Program Operacyjny. Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich WARSZAWA, kwiecień

2 SPIS TREŚCI Spis skrótów używanych w Programie Operacyjnym KWALIFIKOWALNOŚĆ GEOGRAFICZNA ANALIZA SEKTORA RYBACKIEGO W POLSCE Ogólny opis sektora Analiza krajowych uwarunkowań Rybołówstwo morskie Chów i hodowla ryb Rybołówstwo śródlądowe Przetwórstwo GŁÓWNE WNIOSKI POCHODZĄCE Z REALIZACJI DZIAŁAŃ W RAMACH SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RYBOŁÓWSTWO I PRZETWÓRSTWO RYB Priorytet 1. Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów Priorytet 2. Odnowa i modernizacja floty rybackiej Priorytet 3. Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe Priorytet 4. Inne działania SIŁY NAPĘDOWE I TENDENCJE ROZWOJOWE WRAZ Z SEKTOROWYM I REGIONALNYM WYMIAREM SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ROZWOJU SEKTORA RYBACTWA ANALIZA SWOT SEKTORA STRATEGIA ROZWOJU SEKTORA PODSUMOWANIE OCENY EX-ANTE PRIORYTETY, ŚRODKI I DZIAŁANIA OŚ PRIORYTETOWA I. ŚRODKI NA RZECZ ADAPTACJI FLOTY RYBACKIEJ Środek 1.1. Pomoc publiczna z tytułu trwałego zaprzestania działalności połowowej Środek 1.2. Pomoc publiczna z tytułu tymczasowego zaprzestania działalności połowowej Środek 1.3. Inwestycje na statkach rybackich i selektywność Środek 1.4. Rybactwo przybrzeżne Środek 1.5. Rekompensaty społeczno - gospodarcze w celu zarządzania krajową flotą rybacką OŚ PRIORYTETOWA II: AKWAKULTURA, RYBOŁÓWSTWO ŚRÓDLĄDOWE, PRZETWÓRSTWO RYNEK RYBNY Środek 2.1 Chów i hodowla ryb Środek 2.2. Rybołówstwo śródlądowe Środek 2.3. Inwestycje w przetwórstwo i obrót OŚ PRIORYTETOWA III. ŚRODKI SŁUŻĄCE WSPÓLNEMU INTERESOWI Środek 3.1 Działania wspólne Środek 3.2 Ochrona i rozwój fauny i flory wodnej Środek 3.3. Porty rybackie, miejsca wyładunku i przystanie Środek 3.4 Rozwój nowych rynków i kampanie promocyjne Środek 3.5. Projekty pilotażowe Środek 3.6 Modyfikacja w celu zmiany przeznaczenia statków rybackich OŚ PRIORYTETOWA IV - ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ OBSZARÓW ZALEŻNYCH OD RYBACTWA Środek 4.1. Tworzenie Grup Lokalnych Środek 4.2. Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju Obszarów Rybackich OŚ PRIORYTETOWA V. POMOC TECHNICZNA Środek 5.1 Pomoc techniczna KOMPLEMENTARNOŚĆ REALIZOWANEGO WSPARCIA Z INNYMI PROGRAMAMI OPERACYJNYMI

3 10. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU Zasady i procedury zarządzania i wdrażania Organ właściwy dla otrzymywania płatności pochodzących z Komisji oraz organy odpowiedzialne za dokonywanie płatności na rzecz beneficjentów Opis procedur w zakresie uruchamiania i obiegu przepływów finansowych w celu zapewnienia ich przejrzystości Opis systemu monitorowania i oceny oraz skład Komitetu Monitorującego Wymiana danych w formie elektronicznej między Komisją a Polską w celu spełnienia wymagań w celu zarządzania, monitorowania i oceny Wyznaczenie partnerów o których mowa w art. 8 rozporządzenia 1198/2006 i wyniki ich współpracy. Lista partnerów z którymi przeprowadzono konsultacje oraz streszczenie wyników konsultacji Elementy mające na celu zapewnienie informacji na temat programu operacyjnego i jego promocji zgodnie z art. 28 niniejszego rozporządzenia PODZIAŁ ŚRODKÓW FINANSOWYCH W RAMACH PROGRAMU OPERACYJNEGO ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ SEKTORA RYBOŁÓWSTWA I NADBRZEŻNYCH OBSZARÓW RYBACKICH WSKAŹNIKI REZULTATU DO PROGRAMU OPERACYJNEGO ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ SEKTORA RYBOŁÓWSTWA I NADBRZEŻNYCH OBSZARÓW RYBACKICH Spis skrótów używanych w Programie Operacyjnym EFR Europejski Fundusz Rybacki 3

4 PO Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich SRR Strategia Rozwoju Rybołówstwa SPO Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i przetwórstwo ryb MRiRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi MF Ministerstwo Finansów ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa NSRO Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia IZ Instytucja Zarządzająca IP Instytucja Pośrednicząca IC Instytucja Certyfikująca IA Instytucja Audytowa IK Instytucja Koordynująca (NSRO), właściwa do spraw komunikacji i promocji MIR Morski Instytut Rybacki IRŚ Instytut Rybołówstwa Śródlądowego 1. KWALIFIKOWALNOŚĆ GEOGRAFICZNA Cały obszar Rzeczpospolitej Polskiej objęty jest celem konwergencja stosownie do zapisów rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne 4

5 dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz uchylającym rozporządzenie (WE) nr 1260/ ANALIZA SEKTORA RYBACKIEGO W POLSCE Ogólny opis sektora Analiza krajowych uwarunkowań. Powierzchnia Rzeczypospolitej Polskiej wynosi 312,7 tys. km 2, a liczba mieszkańców mln (GUS Rocznik Statystyczny z 2006 r., dane za 2005 r.). Administracyjnie Rzeczypospolita Polska podzielona jest na 16 województw. Strefa przybrzeżna Morza Bałtyckiego obejmuje 36 gmin na terenie 18 powiatów w trzech województwach: pomorskim, zachodniopomorskim, a także częściowo warmińsko mazurskim (część Zalewu Wiślanego). Długość polskiego wybrzeża wynosi 528 km. Na polskim wybrzeżu znajdują się 74 porty i przystanie rybackie. Powierzchnia polskich obszarów morskich wynosi 32,4 tys. km 2, w tym powierzchnia morza terytorialnego km 2. Morze Bałtyckie jest akwenem mało zasolonym, w którym średnie zasolenie zmniejsza się w miarę oddalania od cieśnin duńskich. Większość polskich rzek należy do zlewni Morza Bałtyckiego a tylko niewielka część należy do zlewni Morza Czarnego (0,3%). W głównej mierze należą one do dorzecza Wisły i Odry (89,9%). Pozostałe to dorzecza uchodzących bezpośrednio do Morza Bałtyckiego rzek przepływających przez pojezierza: Pomorskie i Mazurskie (9,8%) oraz dorzecza Niemna i Pregoły. System wodny Rzeczypospolitej Polskiej charakteryzuje się niewielką liczbą zbiorników zaporowych i ich małą ogólną objętością. Łączna pojemność 140 większych zbiorników wynosi około 2,8 km 3, stanowiąc zaledwie 5% objętości wody rocznie odpływającej z obszaru kraju. Większość zbiorników zaporowych znajduje się w południowej Polsce. Rzeczypospolita Polska jest krajem o stosunkowo dużej liczbie jezior. Jezior większych niż 1 ha jest 7085, a ich łączna powierzchnia wynosi około 281 tys. ha, stanowiąc w przybliżeniu 1% obszaru kraju. Zatrzymanie wód (retencja) jest zadaniem strategicznym dla Rzeczypospolitej Polskiej. Rzeczypospolita Polska znajduje się dopiero na 20 miejscu w Europie pod względem ilości wody przypadającej na 1 mieszkańca. Retencja stanowi dodatkowy czynnik dla rozwoju rybactwa śródlądowego. Polski sektor rybołówstwa stanowi 0,07% PKB, jednakże ma ogromny wpływ na życie społeczno-gospodarcze trzech nadmorskich województw. Udział produktów rybnych w eksporcie stanowi 10% całego eksportu żywności Rybołówstwo morskie. Polskie rybołówstwo generalnie dzieli się na dwa podstawowe segmenty: rybołówstwo bałtyckie (zaangażowana jest przeważająca część floty) oraz rybołówstwo dalekomorskie. Stan polskiej floty na 1 stycznia 2007 r. obrazuje poniższa tabela: 5

6 2007 Segment liczba kw GT Netowe, inne bierne < Haczykowe 12-< Netowe 12-< Trawlery denne 12-< Trawlery denne 24-< Trawlery pelagiczne 24-< Trawlery dalekomorskie Nieaktywne Razem Źródło: MIR Rybołówstwo bałtyckie Podstawowymi gatunkami ryb poławianymi przez polskich rybaków na Morzu Bałtyckim są: dorsz, łosoś, śledź, szprot, stornia i troć. W 2007 r. połowy tych gatunków stanowiły ponad 90 % całości połowów polskich na Morzu Bałtyckim. Rybami najcenniejszymi gospodarczo, które mają największy wpływ na dochody rybaków polskich są dorsz i łosoś. Połowy wybranych gatunków ryb wg segmentów statków, 2007 (w tonach). COD HER FLE SPR OTH Razem Netowe, inne bierne < , , , , ,1 Haczykowe 12-< , , ,6 464,1 251, ,3 Netowe 12-< ,1 706,2 313, ,1 Trawlery denne 12-<24 309,1 40,3 7,8 357,3 Trawlery denne 24-< , , , ,4 45, ,5 Trawlery pelagiczne 24-< ,8 323, , ,3 29, ,0 Razem , , , , , ,2 Źródło: MIR Pierwszy z wymienionych segmentów prowadzi połowy wielogatunkowe, z dominującym udziałem ryb pelagicznych (śledzi i szprotów 47% w 2007 r.), ale również znaczącym udziałem ryb dennych dorszy (27%) oraz flądry (25%). Większość nakładu połowowego tych statków, liczonego w dniach ukierunkowana jest jednak na połowy dorszy (ponad 70% w 2004 r. i ok. 60% w 2007 r.). W strukturze połowów segmentu trawlerów dennych metrowych dominujący udział w 2004 r. miały dorsze (40%) oraz stornie (28%). W 2007 r. udział połowów dorszy nieco zmalał i wyniósł 34%, na rzecz większego udziału ryb płaskich (38%). Znacznie bardziej uzależnione od połowów dorszy są kolejne dwa segmenty statków tj. statki o długości metrów prowadzące połowy sieciami stawnymi gdzie dorsze stanowią 65% wielkości połowów (2007 r.) oraz statki metrowe prowadzące połowy przy użyciu haków ok. 90% (2007 r.). Mając na uwadze powyższe redukcja potencjału floty rybackiej powinna być ukierunkowana na te trzy segmenty statków, mających najwyższy udział dorszy w połowach. Rybołówstwo dalekomorskie Na dzień 1 stycznia 2007 r. polska flota dalekomorska liczyła cztery jednostki, z czego jeden był własnością Skarbu Państwa natomiast trzy jednostki należały do armatorów prywatnych. Łączny potencjał połowowy polskiej floty dalekomorskiej wynosił 9978 GT i kw. W roku 2004 połowy dalekomorskie w przybliżonej wysokości ok. 19 tysięcy ton koncentrowały się na Atlantyku, z czego aż 45 procentowy udział miały połowy kryla na Atlantyku antarktycznym. Przedsiębiorstwo państwowe poławiające kryla, który cieszy dużym uznaniem na rynkach zagranicznych opanowało technologię połowu oraz przetwórstwa, przez co uzyskało wysoką jakość produkcji oraz patent na pozyskiwanie mięsa krylowego. W ostatnich latach udział połowów kryla zmalał do ok. 25 proc. 6

7 Przedsiębiorstwa prywatne poławiają ryby białe i pelagiczne w obszarach NAFO, NEAFC i Svalbard. Wzrastające w latach połowy były przede wszystkim wynikiem korzystnych wymian jakie przedsiębiorstwa zawierały z partnerami z innych krajów UE. W związku z postępującą redukcją dostępnych kwot połowowych w tych obszarach, polska flota dalekomorska stanęła przed koniecznością restrukturyzacji potencjału połowowego na Atlantyku Północnym i przeniesienie ciężaru działalności na nowe łowiska Afryki Zachodniej i Pacyfiku południowego, w oparciu o polskie prawa historyczne. Dla zapewnienia ekonomicznej efektywności tych działań niezbędne jest przeprowadzenie korekty polskiego potencjału połowowego. Strukturę gatunkową połowów rybołówstwa dalekomorskiego obrazuje poniższa tabela: Gatunek Kryl Karmazyn Dorsz Ostrobok Krewetka Błękitek Śledź Inne RAZEM Źródło: MIR Statki dalekomorskie mają w pełni opanowaną technologię połowu kryla, który cieszy się dużym uznaniem na rynkach zagranicznych. Ponadto Polska w pełni opanowała technologię przetwórstwa, przez co pozyskała wysoką jakość produkcji oraz patent na pozyskiwanie mięsa krylowego. Porty i przystanie morskie Polskie wybrzeże bałtyckie ma ogółem 74 zarejestrowanych przystani, portów rybackich i miejsc przeznaczonych do wyładunku produktów rybnych. Z tego blisko połowa to miejsca wyładunkowe na plaży, zwykle wyposażone tylko w pochylnię lub wyciągarkę do wyciągania łodzi na ląd. Wśród polskich portów, 14 zostało wyznaczonych do wyładunku dorsza. Korzystają z nich statki, na których pokładzie znajdują się dorsze w ilości większej niż 750 kg żywej wagi. Dokonywane przez nie wyładunki dokonywane się wyłącznie w niżej wymienionych portach: Gdańsk, Gdynia, Władysławowo, Jastarnia, Hel, Łeba, Rowy, Ustka, Darłowo, Kołobrzeg, Dźwirzyno, Świnoujście, Dziwnów oraz Mrzeżyno. 10 portów rybackich ma szczególne znaczenie dla statków rybackich. Są to: 1) Wybrzeże Zachodnie: Świnoujście, Dziwnów; 2) Wybrzeże Środkowe: Kołobrzeg, Darłowo, Ustka, Łeba; 3) Wybrzeże Wschodnie: Władysławowo, Jastarnia, Hel, Gdynia. Kontrola i nadzór w zakresie wykonywania rybołówstwa morskiego nad wszystkimi portami jest sprawowana przez okręgowych inspektorów rybołówstwa morskiego. Najważniejsze porty, jeśli chodzi o ilość wyładowywanej ryby, ilość obsługiwanych kutrów rybackich i mających odpowiednie wyposażenie to Kołobrzeg, Darłowo, Ustka, Władysławowo i Hel. Polskie przedsiębiorstwa połowów dalekomorskich mają swoje siedziby w Gdyni i Warszawie. Flota dalekomorska poławiająca na bardzo odległych od Polski łowiskach jest obsługiwana w portach zagranicznych. 89 % ogólnej ilości wyładunków dokonywana jest na środkowym i wschodnim wybrzeżu. 74% ogólnej ilości wyładunków jest dokonywane w pięciu głównych portach. W większości polskie porty rybackie są płytkie, ich głębokości przy nabrzeżach wynoszą od 1,5 do 5 m, dotyczy to zwłaszcza portów zlokalizowanych na obu zalewach: Szczecińskim i Wiślanym. Największe głębokości mają: Kołobrzeg (6,5-7,3 m), Ustka (4,5-5,5 m) i Darłowo (3,5-5,5 m). Porty rybackie posiadają wystarczającą długość nabrzeży zapewniającą cumowanie i postój floty. Stan techniczny nabrzeży jest bardzo zróżnicowany: od nowego nabrzeża na Helu, w dobrym stanie we Władysławowie, po nabrzeża wymagające mniejszych i większych remontów w pozostałych portach. 7

8 Rozładunek ryb odbywa się za pomocą statkowych urządzeń przeładunkowych. Rybę w skrzyniach przeładowuje się na nabrzeże i ustawia na palety lub przeładowuje się bezpośrednio do samochodów. Porty rybackie są coraz częściej wykorzystywane w zakresie turystyczno rekreacyjnym: różnego rodzaju usługi sezonowe, przewozy pasażerskie, sporty wodne, w sezonie letnim wykorzystanie statków w celach rekreacyjnych, takich jak wycieczki morskie i rybołówstwo rekreacyjne. Małe porty i przystanie plażowe są nieodłączną częścią obrazu kulturowego wybrzeża Bałtyku stanowią atrakcję turystyczną Chów i hodowla ryb Chów i hodowla ryb w Polsce obejmuje przede wszystkim gatunki ryb słodkowodnych. Chów i hodowla ryb morskich dotychczas nie była przedmiotem komercyjnej działalności prowadzonej na dużą skalę. Biorąc pod uwagę gatunki ryb i stosowane techniki hodowlane, można wyróżnić dwa typy działalności: produkcję słodkowodnych ryb ciepłolubnych (karp)oraz słodkowodnych ryb zimnolubnych (głównie pstrąg tęczowy). Gospodarstwa hodowlane zlokalizowane są w różnych regionach całego kraju. Ocenia się, że spośród około 600 gospodarstw hodowlanych prowadzących chów i hodowlę w celach komercyjnych, znaczna większość tj. ok. 400 specjalizuje się w produkcji karpia, pozostałe zaś zajmują się chowem i hodowlą pstrąga. W większości przypadków do celów hodowlanych pobierana jest woda powierzchniowa, której jakość i ilość istotnie limituje rodzaj i wielkość produkcji ryb. Ponad 50% wszystkich gospodarstw hodowlanych, dążąc do dywersyfikacji działalności, prowadzi chów i hodowlę więcej niż jednego gatunku ryb (np: lin, tołpyga biała i pstra, amur, jesiotr, pstrąg potokowy, pstrąg źródlany, troć jeziorowa i wędrowna, łosoś atlantycki). Wymienione wyżej gospodarstwa prowadzą działalność hodowlaną na ok. 50 tys. ha stawów, co stanowi ok. 70% powierzchni stawów w Polsce. Polska jest największym producentem karpia w Unii Europejskiej. Praktycznie całość produkcji przeznaczona jest na rynek krajowy. Chów i hodowlę karpia prowadzi się przede wszystkim w ziemnych stawach rybnych, wykorzystując naturalne możliwości produkcyjne gruntu i wód w stawach. Ten rodzaj działalności uważa się, że ma charakter produkcji ekstensywnej, określanej czasami mianem produkcji ekologicznej (organicznej), która nie wpływa negatywnie na środowisko. Ziemne stawy karpiowe stanowią ważny i cenny element tradycyjnego krajobrazu wiejskiego i krajowych systemów ochrony różnorodności biologicznej. W warunkach polskich, ziemne stawy rybne pełnią różnorodne dodatkowe funkcje, m.in. przyczyniają się do poprawy jakości wód powierzchniowych, retencjonują wody powierzchniowe, tworzą liczne siedliska dla roślin i zwierząt z gatunków prawnie chronionych. W niektórych regionach kraju, obszary sieci Natura 2000 wyznaczone zostały właśnie dzięki zlokalizowaniu w ich granicach dużych kompleksów ziemnych stawów karpiowych, na których występują licznie rzadkie i cenne gatunki roślin i zwierząt. Drugim typem działalności hodowlanej pod względem znaczenia, jak wspomniano wyżej, jest produkcja słodkowodnych ryb zimnolubnych, głównie pstrąga tęczowego. Zdecydowana większość gospodarstw pstrągowych zlokalizowana jest w Polsce północnej i południowej tj. na terenach zasobnych w czyste i chłodne wody rzek i potoków. W chowie i hodowli ryb łososiowatych stosowane są intensywne metody, wykorzystujące nowoczesne pasze granulowane i środki techniczne poprawiające warunki przetrzymywania ryb w stawach betonowych Rybołówstwo śródlądowe Powierzchnia wód śródlądowych w Polsce (naturalnych i sztucznych) wynosi około ha, w tym około ha jezior, ha rzek i potoków, ha zbiorników zaporowych (o pow. powyżej 20 ha), ha zalewisk i starorzeczy. Powierzchniowe wody płynące stanowią w większości własność Skarbu Państwa. Wykonywanie rybołówstwa śródlądowego jest w Polsce jedną z tradycyjnych form korzystania z zasobów naturalnych. Jednocześnie, na przestrzeni ostatnich lat zmianie ulegają cele którym służy 8

9 prowadzenie gospodarki rybackiej. Obecnie priorytetowym wydaje się być fakt prowadzenia gospodarki rybackiej w sposób umożliwiający zachowanie zasobów ryb w równowadze biologicznej i na poziomie umożliwiającym gospodarcze korzystanie z nich przyszłym pokoleniom. Jednym z najważniejszych elementów racjonalnej gospodarki rybackiej są zarybienia wód śródlądowych prowadzone przez podmioty uprawnione do rybactwa. Dzięki tym działaniom występowanie i połowy ryb z wielu cennych gatunków są ciągle możliwe (certa, łosoś, troć wędrowna, sielawa, sieja, węgorz). Zwiększony popyt na materiał zarybieniowy przyczynia się do zróżnicowania asortymentu i wzrostu produkcji ryb w gospodarstwach hodowlanych i przyczynia się do rozwoju całego sektora w Polsce. Zgodnie z przepisami polskiego prawa, połowu ryb w wodach powierzchniowych w celach zarobkowych lub rekreacyjnych dokonywać mogą jedynie osoby i podmioty do tego uprawnione. Wraz z postępującą eutrofizacją wód śródlądowych i stosownie do wniosków formułowanych na podstawie wyników badań naukowych przewartościowaniu ulegają cele którym współcześnie służy prowadzenie gospodarki rybackiej. Na przestrzeni wielu lat istotnie zmniejszył się udział rybołówstwa śródlądowego w produkcji żywności ogółem, rośnie natomiast znaczenie tej działalności w racjonalnym zarządzaniu zasobami środowiska wodnego w celu ochrony różnorodności biologicznej i zachowania zasobów ryb dla przyszłych pokoleń. W 2005 r. odłowiono w wodach powierzchniowych w celu wprowadzenia na rynek około ton ryb, a w 2006 r 2870 ton ryb. Jest to kolejny rok, w którym odnotowano zmniejszenie się wielkości połowów przez rybaków zawodowych. Średnia wielkość połowów prowadzonych przez rybaków zawodowych każdego roku wyraźnie ulega zmniejszeniu. W połowach ryb w śródlądowych wodach powierzchniowych stale rośnie udział połowów o charakterze rekreacyjnym. Szacuje się, że w 2005 r. w połowach wędkarskich odłowiono łącznie prawie ton ryb, a w 2006 prawie ton ryb. W Polsce amatorski połów ryb uprawia czynnie prawie osób. Rozwój usług związanych z rekreacji wędkarską od wielu już lat umożliwia dywersyfikację dochodów w gospodarstwach rybackich, utrzymanie zatrudnienia na terenach wiejskich i ich aktywizację gospodarczą i turystyczną. Ocenia się, że gospodarka rybacka może przyczynić się do aktywizacji gospodarczej w skali lokalnej i regionalnej. Jej dalszy rozwój ma istotne znaczenie dla zrównoważonego wzrostu gospodarczego na terenach, na których zlokalizowane jeziora i rzeki, cenne przyrodniczo i atrakcyjne pod względem turystycznym. Gospodarstwa prowadzące gospodarkę rybacką w wodach śródlądowych w coraz większym stopniu dokonują inwestycji w infrastrukturę związaną z chowem i hodowlą ryb, produkcją materiału zarybieniowego, przetwórstwem oraz sprzedażą ryb oraz usługami związanymi z rekreacją wędkarską Przetwórstwo Według danych Głównego Inspektoratu Weterynarii na koniec listopada 2006 roku, 220 zakładów przetwórstwa rybnego było uprawnionych do handlu produktami rybnymi na obszarze Unii Europejskiej, natomiast pozostałe 53 były uprawnione do sprzedaży bezpośredniej (prowadzą sprzedaż na rynki lokalne i nie muszą spełniać wymogów handlu produktami rybnymi na obszarze UE). Cechą charakterystyczną przetwórstwa jest logiczne koncentrowanie się małych firm na prostszych, z punktu widzenia technologii, produktach na przykład produkty wędzone, solone, podczas gdy firmy większe podejmują produkcję grup towarowych o bardziej złożonych technologiach. Jest to typowa reguła rynkowa dla rozwiniętego technologicznie i organizacyjnie, prawidłowo funkcjonującego przemysłu. W polskim przetwórstwie wykorzystuje się coraz więcej surowców importowanych. Jest to wynik ograniczeń w dostępności polskiej floty rybackiej do zasobów, niskiej przydatności technologicznej i często niskiej jakości dostarczanych do przetwórstwa surowców bałtyckich, a także liberalizacji handlu zagranicznego. Finalną produkcję przetwórstwa rybnego na lądzie obrazuje poniższa tabela: 9

10 Szacunek produkcji finalnej przetwórstwa rybnego na lądzie Wyszczególnienie S Wielkość produkcji (tys. ton) 273,2 274,0 309,1 348,2 400,0 Wartość produkcji (mln zł) S szacunek Źródło: Szacunek własny MIR. Główne surowce wykorzystywane w przetwórstwie to śledź, makrela, łosoś, ryby białe (dorsz). Wzrasta również wielkość przetwarzanych ryb śródlądowych. 10

11 3. GŁÓWNE WNIOSKI POCHODZĄCE Z REALIZACJI DZIAŁAŃ W RAMACH SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RYBOŁÓWSTWO I PRZETWÓRSTWO RYB Z dniem 1 maja 2004 r. Polska przystąpiła do Unii Europejskiej i otrzymała możliwość wsparcia finansowego sektora rybackiego w ramach Instrumentu Finansowego Wsparcia Rybołówstwa (IFWR). Termin przystąpienia do UE przesądził, że działania w ramach IFWR mogły być zaplanowane na stosunkowo krótki okres tj. od połowy 2004 r. do końca 2006 r. Na podstawie wyników analizy sytuacji sektora rybackiego ustalono, że w miarę możliwości należy w latach uruchomić działania we wszystkich osiach priorytetowych SPO. Współfinansowanie projektów określono na najwyższym możliwym poziomie, zgodnie z tabelą w aneksie do rozporządzenia. Założono także, że większość projektów realizowana będzie z inicjatywy beneficjentów i rola administracji zarządzającej ograniczona będzie jedynie do informowania beneficjentów i promowania nowych możliwości wsparcia dostępnych w okresie programowania w ramach IFWR. Priorytet 1. Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów Morza Bałtyckiego było priorytetowym działaniem Programu Operacyjnego w latach Realizowane działania w ramach tego priorytetu cieszyły się ogromnym zainteresowaniem wśród potencjalnych beneficjentów. W wyniku tego, szybko zostały osiągnięte zakładane rezultaty, a mianowicie 40% redukcja floty bałtyckiej. Z tego też powodu, dnia 2 marca 2006 r. zdecydowano o zaprzestaniu naboru wniosków do działania 1.1. Złomowanie statków rybackich. W związku z osiągnięciem tak dużej redukcji floty połowowej w latach , w okresie programowania redukcja floty realizowana będzie już w bardzo ograniczonym zakresie. Priorytet 2. Odnowa i modernizacja floty rybackiej Działanie 2.1. Budowa nowych statków - nie zostało zrealizowane zgodnie z oczekiwaniami. Przyczyną takiej sytuacji były zmiany prawa wspólnotowego w tym zakresie w 2002 r., umożliwiające przyznawanie tego rodzaju pomocy wyłącznie do 31 grudnia 2004 r. W związku z ograniczonymi ramami czasowymi realizacji oraz początkową fazą funkcjonowania SPO, brak było poprawnie złożonych wniosków w ramach tego działania, czego skutkiem żaden z nich nie mógł zostać zatwierdzony do realizacji. Działanie 2.2. Modernizacja istniejących statków rybackich - nie cieszyło się dużym zainteresowaniem wśród potencjalnych beneficjentów. Głównym powodem był liczny udział beneficjentów w projektach związanych z działaniem 1.1. Złomowanie statków rybackich. Specyfika floty polskiej determinowała i nadal determinuje potrzeby właścicieli statków rybackich głównie w zakresie modernizacji jednostek napędowych. Jest to związane z faktem, iż silniki eksploatowane na kutrach rybackich są przestarzałe i charakteryzują się znacznym zużyciem paliwa. Innym powodem ograniczonego zainteresowania beneficjentów w zakresie modernizacji był fakt iż decyzja o złomowaniu statku na wypadek gwałtownego pogorszenia się stanu zasobów ryb, skutkowałaby koniecznością proporcjonalnego zwrotu pomocy uzyskanej na modernizację (konieczność utrzymania trwałości projektu przez 5 lat). Mimo powyższego, realizacja SPO pozwala jednak wnioskować, iż inwestycje poczynione przez właścicieli statków rybackich w zakresie Działania 2.2. miały pozytywne efekty w postaci m.in. poprawy jakości surowca rybnego. Możliwość otrzymania dofinansowania w tym zakresie oceniana była przez beneficjentów jako znaczące wsparcie w utrzymaniu i podnoszeniu standardów dotyczących bezpieczeństwa pracy na morzu. Istnieje potrzeba dalszych inwestycji w zakresie modernizacji floty. W przypadku floty dalekomorskiej najistotniejsze działania to także podnoszenie standardów dotyczących bezpieczeństwa pracy na morzu, jak również modernizacja i dostosowanie statków oraz linii chłodniczych i technologicznych na pokładzie w celu optymalizacji produkcji oraz poprawy jakości produktów rybołówstwa w różnych rejonach świata. Priorytet 3. Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe Działanie 3.1. Ochrona i rozwój zasobów wodnych - podstawowym celem działania było stworzenie stabilnych podstaw przyrodniczych do prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach morskich i śródlądowych w wyniku przywrócenia możliwości wędrówki ryb dwuśrodowiskowych w wodach śródlądowych oraz budowy sztucznych raf w wodach morskich. Środki finansowe 11

12 alokowane w tym działaniu zostały wykorzystane a dane przedstawione przez beneficjentów pozwalają sądzić, że realizacja projektów istotnie przyczyni się do umożliwienia wędrówki ryb dwuśrodowiskowych w znacznie większym zakresie, dzięki czemu poprawie ulegnie stan różnorodności biologicznej ekosystemów wodnych. Działanie 3.2. Chów i hodowla ryb - podstawowym celem działania była poprawa rentowności śródlądowej gospodarki rybackiej i jakości jej produktów. Beneficjenci pozytywnie oceniali wpływ otrzymanego wsparcia na zwiększenie konkurencyjności zewnętrznej ich gospodarstwa oraz zmniejszenie niepożądanego oddziaływania chowu i hodowli ryb na środowisko. Zainteresowanie tym rodzajem wsparcia należy uważać, za wyjątkowo duże i warte kontynuowania i rozbudowania o nowe możliwości, jakie stwarza EFR. Działanie 3.3. Rybacka infrastruktura portowa - inwestycje realizowane w ramach tego działania przyczyniły się do poprawy jakości procesów produkcyjnych oraz poprawiły komfort pracy osób zaangażowanych w obsługę operacji przeładunkowych w portach rybackich, w tym armatorów statków rybackich. Działania te niewątpliwie pozytywnie wpłynęły na utrzymanie rybołówstwa o charakterze lokalnym oraz poprawiły warunki pracy rybaków przybrzeżnych. Większość złożonych wniosków o dofinansowanie projektów w ramach działania 3.3. dotyczyła inwestycji tylko w określonej części infrastruktury portowej np. przebudowy dróg portowych, instalacji zbiorników do odbioru wód zaolejonych, doposażenia warsztatów portowych itp. Istnieje wyraźna potrzeba dalszych inwestycji w tym zakresie. Działanie 3.4. Przetwórstwo i rynek rybny - popularność działania sprawiła, że wartość złożonych wniosków o dofinansowanie realizacji projektu 2,5-krotnie przekroczyła wartość alokacji w tym działaniu. Przyczyny tak ogromnego zainteresowania tym działaniem to szybki rozwój sektora przetwórstwa. Działanie 3.5. Rybołówstwo śródlądowe - ze względu na wąski zakres przedmiotowy działań, które zgodnie z przepisami o IFWR można było wspierać, dokonując alokacji środków finansowych liczono się z niedużym zainteresowaniem beneficjentów. Uznano, że żadne gospodarstwo prowadzące rybołówstwo śródlądowe nie powinno zostać pozbawione możliwości wsparcia. Większość planów inwestycyjnych gospodarstw prowadzących rybołówstwo śródlądowe skierowana była na inwestycje zmierzające do dywersyfikacji prowadzonej działalności w kierunku chowu i hodowli ryb. Zakres przedmiotowy tego samego działania w EFR został istotnie rozszerzony o nowe możliwości. Priorytet 4. Inne działania Działanie 4.2. Działania społeczno-ekonomiczne Operacja Trwałe zaprzestanie wykonywania zawodu przez rybaka - zdecydowana większość beneficjentów operacji w wyniku skorzystania z tych środków przeszła na rentę lub emeryturę. Oceniając wysokość otrzymywanej pomocy finansowej ok. 2/3 beneficjentów pozytywnie wypowiadało się o jej wysokości, akceptując otrzymywane środki. Operacja Utrata miejsca pracy na statku rybackim - skierowana była do rybaków, którzy utracili miejsce pracy w wyniku trwałego wycofania statku rybackiego. Otrzymana rekompensata jest związana z zaniechaniem pracy w zawodzie rybaka przez 12 miesięcy. Jako przyczyny takiego stanu rzeczy wymieniano trudną sytuację finansową oraz brak możliwości znalezienia pracy w innym niż dotychczas wykonywanym zawodzie. Operacja Przekwalifikowanie zawodowe rybaków lub podjęcie przez nich okołorybackiej działalności gospodarczej i Operacja Nabycie własności statku rybackiego. Od momentu rozpoczęcia wdrażania SPO nie złożono ani jednego wniosku o dofinansowanie projektu w ramach tych operacji. Działanie 4.3. Znajdowanie oraz promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne - istnieje duża potrzeba na realizację działań promocyjnych w Polsce. Promocja i marketing ryb i produktów rybnych w Polsce są ciągle słabo rozwinięte, dlatego też dofinansowanie np. udziału przedsiębiorców w targach przetwórstwa rybnego, badania konsumentów etc. może mieć bardzo dobry wpływ na promocję spożycia ryb. Natomiast podstawowym problemem, z którym zetknęli się beneficjenci realizujący projekty w tym działaniu, okazał się zbyt wąski wachlarz kategorii kosztów uznawanych za kwalifikowalne oraz zbyt niski, zdaniem beneficjentów, stopień refundacji poniesionych kosztów (40%).Działanie nie spełniło w pełnym zakresie celu, jakim jest zwiększenie sprzedaży produktów 12

13 rybnych. Beneficjenci wyraźnie oczekują, że ten rodzaj działań powinien być inicjowany przede wszystkim przez administrację we wspólnym interesie całej branży. Działanie 4.4. Działania organizacji obrotu rynkowego - działalność organizacji producentów ryb jest nowym zjawiskiem w rybołówstwie polskim, istnieje wysokie zapotrzebowanie na projekty finansowane w ramach tego działania. Pomoc finansowa dostępna w ramach tego działania została wykorzystana przez nowopowstałe organizacje producenckie na sfinansowanie części kosztów administracyjnych związanych z założeniem biura i obsługą administracyjną organizacji. Stanowi ona poważny wkład finansowy umożliwiający pokrycie znacznej części kosztów działania. Przyznana pomoc nie wpłynęła na stabilizację rynku rybnego z uwagi na zbyt krótki okres funkcjonowania organizacji producenckich. Działanie 4.5. Czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe - działanie to gwarantowało wypłaty rekompensat finansowych z tytułu postoju wynikającego z wydłużonego okresu zakazu połowów dorsza (poza stałym okresem ochronnym wynikającym z tarła tego gatunku ryb). Należy stwierdzić, że pomoc finansowa udzielona beneficjentom (armatorom statków rybackich) w związku z czasowym zawieszeniem działalności połowowej nie wypełniła w dużym stopniu ich oczekiwań. Działanie 4.6. Działania innowacyjne i inne - w przypadku działania 4.6. zauważyć należy, że wprowadzenie nowych technologii w połowach (wzrost selektywności) i w przetwórstwie ryb stanowi kluczowy element umożliwiający funkcjonowanie w dłuższej perspektywie polskich producentów zarówno na rynku wewnętrznym jak i na rynkach europejskich. Projekty wdrażane w ramach działania 4.6. zakładają m.in. wprowadzenie technologii wpływających na jakość produktów trafiających na rynek. Realizacja takich projektów umożliwia utrzymanie wymaganych standardów, a co za tym idzie, przełamuje jedną z barier ograniczającą ekspansję rodzimych producentów na rynkach wspólnoty. 13

14 4. SIŁY NAPĘDOWE I TENDENCJE ROZWOJOWE WRAZ Z SEKTOROWYM I REGIONALNYM WYMIAREM SPOŁECZNO- GOSPODARCZEGO ROZWOJU SEKTORA RYBACTWA. Chów i hodowla ryb Chów i hodowla ryb jest szybko rozwijającą się działalnością na całym świecie, w tym również w Polsce. Wzrasta wielkość ogólna produkcji hodowlanej. Zmieniają się także stosowane techniki chowu ryb. Spożycie ryb słodkowodnych w Polsce jest stosunkowo niskie, nie mniej jednak ryby słodkowodne spostrzegane są przez konsumentów jako zdrowy i atrakcyjny produkt żywnościowy. Wydaje się, że na wielkość spożycia ryb słodkowodnych wpływa wiele czynników związanych m.in. z relacjami cenowymi między różnymi produktami żywnościowymi, czasem i miejscem sprzedaży (okresy świąteczne i wakacyjne), stopniem przetworzenia ryb czy skutecznością akcji promocyjnych. Wielkość produkcji pstrąga tęczowego w Polsce stale rośnie. Wielkość rocznej produkcji karpia utrzymuje się na stabilnym poziomie. Gospodarstwa rybackie coraz większą uwagę zwracają na możliwość zastosowania nowoczesnych technologii hodowlanych i środków żywienia ryb. Hodowcy ryb poświęcają zagadnieniom ochrony środowiska wiele uwagi. Dużym zainteresowaniem wśród gospodarstw hodowlanych cieszą się inwestycje poprawiające oddziaływanie obiektów na środowisko. Coraz większa grupa gospodarstw hodowlanych stara się zdywersyfikować działalność, rozszerzając produkcję hodowlaną o nowe, poszukiwane na rynku rodzaje produktów (materiał zarybieniowy) lub wprowadzając nowe gatunki ryb i raków (np.: amur, jesiotr, łosoś atlantycki, rak szlachetny, sum europejski, sumik afrykański, troć wędrowna, szczupak), albo oferując usługi dodatkowe związane z prowadzoną produkcją ryb (np.: agroturystyka, łowiska wędkarskie, przetwórstwo ryb, gastronomia). Proces dywersyfikacji jest bardzo pożądany, mając na uwadze zmieniające się preferencje konsumentów i stale rosnące zapotrzebowanie gospodarki rybackiej na materiał zarybieniowy, w tym gospodarki ukierunkowanej na rozwój turystyki wędkarskiej. Z inicjatywy hodowców ryb czynione są starania, których celem jest wzmocnienie ich pozycji w obrocie produktami rybnymi (organizacje producentów ryb) oraz zwiększenie zaufania konsumentów do produktów rybnych pochodzących z chowu i hodowli ryb słodkowodnych (oznaczenia geograficzne, marki handlowe). Należy zauważyć, że ze względu na położenie obiektów gospodarki rybackiej na terenach wiejskich, z reguły pozbawionych alternatywnych miejsc pracy, gospodarstwa rybackie są cennym i liczącym się w warunkach lokalnych pracodawcą. Istniejący w kraju system szkolnictwa (zawodowego i wyższego) zapewnia, że na rynku pracy trafiają osoby odpowiednio przygotowane. Osoby pracujące w gospodarstwach rybackich chętnie korzystają z możliwości podnoszenia kwalifikacji i umiejętności zawodowych. Rybołówstwo śródlądowe W przypadku rybołówstwa śródlądowego zauważalne jest utrzymanie się spadku znaczenia tej działalności, jako dostawcy ryb na rynek. Wielkość połowów ryb narzędziami rybackimi zmniejsza się, wzrasta za to znaczenie ekonomiczne połowów wędkarskich i towarzyszącej im działalności usługowej (turystyka wędkarska). Cele i sposoby prowadzenia rybołówstwa śródlądowego ulegają stałemu przewartościowaniu, zgodnie z aktualnymi wnioskami z badań naukowych i potrzebami konsumentów (turystyka i wypoczynek). Funkcjonujący w Polsce system uprawnień do rybackiego korzystania z powierzchniowych wód śródlądowych korzysta z rozwiązań zakładających współodpowiedzialność gospodarstw rybackich za stan zasobów ryb. Badacze podkreślają pozytywny wpływ zrównoważonego rybołówstwa śródlądowego na ochronne i konserwatorskie funkcje współczesnej gospodarki rybackiej. Racjonalnie prowadzona gospodarka rybacka może z powodzeniem służyć utrzymaniu zasobów ryb w dobrym stanie, a nawet zachowaniu lub odtworzeniu populacji ryb z gatunków zagrożonych zmieniającymi się warunkami w środowisku naturalnym (eutrofizacja wód, przerwanie biologicznej ciągłości wód płynących). Rozwój współpracy podmiotów uprawnionych do rybactwa oraz instytucji naukowo-badawczych może przyczynić się do poprawy efektywności podjętych działań w zakresie ochrony zasobów ryb w wodach śródlądowych. Rybołówstwo morskie Do mocnych stron rybołówstwa bałtyckiego z pewnością należy zaliczyć jego długą i historycznie umocowaną tradycję, łatwy dostęp do wydajnych i bogatych w zasoby łowisk, nowoczesne i odpowiadające światowym standardom wyposażenie części floty kutrowej. W przypadku rybołówstwa dalekomorskiego mocna strona jest także jego długa i rozległa baza historyczna połowów. 14

15 Wszystkie polskie statki dalekomorskie posiadają odpowiednie certyfikaty jakości, które umożliwiają eksport surowca rybnego na rynki zagraniczne. Czynnikiem sprzyjającym rybołówstwu bałtyckiemu i dalekomorskiemu jest rynek krajowy o znacznym potencjale nabywczym, gdyż istnieje coraz większe zapotrzebowanie na ryby oraz produkty rybne. Rybołówstwo dalekomorskie i rybołówstwo bałtyckie charakteryzuje się wykwalifikowaną kadrą rybacką, która cieszy się znacznym uznaniem na światowym rynku pracy. W Polsce działają trzy jednostki akademickie: Akademia Morska i Akademia Rolnicza w Szczecinie oraz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, szkolące przyszłą kadrę rybacką. Uczelnie te stanowią znaczne zaplecze szkoleniowe i naukowe dla sektora rybackiego. Przetwórstwo ryb i spożycie ryb Dynamiczny rozwój przetwórstwa jest czynnikiem napędzającym koniunkturę w rybołówstwie, gdyż z jednej strony umożliwia wzrost podaży przetworów rybnych na naszym rynku, a z drugiej pozwala na ekspansję na rynki zagraniczne. Stworzenie sprawnego rynku rybnego jak i organizacji producentów rybnych (konsolidacja kapitałowa małych zakładów) umożliwi polskim zakładom przetwórstwa rybnego wykorzystywać na zasadach konkurencyjności surowiec pochodzący z Unii Europejskiej. Do mocnych stron polskiego przetwórstwa zaliczyć należy stosunkowo tanią siłę roboczą przy jednocześnie dobrze wyszkolonej kadrze technologicznej, co ma istotne znaczenie w tej dziedzinie gospodarki, ponadto znaczne możliwości eksportowe oraz nienasycony rynek ryb i produktów rybnych w Polsce, jak również gotowość ze strony zakładów przetwórczych do poddania się modernizacji. Polska należy do krajów o niskim spożyciu ryb, które w przeliczeniu na wagę żywą w 2006 r. wyniosło przeciętnie 11,83 kg na 1 mieszkańca, co stanowiło wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 5%. W strukturze spożycia dominują ryby morskie (85-87%).Spożycie ryb słodkowodnych, które mają około 11-13% udział w całkowitym spożyciu ryb i owoców morza, waha się od 1,3 do 1,4 kg/osobę. 15

16 5. ANALIZA SWOT SEKTORA. Mocne strony sektora: PROJEKT - dostęp do zasobów ryb morskich i słodkowodnych; - liczne porty i przystanie rybackie; - flota rybacka przystosowana do prowadzenia zróżnicowanej działalności połowowej; - wykwalifikowana kadra rybacka; - proekologiczny i regionalny charakter rybołówstwa i akwakultury; - gospodarka rybacka na wodach śródlądowych służąca zachowaniu bioróżnorodności; - długa tradycja polskiego sektora rybołówstwa, baza historyczna; - branżowe zaplecze naukowo-badawcze; - w dużej mierze zmodernizowane zakłady przetwórcze; - wysoka jakość przetworów rybnych (produktów rybołówstwa). Słabe strony sektora: - flota rybacka wymagająca modernizacji i restrukturyzacji; - sezonowość dostępu do surowca krajowego; - wysoka kapitałochłonność inwestycji; - brak zorganizowanego systemu promocji ryb i produktów rybnych; - przestarzała infrastruktura w portach i przystaniach rybackich lub jej brak; - mała atrakcyjność zawodu rybaka. Szanse: - wzrost spożycia ryb i produktów rybnych; - rozwój organizacji rynku rybnego w Polsce; - możliwość rozwoju rybołówstwa związany z rosnącymi potrzebami społeczeństwa w dziedzinie rekreacji; - rosnące zapotrzebowanie na materiał zarybieniowy; - rozwinięcie systemu promocji produktów rybnych; - zmiana preferencji konsumenckich; - poprawa kanałów dystrybucji i systemów logistycznych. Zagrożenia: - zanieczyszczenie środowiska naturalnego; - brak środków na finansowanie i prefinansowanie wkładu własnego w ramach projektów realizowanych w ramach funduszy strukturalnych; - ograniczenia w dostępie do surowca; - pogorszenie stanu zasobów; - problem kłusownictwa w rybactwie śródlądowym i morskim. 16

17 6. STRATEGIA ROZWOJU SEKTORA Cel generalny Podstawę realizacji Strategii Rozwoju Rybołówstwa (SRR), a w konsekwencji instrumentów wsparcia polskiego sektora rybackiego w latach w ramach Programu Operacyjnego Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich stanowi koncepcja zrównoważonego rozwoju polskiego sektora rybackiego. Zakłada ona wspieranie wspólnej polityki rybołówstwa w celu optymalizacji potencjału produkcyjnego żywych zasobów morza dla zapewnienia ich eksploatacji przyszłym pokoleniom, przy jednoczesnym wsparciu działań na rzecz uzyskania trwałej równowagi pomiędzy zasobami a zdolnością połowową floty krajowej. Koncepcja ta jest wynikiem przyjęcia przez Polskę i pozostałe państwa członkowskie Wspólnoty, na Światowym Szczycie w sprawie Zrównoważonego Rozwoju, w Johanesburgu (wrzesień 2002 r.), zobowiązania do utrzymania lub przywrócenia zasobów do poziomu umożliwiającego maksymalny podtrzymywalny odłów (MSY), przy jednoczesnym zachowaniu równowagi zasobów morza. Planowane jest szybkie osiągnięcie tego celu w odniesieniu do uszczuplonych zasobów, jeśli to będzie możliwe najpóźniej w 2015 r. Istotne jest także wsparcie dla akwakultury w celu zapewnienia trwałości w sensie gospodarczym, środowiskowym i społecznym, wsparcie zrównoważonego rozwoju rybołówstwa śródlądowego, wzmacnianie konkurencyjności funkcjonujących struktur oraz rozwoju ekonomicznie żywotnych przedsiębiorstw w sektorze rybactwa, wspieranie ochrony i poprawy środowiska i zasobów naturalnych związanych z sektorem rybactwa, wspieranie zrównoważonego rozwoju oraz poprawy jakości życia na obszarach, gdzie prowadzi się działalność należącą do sektora rybactwa, a ponadto propagowanie równości kobiet i mężczyzn w procesie rozwoju sektora rybactwa oraz obszarów zależnych głównie od rybactwa. Na podstawie analizy dokonano identyfikacji priorytetów Polski przedstawionych poniżej. Z uwagi na to, iż w większości wpisują się one w priorytety Wspólnotowe, SRR wykazuje spójność z założeniami strategicznymi Wspólnoty w zakresie rozwoju rybactwa (zawartymi w rozporządzeniu Rady 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego). Poniżej przedstawiony został schemat przeniesienia priorytetów Wspólnotowych na priorytety krajowe w zakresie rozwoju rybactwa. Wiele z priorytetów Wspólnotowych ma charakter uniwersalny w obrębie osi i przekłada się na priorytety krajowe, które choć ukazane bardziej szczegółowo, wpisują się w priorytety UE. Jednocześnie odzwierciedlają one w pełni specyfikę polskiego sektora rybackiego, z szeroką gamą jego potrzeb. Cele i priorytety SRR będą realizowane poprzez działania w pełni zgodne z działaniami przewidzianymi w Strategii Rozwoju Kraju wynikającymi z podstawowych dokumentów rządowych, wśród których wiodące znaczenie będzie mieć realizacja Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) na lata SRR stanowi uszczegółowienie kierunków wyznaczonych przez NSRO w obszarze sektora rybackiego. 17

18 Cele szczegółowe Cele Wspólnotowe w ramach Europejskiego Funduszu Rybackiego 1. wspieranie wspólnej polityki rybołówstwa w celu zapewnienia eksploatacji żywych zasobów wodnych i wsparcie dla akwakultury w celu zapewnienia trwałości w sensie gospodarczym, środowiskowym i społecznym 2. wsparcie trwałej równowagi pomiędzy zasobami a zdolnością połowową wspólnotowej floty rybackiej 3. wsparcie zrównoważonego rozwoju rybołówstwa śródlądowego 4. wzmacnianie konkurencyjności funkcjonujących struktur oraz rozwoju ekonomicznie żywotnych przedsiębiorstw w sektorze rybactwa 5. wspieranie ochrony i poprawy środowiska i zasobów naturalnych związanych z sektorem rybactwa Priorytety Wspólnotowe (osie priorytetowe) Oś 1: środki na rzecz dostosowania wspólnotowej floty rybackiej Oś 2: akwakultura, rybołówstwo śródlądowe, przetwarzanie i obrót produktami rybołówstwa i akwakultury Oś 3: środki służące wspólnemu interesowi Priorytety Polski Cele: 1. Zapewnienie równowagi pomiędzy zasobami a zdolnością połowową. 2. Zapewnienie osłon społeczno-ekonomicznych dla pracujących w sektorze rybackim 3. Wspieranie działań służących poprawie konkurencyjności polskiego rybołówstwa 4. Uzyskanie dodatkowych możliwości połowowych i zwiększenie zdolności połowowej floty dalekomorskiej Cele: 1. Zrównoważony rozwój w zakresie chowu i hodowli oraz rybołówstwa śródlądowego 2. Kontynuowanie rozwoju, w tym podnoszenie standardów, w przetwórstwie rybnym oraz wspieranie stabilizacji zatrudnienia w przetwórstwie rybny Cele: 1. Podniesienie standardów polskich portów i przystani rybackich 2. Działania na rzecz wzrostu konsumpcji produktów rybnych w kraju 3. Wsparcie działań z zakresu ochrony i rozwoju flory i fauny wodnej 6. wspieranie zrównoważonego rozwoju oraz poprawy jakości życia na obszarach, gdzie prowadzi się działalność należącą do sektora rybactwa 7. propagowanie równości kobiet i mężczyzn w procesie rozwoju sektora rybactwa oraz obszarów zależnych głównie od rybactwa Oś 4: zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa Cele: 1. aktywizacja lokalnych społeczności i samorządów na rzecz wspólnych działań, 2. poprawa poziomu życia na obszarach zależnych od rybołówstwa morskiego i akwakultury w uzupełnieniu do działań podejmowanych w ramach innych programów operacyjnych 18

19 7. PODSUMOWANIE OCENY EX-ANTE Mając na uwadze zapisy art. 48 rozporządzenia Rady 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie EFR dotyczące oceny ex-ante, Instytucja Zarządzająca zleciła przygotowanie tej oceny niezależnej firmie Agrotec Polska Sp. z o.o. wyłonionej w drodze przetargu. Umowa w tym zakresie została podpisana w listopadzie 2006 r. Zadaniem rzeczoznawców było zbadanie: a) spójności PO z zasadami wspólnej polityki rybackiej i Strategią Rozwoju Rybołówstwa m.in. w aspekcie osiągnięcia stałej i trwałej równowagi pomiędzy zdolnością połowową, a możliwościami połowowymi; b) możliwości poprawy harmonijnego, zrównoważonego i trwałego rozwoju działalności gospodarczej, zatrudnienia i zasobów ludzkich, jak również ochrony środowiska i poprawy jego stanu; c) adekwatnego rozdzielenia dostępnych środków finansowych pomiędzy osiami priorytetowej mi; d) dostatecznego promowania przez PO operacji przyczyniających się do realizacji strategii lizbońskiej, strategii z Goteborga; e) zakresu działań podejmowanych w celu poprawy sytuacji zasobów ludzkich w sektorze rybactwa. Z analizy najważniejszych wniosków płynących z przeprowadzonej oceny wynika, iż: a) Program Operacyjny realizuje cele Strategii Rozwoju Rybołówstwa. b) Program po wprowadzeniu niewielkich poprawek określa właściwą strategię dla rozwoju polskiego sektora rybackiego. c) Strategia jest wyraźnie określona, jej cele są jasne. Pozwoli to zwiększyć ilość i jakość pozyskiwanych ryb, rozwinąć przetwórstwo, polepszyć stan środowiska, zwiększyć zatrudnienie i ekonomiczną efektywność gospodarowania. Jej realizacja będzie oddziaływać na sektor rybacki w długim okresie. d) System wdrażania został określony właściwie. e) Program jest opłacalny dla regionów i beneficjentów, ale trudno na obecnym etapie ocenić stopień tej opłacalności. f) Istnieje pełna możliwość wdrożenia Programu Operacyjnego. g) W realizowanych celach istnieje pełna możliwość wykorzystania zasobów finansowych w ramach różnych priorytetów. h) Strategia realizacji programu jest spójna zarówno dla regionów, kraju jak i Wspólnoty Europejskiej. i) Określone wskaźniki (po wprowadzeniu sugerowanych poprawek) będą stanowić właściwą podstawę do monitorowania i oceny wydajności i osiągnięcia założonych celów. Oba dokumenty w takim stopniu, w jakim jest to możliwe przy istniejących uwarunkowaniach zewnętrznych (redukcja floty rybackiej, stały spadek zatrudnienia w rybołówstwie morskim, etc.) są zgodne ze strategią z Lizbony i z Goeteborga. Z punktu widzenia spójności strategii i PO z politykami regionalnymi i krajowymi oraz zasadami przewodnimi określonymi w art. 19 lit. a projektu rozporządzenia w sprawie EFR, analizowany przez ewaluatorów projekt Programu Operacyjnego określono jako spójny z zasadniczymi politykami krajowymi (w tym z polityką rządu w zakresie rozwoju regionalnego). Nie stwierdzono sprzeczności z regionalnymi strategiami rozwoju. Uznano, iż Program Operacyjny jest w pełni zgodny z zasadami przewodnimi określonymi w art. 19 rozporządzenia w sprawie EFR. System wdrażania został zaproponowany prawidłowo. W sposób przejrzysty i jasny zostały zdefiniowane funkcje realizowane przez instytucje: zarządzającą, certyfikującą, audytującą i pośredniczącą. Zapisy te są zgodne z ogólnym standardem wdrażania projektów (współ-) finansowanych ze środków unijnych przyjętym w Polsce i uzgodnionym z Komisją Europejską. Należycie zostały określone zasady monitorowania procesu realizacji Programu Operacyjnego. Funkcje i sposób powoływania Komitetu Monitorującego zostały zapisane prawidłowo. 19

20 Podstawowe rekomendacje wynikające z przeprowadzonej oceny ex ante to zalecenia dotyczące: zmiany tytułu PO; a) rozdzielenia priorytetu 2 na dwa odrębne priorytety dotyczące rybactwa śródlądowego oraz przetwórstwa zaproponowanego rynku rybnego; b) zmniejszenia finansowania środków obejmujących: trwałe i tymczasowe zaprzestanie działalności połowowej, przetwórstwo i wprowadzanie ryb do obrotu oraz dotyczących portów rybackich, miejsc wyładunku i przystani, ze wskazaniem, iż celowe byłoby podwyższenie finansowania akwakultury i rybołówstwa śródlądowego. Efektem takich przesunięć byłoby wspieranie w większym stopniu rozwoju działalności rybactwa śródlądowego, poprawienie warunków środowiska, zwiększenie zatrudnienia i umożliwienie rozwijania turystyki zgodnie z międzynarodowymi tendencjami i oczekiwaniami; c) konieczności zweryfikowania niedoskonałości redakcyjnych PO, weryfikacji danych statystycznych pod kątem ich aktualizacji, źródeł, wewnętrznej spójności oraz spójności tych danych ze Strategią Rozwoju Rybołówstwa; d) określenia wskaźników osiągania celów PO (brak danych bazowych, wartości oczekiwanych oraz oczekiwanego terminu osiągnięcia wartości planowanych); e) skonstruowania systemu wskaźników pośrednich. Wskazane w ewaluacji ex ante rekomendacje zostały w większości uwzględnione w tekście PO. Wyjątki dotyczą tytułu PO, którego zmiana nie jest możliwa z uwagi na powiązania z innymi dokumentami krajowymi np. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, w których zamieszczono pierwotny tytuł PO. Wszelkie zmiany w tym zakresie rodziłyby zagrożenie powstania niespójności, a w konsekwencji zmian szeregu zaakceptowanych przez rząd dokumentów. Nie dokonano ponadto rozdzielenia osi priorytetowej w sposób sugerowany przez ewaluatorów, gdyż spowodowałoby to niespójność z przepisami rozporządzenia Rady (WE) 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie EFR. Pełen tekst oceny ex ante stanowi załącznik do niniejszego PO. 20