WSTĘP PRZYGOTOWANIE BADAŃ

Transkrypt

1 Raport z realizacji Programu profilaktyki próchnicy skierowanego do dzieci uczęszczających w roku szkolnym 2009/2010 do klas I i VI szkół podstawowych finansowanego przez Miasto Poznań WSTĘP Stomatologiczne zdrowotne potrzeby populacji są oceniane w oparciu o wyniki lokalnych i krajowych badań epidemiologicznych, takŝe w odniesieniu do powszechnie występującej choroby, jaką jest próchnica zębów. Wnioski wyciągnięte na ich podstawie słuŝą celom naukowym oraz wpływają na kształtowanie opieki zdrowotnej. Występowanie choroby próchnicowej jest zaleŝne od szeregu czynników, w których dominują głównie uwarunkowania środowiskowe (społeczne, ekonomiczne, naturalne), jak równieŝ styl Ŝycia. Podkreśla się takŝe znaczenie istniejącego systemu opieki zdrowotnej. Na wiele z tych elementów moŝna mieć wpływ poprzez kształtowanie zachowań prozdrowotnych społeczeństwa oraz bezpośredniej opieki stomatologicznej. PRZYGOTOWANIE BADAŃ W ramach programu Program profilaktyki próchnicy u dzieci finansowanego przez Urząd Miasta Poznania zaplanowano badania profilaktyczne słuŝące ocenie stanu zdrowia zębów wraz z instruktaŝem indywidualnym oraz edukacją grupową uczniów uczęszczających do szkół podstawowych prowadzonych przez Miasto Poznań. Badaniami objęto łącznie uczniów (w tym uczniów klas I-szych oraz uczniów klas VItych), po uzyskaniu pisemnej zgody rodziców na udział dzieci w Programie. Grupową edukacją zdrowotną w zakresie problemów zdrowia jamy ustnej przeprowadzono wśród uczniów 225 oddziałów klasowych w szkołach wskazanych w Programie. Realizator badań Centrum Klinik Stomatologicznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu został wyłoniony na drodze konkursu. Podjęcie działań w placówkach zdrowotnych zostało poprzedzone opracowaniem oraz drukiem materiałów edukacyjno informacyjnych tj.: ulotki, plakatu. Materiały te były dystrybuowane przed planowanymi badaniami bezpośrednio na terenie danej szkoły. Ponadto opracowano równieŝ wzory Kart badań i druki Zgody na badania, które były rozsyłane drogą pocztową do szkół, a po uzyskaniu m.in. 50% pozytywnych odpowiedzi ustalano z 1

2 koordynatorem datę pierwszego badania w szkole. Koordynatorami badań z ramienia szkoły były najczęściej pielęgniarki sprawujące opiekę ogólnomedyczną nad dziećmi, a w niektórych placówkach za organizację badań odpowiedzialni byli wyznaczeni przez dyrekcję szkoły, nauczyciele, bibliotekarka bądź sekretarka. Koordynatorzy ponadto ustalali harmonogram badań, tak aby nie kolidował on z zajęciami dydaktycznymi szkoły. Dane o stanie zdrowia jamy ustnej na specjalnych formularzach przekazywane były przez lekarza zespołu badającego albo bezpośrednio dzieciom w dniu badania albo poprzez nauczycieli bądź koordynatorów ich rodzicom. Wszystkie materiały dotyczące Programu oraz druki zamieszczone zostały w formie elektronicznej na stronie internetowej zakładki Program profilaktyki próchnicy u dzieci. PROFILAKTYCZNE BADANIA KLINICZNE Badania stanu jamy ustnej wykonano w warunkach szkolnych gabinetów pielęgniarskich w oświetleniu sztucznym (lampa czołowa) z uŝyciem lusterka stomatologicznego oraz zgłębnika, zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez WHO. Uzyskane dane odnotowywano na specjalnie opracowanej karcie badań. Przed przystąpieniem do badań wszyscy biorący udział w programie lekarze stomatolodzy zostali przeszkoleni oraz poddani kalibracji. Na końcu karty badający zamieszczał informację kiedy ostatni raz dziecko było u dentysty. Po przeprowadzonym badaniu dzieci otrzymywały informację dla rodziców o stwierdzonym stanie jamy ustnej oraz wskazówki, co do konieczności podjęcia ewentualnych działań profilaktyczno leczniczych. Wyniki zostały poddane statystyce opisowej w Zakładzie Bioinformatyki i Biologii Obliczeniowej przy Katedrze Patomorfologii Klinicznej, Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNO-SZKOLENIOWA Badaniu klinicznemu jamy ustnej towarzyszyła edukacja dzieci w zakresie prawidłowych nawyków higienicznych i dietetycznych. Dodatkowo w ramach programu 2

3 profilaktyki próchnicy wszystkie dzieci wzięły udział w spotkaniach edukacyjnych na temat budowy, funkcji zębów oraz profilaktyki choroby próchnicowej i chorób przyzębia. Prowadzenie prozdrowotnej edukacji stomatologicznej odbywało się z wykorzystaniem autorskich programów przygotowanych odpowiednio dla uczniów 7. i 12 letnich. Oba programy edukacyjne obejmowały podobny zakres tematyczny, jednak zawarte w nich treści dostosowane były do wieku odbiorcy. Celem ich było dostarczenie uczniom podstawowej wiedzy i umiejętności niezbędnych do podejmowania decyzji słuŝących zdrowiu uzębienia. Prezentacja kończyła się krótkim sprawdzeniem przekazanej wiedzy poprzez zadawanie dzieciom pytań. RównieŜ słuchacze mieli moŝliwość zapytania prelegentów o sprawy związane z tematyką wystąpienia. Szkolenie uczniów trwające ok min. prowadzone było przez lekarzy stomatologów będących nauczycielami akademickimi oraz higienistki stomatologiczne z uprawnieniami nauczyciela zawodu. W programach edukacyjnych uczestniczyli takŝe niektórzy nauczyciele szkolni i edukatorzy medyczni. WYNIKI BADAŃ Stan zdrowia jamy ustnej i potrzeby lecznicze u dzieci 12-letnich Uzyskane wyniki wykazały, Ŝe w badanej populacji 12-latków frekwencja próchnicy wynosiła 60,67% i była nieznacznie wyŝsza u dziewcząt w porównaniu z chłopcami (odpowiednio: 62,70% i 58,35%). Znaczy to, Ŝe w badanej populacji 37,30% dziewcząt i 41,65% chłopców miało zdrowe uzębienie (bez objawów choroby próchnicowej). W oparciu o przeprowadzone badania kliniczne stwierdzono ponadto, Ŝe liczba PUW określająca nasilenie próchnicy u badanych uczniów wynosiła 1,59, oznacza to, Ŝe średnio u jednego badanego 1,6 zęba zaatakowanych było próchnicą.. Podobnie jak w przypadku frekwencji intensywność próchnicy była wyŝsza u dziewcząt (dziewczęta: 1,69, chłopcy: 1,49), co wskazuje na większe nasilenie choroby próchnicowej w odniesieniu do badanych tej płci. Odsetek osób całkowicie wolnych od próchnicy (PUW = 0) wynosił 39,33%, czyli u ponad 1 / 3 grupy badanych nie odnotowano zmian o charakterze choroby próchnicowej. Brak ognisk czynnej próchnicy (nieleczone ubytki próchnicowe zębów) P = 0 stwierdzono u 72,20% badanych 12-latków, znaczy to, Ŝe ponad 3 / 4 tej populacji nie wykazywało aktualnie potrzeb leczniczych z powodu tej choroby. Liczba zębów z próchnicą tj. wartość liczby PUW wahała się od 0 do 12. 3

4 Ogółem u badanych 12-latków wykazano, Ŝe 1549 zębów objętych jest procesem próchnicowym, czyli wymaga leczenia zachowawczego w postaci wypełnienia. Nieco większą liczbę takich zębów zaobserwowano w Ŝuchwie niŝ szczęce. Najwięcej ubytków próchnicowych stwierdzono w pierwszych zębach trzonowych 1052 (zęby 16, 26, 36, 46). W badaniu populacji 12-latków na podstawie przeprowadzonego badania klinicznego oceniono teŝ stan higieny jamy ustnej i obliczono wskaźnik higieny OHI-S, odnotowujący obecność miękkich złogów nazębnych DI-S (płytka nazębna) oraz złogów zmineralizowanych CI-S (kamień nazębny). Uzyskane wyniki wskazują na dostateczny stan higieny jamy ustnej u badanych 12-latków (OHI-S = 1,03) dotyczy to zwłaszcza chłopców, u których obecność płytki nazębnej obserwowano częściej niŝ u dziewcząt. Wartość wskaźnika płytki (DI-S) wynosiła 0,97, przy czym u dziewczynek była ona niŝsza w porównaniu z chłopcami. Obecność naddziąsłowego kamienia nazębnego stwierdzono w niewielu przypadkach. Na zakończenie badania pytano uczniów o to, kiedy byli ostatni raz u dentysty. Jak podało 61,42% 12-latków ostatni raz u dentysty byli w bieŝącym roku kalendarzowym (tj roku), natomiast o tym, Ŝe wizyta miała miejsce dawniej poinformowało 37,51% odpowiadających. Stan zdrowia jamy ustnej i potrzeby lecznicze u dzieci 6-letnich W badanej grupie 6-latków frekwencję próchnicy w odniesieniu do uzębienia stałego stwierdzono u 5,9% dzieci. U dziewcząt odsetek ten był większy i wynosił 6,8%, natomiast u chłopców 5,8%. Średnia wartość liczby PUW u badanych wyniosła 0,14 i była wyŝsza dla dziewcząt w porównaniu z chłopcami (odpowiednio: dziewczęta 0,16, chłopcy 0,11). Odsetek osób całkowicie wolnych od próchnicy (PUW = 0) wynosił 91,19%, a brak ognisk czynnej próchnicy (P = 0), czyli zębów, które nie wykazywały aktualnie potrzeb leczniczych stwierdzono u 94,07% badanych 6-latków. U badanych 6-latków ogniska próchnicy występowały przede wszystkim w pierwszych zębach trzonowych szczęki i Ŝuchwy (zęby 16, 26, 36, 46). Frekwencja próchnicy zębów mlecznych była natomiast wysoka i wynosiła 79,10%. Tylko 21,30% dziewcząt oraz 20,60% chłopców nie wykazywało objawów choroby próchnicowej (leczonej i nieleczonej). Ponadto stwierdzono, Ŝe u badanych dzieci 14,62% zębów mlecznych zaatakowanych było procesem próchnicowym. Średnia liczba puw w badanej populacji wyniosła 3,85 i była nieznacznie wyŝsza u chłopców w porównaniu z dziewczynkami. 4

5 Intensywność próchnicy dla uzębienia mieszanego (PUW + puw) w badanej populacji 6-latków wyniosła 3,99. Stan higieny zębów u badanych 6-latków obliczony na podstawie wskaźnika DI-S wynosił średnio 1,01 i był nieco lepszy u dziewcząt (0,91) niŝ u chłopców (1,10). Prowokowane krwawienie z dziąseł odnotowano u 5,52%, a samoistne u 2,06% badanych dzieci w wieku 6. lat. Obecność kamienia nazębnego stwierdzono u 1,22% 6-latków. Uczniowie pytani o ostatnią wizytę u dentysty odpowiedzieli, Ŝe w bieŝącym roku kalendarzowym (w 2009r.) było 42,76% badanych dzieci, w ciągu ostatnich 12 miesięcy 47,29% a 9,89% nigdy nie było u dentysty. REKOMENDACJE W oparciu o przeprowadzone badania epidemiologiczne i następnie ocenę uzyskanych wyników moŝna przedstawić następujące zalecenia odnośnie działalności zmierzających do poprawy stanu zdrowia zębów tj. zmniejszenie frekwencji i intensywności choroby próchnicowej, w populacji wieku rozwojowego zamieszkującej Miasto Poznań. 1. Utrzymanie nadzorowanego profilaktycznego szczotkowania zębów preparatami fluorkowymi w szkołach podstawowych. 2. Wzmocnienie działalności edukacyjnej w zakresie kształtowania zachowań prozdrowotnych zarówno u dzieci w wieku przedszkolnym jak i szkolnym. 3. Stworzenie moŝliwości objęcia zabiegami lakowania pierwszych zębów trzonowych u dzieci przynajmniej do ukończenia 8 roku Ŝycia ze względu na najczęstszą lokalizację próchnicy w zębach trzonowych w tej grupie wieku. 4. Rozwinięcie edukacji prozdrowotnej rodziców małych dzieci i nauczycieli przedszkoli celem wzbudzenia motywacji do podjęcia leczenia próchnicy zębów mlecznych i pierwszych zębów stałych. 5. Stworzenie gabinetów stomatologicznych w szkołach specjalnych celem zmniejszenia barier w dostępie do leczenia stomatologicznego tej grupy pacjentów. Opracowała: dr n. med. Joanna Chłapowska Katedra i Klinika Stomatologii Dziecięcej UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu 5