Ryszard Poprawa Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego

Transkrypt

1 Potencjały zdrowia i szczęścia człowieka cz.iii Ryszard Poprawa Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego

2 Co nam odbiera szczęście i zdrowie? Właściwości osobowości które nie sprzyjają zdrowiu i szczęściu. Osobowość stresogenna

3 Czy istnieje osobowość podatna na stres i skazana na nieszczęścia i choroby? Rola różnic indywidualnych

4 Typy temperamentalne w reakcjach na sytuację trudną (stres) CHOLERYK Temperament a ekstrawersja i neurotyczność wg Eysenck`ów (za: Strelau, 2001, s.77) FLEGMATYK MELANCHOLIK SANGWINIK

5 Temperament a stres Związek między intensywnością stresorów a stanem stresu wg. Eysensck`a w ujęciu Strelaua (1996, s.101)

6 Temperament a stres Relacja między poziomem aktywowalności a stymulacyjnymi wymaganiami środowiska (wg J.Strelaua, 1996) Temperament, podobnie jak inne właściwości człowieka, może służyć odporności na stres, jeśli istnieje odpowiednie dopasowanie jego cech, do wymagań oraz warunków środowiskowych, w których przyszło jednostce działać. W warunkach wysokiej stymulacji, które najczęściej kojarzą się ze stresem, sprzyja odporności niska reaktywność człowieka, czyli jego mała wrażliwość na bodźce i duża wydolność (wytrzymałość na działanie silnej stymulacji). Odporności na stres sprzyja też wewnętrznie zharmonizowana struktura temperamentu, czyli taka, która nie prowadzi do szkodliwego przestymulowywania się (wysoka aktywność przy dużej wrażliwości, reaktywności) czy niedostymulowywania (brak koniecznej aktywności przy niskiej reaktywności).

7 Cechy osobowości nie sprzyjające zdrowiu i szczęściu Neurotyczność złożona cecha osobowości, na którą składa się głownie lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena i napięcie. Jest to tendencja do ujawniania negatywnych stanów emocjonalnych. Człowiek wysoko neurotyczny jest lękliwy, nadwrażliwy, depresyjny, podatny na irracjonalne pomysły, ma silną skłonność do reagowania poczuciem winy, zamartwiania się, ma niską samoocenę, jest spięty, drażliwy, niespokojny, agresywny, często reaguje wrogością, jest impulsywny, markotny, sztywny, płochliwy, nieśmiały, pesymistyczny, łatwo zniechęca się i załamuje w trudnych sytuacjach. Przeciwieństwem neurotyczności jest zrównoważenie emocjonalne (patrz m.in. Strelau, 2000).

8 Cechy osobowości nie sprzyjające zdrowiu i szczęściu Negatywna emocjonalność relatywnie stałe i charakterystyczne dla osoby wysycenie jej przeżyć emocjami negatywnymi, głównie lęku i złości. Jest to styl percepcyjno - poznawczo emocjonalny, którego podstawą jest tendencja do katastroficznego widzenia rzeczywistości. Osoby charakteryzujące się negatywną emocjonalnością mają silną tendencję do określania (poznawczego konstruowania) zdarzeń życiowych, jako silnie zagrażających, szkodliwych, krzywdzących. Przecenianie przez nich zagrożeń prowadzi do nasilenia potrzeby kontroli nad biegiem zdarzeń i podejmowania szeregu działań zabezpieczających tok czynności i ochronnych wobec JA. W swoim radzeniu sobie ze stresem są skoncentrowane one na obronie lub ataku i sztywne w działaniu. Ludzi takich określa się jako nieszczęśliwych, nie osiągających poczucia satysfakcji życiowej.

9

10 Osobowości nie sprzyjające zdrowiu i szczęściu Wzór Zachowania A "jest to zespół otwartego zachowania lub styl życia, charakteryzujący się skrajnym współzawodniczeniem, walką o osiągnięcia, poczuciem nadmiernej odpowiedzialności, agresywnością (czasami bardzo silnie tłumioną), pośpiechem, niecierpliwością, pobudliwością, nadmierną czujnością, wybuchowym sposobem mówienia, napięciem mięśni twarzy. Osoby reprezentujące ten wzór zachowania są zwykle tak głęboko zaangażowane w sprawach zawodowych, że zaniedbują inne aspekty swego życia. Zachowanie takie angażuje jednostkę w permanentną walkę w zdobywaniu wielu rzeczy w jak najkrótszym czasie. Jeżeli zachodzi potrzeba, to osoby takie potrafią pokonywać opór stawiany przez innych ludzi, rzeczy czy okoliczności". Jednakże osoby te ponoszą wysokie koszty ich stylu życia i radzenia sobie m.in. w skłonności do chorób psychosomatycznych (Wrześniewski i in., 1980, s.35-36).

11 Wzór Zachowania A jako sposób regulacji stosunków jednostki z otoczeniem Dwa aspekty WZA: Treść: duża potrzeba osiągnięć, tendencja do dominacji i agresywność, o treści WZA decydują określone cechy osobowości. Cechy formalne: określona dynamika regulacji stosunków z otoczeniem: duża energia, szybkość, pośpiech i niecierpliwość. na stronę formalną wpływa temperament.

12 Model relacji WZA z ryzykiem chorób K.Wrześniewskiego Sytuacyjne czynniki ryzyka Osobowościowe i temperamentalne uwarunkowania Wzory percepcyjne Wzory reagowania emocjonalnego WZA Inne czynniki ryzyka Wzory reagowania wegetatywnosomatycznego Zwiastuny choroby Choroba

13 Osobowości nie sprzyjające zdrowiu i szczęściu Wzór Zachowania C Typ C definiowany jest często jako konstelacja poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych tendencji, które stanowią polarną opozycję wzoru zachowania typu A (skłonności do zapadania na chorobę wieńcową) i różnią się od typu B (definiowanego jako nieobecność cech typu A). Przeciwstawność osobowości A i C jest sprawą dyskusyjną i budzącą duże wątpliwości (Dolińska-Zygmunt, 2001). Cechy osobowości typu C: tłumienie silnych emocji (głównie chodzi o tłumienie gniewu) poddanie się woli innych ludzi i brak stanowczości unikanie konfliktów i zachowań, które mogłyby urazić innych spokojne, pozornie racjonalne i nieemocjonalne podejście do życia przestrzeganie przyjętych norm zachowania i ukrywanie się za fasadą miłego człowieka stoicyzm i poświęcanie się skłonność do przeżywania uczuć bezradności i rozpaczy (Martin, 2000).

14 Osobowość typu C Conscientious ( sumienny, staranny, skrupulatny ) Correct ( poprawny, właściwy, odpowiedni ) Careful (ostrożny, staranny, dokładny )

15 Jak rozpoznać osobowość typu C? Osoby ze wzorem zachowania typu C : Mają tendencje do mówienia powoli, bardzo wyraźnie, konkretnie, starają się unikać pomyłek. Rzadko udzielają się w towarzystwie. Preferują bycie w pojedynkę, samotność, wtedy mają czas na snucie planów, zbieranie informacji i danych. Ich miejsce pracy jest bardzo czyste, uporządkowane i schludne, zresztą jak oni sami.

16 Jak rozpoznać osobowość typu C? Są pedantami i perfekcjonistami. Skupiają się na detalach. Mają bardzo wysokie wymagania, w szczególności wobec siebie samych. Lubią mieć rację. Nie lubią zmian. Nie radzą sobie z nimi dobrze. Nie mówią o swoich uczuciach. Cechują się brakiem emocjonalnej ekspresji.

17 Badania Grossarth-Maticek nad związkiem typów osobowości z tendencjami do zapadania na choroby Typ I podatny na raka (osobowość typu C) Typ II- podatny na choroby serca (WZA) Typ III- skłonności psychopatyczne, choć zdrowy Typ IV- zdrowy (osobowość typu B) Rak Choroby serca Typ I 303 os. Typ II 339 os. Typ III 217 os. Typ IV 482 os

18 Osobowość stresowa (typu D) wg. J.Denollet (1995) obejmuje dwa główne wymiary, rozumiane jako względnie stałe cechy, tj.: Negatywna emocjonalność (negative affectivity) Hamowanie społeczne (social inhibition) Częste doświadczanie emocji negatywnych, a rzadkie pozytywnych (negatywna emocjonalność). Skłonność do świadomego powstrzymywania się od wyrażania emocji, głównie w sytuacjach społecznych (hamowanie społeczne). Tendencja do zamartwiania się i odczuwania napięcia. Pesymistyczny sposób patrzenia na świat. Łatwość irytowania się. Niska skłonność do dzielenia się emocjami z innymi, głównie z obawy przed dezaprobatą i odrzuceniem. Słabe więzi z innymi ludźmi. Tendencja do obwiniania się.

19 Relacje pomiędzy wymiarami osobowości w modelu Wielkiej Trójki a typami osobowości podatnej na stres i choroby (źródło: Ogińska-Bulik, Juczyński, 2008, s.124).

20 Osobowość typu D a Wielka Trójka Neurotyzm pesymistyczny obraz świata odczuwanie silnego lęku tendencja do zamartwiania się duża podatność na stres negatywna emocjonalność Introwersja słaba jakość kontaktów społecznych brak poszukiwania wsparcia społecznego niskie poczucie własnej wartości hamowanie społeczne

21 Osobowość typu D a WZA Typ D cechy osobowości osoba spokojna, nie lubiąca zmian, unikająca ryzyka nie ujawniania gniewu i wrogości stres związany z kontaktami interpersonalnymi beznadziejność, bezradność w reakcji na stres świadomość doświadczania negatywnych emocji WZA cechy osobowości i zachowania osoba niecierpliwa, działająca w pośpiechu, podejmująca ryzyko ujawnia gniew i wrogość stres w wyniku dążenia do sprawowania kontroli mobilizacja w reakcji na stres nie zawsze świadomość doświadczanych emocji

22 Osobowość typu D a WZC Typ D WZC nie ujawnianie emocji negatywnych pesymistyczne nastawienie do życia reagowanie na stres bezradnością i poczuciem beznadziejności egoizm wysoka świadomość stresu altruizm niska świadomość stresu