RZECZPOSPOLITA POLSKA. Program Operacyjny

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Program Operacyjny "Zrównowaony rozwój sektora ryboówstwa i nadbrzenych obszarów rybackich " Warszawa, padziernik 2008

2 SPIS TRECI I. OFICJALNY TYTU... 6 II.KWALIFIKOWALNO GEOGRAFICZNA... 6 III. ANALIZA SEKTORA RYBACKIEGO W POLSCE Ogólny opis sektora ryboówstwa i akwakultury w Polsce oraz analiza uwarunkowa krajowych i lokalnych Ryboówstwo morskie Stan zasobów ryb w Morzu Batyckim i prognoza na okres do roku Stan floty i poowów Porty morskie, przystanie i miejsca wyadunku Szkolnictwo wysze i instytucje badawcze Zatrudnienie w ryboówstwie morskim Kryzys paliwowy i jego wpyw na gospodarcz kondycj polskiego ryboówstwa Chów i hodowla ryb Ryboówstwo ródldowe Przetwórstwo produktów rybactwa Obrót Organizacja sektora rybackiego w Polsce Organizacja administracji rybackiej w Polsce Gówne wnioski pochodzce z realizacji dziaa w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Ryboówstwo i przetwórstwo ryb Kluczowe wskaniki kontekstowe dla opisu sektora rybackiego Analiza SWOT Opis sytuacji rodowiskowej Stan rodowiska Informacje o procedurze przeprowadzenia i konsultacji Strategicznej Oceny rodowiskowej Analiza i ocena skutków rodowiskowych Wnioski i rekomendacje Zalecenia realizacyjne Sposób wykorzystania rekomendacji zawartych w Prognozie oraz sugestii Ministra rodowiska oraz Gównego Inspektora Sanitarnego w Programie Operacyjnym Monitoring aspektów rodowiskowych zwizanych z wdraaniem Programu Operacyjnego Równouprawnienie pci IV. STRATEGIA NA POZIOMIE PROGRAMU OPERACYJNEGO WEDUG SKUTKÓW I WSKANIKÓW REALIZACJI. KALENDARZ I CELE POREDNIE Ogólne cele Programu Operacyjnego: strategiczna wizja sektora rybackiego w Polsce Szczegóowe cele, do których osignicia zmierzaj priorytety Programu Operacyjnego Cel ogólny 1. Poprawa konkurencyjnoci i zrównowaenia podstawowego sektora rybackiego Dostosowanie polskiej floty batyckiej do dostpnych zasobów wraz z towarzyszcymi dziaaniami spoeczno - ekonomicznymi Zapewnienie zrównowaonego rozwoju w chowie i hodowli ryb oraz ryboówstwie ródldowym; Poprawa infrastruktury w portach, przystaniach i miejscach wyadunku Cel ogólny 2. Zwikszenie i rozwój potencjau rynkowego sektora rybackiego Wsparcie dla ulepszenia i modernizacji przemysu przetwórczego Zapewnienie poday i obrót produktami rybnymi Wzrost spoycia produktów rybnych w Polsce Cel ogólny 3. Propagowanie zrównowaonego rozwoju oraz poprawa jakoci ycia i stanu rodowiska na obszarach rybackich Poprawa ochrony i rozwój fauny i flory wodnej Wsparcie dla ustanawiania Lokalnych Grup Rybackich oraz tworzenie i wdraanie Lokalnych Strategii Rozwoju Obszarów Rybackich Wdraanie Lokalnych Strategii Rozwoju Obszarów Rybackich Podejmowanie projektów wspópracy Wsparcie budowania sieci grup rybackich

3 2.4. Cel ogólny 4. Wdroenie skutecznego sposobu zarzdzania i kontroli PO oraz poprawa ogólnego potencjau administracyjnego do wdraania WPR Kalendarz i cele porednie V. PODSUMOWANIE OCENY EX ANTE VI. OSIE PRIORYTETOWE PROGRAMU OPERACYJNEGO Spójno i uzasadnienie wybranych osi priorytetowych O PRIORYTETOWA 1. RODKI NA RZECZ DOSTOSOWANIA FLOTY RYBACKIEJ rodek 1.1. Pomoc publiczna z tytuu trwaego zaprzestania dziaalnoci poowowej rodek 1.2. Pomoc publiczna z tytuu tymczasowego zaprzestania dziaalnoci poowowej rodek 1.3. Inwestycje na statkach rybackich i selektywno rodek 1.4. Rybactwo przybrzene rodek 1.5. Rekompensaty spoeczno - gospodarcze w celu zarzdzania krajow flot ryback O PRIORYTETOWA 2. AKWAKULTURA, RYBOÓWSTWO RÓDLDOWE, PRZETWÓRSTWO I OBRÓT PRODUKTAMI RYBOÓWSTWA I AKWAKULTURY rodek 2.1. Inwestycje w chów i hodowl ryb rodek 2.2. Dziaania wodno - rodowiskowe rodek 2.3. rodki na rzecz zdrowia zwierzt rodek 2.4. Ryboówstwo ródldowe rodek 2.5. Inwestycje w zakresie przetwórstwa i obrotu O PRIORYTETOWA 3. RODKI SUCE WSPÓLNEMU INTERESOWI rodek 3.1. Dziaania wspólne rodek 3.2. Ochrona i rozwój fauny i flory wodnej rodek 3.3. Inwestycje w portach rybackich, miejscach wyadunku i przystaniach rodek 3.4. Rozwój nowych rynków i kampanie promocyjne rodek 3.5. Projekty pilotaowe rodek 3.6. Modyfikacja w celu zmiany przeznaczenia statków rybackich O PRIORYTETOWA 4. ZRÓWNOWAONY ROZWÓJ OBSZARÓW ZALENYCH OD RYBACTWA rodek 4.1. Rozwój obszarów zalenych od rybactwa rodek 4.2. Wsparcie na rzecz wspópracy midzyregionalnej i midzynarodowej O PRIORYTETOWA 5. POMOC TECHNICZNA rodek 5.1. Pomoc techniczna VII. Plan finansowy Programu Operacyjnego. Podzia rodków finansowych VIII. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OPERACYJNEGO Zasady i procedury zarzdzania i wdraania Funkcje Instytucji Zarzdzajcej Instytucje Poredniczce Instytucja Certyfikujca Instytucja Audytowa System wdraania Programu Operacyjnego Organ waciwy dla otrzymywania patnoci pochodzcych z Komisji oraz organy odpowiedzialne za dokonywanie patnoci na rzecz beneficjentów Opis procedur w zakresie uruchamiania i obiegu przepywów finansowych w celu zapewnienia ich przejrzystoci Opis systemu monitorowania i oceny oraz skad Komitetu Monitorujcego Zapewnienie koordynacji pomidzy programami operacyjnymi realizowanymi w ramach NSRO, a programami operacyjnymi wspófinansowanymi przez EFRROW i EFR Wymiana danych w formie elektronicznej midzy Komisj a Polsk w celu spenienia wymaga w celu zarzdzania, monitorowania i oceny Wyznaczenie partnerów o których mowa w art. 8 rozporzdzenia Rady (WE) nr 1198/2006 i wyniki ich wspópracy. Lista partnerów z którymi przeprowadzono konsultacje oraz streszczenie wyników konsultacji Elementy majce na celu zapewnienie informacji na temat Programu Operacyjnego i jego promocji zgodnie z art. 28 rozporzdzenia Rady (WE) nr 1198/ Dziaania skierowane do ogóu spoeczestwa Dziaania skierowane do potencjalnych beneficjentów Finansowanie dziaa z zakresu informacji i promocji

4 9.4. Instytucje odpowiedzialne za wdraanie zada z zakresu informacji i promocji oraz ich monitoring Zaczniki do Programu Operacyjnego SPIS TABEL I WYKRESÓW:

5 SPIS SKRÓTÓW UYWANYCH W PROGRAMIE OPERACYJNYM ARiMR - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa EFR - Europejski Fundusz Rybacki GUS Gówny Urzd Statystyczny IA - Instytucja Audytowa IC - Instytucja Certyfikujca IK - Instytucja Koordynujca (NSRO), waciwa do spraw komunikacji i promocji IP - Instytucja Poredniczca IR - Instytut Rybactwa ródldowego IZ - Instytucja Zarzdzajca MF - Ministerstwo Finansów MIR - Morski Instytut Rybacki MRiRW - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi NSRO - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia PO - Program Operacyjny Zrównowaony rozwój sektora ryboówstwa i nadbrzenych obszarów rybackich SPO - Sektorowy Program Operacyjny Ryboówstwo i przetwórstwo ryb SRR Strategia Rozwoju Ryboówstwa SW Samorzd Województwa 5

6 I. OFICJALNY TYTU Program Operacyjny "Zrównowaony rozwój sektora ryboówstwa i nadbrzenych obszarów rybackich " II. KWALIFIKOWALNO GEOGRAFICZNA Cay obszar Rzeczpospolitej Polskiej objty jest celem "konwergencja" stosownie do zapisów rozporzdzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiajcego przepisy ogólne dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoecznego oraz Funduszu Spójnoci oraz uchylajcym rozporzdzenie Rady (WE) nr 1260/1999. Z tego powodu, a take celem maksymalnej absorpcji rodków finansowych i Polska zdecydowaa si na zastosowanie 75% wspóczynnika wspófinansowania we wszystkich osiach priorytetowych Programu Operacyjnego.

7 III. ANALIZA SEKTORA RYBACKIEGO W POLSCE 1. Ogólny opis sektora ryboówstwa i akwakultury w Polsce oraz analiza uwarunkowa krajowych i lokalnych Powierzchnia Rzeczypospolitej Polskiej wynosi 312,7 tys. km 2, a liczba mieszkaców tys. (GUS Rocznik Statystyczny z 2006 r., dane za 2005 r.). Administracyjnie Polska podzielona jest na 16 województw (NUTS II). Strefa przybrzena Morza Batyckiego obejmuje 36 gmin (NUTS V) na terenie 18 powiatów (NUTS IV) w trzech województwach: pomorskim, zachodniopomorskim, a take czciowo warmisko mazurskim (cz Zalewu Wilanego). Dugo polskiego wybrzea wynosi 528 km. Na polskim wybrzeu znajduj si 74 porty i przystanie rybackie. Powierzchnia morza terytorialnego wynosi km 2. Morze Batyckie jest akwenem mao zasolonym, w którym rednie zasolenie zmniejsza si w miar oddalania od cienin duskich. Wikszo polskich rzek naley do zlewni Morza Batyckiego. W gównej mierze nale one do dorzecza Wisy i Odry (89,9%). Pozostae to dorzecza uchodzcych bezporednio do Morza Batyckiego rzek przepywajcych przez pojezierza: Pomorskie i Mazurskie (9,8%). System wodny w Polsce charakteryzuje si niewielk liczb zbiorników zaporowych. czna pojemno 140 wikszych zbiorników wynosi okoo 2,8 km 3, stanowic zaledwie 5% objtoci wody rocznie odpywajcej z obszaru kraju. Wikszo zbiorników zaporowych znajduje si w poudniowej Polsce. Polska jest krajem o stosunkowo duej liczbie jezior. Jezior wikszych ni 1 ha jest 7.081, a ich czna powierzchnia wynosi okoo 281 tys. ha, stanowic w przyblieniu 1% obszaru kraju. Polska znajduje si dopiero na 20 miejscu w Europie pod wzgldem iloci wody przypadajcej na 1 mieszkaca, dlatego zatrzymanie wód (retencja) jest zadaniem strategicznym dla Rzeczypospolitej Polskiej. Sytuacja ta stwarza moliwo rozwoju dla rybactwa ródldowego. Polski sektor rybacki stanowi 0,07% PKB, jednake ma ogromny wpyw na ycie spoeczno - gospodarcze trzech nadmorskich województw. Udzia produktów rybnych w eksporcie stanowi 10% caego eksportu ywnoci. W 2003 r. polski sektor rybacki zatrudnia osoby, w tym (51%) mczyzn i (49%) kobiet (ródo: Eurostat). 7

8 1.1. Ryboówstwo morskie W kwietniu 2008 r. Polska przyja Krajowy Plan Restrukturyzacji Floty Batyckiej, którego celem jest zrównowaona eksploatacja zasobów rybackich Morza Batyckiego przez flot batyck Stan zasobów ryb w Morzu Batyckim i prognoza na okres do roku 2013 Studium naukowe przygotowane przez ICES okrelio stan gównych zasobów ryb w kilku segmentach, które przedstawione s poniej. A. Wschodniobatyckie stado dorsza Wielko tej awicy osigna szczyt w pónych latach 70 i wczesnych 80. Od tamtej pory awica systematycznie si zmniejszaa i pozostaje na niskim poziomie od koca lat 80. Pomidzy 2002 i 2006 r. biomasa stad rozrodczych spada do tys. ton i stanowia tylko1/8 masy z wczesnych lat 80. Obfite pokolenie roku 2003 zwikszyo t biomas do ok. 100 tys. ton w roku 2007 i powinna ona pozostawa na tym poziomie w okresie , o ile nie zwikszy si obecna intensywno poowów. miertelno poowowa na przestrzeni ostatnich 7 lat zwykle przekraczaa lub bya bliska 1. Konkludujc, zasoby dorsza maj ograniczon zdolno odbudowy i s eksploatowane w sposób niezrównowaony. B. Stado ledzia wiosennego Polskie ryboówstwo eksploatuje t awic w regionie wschodniego Batyku (podobszary 22-24). Ocena wielkoci awicy ledzia utrudniona jest przez migracje tych ryb i wynikajc z nich interakcj awicy batyckiej z Morzem Pónocnym: gdy ledzie wiosenne z zachodniego Batyku osigaj wiek ponad roku migruj na erowiska Kattegatu i Skagerraku; gdy osigaj 2 lata wracaj na tarliska w Morzu Pónocnym. Biomasa stad rozrodczych ledzia wiosennego spada z poziomu 300 tys. ton w okresie do ton w okresie W ostatnich latach wykazaa pewn odbudow i w roku 2006 oceniana bya na 185 tys. ton. miertelno poowowa oscylowaa w granicach 0,4-0,8 z wyszymi wartociami w poowie lat 90, podczas gdy w ostatnich dwóch latach wynosia okoo 0,5. Jeli w latach rednia miertelno poowowa pozostanie na poziomie z roku 2006, poowy ledzia wynios 86 tys. ton w 2008, a biomasa awicy spadnie do 135 tys. ton w roku Na rok 2008 ICES zaleca zmniejszenie intensywnoci poowów o 20% - równaoby si to 71 tys. ton poowów. Okoo 35 tys. ton z tej kwoty mogoby by zowione w podobszarach

9 C. rodkowobatyckie stado ledzia Poowy ledzia systematycznie spaday na przestrzeni ostatnich 30 lat. W latach 2004 i 2005 zowiono tylko tys. ton ledzia w porównaniu do wieloletniej redniej w wysokoci 230 tys. ton. W roku 2006 poowy wzrosy do poziomu 110 tys. ton, z czego 17 tys. ton zowia flota polska. Uwaa si, e zasoby eksploatowane s w sposób zrównowaony. Na przestrzeni ostatnich 30 lat biomasa stada rozrodczego spada z 1,8-1,6 mln ton w poowie lat 70 do okoo 390 tys. ton w roku Ten spadek biomasy by spowodowany gównie spadkiem masy pojedynczych sztuk, która obniya si o 50-60% w latach 80 i 90. W roku 1998 ten trend zosta zahamowany i masa pojedynczej sztuki wzrosa o okoo 12% 1. W ostatnich kilku latach biomasa wzrastaa i osigna wielko 980 tys. ton w roku Odbudowa tego zasobu pozostawaa na stosunkowo stabilnym poziomie od koca lat 80, cho bya na poziomie o 40% niszym w okresie miertelno poowowa wzrastaa i dosza do okoo 0,4 w roku 2000, ale ostatnio obniya si, by osign 0,12-0,13. Przy obecnym poziomie miertelnoci poowowej biomasa stada rozrodczego nieznacznie przekroczy milion ton w okresie , a poowy w roku 2008 wynios prawie 130 tys. ton. ICES zaleca, by poowy nie przekroczyy 194 tys. ton; odpowiada to progowi miertelnoci poowowej o wartoci 0,19. Dlatego te obecna intensywno eksploatacji moe zosta zwikszona o ponad 60%. D. Stado szprota w Morzu Batyckim W roku 2006 poowy szprota wyniosy 352 tys. ton, spadek o 50 tys. ton w porównaniu do roku 2005 i o 180 tys. ton w porównaniu do rekordowych poowów z roku Spadek poowów pomidzy rokiem 1998 i 2003 spowodowany by obnik TAC i spadajc biomas awicy. W roku 2006 polskie jednostki rybackie zowiy 54 tys. ton, 25% obnika w porównaniu z rokiem 2005, spowodowana gównie zomowaniem czci floty szprotowej. W latach 90 pojawi si szereg obfitych populacji szprota. Doprowadzio to do rekordowego wzrostu biomasy stada zarodowego, która wyniosa okoo 1,8 mln ton w poowie lat 90. Od tego czasu biomasa stada zmieniaa si pozostajc na do wysokim poziomie. W roku 2007 biomasa stada rozrodczego wyniosa okoo 1,2 mln ton. W latach 90 miertelno poowowa wzrosa do 0,3 0,5 z poprzednich 0,1. Od roku 1999 w zasadzie nie przekraczaa progowej wartoci 0,4, a w roku 2006 spada do 0,3. Zasoby maj pen zdolno odbudowy, ale eksploatowane s w sposób niezrównowaony. Jeli utrzyma si obecna miertelno poowowa, poowy w roku 1 Szacunek odnoszcy si do zasobów, skadajcy si z liczby populacji rónicych si od siebie parametrami biologicznymi oraz miejscem erowania. Dodatkowo, migruje tu zachodnie stado ledzi batyckich. Z powodu niewystarczajcych danych umoliwiajcych szacunek poszczególnych populacji tworzcych stado, ICES uznaje stado ledzi wystpujce w podregionach i 32 jako jeden, szacunkowy region. 9

10 2008 wynios 330 tys. ton, a biomasa stada rozrodczego pozostanie na poziomie 1,2 mln ton w roku ICES zaleca, by w roku 2008 nie przekroczy miertelnoci poowowej 0,40, co odpowiada 432 tys. ton poowów. Dlatego te obecna intensywno eksploatacji moe by zwikszona o okoo 30%. W czci poowów szprota jako przyów pojawia si led. Naley zwróci uwag, by nie przekroczy zalecanych kwot ledziowych przy wdraaniu kwot na szprota. E. Stado ososia w podobszarach Udzia naturalnie rozmnaajcego si ososia wzrós w stosunku do ososia hodowlanego. W roku 2006 wyadunki ososia oceniano na 242 tys. sztuk, w porównaniu z 341 tys. sztuk w roku Zasoby naturalnie rozmnaajcego ososia s dobre w duych rzekach, ale sabe w wielu rzekach maych 2. W ostatnich latach zaobserwowano wysok miertelno smoltów po ich migracji do morza. ICES zaleca obnienie poowów i nakadu poowowego w roku 2008 we wszystkich typach rybactwa, ale nie wspomina o konkretnym TAC. Wnioski Stan wschodniobatyckiego stada dorsza jest zy i nie naley si raczej spodziewa szybkiej odbudowy zasobów przy intensywnej eksploatacji, pomimo licznego pokolenia z roku 2003 i prawdopodobnie Obecny stan rodowiskowy Morza Batyckiego sprzyja wysokim zasobom szprota, ale nie sprzyja dorszowi. Stado szprota jest do intensywnie eksploatowane i zarówno poowy, jak i biomasa stada rozrodczego opieraj si o dwa pokolenia. Jeli pojawi si dwa lub trzy nieliczne pokolenia, zasoby mog si zaama. Nie zdarzyo si to w ostatnich 20 latach; zwykle po nielicznym pokoleniu nastpowao bardzo obfite. W kontekcie niskich zasobów dorsza przyczyniao si to do dobrych zasobów i poowów szprota. Po spadku do bardzo niskiego poziomu w kocu lat 90, stado ledzia odbudowuje si i obecnie jest bliskie wielkoci przecitnej. 2 Ambitny plan uprzedniej Komisji Batyckiej, przewidujcy produkcj ososi, w kadej z rzek uznanych za ososiow, na poziomie 50% ich potencjau, nie bdzie wprowadzony w ycie. 10

11 Stan floty i poowów Polska flota dzieli si na dwa podstawowe segmenty: flota batycka (która stanowi jej przewaajc cz) oraz flota dalekomorska. W ostatnich latach zostaa ona zredukowana w zwizku z realizacj SPO Ryboówstwo. W czerwcu 2008 r. polska flota rybacka posiadaa w sumie 861 jednostek o cznym tonau ,29 GT i mocy ,7 kw. Polska flota rybacka Liczba statków /01/2005 Stan na 1/01/2006 Stan na 1/01/2007 Stan na 1/01/2008 Na dzi dzie Polska flota rybacka Tona (GT) Stan na 1/01/2005 Stan na 1/01/2006 Stan na 1/01/2007 Stan na 1/01/2008 Na dzie dzisiejszy 11

12 Polska flota rybacka Moc silników (kw) Stan na 1/01/2005 Stan na 1/01/2006 Stan na 1/01/2007 Stan na 1/01/2008 Na dzi dzie ródo powyszych trzech tabel: Rejestr Statków Rybackich Wspólnoty. W kocu roku 2007 podzia wedug segmentów by nastpujcy: Tabela 1: Struktura polskiej floty rybackiej w kocu 2007 r. w podziale na dugo jednostek i rodzaj stosowanych narzdzi poowowych Segment Grudzie, 2007 Liczba GT kw Wiek VL0012 PG ,5 VL1224 DTS ,2 VL1224 DFN ,8 VL1224 HOK ,6 VL2440 PTS ,8 VL2440 DTS ,0 INNE ,8 Razem ,7 1 w 2004 r. cznie ze statkami prowadzcymi poowy netami (20 jednostek). 2 cznie ze statkami nieaktywnymi. Klasyfikacja stosowana do celów statystycznych zgodnie z metodologi zawart w rozporzdzeniu Komisji (WE) nr 1639/2001 z dnia 25 lipca 2001 r. ustanawiajce minimalne i rozszerzone programy wspólnotowe w zakresie zbierania danych w sektorze ryboówstwa oraz ustanawiajce szczegóowe zasady stosowania rozporzdzenia Rady (WE) nr 1543/2000, Dz. U. L 222 z , str ). VL0012 PG VL0012 DTS VL1224 DTS VL1224 DFN VL1224 HOK VL2440 PTS VL2440 DTS ródo: MIR odzie rybackie do 12 metrów prowadzce poowy przy uyciu narzdzi stawnych odzie rybackie do 12 metrów prowadzce poowy narzdziami czynnymi trawlery denne o dugoci od 12 do 24 metrów statki o dugoci od 12 do 24 metrów prowadzce poowy przy uyciu sieci stawnych statki o dugoci metrów prowadzce poowy przy uyciu haków trawlery pelagiczne o dugoci powyej 24 metrów trawlery denne o dugoci powyej 24 metrów 12

13 A Batycka flota rybacka a) Stan floty Od chwili wstpienia Polski do UE, polska rybacka flota batycka zostaa znacznie zmniejszona, zarówno pod wzgldem iloci, jak i tonau jednostek rybackich. Pod koniec grudnia 2007 batycka flota rybacka liczya 866 jednostek o cznym tonau GT i mocy kw. redni wiek floty wynosi 26,7 lat. Zmniejszenie to wynikao gownie z realizacji SPO Ryboówstwo, w ramach którego na znaczn skal przeprowadzone zostao zomowanie jednostek rybackich. W latach wycofano z uyciem pomocy publicznej 404 statki rybackie prowadzce poowy na Morzu Batyckim o tonau 15,8 tys. GT oraz mocy 53,4 tys. kw. Stosunkowo najwiksza skala redukcji dotyczya trawlerów dennych o dugoci m (VL2440 DTS) 3. Segment ten zmniejszy si o 58%, wycofano 43 jednostki o cznym tonau GT. Segment trawlerów dennych o dugoci m (VL1224DTS) zosta zmniejszony o 35%, wycofano 49 jednostek o cznym tonau GT. Tabela 2: Stan rybackiej floty batyckiej w latach 2004 i 2007 Segment Maj, 2004 Grudzie, /2004 Liczba GT kw Wiek Liczba GT kw Wiek Liczba GT kw Wiek VL0012 PG , ,5-27% -23% -23% 7% VL1224 DTS , ,2-35% -34% -26% 1% VL1224 DFN , ,8-39% -43% -38% 4% VL1224 HOK , ,6-21% -38% -27% 8% VL2440 PTS , ,8-41% -34% -38% 2% VL2440 DTS , ,0-58% -57% -53% 6% INNE , ,8-33% -81% -73% -15% Razem , ,7-32% -43% -37% 2% 1 w 2004 r. cznie ze statkami prowadzcymi poowy netami (20 jednostek) 2 cznie ze statkami nieaktywnymi ródo: Morski Instytut Rybacki 3 Zmiany w liczbie statków w poszczególnych segmentach s take rezultatem przenoszenia statków pomidzy segmentami. Statek by przypisany do konkretnego segmentu w oparciu o liczb dni poowowych dla odpowiedniego narzdzia poowowego w danym roku. Zgodnie z metodologi zawart w Rozporzdzeniu KE 1639/2001.

14 Wykres 1: Zmiana iloci i tonau jednostek w poszczególnych segmentach pomidzy rokiem 2004 i % -10% -20% -30% -40% N GT -50% -60% -70% VL0012 PG VL1224 DTS VL1224 DFN VL1224 HOK VL2440 PTS VL2440 DTS b) Poowy floty batyckiej Podstawowymi gatunkami ryb poawianymi przez polskich rybaków w Morzu Batyckim s: dorsz, oso, led, szprot i tro. W 2007 r. poowy tych gatunków stanowiy ponad 90 % caoci poowów polskich w Morzu Batyckim. Rybami najbardziej wartociowymi gospodarczo s dorsz i oso. Tabela 3: Poowy batyckie wedug gównych gatunków ryb (w tonach) Gatunki Wskanik 2007/2006 Szproty , ,7 108 ledzie , ,4 107 Dorsze , ,6 133 Stornie (fldry) 9 429, ,5 113 Pocie 985, ,9 111 Okonie 702,4 855,5 122 Leszcze 670,3 681,5 102 Sandacze 191,3 286,6 150 Karpie 98,8 91,1 92 ososiowate 620,1 578,8 93 Inne 494,0 300,8 61 Razem , ,4 115 ródo: Wyliczenia wasne w oparciu o dane MIR i MRiRW oraz KE. c) Poowy wedug typu jednostek floty batyckiej Tabela 4: Poowy wybranych gatunków ryb wedug segmentów jednostek, 2007 (w tonach) Segment Dorsz led Fldra Szprot Inne Razem VL0012 PG 2 723, , , , ,1 VL1224 DTS 2 499, , ,6 464,1 251, ,3 VL1224 DFN 1 909,1 706,2 313, ,1 VL1224 HOK 309,1 40,3 7,8 357,3 VL2440 PTS 1 924, , , ,4 45, ,5 VL2440 DTS 1 592,8 323, , ,3 29, ,0 Inne ,0 Razem , , , , , ,2 14

15 ródo: Morski Instytut Rybacki Segment trawlerów dennych o dugoci m (VL2440 DTS) prowadzi poowy wielogatunkowe, z dominujcym udziaem ryb pelagicznych (ledzi i szprotów 47% w 2007 r.), ale równie znaczcym udziaem ryb dennych dorszy (27%) oraz fldry (25%). Wikszo nakadu poowowego tych statków, liczonego w dniach, ukierunkowana jest jednak na poowy dorszy (ponad 70% w 2004 r. i ok. 60% w 2007 r.). W strukturze poowów segmentu trawlerów dennych metrowych (VL1224 DTS) dominujcy udzia w 2004 r. miay dorsze (40%) oraz stornie (28%). W 2007 r. udzia poowów dorszy nieco zmala i wyniós 35%, na rzecz wikszego udziau ryb paskich (38%). Znacznie bardziej uzalenione od poowów dorszy s kolejne dwa segmenty statków tj. statki o dugoci metrów prowadzce poowy sieciami stawnymi (VL1224 DFN), gdzie dorsze stanowi 65% wielkoci poowów (2007) oraz statki metrowe prowadzce poowy przy uyciu haków (VL1224 HOK), gdzie dorsze stanowi ok. 90% zowionych ryb (2007). Majc na uwadze powysze, redukcja potencjau floty rybackiej powinna by ukierunkowana na trzy segmenty statków, które maj najwyszy udzia dorszy w poowach - to jest na: segment trawlerów dennych metrowych (VL1224 DTS), segment statków o dugoci metrów prowadzcych poowy sieciami stawnymi (VL1224 DFN) oraz segment statków metrowych prowadzcych poowy przy uyciu haków (VL1224 HOK). Obok zomowania jednostek koncentrujcych si na poowach dorsza, jednym z najwaniejszych dziaa majcych na celu dostosowanie polskiej floty do obecnych warunków jest modernizacja statków poawiajcych gatunki pelagiczne, takie jak led i szprot. Jednym z gównych celów modernizacji powinno by w szczególnoci przestawienie si z tradycyjnego systemu schadzania w skrzynkach z lodem na rzecz systemów schadzania ozibion wod morsk. d) Warto wyadunków Warto wyadunków poowów batyckich w roku 2006 wyniosa 164 mln PLN (42 mln EUR), 5% wicej ni warto poowów w roku Warto dodana brutto (GVA) ryboówstwa batyckiego w roku 2006 wyniosa 74 mln PLN (19 mln EUR), 38% wicej ni w roku Ta zwikszona wydajno bya szczególnie zauwaalna w segmencie trawlerów pelagicznych (VL2440PTS), gdzie warto dodana wzrosa w roku 2006 ponad dwukrotnie. Byo to wynikiem wyszych limitów poowowych otrzymanych przez te jednostki w roku 2006 oraz wzrostu cen ryb pelagicznych, szczególnie szprota przeznaczonego na mczk rybn. Inne segmenty, przede wszystkim segmenty wikszych jednostek, równie poprawiy swoje wyniki ekonomiczne. Jednake warto dodana na pracownika w wikszoci segmentów pozostaa na bardzo niskim poziomie (6-8 tys. EUR). Wyjtkiem byy trawlery pelagiczne, z trzykrotnie wysz wartoci GVA na osob. Poprawiy si równie 15

16 przepywy gotówkowe brutto, które zwikszyy potencja sektora do wypeniania zobowiza finansowych. Tabela 5: Warto dodana brutto (GVA) i przepywy gotówkowe brutto (GCF) floty batyckiej (w EUR), Segment Wskanik VL0012 PG GVA GCF VL1224 DFN GVA GCF VL1224 DTS GVA GCF VL2440 DTS GVA GCF VL2440 PTS GVA GCF RAZEM GVA GCF ródo: Morski Instytut Rybacki Wykres 2: Warto dodana na osob zatrudnion w ryboówstwie batyckim, [EUR] VL0012 PG VL1224 DFN VL1224 DTS VL2440 DTS VL2440 PTS ródo: MIR B. Flota dalekomorska Obecnie polska flota dalekomorska skada si z czterech jednostek. Tona i moc tych jednostek wynosi odpowiednio GT i kw. Statki dalekomorskie rozwiny technologi poowu kryla, który cieszy si duym uznaniem na rynkach zagranicznych. Ponadto Polska w peni opanowaa technologi przetwórstwa i posiada patenty na produkcj misa z kryla, co pozwala na osignicie wysokiej jakoci produkcji i dobrej wartoci dodanej. W roku 2004 poowy floty dalekomorskiej ( ton) koncentroway si gównie na Atlantyku, z czego 45% stanowi kryl owiony w Antarktyce. Jednake udzia poowów kryla zmala do okoo 31% z ton zowionych w roku

17 Ryby biae i pelagiczne poawiane s w obszarach NAFO, NEAFC i Svalbard. Wzrastajce w latach poowy byy przede wszystkim wynikiem korzystnych wymian, jakie przedsibiorstwa floty dalekomorskiej zawieray z partnerami z innych krajów UE. W zwizku z postpujc redukcj dostpnych kwot poowowych w tych obszarach, polska flota dalekomorska stana przed koniecznoci restrukturyzacji swej dziaalnoci poowowej na Atlantyku Pónocnym i przeniesienia ciaru dziaalnoci na nowe owiska Afryki Zachodniej i Pacyfiku Poudniowego, w oparciu o polskie prawa historyczne. Dla spenienia tych potrzeb i zapewnienia ekonomicznej efektywnoci tych dziaa niezbdna jest restrukturyzacja floty. Tabela 6: Poowy floty dalekomorskiej wedug gatunków (w tonach) Gatunki Wskanik 2007/2006 Kryle 5 411, ,6 145 Bkitki 3 891, ,7 195 ledzie 1 524, ,6 207 Karmazyny 4 490, ,2 44 Czarniaki 1 172, ,6 131 Halibuty niebieskie 1 295, ,9 108 Makrele 1 368,4 977,5 71 Dorsze 867,5 821,6 95 Krewetki pónocne 468,9 247,2 53 Inne 224,7 37,8 17 Razem , ,8 124 ródo: MIR, a dla roku 2007 wyliczenia wasne oparte o dane MIR i MRiRW Porty morskie, przystanie i miejsca wyadunku Polska posiada 74 wyznaczone porty, przystanie i miejsca wyadunku. Blisko poowa z nich to miejsca wyadunku pooone na plaach. Zwykle s one sabo wyposaone i wymagaj znaczcych usprawnie i modernizacji. Wród polskich portów, 7 zostao wyznaczonych do wyadunku dorsza: Wadysawowo, Jastarnia, Hel, Ustka, Darowo, Koobrzeg, Dziwnów (zob. mapka). Korzystaj z nich statki, na których pokadzie znajduj si dorsze w iloci wikszej ni 750 kg ywej wagi. 10 portów rybackich ma szczególne znaczenie dla statków rybackich. S nimi: 1) Wybrzee Zachodnie: winoujcie, Dziwnów; 2) Wybrzee rodkowe: Koobrzeg, Darowo, Ustka, eba; 3) Wybrzee Wschodnie: Wadysawowo, Jastarnia, Hel, Gdynia. Pi najwaniejszych portów, jeli chodzi o ilo wyadowywanej ryby, ilo obsugiwanych kutrów rybackich i majcych odpowiednie wyposaenie to: Koobrzeg, Darowo, Ustka, Wadysawowo i Hel. 17

18 Flota dalekomorska obsugiwana jest w portach zagranicznych. Polskie przedsibiorstwa poowów dalekomorskich maj swoje siedziby w Gdyni i Warszawie. 89% ogólnej iloci wyadunków dokonywana jest na rodkowym i wschodnim wybrzeu. 74% ogólnej iloci wyadunków jest dokonywane w piciu gównych portach wymienionych wyej. Gbokoci przy nabrzeach polskich portów wynosz od 1,5 do 5 m. Dotyczy to zwaszcza portów zlokalizowanych na obu zalewach: Szczeciskim i Wilanym. Porty rybackie posiadaj wystarczajc dugo nabrzey zapewniajc cumowanie i postój floty. Wiele z gównych portów wymaga jednak powanej poprawy jakoci infrastruktury i wyposaenia (dwigi, chodnie/mronie i magazyny, itd.). Porty rybackie s coraz czciej wykorzystywane w celach turystyczno rekreacyjnych. Dostarczaj rónego rodzaju usug sezonowych, takich jak transport pasaerski, sporty wodne, wycieczki, poowy rekreacyjne, itd. Mae porty i przystanie plaowe s czci obrazu kulturowego wybrzea Batyku stanowic atrakcj turystyczn. Tabela ukazujca wyadunki wedug gatunków i portów zacznik nr 1 i 2 str. 138 i

19 Lokalizacja najwaniejszych portów rybackich na polskim wybrzeu

20 Szkolnictwo wysze i instytucje badawcze W Polsce istniej cztery gówne instytucje edukacyjno - naukowe prowadzce dziaalno zwizan ze szkoleniem przyszych pracowników sektora rybackiego. S to m.in.: Akademia Morska i Akademia Rolnicza w Szczecinie, Uniwersytet Warmisko Mazurski w Olsztynie i Uniwersytet Wrocawski. Instytucje te stanowi wane zaplecze szkoleniowe i naukowe dla sektora rybackiego. Istniej równie dwa gówne instytuty badawcze: Morski Instytut Rybacki mieszczcy si w Gdyni i Instytut Rybactwa ródldowego w Olsztynie Zatrudnienie w ryboówstwie morskim Wedug danych zebranych w zleconym przez KE studium Zatrudnienie w sektorze rybackim: bieca sytuacja (FISH/2004/4), czne zatrudnienie w ryboówstwie dalekomorskim na rok 2005 wynosio rybaków. Tendencja zaobserwowana w ryboówstwie morskim wykazuje ostry spadek w porównaniu z rokiem 1995 (9.400 zatrudnionych) i 2003 (4.500 zatrudnionych). Spadek ten czciowo wyjania znaczca redukcja polskiej floty dalekomorskiej. Podsumowujc, Polska powinna stara si, by: przyj i zatwierdzi Plan Dostosowania Nakadu Poowowego w celu restrukturyzacji floty batyckiej, wczajc w to wdroenie towarzyszcych dziaa spoeczno - gospodarczych zmodernizowa polsk flot tak, by zwikszy jej konkurencyjno i poprawi warunki pracy, bezpieczestwa i higieny; zmodernizowa infrastruktur portów wykorzystywanych przez rybaków do wyadunków, jak równie wesprze t infrastruktur odpowiednim wyposaeniem i obiektami unowoczeni sprzt poowowy dla wikszej selektywnoci i wprowadzi metody poowowe bardziej przyjazne rodowisku Kryzys paliwowy i jego wpyw na gospodarcz kondycj polskiego ryboówstwa Polski sektor ryboówstwa stoi przed pogbiajcym si kryzysem gospodarczym i spoecznym. Midzynarodowe ceny ropy naftowej wzrosy ponad piciokrotnie z 20 USD za baryk w roku 2002 do ponad 130 USD za baryk w poowie maja 2008 r. Nic nie wskazuje na zmian tego trendu w dalszym okresie. Wydaje si to by problemem strukturalnym, jako e nie jest prawdopodobne, by te wysokie ceny paliw znacznie spady w sposób trway w przyszoci.

21 Szacuj si, e w roku 2004, wspólnotowe floty wyday na paliwo ok % wartoci wyadunków, przy cenach wahajcych si od 0,25 do 0,38 euro za litr. Obecnie ceny paliw s znaczco wysze. Przy obecnym poziomie cen koszty paliwa wynosz okoo 30% wspólnotowych wyadunków. Polska nie uniknie kryzysu zwizanego z cenami paliw. Dla znaczcej czci polskiej floty koszt paliwa ma wpyw na przychody i stanowi rednio ponad 35%. Sytuacja ta nie jest nowoci, ale niedawny gwatowny wzrost cen ma ogromny wpyw na ryboówstwo. Tabela 7: Ewolucja kosztów paliwa w Polsce wedug segmentów floty Segment floty Koszty paliwa 2004 Koszty paliwa 2007 Szacunek kosztów paliwa 2008 Koszty paliwa/przy chody 2004 Koszty paliwa/przy chody 2007 Szacunek relacji koszty paliwa/ przychody 2008 PTS ,52 5,04 6,08 33,82% 39,43% 47,57% DTS ,54 3,22 3,89 86,99% 43,75% 52,78% DTS ,19 2,22 2,68 44,97% 31,96% 38,56% DFN ,9 1,02 1,24 22,50% 14,01% 16,91% PG ,26 1,18 1,43 13,25% 10,19% 12,29% ródo: KE DG MARE Szacunek relacji koszty paliwa/przychody w 2008 roku Szacunek kosztów paliwa wyraonych jako cz przychodu wykazuje, e segmenty najbardziej dotknite kryzysem to te, które uywaj sprztu cignionego (np. trawlery), wyposaone zwykle w silniki o duej mocy. Nie jest to zaskakujce, jako e istnieje wiele empirycznych dowodów na to, e w tej czci floty wystpuje wysoki 21

22 stopie negatywnego powizania pomidzy rentownoci, a wystpujcymi cenami paliw. W niektórych przypadkach koszty paliwa stanowi ponad 50% wartoci wyadunków. W obecnych warunkach przedsibiorstwa te nie maj moliwoci pozosta ekonomicznie wydajnymi. Wiksza wydajno energetyczna moe zagodzi problem czciowo, ale w wikszoci przypadków nie bdzie to wystarczajce. Skutki dla jednostek uywajcych sprztu biernego (np. puapki, sieci skrzelowe, liny haczykowe) jest znacznie mniejszy, wziwszy pod uwag charakter ich dziaalnoci poowowej. Wzrost cen paliw postawi sektor poowowy wobec ogromnej presji, tym wikszej, e flota rybacka ma mniej moliwoci do poowów w porównaniu do czasów, w których dostpne byy wiksze kwoty poowowe. Jest prawdopodobne, e obecny wiatowy trend wysokich cen ropy naftowej i zjawisko zapaci rynków kredytowych bd nadal zmniejszay zyski i pynno finansow operatorów. Maj miejsce pewne dziaania dostosowawcze, w tym dobrowolne zomowanie jednostek i tendencja w kierunku metod poowowych, które wymagaj mniejszych iloci paliwa. W kontekcie wyej opisanej sytuacji gospodarczej konieczne bdzie równie wprowadzenie dodatkowych dziaa pomocowych, tj. inwestycji na statkach rybackich pozwalajcych na zmniejszenie zuycia paliwa, jak równie prac modernizacyjnych na statkach. 22

23 1.2. Chów i hodowla ryb Chów i hodowla ryb w Polsce obejmuje przede wszystkim gatunki ryb sodkowodnych. Chów i hodowla ryb morskich dotychczas nie bya przedmiotem komercyjnej dziaalnoci prowadzonej na du skal. Istniej dwa gówne typy dziaalnoci: produkcja sodkowodnych ryb ciepolubnych (karp) oraz sodkowodnych ryb zimnolubnych (gównie pstrg tczowy). Z szacowanej powierzchni stawów wielkoci 70 tys. ha eksploatowanych jest tylko 50 tys. (70%). Wedug danych z powszechnego spisu rolnego z roku 2002 ponad gospodarstw deklarowao chów i hodowl ryb jako jedn z dziaalnoci rolniczych, cho nie jest to dla nich gówna dziedzina dziaalnoci. Gospodarstwa hodowlane zlokalizowane s w rónych regionach caego kraju. W wikszoci przypadków ryby hodowane s w stawach, których jako i ilo istotnie ogranicza rodzaj i wielko produkcji ryb. Okoo 600 gospodarstw prowadzi chów i hodowl ryb w celu wprowadzenia ich na rynek, z czego 400 specjalizuje si w produkcji karpia. Pozostae gospodarstwa prowadz hodowl pstrga tczowego. Wiele gospodarstw, dc do dywersyfikacji dziaalnoci, prowadzi chów i hodowl wicej ni jednego gatunku ryb (np.: lin, topyga biaa i pstra, amur, jesiotr, pstrg potokowy, pstrg ródlany, tro jeziorowa i wdrowna, oso atlantycki). Co rok na rynek krajowy dostarczane jest pomidzy 32,8 a 35 tys. ton hodowlanych ryb sodkowodnych (tab.8). Wielko rocznej produkcji uzaleniona jest od wielu elementów, takich jak temperatura wody, wielko i miesiczny rozkad opadów, ekspozycja soneczna stawu, koszt zakupu pasz, cena sprzeday ryb, choroby ryb i wielko strat powodowanych przez zwierzta ywice si rybami. Sytuacja epizootyczna powinna ulec poprawie dziki wdroeniu programów majcych na celu kontrol chorób ryb, przygotowywanych przez organy Inspekcji Weterynaryjnej dla caych obszarów, na których hodowane s ryby. Jednak skuteczno dziaa przyjtych w ramach programów zaley od wyników wspópracy pomidzy hodowcami, a subami weterynaryjnymi. Dane dotyczce zatrudnienia w gospodarstwach s trudne do zgromadzenia, poniewa wiele farm to przedsibiorstwa rodzinne, a produkcja ma charakter sezonowy. Biorc pod uwag strukturalny charakter bezrobocia na obszarach wiejskich, miejsca pracy w gospodarstwach s bardzo wane dla lokalnych spoecznoci i powinny by wspierane. Produkcja w sektorze chowu i hodowli ryb jest raczej stabilna od roku 2002, cho wyrane jest przestawienie produkcji z karpia na pstrga. 23

24 Tabela 8. Produkcja ryb sodkowodnych (bez materiau zarybieniowego, w tys. ton) Rok Akwakultura razem karpie pstrgi pozostae Zawodowe poowy jeziorowe Wdkarstwo S Razem ryby sodkowodne ,9 20,1 11,8 2,00 3,42 18,2 55, ,0 19,5 13,5 1,93 3,44 18,3 56, ,8 18,3 14,6 1,81 3,12 16,6 54, ,1 18,3 15,7 2,04 2,99 15,9 54, ,6 15,6 17,1 1,96 2,81 15,2 52, a 35,0 15,5 17,5 2,00 2,66 14,1 51, P 35,5 15,6 17,9 2,01 2,50 13,2 51,4 ródo: Dane IR a - na podstawie danych IR, P - Prognoza A. Karp Polska jest najwikszym producentem karpia w Unii Europejskiej z produkcj wielkoci ton w roku Praktycznie cao produkcji przeznaczona jest na rynek krajowy. Karp hodowany jest w ziemnych stawach rybnych, przy wykorzystaniu naturalnych moliwoci produkcyjnych wód w stawach. Produkcja karpia w Polsce jest gównie ekstensywna, co ma pozytywny wpyw na rodowisko. Ziemne stawy karpiowe stanowi wany i cenny element tradycyjnego krajobrazu wiejskiego i odgrywaj wan rol w zachowaniu rónorodnoci biologicznej. Peni one rónorodne funkcje, m.in. przyczyniaj si do poprawy jakoci wód powierzchniowych, retencjonuj wody powierzchniowe, tworz liczne siedliska dla rolin i zwierzt z gatunków prawnie chronionych. W niektórych regionach kraju obszary sieci Natura 2000 wyznaczone zostay wanie dziki zlokalizowaniu w ich granicach duych kompleksów ziemnych stawów karpiowych, na których wystpuj licznie rzadkie i cenne gatunki rolin i zwierzt. B. Pstrg Drugim typem dziaalnoci hodowlanej pod wzgldem znaczenia jest produkcja sodkowodnych ryb zimnolubnych, gównie pstrga tczowego. Zdecydowana wikszo gospodarstw pstrgowych zlokalizowana jest w Polsce pónocnej i poudniowej tj. na terenach zasobnych w czyste i chodne wody rzek i potoków. W chowie i hodowli ryb ososiowatych stosowane s intensywne metody, wykorzystujce nowoczesne pasze granulowane i rodki techniczne poprawiajce warunki przetrzymywania ryb w stawach betonowych. Produkcja pstrga tczowego cigle ronie. Ocenia si, e w roku 2006 wyniosa okoo 17 tys. ton i s powody, by przypuszcza e istnieje potencja dalszego rozwoju produkcji i rynku. Stabilno tego rozwoju w duym stopniu zaley od moliwoci wprowadzenia nowych rozwiza technologicznych i produktów. C. Inne gatunki Coraz wiksza grupa gospodarstw rybackich stara si zdywersyfikowa dziaalno, rozszerzajc produkcj hodowlan o nowe, poszukiwane na rynku nowe gatunki ryb i raków (np.: amur, jesiotr, oso atlantycki, rak szlachetny, sum europejski, sumik

25 afrykaski, tro wdrowna, szczupak) albo oferujc usugi dodatkowe (np.: turystyka, owiska wdkarskie, przetwórstwo ryb, gastronomia). Podsumowujc, powinno dy si w szczególnoci do: zapewnienia zrównowaonego i dalszego rozwoju akwakultury sodkowodnej, w szczególnoci poprzez modernizacj istniejcych obiektów; zwikszenia produkcji i propagowania dywersyfikacji w kierunku innych gatunków biorc pod uwag tendencje rynkowe; poprawienia rentownoci przedsibiorstw dziaajcych w sektorze akwakultury poprzez intensyfikacj istniejcej produkcji i wprowadzanie nowoczesnych technologii. 25

26 1.3. Ryboówstwo ródldowe Powierzchnia wód ródldowych w Polsce (naturalnych i sztucznych, ale z wyczeniem stawów) wynosi okoo 550 tys. ha, w tym okoo 300 tys. ha jezior, 139 tys. ha rzek i potoków, 55 tys. ha zbiorników zaporowych (o pow. powyej 20 ha), 40 tys. ha zalewisk i starorzeczy. Wikszo tej powierzchni stanowi wasno publiczn. W 2005 r. odowiono w wodach powierzchniowych w celu wprowadzenia na rynek okoo 3,5 tys. ton ryb, a w 2006 r. 2,87 tys. ton ryb. W latach 2007 i 2008 spodziewane jest dalsze obnienie tej iloci. W wodach ródldowych dokonuje si poowu wielu cennych gatunków (certa, oso, tro wdrowna, sielawa, sieja, wgorz). Zwikszony popyt na materia zarybieniowy przyczynia si do zrónicowania asortymentu i wzrostu produkcji ryb w gospodarstwach hodowlanych. Zgodnie z przepisami polskiego prawa, poowu ryb w wodach powierzchniowych w celach zarobkowych lub rekreacyjnych, dokonywa mog jedynie osoby i podmioty do tego uprawnione wedug cisych ram prawnych. Wraz z rosnc eutrofizacj wód ródldowych i w wietle wyników bada naukowych, zmienia si charakter ródldowej dziaalnoci poowowej. Produkcja ywnoci staje si mniej istotna ni zarzdzanie zasobami ryb dla celów rekreacyjnych. Znaczenie ryboówstwa rekreacyjnego w powierzchniowych wodach ródldowych cigle ronie. Szacuje si, e w 2005 r. w poowach wdkarskich odowiono cznie prawie 10 tys. ton ryb, a w 2006 prawie 15 tys. ton ryb. Ilo wdkarzy w Polsce ocenia si na 1,5 mln osób. Rozwój usug zwizanych z wdkarstwem rekreacyjnym przyczynia si do wzrostu dochodów, tworzenia lub utrzymania miejsc pracy poprzez dywersyfikacj dziaalnoci spoeczno - gospodarczej, szczególnie w sektorze turystycznym. Sektor ryboówstwa ródldowego zatrudnia okoo 1650 osób. Zwizki wdkarskie maj duy potencja techniczny i s gównym pracodawc w sektorze. Podsumowujc, powinno dy si w szczególnoci do: rozwijania ryboówstwa ródldowego w sposób zrównowaony; zrónicowania tkanki spoeczno ekonomicznej na tych obszarach; poprawienia maej infrastruktury rybackiej. 26

27 1.4. Przetwórstwo produktów rybactwa Pod koniec czerwca 2008 dziaay 293 zakady, z których okoo 80% posiadao zatwierdzenie do sprzeday produktów rybnych na rynku europejskim. 53 byo zatwierdzonych do sprzeday wycznie na rynkach lokalnych. Liczba przedsibiorstw przetwórczych wzrosa w okresie o 27%, a liczba stworzonych miejsc pracy o 39%. Obrót wedug wielkoci przedsibiorstwa wskazuje, e due firmy zatrudniajce ponad 250 osób kreuj poow ogólnego obrotu. Zalety polskiego przemysu przetwórstwa ryb to m. in. stosunkowo tania sia robocza i wyksztacony personel technologiczny. Mae przedsibiorstwa koncentruj si na produkcji produktów wdzonych i solonych, podczas gdy wiksze firmy produkuj bardziej zaawansowane i wyrafinowane produkty. A. Produkcja: Tabela 9. Liczba zakadów przetwórczych uprawnionych do sprzeday na rynku europejskim (czerwiec 2008) Wielko Liczba zakadów >250 zatrudnionych zatrudnionych zatrudnionych 80 <10 zatrudnionych 105 RAZEM: 240 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych MIR Szacunkow finaln produkcj przetwórstwa rybnego na ldzie obrazuje ponisza tabela. Dane wykazuj regularny wzrost od roku 2002 zarówno w wielkoci, jak i wartoci produkcji. Tabela 10. Szacunek produkcji finalnej przetwórstwa rybnego na ldzie Wyszczególnienie S 2008 P Wielko produkcji (tys. ton) 274,0 309,1 348,2 398,2 430,0 450,0 Warto produkcji (mln z) S szacunek, P prognoza ródo: Szacunek wasny MIR Pomimo, i 24% inwestycji z Finansowego Instrumentu Finansowania Ryboówstwa przeznaczonych byo na rozwój i modernizacj sektora przetwórstwa, nadal istniej due potrzeby dalszej modernizacji tej czci sektora rybackiego w Polsce. B. Zatrudnienie: Wedug Eurostatu czne zatrudnienie w sektorze przetwórstwa wynosio w roku osób. Istnieje tendencja wzrostu iloci miejsc pracy w sektorze, co ilustruje tabela poniej. Tabela 11. Ilo pracowników w przedsibiorstwach zatrudniajcych wicej ni 9 osób 27

28 Rok Ogólna liczba zatrudnionych ródo: MIR Podsumowujc, powinno dy si w szczególnoci do: zwikszenia i zmodernizowania potencjau produkcyjnego poprzez wprowadzenie nowych technologii i innowacyjnych metod produkcji; poprawienia jakoci i asortymentu produktów w celu dostosowania ich do tendencji rynkowych i dostpnoci surowca (dorsz), jak równie zwikszenia poziomu eksportu; utrzymania poziomu zatrudnienia w sektorze, który naraony jest na siln konkurencj i wymaga znacznej restrukturyzacji. 28

29 1.5. Obrót Spoycie ryb w Polsce jest niewielkie. Wedug Eurostatu rednia wynosia 8,6 kg na osob, podczas gdy rednia UE to 21,4 kg. Wzrasta jednak regularnie i osigno 11,8 kg w roku Wikszo spoywanych ryb to ryby morskie (85%), reszta to ryby sodkowodne (11%) i niewielka ilo owoców morza. A. Ceny Poniszy wykres pokazuj stosunkow stabilno cen na przestrzeni ostatnich 4 lat. Wykres 3. Ceny pierwszej sprzeday ryb (PLN/kg) szproty ledzie D 2007 I 2008 pocie leszcze dorsze M topygi okonie karpie amury pstrgi ywe liny szczupaki sieje sumy sielawy sandacze jesiotry wgorze ródo: Opracowanie Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej - Pastwowego Instytutu Badawczego. 29

30 B. Bilans handlowy Wykres 4: Obroty handlu zagranicznego: ryby i produkty rybne (tys. ton) Eksport Import I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ródo: Opracowanie Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej - Pastwowego Instytutu Badawczego na podstawie danych CIHZ, CAAC, MF i MRiRW W 2006 wzrós eksport i import ryb i produktów rybnych. Szacuje si, e w roku 2006 import wyniós 348,7 tys. ton, a wielko eksportu 204,9 tys. ton. Warto sprzeday eksportu ryb i produktów rybnych wyniosa okoo 627,6 mln EUR. Jednak koszt importowanych ryb i produktów rybnych wyniós 706,3 mln EUR, co pozostawio ujemny bilans handlowy w wysokoci 81 mln EUR (w porównaniu z 61 mln EUR w roku 2006). Polska importuje gównie surowiec rybny dla przetwórstwa, a eksportuje gównie produkty przetworzone: konserwy rybne, ryby wdzone, filety rybne i miso ryb, które stanowi 92% cznej wartoci wszystkich produktów rybnych sprzedawanych za granic. Gównymi importerami ryb i produktów rybnych z Polski s kraje UE. Gówne surowce wykorzystywane w przetwórstwie to led, makrela, oso, ryby biae (dorsz). Jednak ryboówstwo polskie nie jest w stanie sprosta potrzebom sektora przetwórstwa ryb, który uzaleniony jest od importowanego surowca rybnego. Surowiec ten importowany jest gówne z krajów EFTA, a w nastpnej kolejnoci z pastw UE i krajów rozwijajcych si. Podsumowujc, powinno dy si w szczególnoci do: Zwikszenia obecnego poziomu spoycia produktów rybactwa, który wynosi zaledwie ok. 60% redniej UE, gownie poprzez strategie marketingowe i kampanie promocyjne; Lepszego monitorowania tendencji rynku; Polepszenia przejrzystoci rynku i poprawienia organizacji sieci dystrybucyjnej wraz z niezbdn infrastruktur. 30

31 1.6. Organizacja sektora rybackiego w Polsce Szczególne znaczenie maj organizacje producentów ryb wpisane do rejestru uznanych organizacji prowadzonego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. S one wane dla organizacji rynku, jako e pozwalaj na wiksz koncentracj poday i zapewniaj lepsz jako produktów, wzmacniaj pozycj producentów na rynku i przyczyniaj si do jego stabilizacji. Do tej pory do rejestru wpisano sze uznanych organizacji producentów ryb: Pónocnoatlantycka Organizacja Producentów Sp. z o. o. w Warszawie uznana w roku 2003, która zrzesza wacicieli statków do poowów dalekomorskich; Krajowa Izba Producentów Ryb w Ustce uznana w roku 2004, która zrzesza rybaków Morza Batyckiego; Zrzeszenie Rybaków Morskich - Organizacja Producentów w Gdyni - uznana w roku 2005, stowarzyszajca rybaków Morza Batyckiego; Organizacja Producentów Rybnych Wadysawowo Sp. z o. o. we Wadysawowie - uznana w roku 2005, zrzeszajca rybaków Morza Batyckiego; Koobrzeska Grupa Producentów Ryb Spóka z o. o. w Koobrzegu - uznana w roku 2005, która zrzesza rybaków Morza Batyckiego; Organizacja Pracodawców Producentów Ryb ródldowych w Toruniu - uznana w roku 2005, zrzeszajca hodowców ryb sodkowodnych. Uznana organizacja producentów zobowizana jest do stworzenia programu operacyjnego na kady rok, zatwierdzanego nastpnie przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Program Operacyjny powinien zawiera strategie wprowadzania do obrotu, plan poowów lub produkcji (zalenie od tego, czy jest to organizacja producentów produktów ryboówstwa czy hodowli ryb), specjalne dziaania prewencyjne w celu dostosowania poday gatunków stwarzajcych problemy w zakresie marketingu podczas roku poowowego, jak równie kary nakadane na czonków organizacji, którzy nie podporzdkowuj si decyzjom podjtym w celu realizacji tych planów. Uznana organizacja producentów jest uprawniona do otrzymania wsparcia finansowego za przygotowanie programu operacyjnego na dany rok zatwierdzanego nastpnie przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i moe korzysta z finansowania dziaa podejmowanych na rynku produktów rybactwa. W Polsce istniej równie organizacje przetwórców ryb, z których najwiksz jest Polskie Stowarzyszenie Przetwórców Ryb, którego misj jest reprezentowanie interesów i problemów sektora. Stowarzyszenie ma równie na celu propagowanie spoycia ryb i podejmowanie projektów zwizanych z technologi przetwórstwa ryb, wymaganiami sanitarnymi i normami jakoci. 31