Wpływ żelu do zębów dla dzieci na stan higieny jamy ustnej i poziom fluorków w ślinie

Transkrypt

1 Czas. Stomat., 26, LIX, 2 Wpływ żelu do zębów dla dzieci na stan higieny jamy ustnej i poziom fluorków w ślinie The effect of toothgel on oral hygiene and saliva fluoride level in children Anna Surdacka 1, Hanna Napiontek-Kubanek 1, Anna Prymas 1, Hanna Gramowska 2, Janina Stopa 1 Z Kliniki Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu 1 Kierownik: prof. dr hab. J. Stopa Z Zakładu Analizy Wody i Gruntów Wydziału Chemii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu 2 Kierownik: prof. dr hab. J. Siepak Streszczenie Cel pracy: oceniono wpływ szczotkowania zębów fluorkowym próbnym żelem dla dzieci na stan higieny jamy ustnej i dziąseł oraz poziom fluorków w ślinie. Materiał i metody: w badaniach uczestniczyło 6 dzieci w wieku 3-6 lat. Wyodrębniono dwie grupy badawczą (1), która otrzymała próbny żel fluorkowy i szczoteczki do zębów dla dzieci firmy Oral B Stage 3 oraz grupę kontrolną (II), która otrzymała tylko szczoteczki firmy Oral B Stage 3 do zębów z zaleceniem stosowania dotychczas używanych dziecięcych fluorkowych past do zębów. Dzieci w wyżej określonych grupach szczotkowały zęby pod nadzorem rodziców przez 6 tygodni, dwa razy dziennie przez dwie minuty. Badania wstępne oraz kontrolne obejmowały ocenę stanu uzębienia oraz higieny jamy ustnej i dziąseł za pomocą odpowiednio liczb: puw-z, PUW-z oraz wskaźników Pl I i GI. W mieszanej ślinie spoczynkowej oznaczono poziom fluorków za pomocą jonoselektywnej elektrody fluorkowej firmy Orion. Wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wyniki: stwierdzono, że próchnica dotyczyła zębów mlecznych. Po 6-tygodniowym szczotkowaniu zębów próbnym żelem (grupa I), jak również dziecięcymi pastami fluorkowymi (grupa II) uzyskano istotną poprawę higieny jamy ustnej (Pl I) i stanu klinicznego dziąseł (GI) (p<,1) w porównaniu z badaniem wstępnym. Wykazano również wzrost stężenia w mieszanej ślinie spoczynkowej aktywnych jonów fluorkowych u dzieci po szczotkowaniu zębów próbnym żelem z fluorem. HASŁA INDEKSOWE: pasta do zębów, poziom fluorków, higiena jamy ustnej, płytka nazębna, ślina Summary Aim of the study: The effect of toothbrushing with fluoride gel on the oral hygiene in children and on the level of fluoride in their saliva was assessed. Material and methods: The study comprised 6 children aged between 3-6 years who were divided into two study groups. The study group (I) was tested with fluoride gel and Oral B Stage 3 brushes for children, and the control group (II) only with Oral B Stage 3 brushes with the recommendation to continue using the same fluoridated toothpaste as before. In both groups children brushed their teeth twice a day for two minutes for a total of si weeks, under the supervision of their parents. Initial and control eaminations assessed dental status (dmf-t, DMF-t), oral cavity hygiene with Pl I and gingival status with GI. Mied resting saliva was marked for fluoride levels using ionoselective fluoride electrode by Orion. The results were submitted for statistical analysis. Results: Caries has been found to affect deciduous teeth. Both the tested fluoride gel (group I) and the other traditional fluoridated pastes for children (group II) after si weeks of brushing were found to be quite effective in improving oral cavity hygiene (Pl I) and the gingival status (GI) (p<.1) as compared with results at presentation. Additionally, a significant increase in the level of active fluoride ions was found in mied resting saliva in children who brushed with the tested fluoride gel (group I). KEYWORDS: toothpaste, fluoride level, oral hygiene, dental plaque, saliva 83

2 A. Surdacka i in. Czas. Stomat., Wstęp Wczesne wdrażanie właściwych zachowań zdrowotnych może zapobiegać powstawaniu i rozwojowi chorób jamy ustnej. W profilaktyce próchnicy zębów i chorób przyzębia duże znaczenie przypisuje się prawidłowej higienie jamy ustnej. Używanie past do zębów zawierających jony fluorkowe wpływa na wzrost ich stężenia w ślinie przyczyniając się do redukcji próchnicy (4, 5, 12, 13, 16, 17). Skład i właściwości past do zębów w różnym stopniu są ulepszane. Dla dzieci w wieku przedszkolnym zaleca się pasty z niższą dawką fluoru, o miłym zapachu i przyjemnym smaku, np. owocowym, który zachęca je do mycia zębów. Pasty do zębów poza właściwościami przeciwpróchnicowymi i oczyszczającymi szczególnie u dzieci powinny działać przeciwzapalnie i nie drażnić błony śluzowej jamy ustnej (1, 2, 3, 6, 7, 8). Cel pracy 1) kliniczna ocena wpływu próbnego żelu* do zębów dla dzieci o zawartości 452 ppm fluoru na higienę jamy ustnej i stan dziąseł, 2) określenie wpływu szczotkowania zębów próbnym żelem na poziom fluorków w ślinie. Materiał i metody W badaniach klinicznych uczestniczyło 6 dzieci z Przedszkola nr 13 w Poznaniu, w wieku 3-6 lat, w tym 29 dziewcząt i 31 chłopców. Wyodrębniono dwie grupy: grupę I badawczą (15 dziewcząt i 15 chłopców) i grupę II kontrolną (14 dziewcząt i 16 chłopców). Grupa I otrzymała próbny żel i szczoteczki do zębów dla dzieci firmy Oral B Stage 3. Grupa II (kontrolna) otrzymała również szczoteczki firmy Oral B Stage 3, ale zalecono stosowanie dotychczas używanych past do zębów. Według informacji otrzymanej od producenta w skład próbnego żelu wchodziły: woda, sorbitol, uwodniona krzemionka, gliceryna, PEG 8, laurylo-siarczan sodu, środki zapachowe, benzoesan sodu, sacharynian sodu, guma celulozowa, fluorek sodu i CL 429, czyli składniki, które znajdują się w większości dostępnych past do zębów. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy AM w Poznaniu na wykonanie badań (nr zgody: 967A/3). Każdemu dziecku założono specjalną kartę badań. Przed rozpoczęciem badań klinicznych przeprowadzono instruktaż szczotkowania zębów metodą Fonesa. Badanym dzieciom z grupy I i II zalecono szczotkowanie zębów przez sześć tygodni, dwa razy dziennie przez dwie minuty, po śniadaniu i kolacji. Szczotkowanie odbywało się w domu pod nadzorem rodziców. Badania wykonywał ten sam lekarz w świetle naturalnym, za pomocą lusterka i zgłębnika. U dzieci z uzębieniem mlecznym intensywność próchnicy zębów oceniono na podstawie liczb puw-z, natomiast u dzieci z uzębieniem mieszanym na podstawie sumy liczb puw-z i PUW-z. Liczba puw-z (dla uzębienia mlecznego) i PUW-z (dla uzębienia stałego) stanowi sumę zębów z próchnicą, usuniętych z powodu próchnicy i wypełnionych. Do oceny higieny jamy ustnej posłużono się wskaźnikiem płytki nazębnej Plaque Inde (Pl I) wg Silness i Löe (14), a do oceny dziąseł wskaźnikiem stanu dziąseł Gingival Inde (GI) wg Silness i Löe (9). Wskaźnik płytki nazębnej Pl I pozwala ocenić grubość złogów nazębnych umiejscowionych w okolicy szyjki zęba w stosunku do czterech powierzchni zęba: policzkowej, językowej, bliższej i dalszej sześciu wybranych zębów. Wskaźnik stanu klinicznego dziąseł GI określa stan dziąseł przy tych samych zębach, jak w przypadku wskaźnika Pl I. Głównymi kryteriami przy obliczaniu tego wskaźnika są zmiany zabarwienia, kształtu brodawek, brzegu dziąsłowego oraz skłonności do krwawienia dziąseł. * wyprodukowany przez firmę ZIAJA Ltd. Zakład Produkcji Leków. 84

3 26, LIX, 2 Wpływ żelu na poziom fluorków w ślinie U wybranych dzieci (pięcioro z każdej grupy) w badaniu wstępnym oraz po sześciu tygodniach badań pobrano około 2-3 ml mieszanej śliny spoczynkowej w celu oznaczenia stężenia fluorków wraz z obliczeniem wzrostu po sześciu tygodniach używania żelu. Dodatkowo u dzieci z grupy I (badawczej) przed i pół godziny po nadzorowanym szczotkowaniu pobrano również mieszaną ślinę spoczynkową w celu określenia przyrostu fluorków w ślinie po jednorazowym szczotkowaniu zębów próbnym żelem. Do czasu wykonania badań biochemicznych próbki śliny przechowywano w stanie zamrożenia w plastykowych pojemniczkach. Poziom fluorków w ślinie w mg/l oznaczono za pomocą jonoselektywnej elektrody fluorkowej firmy Orion w Zakładzie Analizy Wody i Gruntów, Wydziału Chemii, Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Po sześciu tygodniach stosowania próbnego żelu, dokonano jego oceny na podstawie opinii dzieci oraz lekarzy prowadzących badania kliniczne. Dzieciom zgodnie z ankietą zadawano pytania dotyczące smaku i zapachu pasty, a także występowania lub braku w jamie ustnej objawów mogących mieć związek z użyciem badanego żelu, formułując pytanie: czy żel wywoływał uczucie szczypania drażniącego dziąsła? Wyniki badań klinicznych poddano analizie statystycznej. W celu porównania występowania próchnicy, higieny jamy ustnej, stanu dziąseł i stężenia fluorków w ślinie między grupą badawczą i kontrolną, w badaniu wstępnym i w badaniach kontrolnych, zastosowano test Manna-Whitney a i Wilcoona (11). Wyniki badań Nasilenie próchnicy zębów u dzieci, uczestniczących w ocenie próbnego żelu do zębów zestawiono w tab. I i II. W tabeli I zawarto średnią wartość liczby puw-z (uzębienie mleczne), natomiast w tabeli II średnią wartość liczby (puw-z + PUW-z) dla uzębienia mieszanego. U dzieci z uzębieniem mlecznym średnia wartość liczby puw-z wynosiła w grupie I ±, w grupie II ±2,62. Natomiast u dzieci z uzębieniem mieszanym średnia wartość liczby (puw-z + PUW-z) T a b e l a I. Średnia wartość,, wartość minimalna i maksymalna liczby puw-z dla uzębienia mlecznego u dzieci w badaniu wstępnym Wskaźnik n=1 1,5-1, Grupa I (badawcza) n=7 1, -1, 3,9 n=3 2, 2, -4, 2, n=8 Grupa II (kontrolna) n=5-7, 2,74 n=3-6, puw-z min-ma -7, 2,62 T a b e l a I I. Średnia wartość,, wartość minimalna i maksymalna liczb (puw-z + PUW-z) dla uzębienia mieszanego u dzieci w badaniu wstępnym n=3 1,5-1, Grupa I (badawcza) 1, -1, 3,9 2, 2, -4, 2, n=3-7, 2,62 Grupa II (kontrolna) n=14-7, 2,74 n=16-6, puw-z+ PUW-z min-ma 85

4 A. Surdacka i in. Czas. Stomat., wynosiła w grupie badawczej ±, w tym ±3,9 dla dziewcząt i 2,±2, dla chłopców. W grupie kontrolnej z kolei ±2,67, w tym u dziewcząt ±2,74, a u chłopców ±. Średnie wartości wskaźnika płytki nazębnej Pl I i wskaźnika stanu klinicznego dziąseł GI ilustruje tabela III i IV. Średnia wartość wskaźnika Pl I w grupie I wynosiła,68±,37 w badaniu wstępnym (dla dziewcząt,58±,35, dla chłopców,79±,37), po 6 tygodniach szczotkowania próbnym żelem,27±,23; w tym dla dziewcząt,27±,19, zaś dla chłopców,27±,27 (tab. III). Różnica była statystycznie istotna na poziomie p<,1. Natomiast w grupie II średnie wartości wskaźnika Pl I wynosiły odpowiednio,86±,41 i,26±,27 i różnica też była statystycznie istotna; p<,1 (tab.iv). Średnie wartości wskaźnika klinicznego stanu dziąseł GI wynosiły: w grupie badawczej,19±,26 (dla dziewcząt,19±,26, dla chłopców,25±,3) w badaniu wstępnym, po T a b e l a I I I. Średnie wartości, mediany, wartości minimalne i maksymalne wskaźników Pl I i GI u dzieci w grupie badawczej w badaniu wstępnym i po 6 tygodniach stosowania próbnego żelu do zębów n=3 Badanie wstępne n=3 Badanie po 6 tygodniach Pl I min-ma,68,7-1,4,37,58,6-1,1,35,79,7-1,4,37,27,2 -,8,23,27,3 -,6,19 *,27,2 -,8,27 GI min-ma,19,5 -,9,26,12 -,5,18,25,2 -,9,3,6 -,5,12 *,6 -,3,9,5 -,5,14 Istotność różnic w porównaniu z badaniem wstępnym: * p <,5, p <,1. T a b e l a I V. Średnie wartości, mediany, wartości minimalne i maksymalne wskaźników Pl I i GI u dzieci w grupie kontrolnej w badaniu wstępnym i po 6 tygodniach bez stosowania próbnego żelu do zębów n=3 Badanie wstępne n=14 n=16 n=3 Badanie po 6 tygodniach n=14 n=16 Pl I min ma,86 1,,1-1,7,41,75 1,,1-1,3,43,95 1,,1-1,7,39,26,2-1,2,27,27,1-1,2,31,25,2 -,8,24 GI min ma,54,55-1,2,45,41,1-1,2,5,65,8-1,2,37,6 -,8,17,7 -,8,21 *,5 -,4,12 Istotność różnic w porównaniu z badaniem wstępnym: * p <,5, p <,1. 86

5 26, LIX, 2 Wpływ żelu na poziom fluorków w ślinie 6 tygodniach badań,6±,12 (dla dziewcząt,6±,9 i chłopców,5±,14), a wartości uzyskane w obydwu badaniach były statystycznie istotne; p<,5 (tab. III). W grupie kontrolnej średnie wartości wskaźnika GI kształtowały się odpowiednio:,54±,45 i,6±,17 (,54±,45 i,65±,37) i,6±,17 (,7±,21 i,5±,12) i różnica również była statystycznie istotna; p<,1 (tab. IV). Analizę statystyczną różnic badanych wskaźników Pl I i GI, pomiędzy grupą badawczą i kontrolną w badaniu wstępnym i po 6 miesiącach zawarto w tabeli V. Stwierdzono występowanie wyższych wartości wskaźników Pl I i GI w badaniu wstępnym, zarówno w grupie badawczej, jak i kontrolnej, przy czym statystycznie istotne różnice odnotowano tylko dla wartości wskaźnika GI. Po sześciu tygodniach szczotkowania zębów, zarówno w grupie I, jak i II, uzyskano podobne średnie wartości wskaźników Pl I i GI, jednakże nie wykazywały one statystycznie istotnych różnic. Uwagi dzieci dotyczące odczuć po stosowaniu próbnego żelu ujęto w tabeli VI. Na 3 dzieci biorących udział w ankiecie oceniającej próbny żel do zębów czworo zgłaszało podrażnienie dziąseł podczas szczotkowania. Nieprzyjemny zapach żelu zgłosiło jedno dziecko, natomiast dwojgu żel nie smakował. Wyniki badań biochemicznych śliny W tabeli VII zestawiono średnie wartości stężenia fluorków (mg/l) w mieszanej ślinie spoczynkowej w badaniu wstępnym i po 6 tygodniach szczotkowania zębów próbnym żelem (grupa badawcza) i ogólnie dostępną na rynku dziecięcą fluorkową pastą do zębów (grupa kontrolna). W grupie I średnie stężenie fluorków w T a b e l a V. Porównanie wskaźników Pl I oraz GI u dzieci pomiędzy grupą badawczą i kontrolną Badanie wstępne Badanie po 6 tygodniach Pl I n.s n.s n.s n.s n.s n.s GI p<,1 n.s p<,1 n.s n.s n.s T a b e l a V I. Wyniki ankiety dotyczącej odczucia dzieci po stosowaniu próbnego żelu do zębów Liczba badanych dzieci Ocena smaku Zapach przyjemny Drażnienie dziąseł Ogółem dobry zły tak nie tak nie T a b e l a V I I. Średnie wartości stężenia fluorków (mg/l) w mieszanej ślinie spoczynkowej u dzieci w grupie badawczej i kontrolnej Grupa badawcza n=5 Grupa kontrolna n=5 badanie wstępne po 6 tygodniach badanie wstępne po 6 tygodniach X,54,84,46,58,59,83,44,56 min-ma,32-,75,42-,123,38-,62,43-,78,17,32,9,13 87

6 A. Surdacka i in. Czas. Stomat., T a b e l a V I I I. Średnie wartości stężenia fluorków w mieszanej ślinie (mg/l) przed stosowaniem oraz po 3 minutach od szczotkowania zębów próbnym żelem przez dzieci Przed stosowaniem próbnego żelu n=5 Po 3 min. od szczotkowania zębów próbnym żelem n=5,84,182,83,154 min-ma,42-,123,94-,34,32,95 mieszanej ślinie spoczynkowej wynosiło,54 mg/l w badaniu wstępnym i,84 w badaniu kontrolnym, natomiast w grupie II odpowiednio:,46 i,58 mg/l. Z kolei tabela VIII zawiera średnie stężenia fluorków w mieszanej ślinie spoczynkowej przed oraz po upływie pół godziny od szczotkowania zębów próbnym żelem. Przed zastosowaniem próbnego żelu średni poziom fluorków w mieszanej ślinie spoczynkowej wynosił,84 mg/l, zaś po użyciu,182 mg/l. Omówienie wyników badań i dyskusja Z wykonanych badań klinicznych wynika, że próchnica u dzieci występowała głównie w zębach mlecznych. W grupie badawczej, jak i kontrolnej stwierdzono średnio 3 zęby z próchnicą, zarówno w uzębieniu mlecznym, jak i mieszanym. Wyniki badań wskazują, że po sześciotygodniowym szczotkowaniu zębów próbnym żelem w grupie badawczej, zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców, uzyskano znaczną poprawę higieny jamy ustnej istotne obniżenie średnich wartości wskaźnika Pl I w porównaniu z badaniem wstępnym (p<,1). Również istotnie (p<,5) u wszystkich badanych dzieci, polepszył się stan kliniczny dziąseł, co było związane z mniejszą ilością płytki nazębnej, która jest jednym z najważniejszych czynników etiologicznych chorób dziąseł. Podobny efekt uzyskano w grupie kontrolnej, co wskazuje zarówno na rolę motywacji oraz instruktażu stosowania nowej szczotki do zębów, jak i pasty. Dla uzyskanych wyników duże znaczenie miał nadzór rodziców podczas szczotkowania. Stąd można przyjąć, że nadzór nad wykonanymi zabiegami, jak i wstępny instruktaż, w podobnym stopniu przyczyniły się do znacznej poprawy stanu higieny jamy ustnej i dziąseł w obydwu grupach, badawczej i kontrolnej. Dodatkowym elementem, który sprzyjał regularnemu stosowaniu próbnego żelu do zębów niewątpliwie był akceptowany przez większość dzieci smak i uczucie komfortu w jamie ustnej, co potwierdziły wyniki badań ankietowych. Wyniki badań laboratoryjnych wskazują, że po sześciotygodniowym, nadzorowanym szczotkowaniu zębów próbnym żelem, wzrósł poziom fluorków w mieszanej ślinie spoczynkowej u pięciorga losowo wybranych dzieci. Fakt, że stosowanie przez dzieci próbnego żelu wzbogaciło środowisko jamy ustnej we fluorki, pozwala sądzić, że tym samym dochodzi do lepszej ochrony przed próchnicą zarówno zębów mlecznych, jak i stałych. Dzieciom do 7-8 roku życia poleca się pasty o niższej zawartości fluoru: 25-5 ppm (16). Próbny żel do zębów dla dzieci spełnia te wymogi, zawiera bowiem 452 ppm fluoru. W wybranej losowo grupie dzieci stwierdzono również wzrost stężenia jonów fluorkowych w mieszanej ślinie spoczynkowej, po upływie pół godziny od jednorazowego, dwuminutowego szczotkowania zębów. Wykonane badania kliniczne wykazały zadowalające właściwości oczyszczające próbnego żelu z fluorem oraz brak niekorzystnego działania na tkanki jamy ustnej u dzieci. Regularne, nadzorowane stosowanie przez dzieci żelu do szczotkowania zębów, zapewnia okresowe pod- 88

7 26, LIX, 2 Wpływ żelu na poziom fluorków w ślinie wyższanie poziomu fluorków w mieszanej ślinie spoczynkowej, przyczyniając się tym samym do zapobiegania próchnicy. Wnioski 1. Stwierdzono pozytywny wpływ testowanego próbnego żelu do szczotkowania zębów na higienę jamy ustnej i stan dziąseł u dzieci. 2. Stosowany do szczotkowania zębów żel z fluorem dla dzieci spełnia wymagania stawiane pastom do zębów dla tej grupy wieku. Piśmiennictwo 1. Bobowicz Z., Magas S., Stachowiak Z.: Badania in vitro wpływu związków fluorowych na stopień ścieralności szkliwa zębów. Poznańska Stomat., 1984, Borysewicz-Lewicka M., Kruszyńska- Rosada M., Koralewska H., Pawlaczyk-Kamieńska T.: Badania kliniczne i laboratoryjne własności użytkowych fluorowej pasty do zębów Signal-Mini., 1997, 4, 6, Chmielnik M., Ruszyńska H.: Kliniczne badania porównawcze użyteczności dwóch fluorkowych past do zębów produkcji krajowej i zagranicznej, przeznaczonych dla dzieci w wieku przedszkolnym. Poznańska Stomat., 1993, 21, Chmielnik M., Stopa J.: Krajowe fluorowe pasty do zębów w ocenie laboratoryjnej. Stomat. Współcz., 1997, 4, 5, Finidori Claudine: Nowe aspekty zapobiegania próchnicy. Stomat. Współcz., 1997, 4, 2, Harte D. B., Manly R. S.: Variables affecting abrasiveness. J. Dent. Res., 1976, 55, Hefferren J. J.: A laboratory method for assessment of dentifrice abrasivity J. Dent. Res.:. 1976, 55, Kostański M., Magas S., Górski Z., Mendyk W.: Określanie właściwości ściernych past do zębów metodą ścierania miedzi. Czas. Stomat., 199, XLIII, 8, Löe H., Silness J.: Periodontal disease in pregnancy. I. Prevalence and Severity. Acta Odontol. Scand., 1963, 21, Magas S., Kasprzak K. S., Kostański M., Bobowicz Z.: Radioizotopowa metoda oznaczania właściwości ściernych past do zębów. Czas. Stomat., 198, XXXIII, 11, Moczko J. A., Bręborowicz G. H., Tadeusiewicz R.: Statystyka w badaniach medycznych. Wyd. Springer PWN, Warszawa. 1998, Moss S.: Rola śliny w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej. Stomat. Współcz., 1994, 2, Siegward D. Heintze: Metodyka współczesnej profilaktyki (część I). Stomat. Współcz., 1994, 3, Silness J., Löe H.: Periodontal disease in pregnancy. Correlation between oral hygiene and periodontal condition. Acta Odontol. Scand., 1964, 22, 2, Specyfication for toothpastes BS 5136, British Standards Institution, London, September Wochna-Sobańska M.: Poglądy na temat stosowania fluoru w profilaktyce próchnicy. Nowa Stomat., 1996, 1-2, Wojtko E., Stopa J.: Wpływ różnych postaci preparatów fluorkowych na stan zdrowia jamy ustnej dzieci w okresie wymiany uzębienia. Przegl. Stomat. Wieku Rozw., 1997, 3, Otrzymano: dnia 2.IV.24 r. Adres autorek: Poznań, ul Bukowska 7. 89