The Holy See. AL MONDO DELLA CULTURAAula Magna dell'università Cattolica di Lublino - Martedì, 9 giugno

Transkrypt

1 The Holy See VIAGGIO APOSTOLICO IN POLONIADISCORSO DI GIOVANNI PAOLO II AL MONDO DELLA CULTURAAula Magna dell'università Cattolica di Lublino - Martedì, 9 giugno Pozdrawiam z caego serca wszystkich zgromadzonych dzisiaj w Auli Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Odwiedziny dawnego pracownika tej Uczelni dostarczyy organizatorom okazji, aby zaprosi przedstawicieli wiata nauki z caej Polski, a take z zagranicy. Czuj si tym zaproszeniem oraz Wasz obecnoci w dniu dzisiejszym, czcigodni Panie i Panowie, prawdziwie zaszczycony. Wiem, e oprócz przedstawicieli wielu uczelni w kraju i Polskiej Akademii Nauk, s tu te obecni reprezentanci uczelni zagranicznych, które czy z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim bliska wspópraca - z Leuven i Louvain-la-Neuve, z Mediolanu, Parya, Waszyngtonu, Nijmegen, Tilburga, z Mainz.W Waszych osobach spotykam i pozdrawiam wszystkie uniwersytety, wszystkie wysze uczelnie, jakie znajduj si na ziemi ojczystej, poczynajc od najstarszej - Uczelni Jagielloskiej w Krakowie, której zawdziczam studia oraz pierwsze akademickie dowiadczenia. Dowiadczenia te wycisny w mojej wiadomoci oraz caej osobowoci gbokie lady na cae ycie. Moe w sposób szczególny dlatego, e byy one zwizane naprzód z okresem przed drug wojn wiatow, z kolei - i to w wikszoci - z okresem okupacji, wreszcie z pierwszymi latami okresu powojennego. Pami tego, czym jest uniwersytet - Alma Mater - nosz w sobie wci yw. Nie tylko pami, ale poczucie dugu, który naley spaca caym yciem.2. Std te rodzi si potrzeba, aeby to moje dzisiejsze przemówienie rozpocz nawizujc do uniwersytetu jako do szczególnego rodowiska, do wspólnoty, w której spotykaj si uczeni i uczniowie, profesorowie i studenci, przedstawiciele rónych pokole, zespoleni wspólnym celem i wspólnym zadaniem. Jest to zadanie pierwszorzdnej wagi w yciu czowieka, a take w yciu spoeczestwa-narodu i pastwa.kiedy przemawiam do Was, czcigodni Pastwo, mam przed oczyma duszy wszystkie te rodowiska, te wspólnoty, w których suba poznaniu - czyli suba Prawdzie - staje si podstaw ksztatowania czowieka. Wiemy, e by Kto, kto powiedzia: poznacie prawd, a prawda uczyni was wolnymi (Io. 8, 32). W okresie Kongresu Eucharystycznego w Polsce, którego jestem gósciem i uczestnikiem, te sowa Chrystusa odywaj ze szczgóln moc wanie tu, w Auli uniwersyteckiej, w kontekcie spotkania z polskim wiatem nauki.odywaj, a zarazem znajduj swe naturalne dopenienie w sowach witego Pawa: Prawd czycie w mioci (Eph. 4, 15). Suc prawdzie z mioci do prawdy i do tych, którym j przekazujemy, budujemy wspólnot ludzi wolnych w prawdzie, tworzymy wspólnot ludzi zjednoczonych mioci do prawdy i mioci wzajemn w prawdzie, wspólnot ludzi, dla których mio prawdy stanowi zasad jednoczgcej ich wizi.3. Mam czasem sposobno zbliy si do tych problemów, które s istotne dla Waszego rodowiska. W szeregu wywiadów z ludmi nauki, jakie byo mi dane czyta w ostatnich czasach, znajdowaem wyrazy gbokiego poczucia odpowiedzialnoci za prawd poznawan i przekazywan, stawianie rzetelnych wymaga sobie i studentom, a to wszystko przeniknite pogosem jakiej gbokiej troski! Mamy wielu bardzo zdolnych modych ludzi, nie brak talentów w pokoleniu wspóczesnych studentów, modych pracowników nauki, którzy zaludniaj nasze uczelnie akademickie!czy maj wszystkie warunki potrzebne do tego, aby ich studia przyniosy peny owoc? Tu, na ziemi ojczystej?pytanie to dotyczy teraniejszoci, wyposaenia uniwersyteckich warsztatów pracy, kontaktów z orodkami przodujcymi w nauce wiatowej. Pytanie to dotyczy take przyszoci. Jakie s perspektywy tego pokolenia?

2 Perspektywy pracy - ten problem istnieje równie w wielu krajach europejskiego Zachodu. Perspektywy ycia, przede wszystkim mieszkania! Dachu nad gow dla modych maestw i rodzin.trzeba, aeby te pytania byy stawiane. One s tylko i wycznie wyrazem troski o czowieka. Uniwersytet zawsze by miejscem tej solidarnej troski. Kiedy nadawano temu nazw Bratniej pomocy.w duchu tej wanie solidarnej troski pozwalam sobie powtórzy to pytanie wobec Was, drodzy Pastwo. Uniwersytet z natury swojej suy przyszoci czowieka i narodu. Jego zadaniem jest stale wywoywa spraw tej przyszoci w wiadomoci spoecznej. Wywoywa w sposób niestrudzony, nieustpliwy. Mamy tylu modych, obiecujcych ludzi. Nie moemy dopuci do tego, aby nie widzieli oni dla siebie przyszoci we wasnej Ojczynie.Wic-jako równie syn tej Ojczyzny-odwaam si wyrazi pogld, e trzeba przemyle wiele spraw ycia spoecznego, struktur, organizacji pracy, a do samych zaoe wspóczesnego organizmu pastwowego, pod ktem przyszoci modego pokolenia na ziemi polskiej.uniwersytety, uczelnie, nie mog odsun si od potrzeby dawania wiadectwa w tej dziedzinie istotnej i podstawowej dla samego bytu Polski.4. Jeeli zaczem od rodowiska-uniwersytetu jako szczególnej wspólnoty-to z uwagi na tak zasadnicz dla caego narodu spraw podmiotowoci. Podmiotowo ta wypracowuje si wszdzie, przy rónych warsztatach pracy na tej naszej ojczystej ziemi. S do tego wezwane rodowiska pracy w przemyle i na roli. Jest do tego wezwana kada rodzina i kady czowiek. Podmiotowo rodzi si z samej natury bytu osobowego: odpowiada w pierwszym rzdzie godnoci ludzkiej osoby. Jest tej godnoci potwierdzeniem, sprawdzianem-i zarazem wymogiem, zarówno w yciu osobistym, jak zbiorowym.uczelnie, warsztaty pracy poznawczej, dziaajce wedle wielorakiej metodologii, s do tego wezwane w sposób szczególny. S do tego wezwane od wewntrz : z racji swej konstytucji, która jest nieodzowna w subie prawdy. S do tego wezwane równie niejako od zewntrz -ze wzgldu na spoeczestwo, wród którego yja i dla którego dziaaj. Spoeczestwo oczekuje od swych uniwersytetów ugruntowania wasnej podmiotowoci, oczekuje ukazania racii, które j uzasadniaj, oraz motywów i dziaa, które jej su. Z tym te jest cile zwizany wymóg wolnoci akademickiej, czy te susznej autonomii uniwersytetów i uczelni. Ta wanie autonomia na subie prawdy poznawanej i przekazywanej jest warunkiem niejako organicznym podmiotowoci caego spoeczestwa, wród którego uniwersytety speniaj swoj misj.czy taki cel przywieca naszym monarchom naprzód jeszcze z dynastii piastowskiej, a potem jagielloskiej przy fundowaniu i odnawianiu pierwszego w Polsce uniwersytetu? Omielibym si powiedzie, e tak.5. Sprawa ta czy si z zagadnieniem - chyba bardziej jeszcze podstawowym - a dotyczy ono po prostu konstytucji czowieka: miejsca czowieka w wiecie. We wszechwiecie. Przy rozwaaniu tej sprawy jest rzecz nieodzown siganie do pocztku, do arché.jest to problem ogromnej wagi dla rónych nauk o czowieku i wiecie, na przykad dla paleontologii, historii, etnologii. Tego rodzaju nauki poszerzaj si na gruncie swoich wasnych metod empirycznych. Szukaj wskaników i dowodów, które mona wydoby z badania wykopalisk wiadczcych o najdawniejszych ladach czowieka w onie ziemskiej skorupy.pozwólcie, e przytocz w tym miejscu tekst biblijny. Nie posiada on zapewne wartoci z punktu widzenia zaoe i metod wiedzy empirycznej. Posiada natomiast znaczenie symboliczne. Wiemy, e symbol znaczy tyle, co znak zbienoci, spotkania i przystawania do siebie danych elementów. Otó myl, e tekst z Ksigi Rodzaju, który przytocz - bez aspirowania do charakteru naukowego z punktu widzenia nauk empirycznych - posiada równie wasne, swoiste znaczenie dla samego rozumu dociekajcego prawdy o czowieku.oto ten tekst: Ulepiwszy z gleby wszelkie zwierz ta ldowe, wszelkie ptaki powietrzne, Pan Bóg przyprowadzi je do mczyzny [do czowieka], aby przekona si, jak on da im nazw. Kade jednak zwierz, które okreli mczyzna [czowiek] otrzymao nazw "istota ywa". I tak mczyna [czowiek] da nazwy wszelkiemu bydu, ptakom powietrznym i wszelkiemu zwierz ciu polnemu, ale nie znalaza si pomoc odpowiednia dla mczyzny [czowieka] (Gen. 2, 19-20).Otó, bez wzgldu na to, co osigamy metod empiryczn (a raczej wielu metodami) na temat pocztku, powyszy tekst zdaje si posiada niesychane znaczenie symboliczne. Co wicej, poniekd trafia do samych korzeni problemu miejsca czowieka we wszechwiecie. Mona by tez powiedzie, e stanowi jaki wyraz zbienoci tego wszystkiego, co kryj w sobie dociekania prowadzone metodami nauk empirycznych. Wszystkie wszake, szukajc moliwie pierwotnych ladów czowieka, równoczenie kieruj si jakim podstawowym poj ciem czowieka. 2

3 3 Posiadaj elementarn odpowied przynajmniej na pytanie: czym czowiek róni si od innych istot w widzialnym kosmosie?czowiek od pocztku odrónia siebie od caego widzialnego wszechwiata, a w szczególnoci od wiata istot poniekd sobie najbliszych. Wszystkie one s dla niego przedmiotem. On sam pozostaje wród nich podmiotem. Ta sama Ksiga Rodzaju mówi o czowieku jako istocie stworzonej na obraz Boga i Jego podobiestwo. Co wicej, w wietle powyszego tekstu jest równoczenie jasne, e owa podmiotowo czowieka czy si w sposób podstawowy z poznaniem. Czowiek jest podmiotem poród wiata przedmiotów dlatego, e jest zdolny poznawczo obiektywizowa wszystko, co go otacza. Dlatego, e przez swój umys zwrócony jest z natury ku prawdzie. W prawdzie zawiera si ródo transcendencji czowieka wobec wszechwiata, w którym yje.wanie poprzez refleksj nad wasnym poznaniem czowiek objawia si samemu sobie jako jedyne jestestwo poród wiata, które widzi si od wewntrz zwizane poznan prawd - zwizane, a wic take zobowizane do jej uznania, w razie potrzeby take aktami wolnego wyboru, aktami wiadectwa na rzecz prawdy. Jest to uzdolnienie do przekraczania siebie w prawdzie. Poprzez refleksj nad wasnym poznaniem czowiek odkrywa, e sposób jego bytowania w wiecie jest nie tylko cakowicie róny od wszystkiego innego poród wiata, lecz e jest take wyróniony, nadrzdny wobec wszystkiego innego w jego obrbie. Czowiek zauwaa po prostu, e jest osobowym podmiotem, osob. Staje oko w oko wobec swej godnoci!tekst biblijny mówi poniekd o pierwszych elementarnych prawdach - nadawa nazwy - poprzez które czowiek stwierdzi i potwierdzi swoj podmiotowo wród wiata. Mona równoczenie powiedzie e w tym opisie jest zapowiedziany i niejako zaantycypowany cay ten proces poznawczy, który stanowi o dziejach ludzkiej kultury. Nie zawahabym si powiedzie, e pierwsza Ksiga Biblii otwiera perspektyw wszelkiej nauki i wszystkich nauk. Rzeczywisto - caa rzeczywisto, wszystkie jej aspekty i elementy - bd stanowiy odtd nieustajce wyzwanie dla czowieka - dla jego umysu. Równie cay nowoytny i wspóczesny - gigantyczny rozwój nauki, jest w tym opisie ju zapowiedziany i zapocztkowany. adna te nowa epoka poznania naukowego nie wykracza istotowo poza to, co w nim zostao ju - w sposób obrazowy i elementarny - zarysowane.6. Biblijny paradygmat czowieka poród wiata zawiera, jak wida, zespó elementów, które nie przestaj wyznacza naszego mylenia o czowieku. Nie przestaj te dotyka samych podstaw jego podmiotowoci, a take - przynajmniej perspektywicznie - owego zwizku, jaki zachodzi pomidzy nazywaniem przedmiotów, procesem poznawczym, rozwijajcym si stopniowo take w postaci wieloci nauk, a ugruntowywaniem miejsca czowieka w kosmosie jako podmiotu. Im dalej siga wysiek zwizany z poznaniem, czyli odkryciem prawdy o przedmiotowej rzeczywistoci, tym bardziej pogbia si racja ludzkiej podmiotowoci. Racja ta dotyczy nie tylko - i nie tyle - czowieka wród wiata, ile jeszcze bardziej: czowieka wród ludzi, czowieka w spoeczestwie.paradoksalnie mona powiedzie, e w miar postpu wiedzy w wiecie - w wymiarach makro i mikro - czowiek coraz bardziej musi na gruncie postpu cywilizacii scientystyczno-technicznych broni prawdy o sobie samym.czowiek te musi w imi prawdy o samym sobie przeciwstawi si dwojakiej pokusie: pokusie uczynienia prawdy o sobie poddan swej wolnoci oraz pokusie uczynienia siebie poddanym wiatu rzeczy; musi si oprze zarówno pokusie samoubóstwienia, jak i pokusie samourzeczowienia. Wedle wyraenia autora redniowiecznego: Positus est in medio homo: nec bestia-nec deus! To zreszt naley take do biblijnego paradygmatu Ksigi Rodzaju. Czowiek ju od pocztku ncony jest pokus poddania prawdy o sobie wadzy swej woli i umieszczenia si przez to poza dobrem i zem. Kuszony jest iluzj, e prawd o dobru i zu pozna dopiero wtedy, gdy sam bdzie o niej decydowa. Otworz si wam oczy i tak jak Bóg bdziecie znali dobro i zo (Gen. 3, 5).Równoczenie czowiek zostaje od pocztku wezwany, aby czyni sobie ziemi poddan, co oczywicie stanowi owoc naturalny, a zarazem praktyczne przeduenie poznania, czyli panowania przez prawd nad reszt stworze.tu pragn bodaj dotkna bardzo dzi aktualnej w caym wiecie sprawy ochrony zagroonego rodowiska naturalnego. Jest to, jak mi wiadomo problem ogromnie wany równie w Polsce. Czyni sobie ziemi poddan znaczy te respektowa jej prawa, prawa natury. W tej dziedzinie: w trudzie umiejtnego opanowania si przyrody i mdrego gospodarowania jej zasobami, nauka - jak Pastwo sami wiecie - ma wielkie zadanie do spenienia.jednake czyni sobie ziemi poddan (Ivi, 1, 28) -to znaczy

4 take: nie uczyni siebie samego poddanym ziemi! Nie pozwoli ani poznawczo, ani praktycznie zredukowa czowieka do rzdu przedmiotów. Zachowa podmiotowo osoby w obrbie caej ludzkiej praxis. Zabezpieczy t podmiotowo równie w ludzkiej zbiorowoci: w spoeczestwie, w pastwie, przy rónych warsztatach pracy czy choby nawet zbiorowej rozrywki.myl, e taka jest ostateczna racja i sens tego, co wspóczenie nazywa si prawami czowieka. Na gruncie metodycznego poznania, a wic nauki, tu przebiega te linia spotkania z filozofi, w szczególnoci z etyk - a take poniekd z teologi.7. Okres Owiecenia, bardziej jeszcze wiek XIX, rozwin tez o antynomii pomidzy nauka, a religi. Antynomia ta zrodzia te pogld, zwaszcza w marksizmie, o charakterze alienacyjnym wszelkiej religii. Zawarta w tym pogldzie redukcja czowieka w wiecie do wymiarów bezwzgldnej immanencji zowieka wzgldem wiata niesie wraz z sob nie tylko Nietzscheask problematyk mierci Boga, ale - jak stopniowo zauwaono - perspektyw równie mierci czowieka, który w tej zasadniczo materialistycznej wizji rzeczywistoci nie dysponuje w sensie ostatecznym, eschatologicznym innymi moliwociami, jak caa reszta przedmiotów widzialnego wszechwiata.stanowisko powysze bywao goszone ze stanowczoci i postulowane, a nawet wymagane w odnonych rodowiskach jako synonim jedynie naukowej metody, co wicej, naukowego wiatopogdu.wspóczenie daje si zauway nie tak bezwzgldna stanowczo w tej dziedzinie. Paradygmat czowiekapodmiotu (który - jak powiedziano - ma swe zakorzenienie take w Ksidze Rodzaju) zdaje si - jak drog, nie zawsze przez gowne drzwi wejciowe - powraca do wiadomoci ludzi i spoeczestw, równie w wiecie nauki. Nie widzi si te w religii przeciwnika rozumu i jego moliwoci poznawczych. Raczej dostrzega si w niej inny rodzaj ekspresji prawdy o czowieku w wiecie. Nie ulega wtpliwoci, e idzie to w parze z ponownym dostrzeeniem wymiaru transcendencji waciwej dla samego czowieka jako podmiotu. Jest to - w pierwszym niejako rzucie - transcendencja przez prawd.wydaje si take, i czowiek wspóczesny coraz bardziej zdaje sobie spraw z tego, e Bóg (a wic i religia) - zwaszcza za Bóg osobowy Biblii i Ewangelii, Bóg Jezusa Chrystusa - pozostaje ostatnim i ostatecznym gwarantem ludzkiej podmiotowoci, wolno ludzkiego ducha, zwaszcza w warunkach, w których ta wolno i podmiotowo bywa zagroona nie tylko w sensie teoretycznym, ale bardziei jeszcze - praktycznym. Przez system i skal wartoci. Przez etos - lub antyetos - jednostronnie technokratyczny, przez upowszechnianie si modelu cywilizacji konsumpcyjnej, przez róne odmiany ustrojowego totalitaryzmu.w ten sposób wracamy niejako do prastarego paradygmatu Biblii: Bóg-Stworzyciel, ale i Sprzymierzeniec czowieka. Bóg Przymierza! Ojciec!8. Na zakoczenie jeszcze pragn wyrazi szczególn rado z tego, e to tak wymowne spotkanie ze wiatem nauki polskiej znalazo miejsce w Lublinie. To miasto posiada sw historyczna wymow..jest to nie tylko wymowa unii lubelskiej, ale wszystkiego, co stanowi dziejowy, kultorowy, etyczny i religijny kontekst tej unii. Cay wielki dziejowy proces spotkania pomidzy Zachodem a Wschodem. Wzajemnego przycigania si i odpychania. Odpychania - ale i przycigania. Ten proces naley do caych naszych dziejów. Mona powiedzie, cae nasze dzieje tkwi w samym rodku tego procesu. Moe bardziej wczoraj ni dzisiaj, jednake, dzisiaj nie podobna oddzieli od wczoraj. Naród yje wci ca swoj histori. I Koció w Narodzie te. I proces ten nie jest zakoczony.nikt te nie zdejmie z ludzi tu yjcych, zwaszcza ludzi nauki, odpowiedzialnoci za ostateczny wynik tego dziejowego procesu w tym miejscu Europy! I wiata! Powiedziabym: w miejscu trudnego wyzwania.tak wic sprawa, na któr, symbolicznie wskazuje to miasto - Lublin, moe take i ten Uniwersytet - KUL, ma wymiar nie tylko polski, ale europejski. Owszem, uniwersalny. Z tego wymiaru zdawaem sobie spraw, gdy idc za wzorem Pawa VI, który ogosi patronem Europy wi tego Benedykta, widziaem konieczno rozszerzenia tego patronatu o dwie inen postaci: Apostoów Sowian, witych Braci Souskich, Cyryla i Metodego.Wszyscy oni trzej wyprzedzili historyczny czas Polski, naszej Ojczyzny. Ale te w jaki sposób ten czas - i cae nasze tysiclecie minione - wspólnie przygotowali.obymy umieli wiernie, autentycznie, twórczo kontynuowa to wielkie dziedzictwo. Królowi wieków niemiertelnemu - chwaa: Soli Deo (1 Tim. 1, 17) - kocz tymi sowami, które stanowiy biskupi emblemat Kardynaa Stefana Wyszyskiego, wielkiego Prymasa Tysiclecia, który tutaj w Lublinie zaczyna swe biskupie posugiwanie Kocioowi w Polsce.***Prosz Pastwa jeszcze mi tu przypominaj, e jestem biskupem i e powinienem jako biskup spenia swoje 4

5 5 obowizki. Kady biskup syszy przy wiceniach biskupich, e obowizkiem jego jest bogosawi. Wic pragn udzieli bogosawiestwa wszystkim tu zgromadzonym. Niech Was bogosawi Bóg Wszechmogcy: Ojciec i Syn, i Duch wity.a teraz widz, e ksidz Rektor chocia biskup, jest bardzo niemiay. Otó, najlepiej bdzie, jeeli Pastwo, przynajmniej przedstawiciele uczelni pozalubelskich, pozakulowskich, bo z KUL-em mam jeszcze jeno spotkanie osobne, zechc odej i tu si przywitamy. Bd bardzo wdziczny za takie podanie rki. Copyright Libreria Editrice Vaticana Copyright - Libreria Editrice Vaticana