Próchnica zębów mlecznych i stałych oraz stan higieny jamy ustnej u dzieci z wybranymi chorobami hematologicznymi

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2010, 63, 10, Polish Dental Society Próchnica zębów mlecznych i stałych oraz stan higieny jamy ustnej u dzieci z wybranymi chorobami hematologicznymi Caries in deciduous and permanent teeth and oral hygiene status in children with selected hematological diseases Elżbieta Pels, Maria Mielnik-Błaszczak Z Katedry i Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Mielnik-Błaszczak Summary Introduction: Patients with hematological diseases are at increased risk of developing complications within the oral cavity. Oral pathological changes observed in this group of children often arise due to impaired immune system. Aim of the research: To evaluate the condition of hard dental tissues and oral hygiene status in children with congenital haemorrhagic diatheses and in children with acute lymphoblastic leukemia (ALL). Material and methods: The clinical study involved 156 children aged 2 to 18 years with blood diseases, including 79 children with congenital haemorrhagic diatheses and 77 children with ALL. The control group consisted of 156 healthy children. The following were evaluated: caries index in all groups of subjects: dmft/dmft and its components dt/dt, oral hygiene was assessed for all groups using OHI-S index, and plaque deposits using the dental plaque index PI. Results: The average DMFT index for children with congenital haemorrhagic diatheses was 5.83±5.22, and for children with acute lymphoblastic leukaemia 4.94±4.51. This value was mainly affected by the D component. Conclusion: Carious process was significantly more active in the permanent dentition of children with congenital haemorrhagic diatheses flaws compared with children suffering from ALL and in the control group children. Streszczenie Wstęp: pacjenci z chorobami hematologicznymi należą do grupy zwiększonego ryzyka powikłań w obrębie jamy ustnej. Zmiany patologiczne powstające w jamie ustnej obserwowane u tych dzieci są często spowodowane upośledzoną czynnością układu odpornościowego. Cel pracy: oceniono stan zmineralizowanych tkanek zębów oraz stan higieny jamy ustnej w grupie dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi oraz w grupie dzieci chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną (ALL). Materiał i metody: badaniem klinicznym objęto 156 dzieci w wieku od 2 do 18 lat z chorobami krwi, w tym 79 dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi i 77 dzieci chorych na ALL. Grupę kontrolną stanowiło 156 ogólnie zdrowych dzieci. Badaniem klinicznym oceniono intensywność próchnicy zębów średnią liczbą puwz/puwz oraz jej składową pz/pz, stan higieny jamy ustnej wskaźnikiem OHI-S oraz występowanie płytki nazębnej wskaźnikiem Pl.I. Wyniki badań: średnia liczba PUWZ w grupie dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi wyniosła 5,83±5,22, u dzieci z ALL wyniosła 4,94±4,51. Wpływ na wartość tego wskaźnika miała głównie składowa P. Podsumowanie: stwierdzono istotnie częściej występowanie czynnej próchnicy zębów stałych w grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi w porównaniu z dziećmi z ALL oraz dziećmi z grupy kontrolnej. KEYWORDS: dental caries, oral hygiene condition, children, haematological diseases HASŁA INDEKSOWE: próchnica zębów, higiena jamy ustnej, dzieci, choroby hematologiczne 628

2 2010, 63, 10 Dzieci z chorobami hematologicznymi Wstęp Pacjenci z chorobami hematologicznymi należą do grupy zwiększonego ryzyka rozwoju chorób w obrębie jamy ustnej. Zmiany patologiczne błony śluzowej jamy ustnej obserwowane w tej grupie dzieci są często spowodowane upośledzoną czynnością układu odpornościowego. Leczenie stomatologiczne powinno być standardem postępowania lekarskiego u pacjentów z chorobami krwi, ponieważ zdrowe uzębienie i jama ustna daje lepszy komfort życia i zmniejsza możliwość powstawania powikłań manifestujących się w jamie ustnej [2, 5, 12, 14, 17, 18, 20]. Próchnica jest procesem patologicznym wywołanym przez kilka czynników zewnątrzustrojowych. W wyniku tego procesu dochodzi do odwapnienia i proteolitycznego rozpadu zmineralizowanych tkanek zęba. Obecnie uważa się, że próchnica zębów jest uwarunkowana trzema podstawowymi czynnikami etiologicznymi. W procesie próchnicowym udział biorą bakterie, które z jednej strony poprzez produkcję kwasów przyczyniają się do obniżania ph, zaś z drugiej powiększają masę płytki nazębnej poprzez gromadzenie zewnątrzkomórkowych polisacharydów. Substratem dla enzymatycznych przemian bakteryjnych są obecne w jamie ustnej węglowodany dostarczane w pożywieniu, gdzie końcowym produktem są kwasy organiczne. Trzecim czynnikiem etiologicznym jest podatność tkanek zęba na odwapnienie, co jest uwarunkowane składem chemicznym zmineralizowanych tkanek zęba. W przewadze czynników kariostatycznych nad kriogennymi istotną rolę pełni ślina ze swoimi mechanizmami buforowymi. Istotne dla rozwoju choroby próchnicowej są również czynniki zewnątrzustrojowe, czyli higiena jamy ustnej, dieta, kolonizowanie na zębach flory bakteryjnej oraz aplikacja preparatów fluorowych [7, 10, 11, 13, 22]. Cel pracy Celem pracy była ocena stanu zmineralizowanych tkanek zębów mlecznych i stałych oraz stan higieny jamy ustnej w grupie dzieci chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną, a także w grupie dzieci ze wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi. Materiał i metody Badaniem klinicznym objęto 156 dzieci w wieku od 2 do 18 roku życia z chorobami krwi, w tym 77 dzieci chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną (ALL) i 79 dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi (hemofilia A, hemofilia B i choroba von Willebranda) oraz 156 dzieci ogólnie zdrowych dobranych metodą analogową, które stanowiły grupę kontrolną w okresie badania zarówno dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi (I grupa kontrolna) jak i dzieci z ALL (II grupa kontrolna). Badania dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi i dzieci z I grupy kontrolnej były wykonane 10 lat przed badaniem dzieci chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną. Byli to pacjenci leczeni i badani w warunkach ambulatoryjnych, u których nie był wcześniej wdrożony żaden program prozdrowotny dotyczący profilaktyki stomatologicznej. Dzieci z ALL były badane w trakcie hospitalizacji i objęte specjalnym programem leczniczym zawierającym między innymi zagadnienia prozdrowotne. Badaniem klinicznym dzieci oceniono intensywność próchnicy zębów za pomocą wskaźników: średniej liczby puwz oraz jej składowej pz, średniej liczby PUWZ z jej składową PZ, stan higieny jamy ustnej za pomocą 629

3 E. Pels, M. Mielnik-Błaszczak Czas. Stomatol., wskaźnika OHI-S (ang. Oral Hygiene Index Simplified OHI-S) wg Greene a i Vermillion z wykorzystaniem Plaque Test, występowanie płytki nazębnej wskaźnikiem Pl.I (Plaque Index) wg Silness i Löe. Na wykonanie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej z zastosowaniem programu STATISTICA wersja 8.0 przyjmując poziom istotności p<0,05. Wyniki W tabeli 1 zestawiono intensywność próchnicy zębów mlecznych w badanych grupach dzieci na podstawie: średniej wartości liczby puwz i jej składowej liczby pz, wartości mediany, odchylenia standardowego oraz zakresu wartości liczby puwz i liczby pz. Najwyższą średnią wartość liczby puwz odnotowano u dzieci z II grupy kontrolnej (5,54, SD=3,36), najniższą średnią wartość liczby puwz równą 4,35 (SD=3,68) obserwowano w grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi. W tabeli 2 zestawiono odsetek badanych dzieci w zależności od intensywności choroby próchnicowej, tj. badane dzieci wolne od próchnicy wartość liczby pz i puwz = 0, badane dzieci z 1 do 4 zębów mlecznych z czynną próchnicą oraz grupa badanych z 5 i więcej zębami z czynną próchnicą zębów mlecznych. Nie stwierdzono istotnych różnic w częstości występowania czynnej próchnicy w zębach mlecznych (liczba pz) pomiędzy badanymi grupami dzieci (Chi 2 Pearsona: 9,797, df=6, p=0,133). W grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi 15,15% dzieci było wolnych od próchnicy, od 1 do 4 zębów mlecznych z ubytkami próchnicowymi stwierdzono u 51,52% dzieci, powyżej 5 zębów mlecznych z czynną próchnicą obserwowano u 33,33% dzieci. W grupie dzieci z ALL 29,79% było wolnych od próchnicy zębów mlecznych. U takiego samego odsetka dzieci (29,79%) stwierdzono ubytki próchnicowe w od 1 do 4 zębach mlecznych, u 40,43% dzieci ubytki próchnicowe stwierdzono w 5 i więcej zębach mlecznych. I W grupie kontrolnej tylko 6,9% dzieci było wolnych od próchnicy zębów mlecznych, ponad połowa dzieci z tej grupy miała ubytki próchnicowe w 1 do 4 zębów, natomiast 5 i więcej ubytków próchnicowych w zębach mlecznych stwierdzono u 41,38% dzieci. W II grupie kontrolnej 22,81% dzieci było wolnych od próchnicy, jednak duży odsetek dzieci wynoszący 43,86% miało 5 i więcej ubytków próchnicowych zębów mlecznych (tab. 2). Stwierdzono istotne statystycznie różnice w intensywności próchnicy zębów mlecznych (liczba puwz) pomiędzy badanymi grupami dzieci (Chi 2 Pearsona: 19,366, df=6, p=0,0036). W grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi 13,51% dzieci było wolnych od próchnicy, wartość liczby puwz od 1 do 4 stwierdzono u 45,95% dzieci, liczbę puwz powyżej 5 obserwowano u 40,54% dzieci. W grupie dzieci z ALL 27,66% było wolnych od próchnicy zębów mlecznych. Również u 27,66% dzieci stwierdzono rozwój procesu próchnicowego w 1 do 4 zębów, liczbę puwz większą od 5 stwierdzono u 44,68% dzieci chorych na ALL. W I grupie kontrolnej nie obserwowano dzieci wolnych od próchnicy zębów mlecznych, natomiast ponad połowa (53,13%) dzieci miała wartość liczby puwz od 1 do 4, wartość liczby puwz 5 i więcej stwierdzono u 46,88% dzieci z tej grupy badanych. W II grupie kontrolnej liczbę puwz równą 0 miało 7,02% badanych dzieci, jednak największy odsetek (57,89%) stanowiły dzieci, u któ- 630

4 2010, 63, 10 Dzieci z chorobami hematologicznymi T a b e l a 1. Intensywność próchnicy zębów mlecznych w badanych grupach dzieci Grupa badanych Skazy I gr. kontrolna Liczba badanych ALL 47 II gr. kontrolna 57 Liczba Średnia wartość 33 pz 3,91 4,0 3,81 37 puwz 4,35 4,0 3,68 Mediana SD Min. Max pz 3,76 3,0 2, puwz 4,62 4,0 2,43 1 pz 4,38 3,0 4,45 puwz 4,68 4,0 4,50 pz 4,14 4,0 3,65 puwz 5,54 6,0 3, Skazy dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi, ALL dzieci chore na ostrą białaczkę limfoblastyczną, pz liczba zębów mlecznych z czynną próchnicą, puwz liczba zębów mlecznych z czynną próchnicą, usuniętych oraz wypełnionych z powodu próchnicy. T a b e l a 2. Odsetek badanych dzieci w zależności od intensywności choroby próchnicowej w uzębieniu mlecznym Wartości liczby pz i puwz Odsetek dzieci z wartością liczby pz (w%) Odsetek dzieci z wartością liczby puwz (w%) Skazy ALL Gr. kontrolna Ogółem Skazy ALL Gr. kontrolna Ogółem I II I II 0 15,15 29,79 6,90 22,81 20,48 13,51 27,66 0,00 7,02 12, ,52 29,79 51,72 33,33 39,16 45,95 27,66 53,13 35,09 38, ,33 40,43 41,38 43,86 40,36 40,54 44,68 46,88 57,89 48,55 Test Chi 2 Pearsona: 9,797, df=6, p=0,133 Chi 2 Pearsona: 19,366, df=6, p=0,0036 rych obserwowano 5 i więcej ubytków próchnicowych w zębach mlecznych (tab. 2). W tabelach 3, 4 i 5 zestawiono dane dotyczące intensywności próchnicy zębów stałych w badanych grupach dzieci. Najwyższą średnią wartość liczby PUWZ wynoszącą 5,90 (SD=3,9) odnotowano w grupie dzieci z ALL, najniższa średnia wartość liczby PUWZ wynosząca 2,97 (SD=2,43) była u dzieci z II grupy kontrolnej (tab. 3). Stwierdzono istotne statystycznie różnice w częstości występowania czynnej próchnicy w zębach stałych (liczba PZ) pomiędzy badanymi grupami dzieci (Chi 2 Pearsona: 26,133, df=6, p=0,00021). W grupie dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi 17,91% badanych było wolnych od próchnicy zębów stałych. Od 1 do 4 zębów stałych z ubytkami próchnicowymi stwierdzono u 50,75% dzieci, zaś powyżej 5 zębów stałych z czynną próchnicą zębów stałych obserwowano u 31,34% dzieci. W grupie z ALL 20,69% dzieci było wolnych od próchnicy zębów stałych. U 58,62% dzieci stwierdzono ubytki próch- 631

5 E. Pels, M. Mielnik-Błaszczak Czas. Stomatol., T a b e l a 3. Intensywność próchnicy zębów stałych w badanych grupach dzieci Grupa badanych Liczba badanych Skazy 69 Gr. kontrolna I 51 ALL 59 Gr. kontrolna II 59 Liczba Średnia wartość Mediana SD Min. Max. PZ 4,10 3,0 4, PUWZ 5,83 4,0 5, PZ 2,59 2,0 3, PUWZ 4,94 4,0 4, PZ 2,96 2,0 2, PUWZ 5,90 4,0 3, PZ 1,1 1,0 1, PUWZ 2,97 3,0 2, Skazy dzieci z wrodzonymi osoczowymi skazami krwotocznymi, ALL dzieci chore na ostrą białaczkę limfoblastyczną, PZ liczba zębów stałych z czynną próchnicą, PUWZ liczba zębów stałych z czynną próchnicą, usuniętych oraz wypełnionych z powodu próchnicy. T a b e l a 4. Odsetek badanych dzieci w zależności od liczby zębów stałych z czynną próchnicą Zakres wartości liczby PZ Skazy (n=79) Odsetek dzieci z wartością liczby PZ (w%) Gr. Kontrolna ALL I (n=55) II Ogółem (n=290) 0 17,91 20,69 29,41 42,37 28, ,75 58,62 54,90 57,63 54, ,34 20,69 15,69 0,00 16,99 Test Chi 2 Pearsona: 26,133, df=6, p=0,00021 nicowe w od 1 do 4 zębach stałych. Z kolei u 20,69% dzieci ubytki próchnicowe stwierdzono w 5 i więcej zębach stałych. U dzieci z I grupy kontrolnej 29,41% badanych było wolnych od czynnej próchnicy zębów stałych, 54,90% dzieci miało czynne ubytki próchnicowe w 1 do 4 zębów stałych, natomiast ubytki próchnicowe w 5 i więcej zębach stałych stwierdzono u 15,69% dzieci w tej grupie badanych. W II grupie kontrolnej duży odsetek (42,37%) dzieci było wolnych od próchnicy zębów stałych, również liczną grupę (57,63%) stanowiły dzieci, u których stwierdzono od 1 do 4 zębów z czynnymi ubytkami próchnicowymi (tab. 4). Stwierdzono istotne różnice statystyczne w intensywności próchnicy zębów stałych (liczba PUWZ) pomiędzy badanymi grupami dzieci (Chi 2 Pearsona: 18,405, df=6, p=0,0053). W grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi 11,59% dzieci było wolnych od próchnicy zębów stałych, wartość liczby PUWZ od 1 do 4 stwierdzono u 44,93% dzieci. Wartość liczby PUWZ równą 5 lub więcej obserwowano u 43,48% dzieci. W grupie z ALL 6,90% dzieci było wolnych od próchnicy zębów stałych. U 44,83% dzieci stwierdzono wartość liczby PUWZ od 1 do 4, zaś wartość liczby PUWZ większą od 5 stwierdzono u 48,28% 632

6 2010, 63, 10 Dzieci z chorobami hematologicznymi T a b e l a 5. Odsetek badanych dzieci w zależności od intensywności choroby próchnicowej w uzębieniu stałym Zakres wartości liczby PUWZ Skazy (n=79) Odsetek dzieci z wartością liczby PUWZ (w%) ALL I (n=55) Gr. Kontrolna II Ogółem (n=290) 0 11,59 6,90 15,69 13,56 12, ,93 44,83 39,22 71,19 50, ,48 48,28 45,10 15,25 36,54 Test Chi 2 Pearsona: 18,405, df=6, p=0,0053 T a b e l a 6. Stan higieny jamy ustnej (OHI-S) oraz występowanie płytki nazębnej (Pl.I) w badanych grupach dzieci Grupa badanych Liczba badanych Skazy 79 I gr. kontrolna 55 ALL 78 II gr. kontrolna 78 Wskaźnik Średnia wartość Me SD Min. Max OHI-S 1,05 1,0 0,92 0 3,0 Pl.I 0,42 0,0 0,69 0 2,0 OHI-S 0,74 0,67 0,56 0 2,0 Pl.I 0,20 0,0 0,47 0 2,0 OHI-S 0,64 0,4 0,85 0 3,0 Pl.I 0,59 0,3 0,74 0 3,0 OHI-S 0,98 1,0 0,71 0 3,0 Pl.I 0,96 1,0 0,69 0 3,0 dzieci. W I grupie kontrolnej największy odsetek (45,10%) stanowiły dzieci, u których wartość średniej liczby PUWZ zawierała się w zakresie 5 i więcej, w II grupie kontrolnej największy odsetek (71,19%) stanowiły dzieci z wartością średniej liczby PUWZ od 1 do 4. Oceniając całą badaną populację, największy odsetek (50,96%) stanowiły dzieci, u których wartość liczby PUWZ wyniosła od 1 do 4 (tab. 5). Stan higieny jamy ustnej oraz występowanie płytki nazębnej w badanych grupach dzieci zebrano w tabelach 6 i 7. Najlepszy stan higieny jamy ustnej obserwowano w grupie dzieci chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną. Średnia wartość wskaźnika OHI-S w tej grupie dzieci wyniosła 0,64 (SD=0,85). Natomiast najwyższą średnią wartość wskaźnika OHI-S, która wyniosła 1,05 (SD=0,92) obserwowano grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi. W I grupie kontrolnej średnia wartość wskaźnika OHI-S wyniosła 0,74 (SD=0,56) oraz w II grupie kontrolnej wartość wskaźnika OHI-S wyniosła 0,98 (SD=0,71) (tab. 6). Stwierdzono istotne statystycznie różnice stanu higieny jamy ustnej (OHI-S) pomiędzy badanymi grupami dzieci (Chi 2 Pearsona: 33,335, 633

7 E. Pels, M. Mielnik-Błaszczak Czas. Stomatol., T a b e l a 7. Odsetek badanych w zależności od stanu higieny jamy ustnej oraz występowania płytki nazębnej w poszczególnych grupach dzieci Zakres wartości wskaźników OHI-S i Pl.I Odsetek dzieci z wartością wskaźnika OHI-S (w%) Skazy (n=79) ALL Gr. kontrolna I (n=55) II Odsetek dzieci z wartością wskaźnika Pl.I (w%) Skazy (n=75) ALL Gr. kontrolna I (n=55) II 0 0,99 46,84 66,13 60,00 34,62 75,95 64,52 90,91 33,33 1 1,99 24,05 24,19 34,55 51,28 13,92 25,81 5,45 53, ,11 9,68 5,45 14,10 10,13 9,68 3,64 12,82 Test Chi 2 Pearsona: 33,335, df=6, p=0,00001 Chi 2 Pearsona: 58,539, df=6, p<0,0001 df=6, p=0,00001). Największy odsetek dzieci z wysokimi wartościami (w zakresie 2 3) wskaźnika OHI-S wynoszący 29,11% obserwowano w grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi. Natomiast w grupie z ALL u 66,13% dzieci wartość wskaźnika OHI-S kształtowała się w zakresie od 0 do 0,99, co świadczy o tym, że w tej grupie dzieci stan higieny jamy ustnej był najlepszy (tab. 7). Stwierdzono istotne statystycznie różnice występowania płytki nazębnej (Pl.I) pomiędzy badanymi grupami dzieci (Chi 2 Pearsona: 58,539, df=6, p<0,0001). Największy odsetek dzieci z wysokimi wartościami (w zakresie 2 3) wskaźnika Pl.I wynoszący 10,13% obserwowano w grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi. Natomiast w grupie z ALL u 64,52% dzieci wartość wskaźnika PI.I kształtowała się w zakresie od 0 do 0,99. Najmniejszą występowalność płytki nazębnej obserwowano w I grupie kontrolnej, w której 90,91% dzieci miało wartość wskaźnika Pl.I w zakresie od 1 do 0,99 (tab 7). Omówienie wyników i dyskusja W badaniach własnych 11,59% dzieci z wrodzonymi skazami krwotocznymi i 6,90% dzieci z ALL było wolnych od próchnicy zębów stałych. W badaniach Tagliabue i wsp. [21] wykazano, że 14% dzieci z ALL było wolnych od próchnicy. Średnia wartość liczby PUWZ u badanych przez tych autorów dzieci wyniosła 5,36, liczba PUWZ w grupie 6 10-letnich dzieci wyniosła 2,09, w grupie letnich 4,1, zaś w grupie letnich osób wyniosła 8,0. Wyniki te wskazywały na brak różnic liczby PUWZ wśród dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną w stosunku do dzieci zdrowych. W badaniach własnych 5 i więcej czynnych ubytków próchnicowych miało 31,34% dzieci z wrodzonymi skazami krwotocznymi i 20,69% dzieci chorych na ALL. Kabil i wsp. [12] stwierdzili wysoki odsetek dzieci chorych na hemofilię z wysoką intensywnością próchnicy zębów. Z kolei Sonbol i wsp. [19] wykazali, że istotnie większą grupę dzieci wolnych od próchnicy zębów, zarówno mlecznych jak i stałych, stanowiły dzieci chore na różne postacie hemofilii w stosunku do dzieci z grupy kontrolnej. Podobnie Boyd i Kinirons [4] stwierdzili niską intensywność próchnicy zarówno w uzębieniu mlecznym jak i uzębieniu stałym w grupie dzieci z hemofilią. W ich badaniach średnia wartość liczby puwz wyniosła 0,86 (SD=1,33) oraz średnia wartość liczby PUWZ 634

8 2010, 63, 10 Dzieci z chorobami hematologicznymi wyniosła 0,45 (SD=0,76). Autorzy ci wykazali istotnie statystycznie mniejszy odsetek dzieci chorych na hemofilię z czynną próchnicą w stosunku do grupy kontrolnej, gdzie 66% dzieci było wolnych od próchnicy w zębach mlecznych i 73% dzieci było wolnych od próchnicy w zębach stałych. Wśród dzieci z ALL poddanych chemioterapii wg Brazilian Cooperative Protocols lub BFM86Protocol w badaniach Minicucci i wsp. [16], 57,89% miało więcej niż cztery ubytki próchnicowe, jednak autorzy uważają, że taki stan uzębienia nie jest bezpośrednio związany z chemioterapią. Wg doniesienia Avsar i wsp. [1] tylko 18% badanych dzieci, będących w całkowitej remisji, było wolnych od próchnicy, a średnia liczba PUWz wyniosła 7,75 (SD=4,90) w zakresie 0-19 i była istotnie statystycznie wyższa w porównaniu do dzieci zdrowych. Vaughan i wsp. [23] obserwowali istotnie statystycznie wyższą częstość próchnicy zębów u dzieci przed transplantacją szpiku kostnego, głównie z powodu białaczki, co wynikało ze złej higieny jamy ustnej, zaburzonego ph śliny i nieodpowiedniej, wysoko-węglowodanowej diety. Badania Bonnaure-Mallet i wsp. [3] wykazały, że występowanie próchnicy zębów nie ma istotnego wpływu na powstawanie zmian w błonie śluzowej jamy ustnej. Duggal i wsp. [8] oceniali w badaniach długofalowych stan zębów i dziąseł u osób, które przebyły w dzieciństwie chorobę nowotworową, przy czym 47,83% to pacjenci z ALL i porównywali z ich rodzeństwem. Stwierdzili, że nie było statystycznie istotnej różnicy w średniej liczbie PUWz. Jednakże, badane osoby miały istotnie wyższą liczbę zębów z czynną próchnicą (liczba zębów z próchnicą Pz=1,33 SD= 0,25) w porównaniu z ich rodzeństwem (liczba zębów z próchnicą Pz=0,37 SD=0,14). Mielnik-Błaszczak [15] badając dzieci z chorobami hematologicznymi stwierdziła gorszy stan higieny jamy ustnej u dzieci chorych niż u zdrowych. Średnia wartość wskaźnika OHI wyniosła w jej badaniach 1,04, zaś wartość tego wskaźnika wyższą niż 0 stwierdziła u 39% chorych dzieci. Wacińska i wsp. [24] badając dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną obserwowała złą higienę jamy ustnej oraz występowanie licznych zmian w błonie śluzowej jamy ustnej w postaci wybroczyn, nadżerek i owrzodzeń przede wszystkim w okolicy siekaczy i zębów przedtrzonowych w szczęki i żuchwy. W obrazie cytologicznym pobranym z dziąsła jak również w wymazach pobranych od pacjentki stwierdziła obecność licznych grzybów. Zbliżone wyniki do uzyskanych w niniejszym badaniu uzyskali Dens i wsp. [6], którzy zaobserwowali ujemną korelację między wiekiem i wskaźnikiem płytki nazębnej (r=-0 37; p<0 01) i ujemną korelację między wiekiem i wskaźnikiem stanu dziąseł (r=-0 35; p<0 05) pomiędzy dziećmi poddanymi chemioterapii z powodu choroby nowotworowej, w tym ponad połowa chorowała na ostrą białaczkę limfoblastyczną, a dziećmi zdrowymi. Częstotliwość mycia zębów była identyczna w obu grupach i nie różniła się znacznie między grupami wiekowymi. W grupie dzieci w wieku lat wskaźnik płytki nazębnej Pl.I średnio wyniósł 1,1 (SD=0,1), wskaźnik stanu dziąseł GI wyniósł 1,1 (SD=0,1); w grupie 6-9 lat Pl.I średnio wyniósł 1,6 (SD=1,3); GI w tej grupie wiekowej wyniósł 1,7 (SD=0,3). Stan higieny jamy ustnej pacjentów w badaniach Kabil i wsp. [12] uległ istotnej statystycznie poprawie w grupie chorych stosunku do grupy kontrolnej, po wprowadzeniu ściśle przestrzeganego programu obejmującego profesjonalną kontrolę płytki nazębnej, edukację prozdrowotną i przestrzeganą higienę jamy ustnej. Średnia wartość wskaźnika OHI-S w grupie chorych uległa obniżeniu z wartości 2,67 (SD=0,45) do wartości 1,20 (SD=0,54). 635

9 E. Pels, M. Mielnik-Błaszczak Czas. Stomatol., Fleming i Kinirons [9] wykazali brak różnic w występowaniu płytki nazębnej oraz stanu zapalnego dziąseł u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną w stosunku do dzieci ogólnie zdrowych. Wysokie wartości wskaźników higieny jamy i stanu dziąseł podaje Sonis i wsp. [20], choć różnice istotne statystycznie odnotował tylko w grupie dzieci z ALL poddanych radioterapii. Średni wskaźnik higieny jamy ustnej OHI-S w jego badaniach u dzieci z ALL otrzymujących wyłącznie chemioterapię wyniósł 4,9 (SD=3,3), a wskaźnik stanu dziąseł GI w tej grupie dzieci wyniósł 4,7 (SD=3,2). Wysokie wartości tych wskaźników tłumaczył większą liczbą zębów objętych nieprawidłowościami i nieregularnością powierzchni szkliwa u tych pacjentów. Podsumowanie 1. Stwierdzono istotnie statystycznie większą intensywność próchnicy zębów mlecznych w grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi w porównaniu z dziećmi chorymi na ALL oraz dziećmi z grupy kontrolnej. 2. Stwierdzono istotnie statystycznie częstsze występowanie czynnej próchnicy w zębach stałych w grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi w porównaniu z dziećmi chorymi na ALL oraz dziećmi z grupy kontrolnej. 3. Istotnie statystycznie lepszy stan higieny jamy ustnej obserwowano w grupie dzieci chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną w porównaniu z dziećmi z osoczowymi skazami krwotocznym, jak również w stosunku do dzieci ogólnie zdrowych. 4. Gorsze parametry zdrowotne dotyczące stanu uzębienia i higieny jamy ustnej w grupie dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi mogą być związane z mniejszą świadomością prozdrowotną ich opiekunów. 5. Na przestrzeni 10 lat zaobserwowano wzrost zachowań prozdrowotnych wśród dzieci chorych i ich opiekunów, na co wskazują istotne różnice w wynikach badań stanu higieny jamy ustnej. Piśmiennictwo 1. Avşar A, Elli M, Darka O, Pinarli G: Longterm effects of chemotherapy on caries formation, dental development, and salivary factors in childhood cancer survivors. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007, 104: Biss T T, Chan A K, Blanchette V S, Iwenofu L N, Mclimont M, Carcao M D: The use of prophylaxis in 2663 children and adults with haemophilia: results of the 2006 Canadian national haemophilia prophylaxis survey. Haemophilia 2008, 14: Bonnaure-Mallet M, Bunetel L, Tricot-Doleux S, Guérin J, Bergeron C, LeGall E: Oral complications during treatment of malignant diseases in childhood: effects of tooth brushing. Eur J Cancer 1998, 34: Boyd D, Kinirons M: Dental caries experience of children with haemophilia in Northern Ireland. Int J Paediatr Dent 1997, 7: Collard M M, Hunter M L: Oral and dental care in acute lymphoblastic leukaemia: a survey of United Kingdom Children s Cancer Study Group Centres. Int J Paediatr Dent 2001, 11: Dens F, Boute P, Otten J, Vinckier F, Declerck D: Dental caries, gingival health, and oral hygiene of long term survivors of paediatric malignant diseases. Arch Dis Child 1995, 72: Dowd F J: Saliva and dental caries. Dent Clin North Am 1999, 43: Duggal M S, Curzon M E, Bailey C C, Lewis I J, Prendergast M: Dental parameters in the long-term survivors of childhood cancer compared with siblings. Oral Oncol 1997, 33:

10 2010, 63, 10 Dzieci z chorobami hematologicznymi 9. Fleming P, Kinirons M J: Study of the dental health of children in remission from acute lymphoblastic leukaemia in Northern Ireland. Community Dent Oral Epidemiol 1993, 21: Gábris K, Nagy G, Madléna M, Dénes Z, Márton S, Keszthelyi G, Bánóczy J: Associations between microbiological and salivary caries activity tests and caries experience in Hungarian adolescents. Caries Res 1999, 33: Harrington B: Primary dental care of patients with haemophilia. Haemophilia 2000, 6 Suppl 1: Kabil N, El Alfy M, Metwalli N: Evaluation of the oral health situation of a group of Egyptian haemophilic children and their re-evaluation following an oral hygiene and diet education programme. Haemophilia 2007, 13: Lenander-Lumikari M, Loimaranta V: Saliva and Dental Caries. Adv Dent Res 2000, 14: Melkos A B, Massenkeil G, Arnold R, Reichart P A: Dental treatment prior to stem cell transplantation and its influence on the posttransplantation outcome. Clin Oral Investig 2003, 7: Mielnik-Błaszczak M: Evaluation of dentition status and oral hygiene in Polish children and adolescents with congenital haemorrhagic diatheses. Int J Paediatr Dent 1999, 9: Minicucci E M, Lopes L F, Crocci A J: Dental abnormalities in children after chemotherapy treatment for acute lymphoid leukemia. Leuk Res 2003, 27: Pajari U, Yliniemi R, Mottonen M: The risk of dental caries in childhood cancer is not high if the teeth are caries-free at diagnosis. Pediatr Hematol Oncol 2001, 18: Sepet E, Aytepe Z, Ozerkan A G, Yalman N, Guven Y, Anak S, Devecioglu O, Agaoglu L, Gedikoglu G: Acute lymphoblastic leukemia: dental health of children in maintenance therapy. J Clin Pediatr Dent 1998, 22: Sonbol H, Pelargidou M, Lucas V S, Gelbier M J, Mason C, Roberts G J: Dental health indices and caries-related microflora in children with severe haemophilia. Haemophilia 2001, 5: Sonis A L, Waber D P, Sallan S, Tarbell N J: The oral health of long-term survivors of acute lymphoblastic leukaemia: a comparison of three treatment modalities. Eur J Cancer B Oral Oncol 1995, 31B: Tagliabue R, Ebanista P, Pignanelli C, Adamoli L, Fraschini D, Pignanelli M: Valori dell indice DMFT in soggetti trattati per leukemia nell età evolutiva. Riv Ital Odontoiatr Infant 1990, 1: Tao L, Tanzer J M: Novel Sucrose-dependent Adhesion Co-factors In Streptococcus mutans. J Dent Res 2002, 81: Vaughan M D, Rowland C C, Tong X, Srivastava D K, Hale G A, Rochester R, Kaste S C: Dental abnormalities in children preparing for pediatric bone marrow transplantation. Bone Marrow Transplant 2005, 36: Wacińska-Drabińska M, Moszczeńska- Cieślikowska B, Rokicka-Milewska R, Lipnicki D: Oral cavity changes in children with acute leukemia during long-term chemotherapy. Czas Stomatol 1989, 42: Adress: Lublin, ul. Karmelicka 7 Tel./Fax: sekretariat.ped@umlub.pl Paper received 24 October 2010 Accepted 22 December