychodzi poza tekst. A przecież w ydaje się, że obydw ie te normy należą do tekstu na 2 И. И. Р евзи н, В. Ю. Р озен ц в ей г, Основы общего и машинного перевода. Москва 1964, s Zob. krytyczną prezentację poglądów Vinaya Darbelneta w : J. Ziomek, S taff i K ochanow ski. P róba zastosow an ia teorii inform acji w badaniach nad przekładem. Poznań 1965.

6 rów nych i pełnopraw nych zasadach. Tyle że w ów czas tekst rozum iem y zupełnie inaczej. N ależy pow iedzieć, iż sam a autorka jest w pełni św iadom a ograniczeń stosow a nej przez siebie metody. Św iadom a jest tego, kiedy pisze, że w łaściw ym terenem jej użycia są przekłady w ykonane m etodą tekstową. Stąd o tłum aczu- rekonstruktorze R ychłow skim pow ie, iż przekłady jego nie bardzo nadają się do porów nyw ania z oryginałam i (s. 74), czyli operow anie jednostkam i tłum aczeniow ym i nie m a tu.żadnego znaczenia. Św iadom a jest w tedy także, kiedy efekty stosow ania m etody jednostkow ej spraw dzają się lepiej w obrębie jednej poetyki, m niej zaś lub w cale w obrębie innej. Pisze autorka w zw iązku z przekładam i Langego: Kto w ie m oże w ogóle tego typu parnasistow skie w iersze narracyjno-opisow e są najw dzięczniejszym m ateriałem dla w iększości tłum aczy? [...] Tłum acz-tekstow iec, idąc w ślad za oryginałem, z rów ną łatw ością znajdzie odpow iedniki poszczególnych jednostek tłum aczeniow ych [...] (s. 84). N ie jest to już jednak m ożliw e na terenie poetyki sym bolicznej, gdzie rozpoznanie takich jednostek przedstawia tak dla tłum acza jak i dla badacza nierów nie w iększe trudności. Drzewicka bardzo słusznie pisze o m łodopolskich m anieryzm ach w przekładach Ostrowskiej. Czy jednak m am y pełne praw o zgadzać się z autorką, że tłum a czenia tej znakom itej poetki w ykonane są m etodą tekstow ą? W ątpliw ości tych nie rozstrzyga kategoryczne stw ierdzenie: Stylizacja ta [tj. m łodopolska] nie stoi w sprzeczności z zasadniczą tekstow ością m etody tłum aczenia (s. 102). U jednolicen ie, monotonia stylu tłum aczeń Ostrowskiej w ydaje się skutkiem dow olnej interpretacji oryginału, a w ięc w łaściw a jest raczej m etodzie rekonstrukcyjnej. Spróbujmy zastanow ić się, z czego w ynika ta drobna z pozoru niekonsekw encja. Podział tekstu na jednostki tłum aczeniow e nie rozstrzyga jeszcze o sam ej istocie tekstu, a zw łaszcza tu, gdzie segm entacja, jak m ów iliśm y, jest w spólna dla tekstów w ierszow anych i prozaicznych. Segm entacja ta jest narzędziem ścisłego pomiaru w szelkich zm ian i przekształceń oryginału w przekładzie, spełn ia w ięc w arunek rudym entarnej oceny przekładu, oceny, która m usi uw zględniać stopień w ierności 1 odchyleń tłum acza od oryginału. Obydwie przecież m etody ustaw ia D rzew icka na płaszczyźnie w artościująco-norm atyw nej : pierw sza [rekonstrukcyjna] jest metodą złą, druga [tekstowa] jest m etodą dobrą (s ). A le ten podstaw ow y w arunek oceny różnic, jakie zachodzą m iędzy przekładem a oryginałem, jest dla D rzewickiej niew ystarczający. Idzie przecież o to, że jak czytam y w e W stępie tłum aczenie poetyckie jest dziełem sztuki i że jako takie naznaczone jest indyw idualnością tłum acza, jego osobistym w kładem artystycznym, który m oże być przedm iotem badania i który na zbadanie zasługuje (s. 7). W artościow aniu w ięc podlega ich [tj. tłum aczy] sposób rozum ienia oryginałów, ich m etoda tłum aczenia [...]; ich w łasny styl przekładow y, ich skłonności i m aniery; ich m ożliw ości i ograniczenia przejaw iające się w osiągnięciach i niepow odzeniach (s. 8). Ocenie w ięc podlega sw oisty i niepow tarzalny idiolekt tłum acza, jego styl przekładowy. Myślę, że w ielkie w alory książki Drzewickiej tu m ają sw e źródło, w precyzyjnych i subtelnych portretach czterech tłum aczy, z których każdy stanow i odrębną indyw idualność. Autorka unaocznia nam tę odrębność drogą w nik liw ych i starannych m ikroanaliz, biorąc za punkt w yjścia Ingardenow ską tezę o schem atyczności budow y dzieła literackiego, która otwiera różne m ożliw ości rozum ienia i interpretacji (s. 19). Już w rozdziale 1, który w obec szczegółow ych analiz w rozdziałach 2 i 3 pełni niejako rolę poem atowego argum entu, w idzim y doskonale, jak różne je s t w ypełnienie schem atu w iersza M oréasa przez dw oje tłum aczy, R ychłow skie-

7 go i Ostrowską. P ierw szy daje jego interpretację naiw no-piosenkow ą, druga jest autorką transpozycji w kierunku artyzm u słow nego i w zm ożonego poczucia traged ii (s. 26). O bydwie w ersje są w tekście oryginału w irtualnie obecne, obydw ie przeto w tłum aczeniach w ystępują na rów nych prawach, poza w szelkim pom iarem różnic jednostkowych, który spraw ia, że przekład R ychłow skiego jest rekonstrukcyjny, a Ostrowskiej tekstow y. W książce D rzewickiej proponowana typologia tłum aczy: rekonstruktorzy i tekstow cy, krzyżuje się w ielokrotnie z innym i, indyw idualnym i podziałam i, bow iem podziały te, typologiczne i idiolektyczne, nie mogą tu być ze sobą w k o nieczny sposób uzgodnione. Idiolekt tłum acza, jak w ynika z analiz D rzew ickiej, jest w ypadkow ą działania dw óch tendencji: jego indyw idualnych skłonności, m a niery etc. oraz stylu epoki, jaki w yraża się w obiegow ych konw encjach literackich, w gustach i modzie. Autorka podaje liczne przykłady zależności tłum aczy od tych konw encji, jakkolw iek teren ten rezerw uje dla innych badań, o ściśle polonistycznym już charakterze. A le w ycieczek polonistycznych m iejscam i jakże trafnych! jest w książce Drzewickiej tak w iele, że niepodobieństw em byłoby je om inąć. Jest rzeczą oczyw istą, że przy celach, jakie sobie ta książka staw ia, celach syntetyczno-typologicznych, historycznoliteracki kontekst badanych zjaw isk m usiał pozostać na planie dalszym. Stąd też bierze się pew ien niedosyt, o którym w arto pow iedzieć, jako że adres książki jest w niem ałym stopniu polonistyczny przecież. Jaką rolę odegrały tłum aczenia będące przedm iotem analizy książki w tym z p ew nością przełom ow ym okresie (s. 12)? Z przełom em m odernistycznym lub m oże ściślej: z pierw szą fazą m odernizm u jedynie tłum aczenia Langego m ają ścisły i bezpośredni zw iązek. Obok M iriama, Porębowicza, Trzeszczkow skiej Lange n a leży do pisarzy przełom u, odegrał w nim, w łaśnie jako tłum acz, niepoślednią rolę <por. jego udział w akcjach przekładow opopularyzatorskich Życia w arszaw skiego, w ydany w r w spólnie z Adam em M -skim tom tłum aczeń z Les Fleurs du M al). Szkoda, naw iasem m ów iąc, że D rzewicka nie zajęła się bliżej działalnością w spom nianych tu, z pew nością w ybitnych tłum aczy. O trzym alibyśm y w ów czas bardziej pełną i jakże potrzebną charakterystykę polskiego prem odernizm u 3. A ntologia D uchińskiej należy do całkiem innej epoki i z tak rozum ianym przełom em n ie m a oczyw iście nic w spólnego (s. 13). Podobnie R ychłow ski jest przedstaw icielem tradycyjnej form acji poetyckiej, m im o dyskretnych śladów mody m łodopolskiej (s. 73). W ogóle antologiom D uchińskiej i R ychłow skiego w obec now ych tendencji w poezji tego czasu (bądź co bądź ukazały się one po serii 2 poezji Tetm ajera, po w spom nianych przekładach z B audelaire a) w ypadło odegrać rolę analogiczną do Z iem iań stw a Koźm iana, które w yszło po D ziadach i Panu Tadeuszu. B yły one spóźnionym echem epoki, która przestała się liczyć w poezji, epigońska przetrw ała taka w tłum aczeniach w łaśnie. W reszcie L iryka francuska Ostrowskiej, która obok przekładów W. Koraba B rzozow skiego jest klasycznym w ykw item dojrzałej już m łodopolszczyzny. N aturalnie, do zadań autorki n ie należało snucie rozważań na podobne tem aty, jakkolw iek w pracy pośw ięconej przekładom, w których tak siln ie odbiły się w p ły 8 D ziałalność przekładow a i popularyzatorska Porębowicza w dobie w czesnom odernistycznej należy do zupełnie n ie zbadanych. K siążka M. Szurek-W isti M iriam -tłu m acz (Kraków 1937) nie odpowiada niestety w ym aganiom, jakie dziś staw iam y pracom tego typu. D ziałalności translatorskiej Trzeszczkowskiej pośw ięcona jest rozprawa doktorska podpisanego, T w órczość poetycka Z ofii T rzeszczk o w sk ie j (A dam a M -skiego) (m aszynopis).

8 w y epoki, nie sposób było om inąć zagadnień historycznoliterackich. W ydaje się, że styl ow ej epoki przejściow ej uległ w książce D rzewickiej zbyt silnie tendencjom ujednolicającym. Autorka nie uw zględnia z dostateczną ostrością tego, że tłum a czenia Langego, Ostrowskiej czy R ychłow skiego należą do różnych jednak faz okresu zw anego pow szechnie Młodą Polską. W ynika stąd, jak łatw o przew idzieć, pew ien błąd perspektyw y w ocenie tych utworów. Podobny błąd dał znać o so bie już w książce Marii Szurek-W isti o M iriam ie jako tłum aczu, w której jedyną w łaściw ie podstaw ą do oceny przekładów M iriama z poezji francuskiej był sym bolizm. N ie trzeba przekonywać, jak bardzo zaw odziła ta podstaw a w interpretacji tłum aczeń z L am artine a czy Heredii. Rzecz jasna, takich błędów D rzew icka n ie popełnia, jakkolw iek i u niej sym bolizm w ydaje się m iejscam i kategorią zbyt pojem ną. A utorka stosuje ją do zjaw isk, które naszym zdaniem należałoby traktow ać ostrożniej (zob. sform ułow ania dotyczące Ostrowskiej, s. 20, 21, 65, 103J124). Z kolei Lange, którego parnasistow skie skłonności zostały trafnie dostrzeżone, niesłusznie został gdzie indziej scharakteryzowany pod kątem różnic, jakie go dzieliły od poetów M łodej Polski, reprezentantów m łodopolszczyzny, uznany w ięc w konsekw encji za pisarza w obec tej epoki anachronicznego. Jest to w praw dzie opinia pow tórzona za S. Lichańskim (s. 96) i nie zm ienia zasadniczo trafnego sądu autorki o pisarzu. N iem niej M łoda Polska w ystępuje i tu na prawach zbiorczej nazw y dla zjaw isk o różnym nacechow aniu historycznoliterackim. Lange jako poeta był tw órcą typow o postrom antycznym i nigdy nie w yszedł poza program poezji autora E m aux et C am ées, którego znany w iersz-m anifest L A rt udatnie tłum aczył. Dlatego z późną fazą m łodopolszczyzny nic go nie łączy. Są to już jednak spraw y leżące w orbicie zainteresow ań ściśle polonistycznych i w niczym nie um niejszają w agi ścisłych i przekonujących analiz autorki. Przypom nijm y raz jeszcze, że to, co ją zajm uje, dotyczy nie dziejów poezji, lecz techniki translatorskiej. K siążka D rzewickiej operując m ateriałem historycznoliterackim z konieczności zaw iera konstatacje przynależne do tego m ateriału. D yskusja z nim i odbyw a się zatem poza nurtem w łaściw ych zainteresow ań autorki. Otrzym aliśm y na pew no książkę bardzo w ażną i potrzebną. Korzyści, jakie z niej płyną, nie są zarezerw ow ane tylko dla specjalistycznego kręgu odbiorców, teoretyków i krytyków przekładu. Dotyczą one także dziedziny badań historycznoliterackich nad okresem, który w ciąż jeszcze należy do m ało zbadanych. J erzy S w ięch Kareł Krejći, WYBRANE STUDIA SLAWISTYCZNE. KULTURA. LITERA TURA. FOLKLOR. (Przekładu dokonał zespół pracow ników Instytutu Filologii Słow iańskiej UW : E w a Maria Hunca, Halina Kuligowska, Cezar Piernikarski, Ewa Siatkowska, Andrzej Sieczkowski, Jan Wierzbicki, pod redakcją Józefa Magnuszewskiego). (W arszawa 1972). P aństw ow e W ydaw nictw o N aukow e, ss w kl. ilustr. oraz errata na w klejce. W ybór prac Karela K rejćego przygotow any został przez zespół pracow ników Instytutu Filologii Słow iańskiej U niw ersytetu W arszawskiego w dowód w dzięczności i uznania dla A utora oraz jako skrom na odpłata uniw ersyteckiej bohem istyki w arszaw skiej polonistyce praskiej jak pisze w S łow ie w stęp n ym Józef Magnuszew ski (s. 19). Publikacja W ybran ych stu diów slaw istyczn ych jest jednak nie tylko w yrazem kurtuazji i hołdu, jakie Krejćem u ze strony polskiej z pew nością się należą, lecz także istotnym w ydarzeniem naukowym. N ie trzeba o tym prze