Do podstawowych systemów filozoficznych stworzonych przez Greków, chociaż nie jednych w tym czasie zaliczamy:

Transkrypt

1 Pojęcie filozofii: Filozofia (phileo- miłować, sophia- mądrość - umiłowanie mądrości), to wiedza dążąca do poznania bytu i myślenia oraz najogólniejszych praw rządzących człowiekiem, społeczeństwem, przyrodą. Starożytni próbowali odpowiedzieć sobie na egzystencjalne pytania, początki były skromne - poszukiwano jednej zasady świata, która tłumaczyłaby jego chaotyczne bogactwo. Filozofów często nazywano mędrcami, gdyż to właśnie z rozumu czerpali swoją wiedzę. Powstanie filozofii greckiej określa się na przełom VII i VI w p.n.e.pierwszy raz tego terminu użył Pitagoras. Działy filozofii: - estetyka - nauka o pięknie - etyka - nauka o zasadach moralnych - logika - nauka poprawnego myślenia - metafizyka - nauka o podstawach mitu - psychologia - nauka o duszy Do podstawowych systemów filozoficznych stworzonych przez Greków, chociaż nie jednych w tym czasie zaliczamy: STOICYZM - filozofia zapoczątkowana w III w. p.n.e. w Atenach przez Greka Zenona z Kioton. Uznawała za najważniejsze i jedyne dobro cnotę pojmowaną jako życie zgodne z zasadami rozumu i prawami wszechświata (wewnętrzna równowaga). Życie takie pozwala człowiekowi - poprzez rozumowe opanowanie afektów i namiętności - uniezależnić się od zewnętrznych okoliczności i osiągnąć ideał mędrca oraz prawdziwą wolność. To umiejętność zachowania spokoju wewnętrznego i hartu ducha w trudnych sytuacjach życiowych. Człowiek powinien zarówno w szczęściu, jak i w rozpaczy zachować spokój. Uznawali materię i poznanie rozumowe. Twierdzili, że należy wyrzec się dóbr przemijających i żyć w zgodzie z naturą gdyż jest rozumna, harmonijna i boska. Mędrzec ceni tylko cnotę, potępia zło i jest obojętny wobec bogactwa, siły, urody, zaszczytów. Filozofię stoicką cechowała surowa powaga, trzeźwość, rygoryzm. Seneka i Marek Aureliusz należą do młodszej szkoły stoickiej. Marek napisał: Wejdź w siebie. Tę cechę ma wola rozumna, że czuje zadowolenie wewnętrzne, gdy postępuje sprawiedliwie i przez to samowolna jest od niepokoju. Odbiegali od pierwotnego materializmu, ograniczyli filozofię stoicką wyłącznie do etyki i mądrości życiowej. Stoikiem był także Epiklet, który napisał: Trzymaj krótko na wodzy swe namiętności, by się stały biczem smagającym po ciebie. Do dziś w naszym języku funkcjonuje popularny zwrot "stoicki spokój". EPIKUREIZM - twórcą kierunku jest Epikur z Samos, który twierdził, że aby odnaleźć szczęście 1 / 8

2 należy korzystać z życia, co nie jest równoznaczne z rozpustą. Najważniejsze jest szczęście indywidualne człowieka, które mógł osiągnąć jedynie człowiek mądry i sprawiedliwy. Wyznawano zasadę:" Jedynym dobrem jest przyjemność, a brak bólu". Warunkiem do szczęścia wystarczającym jest atraksja, czyli brak cierpienia i trosk. Postępowali w myśl zasady "carpe diem" - chwytaj dzień, ciesz się chwilą, korzystaj z każdego dnia, nie marnuj mijającej chwili. Mawiali: Jesteśmy tylko dotąd, dopóki żyjemy oraz Korzystajmy z życia, bo mija i więcej nie wraca. HEDONIZM - doktryna etyczna według której przyjemność jest jedynym lub najważniejszym dobrem, właściwym celem życia i naczelnym motywem ludzkiego postępowania. Styl życia będący skrajnym odłamem epikureizmu. Poglądy hedonistyczne głosił Arystyp z Cyreny ( r. p.n.e.) uczeń Sokratesa. Uważał, że najwyższą przyjemności jest przyjemność zmysłowa. Zatem celem życia jest jak największa liczba przyjemności cielesnych. Wyznawcą hedonizmu w nieco łagodniejszej formie był Epikur, który uznawał, że człowiek doznaje przyjemności, w momencie gdy nie cierpi, należy zatem unikać bólu i przykrości. Twierdził, że nie należy dążyć do zaspokojenia wszystkich swoich zachcianek, gdyż zwiększą się potrzeby, które trudniej będzie zaspokoić. Należy zatem wybierać przyjemności duchowe. CYNIZM - twórców tego systemu nazywano "filozofami z beczki" na cześć Diogenesa, który zamieszkał w beczce. Ich zdaniem człowiek powinien czuć zadowolenie, gdy osiągnie minimum niezbędne do życia. Majątek i cenne przedmioty przynoszą jedynie strach przed ich utratą. Mędrzec nie powinien liczyć się z powszechnie uznawanymi systemami wartości, największą wartością powinien być dla niego rozum. Drwina z autorytetów. SCEPTYCYZM - najbardziej znanym przedstawicielem tej filozofii jest Pyrron z Elidy, który wprowadził filozofię zwątpienia. Uważał, że prawda jest dla człowieka niedostępna, gdyż ograniczają go możliwości poznawcze. ZŁOTY ŚRODEK (łac. aurea mediocritas) - złote umiarkowanie, najlepsza pośrednia droga pomiędzy zjawiskami skrajnymi PLATONIZM - mądrość źródłem dobra i piękna Znakomici filozofowie greccy: Ich poglądy stały się podstawą całej filozofii europejskiej. 2 / 8

3 Sokrates ( p.n.e.)- miał żonę Ksantypę i dwóch synów. Był nauczycielem Platona i pośrednio Arystotelesa. Nie zostawił po sobie żadnych pism, a jego poglądy znamy z relacji Platona. Stworzył podstawy etyki i logiki. Głosił pogląd o istnieniu absolutnego dobra, a poznawanie go i dążenie do niego to zadanie prawdziwego, myślącego człowieka. Swoich poglądów nie spisał, ale nazwał je. Prowadził dyskusje na placach i ulicach Aten. Nie dbał o swój wygląd, toteż zazwyczaj był obdarty, ale zawsze otoczony wianuszkiem uczniów. Gdy miał 70 lat oskarżono go o "demoralizację młodzieży i wprowadzanie nowych bogów" za co skazany został na śmierć poprzez wypicie cykuty. Metodą przekonywania Sokratesa było zadawanie umiejętnych pytań i prowadzenie do dyskusji. Rozmawiał z młodymi ludźmi o nurtujących ich problemach. Przeciwnikami Sokratesa byli sofiści, czyli zawodowi nauczyciele mądrości, uczący za pieniądze przede wszystkim sztuki mówienia. Uważali, że prawdziwa wiedza jest dla człowieka całkowicie niedostępna. W związku z tym cokolwiek powiemy, będzie to równie słuszne. Uważali, że lepiej skupić się na sposobach przekonywania rozmówcy. Słowami bowiem jak zauważyli można udowodnić wszystko. Sokrates zwalczał poglądy sofistów. Nauki Sokratesa: - Uczył cnoty, nazywał ją działalnością (arete) i najwyższą wartością etyczną. Cnotą nazywał sprawiedliwość, odwagę, świadomość dobra i zła. - Wiedza jest osiągalna dla każdego człowieka. - Wiedza prowadzi do szczęścia, więc nawoływał: poznaj samego siebie. - Zdobywając wiedzę zyskujemy dobro i szczęście. - Demaskował pozorną wszechwiedzę człowieka. Mówił o sobie i o innych: "Jedno wiem, że nic nie wiem" - Dobro pochodzi z mądrości, a zło z głupoty. To co jest dobre jest także piękne. Mądrość, dobro i piękno zapewniają człowiekowi prawdziwe szczęście. Sokrates uprawiał tzw.filozofię człowieka. Platon ( p.n.e.) - zwano go Platonem (człowiekiem o szerokich barach) chociaż nosił imię Arystokles. Wielki filozof, uczeń Sokratesa, nauczyciel Arystotelesa. Platon ćwiczył się w poezji, malarstwie i muzyce. Pozostawił po sobie ponad 20 pism w formie dialogu,. Najbardziej 3 / 8

4 znane to: Obrona Sokratesa, Gorgiasz, Fedon, Uczta oraz Państwo. To właśnie dzięki Platonowi znamy poglądy Sokratesa. Bohaterem niemal wszystkich dialogów platońskich jest właśnie Sokrates. W młodości Platon uczestniczył w igrzyskach olimpijskich. Stworzył Akademię platońską, czyli szkołę filozoficzną, która utrzymywał się do VI w. n.e. Mieściła się w gaju Akademosa, stąd nazwa akademia. Akademia Platońska była pierwszym w dziejach uniwersytetem. Studiowano w niej filozofię, politykę, matematykę, astronomię, nauki przyrodnicze. Rozróżniał byt realny i idealny. Uważał, że zasada świata nie jest materialna (ziemia, ogień, powietrze, atom) ale idealna. Każda rzecz materialna jest po prostu odbiciem, cieniem niematerialnej i duchowej idei. Rzeczywistość materialna (widzialna) jest jedynie niedoskonałym odbiciem rzeczywistości niematerialnej i niezniszczalnej idei świata, spośród których najważniejsza jest idea dobra. Jedynie idee naprawdę istnieją - są realne i posiadają wartość wieczną i bezwzględną, istotą platonizmu jest idealizm. Człowiek żyjący na ziemi jest jakby uwięziony w ciele, bo jego dusza jest przecież niematerialna - postrzega swoimi zmysłami tylko cienie. Teoria jaskini - ludzie żyją w świecie cieni, są skrępowani i zniewoleni. Nie znają prawdziwego świata. Gdyby ludzie wyszli z jaskini byliby zaskoczeni. Według Platona świat cieni, to życie w którym żyjemy. Jego zdaniem każdy człowiek rodzi się z pewnym zasobem wiedzy, który ujawnia się w trakcie życia. Człowiek nie uczy się, lecz przypomina sobie pewne prawdy. Wynika to z faktu, że dusza zanim stałe się z ciałem jednością przebywała w świecie idei i mogła się z nimi zapoznać. Poznanie zmysłowe jest więc zawsze niedoskonałe, a jedyna pewna wiedza, to wiedza pojęciowa, pojęcie jest bowiem najbliższe świata idei. Platon zauważał także problemy sztuki, życia i państwa. Jest autorem teorii idealnego państwa, którego strukturę porównuje do struktury duszy. W duszy człowieka sprawiedliwego panuje harmonia, podobnie będzie z państwem gdy zapanuje w nim sprawiedliwość. Rządzić powinni filozofowie wyróżniający się rozumem, męstwem, opanowaniem namiętności i bez własności, a nawet rodzin. Był przeciwnikiem demokracji, stworzył utopijną teorię idealnego państwa, na którego czele stać mieli filozofowie. Swoje poglądy zawarł w dziele "Państwo", które do dziś uważane jest za obraz pierwszej utopii. 4 / 8

5 Arystoteles ( r. p.n.e.) - był synem lekarza Nikomacha, pochodził ze Stragiry. Wychowywał Aleksandra Wielkiego (uczył go). Po powrocie do Aten założył własną szkołę - Liceum, był to zakład gimnastyczny przy świątyni Apollina Likejosa w Atenach. Zwana była też "szkołą perypatetyków" (od gr. peripatos- krytyka promenada), w której podczas spacerów prowadzono dyskusje filozoficzne. Wykładał tam 12 lat. Większość jego dzieł powstała jako "pisma szkolne"- książki dla uczniów. Arystoteles zajmował się logiką, przyrodą (fizyka, biologia zwana wtedy historią naturalną), psychologią, metafizyką, etyką, polityką, retoryką i estetyką. Odrzucił platoński podział na ideę i cienie idei uważając go za sztuczny. Stwierdził, że ani same idee, ani sama materia nie mogą być istotą świata a istnieją jedynie konkretne rzeczy. Według niego tworzą ją jedność materii i formy. Materia jest wieczna, niezniszczalna, ale forma nadaje jej istnienie. U początku wszechświata znajdowała się tzw. pierwsza przyczyna, czyli rozum. To ona zapoczątkowała ciąg zdarzeń przyczynowo-skutkowych. Uważał, że poznanie ma charakter rozumowy, nie udowadniał prawd. Państwo według Arystotelesa nie może składać się z jednolitych obywateli ale z indywidualności i różnorodności jednostek. Te cechy są siłą napędzającą rozwój państwa. Głosił teorię państwa środka, czyli interesów klasy średniej, która jest największą przepaścią pomiędzy najbogatszymi, a najuboższą czerniną. Jest on autorem słynnej "Poetyki" - pierwszej teorii poezji w ogóle. Twierdzi, że literatura jest sztuką naśladowczą (po grecku mimezis - naśladowanie rzeczywistości przez sztukę). Opisał także poszczególne rodzaje i gatunki literackie. Gatunkiem najwartościowszym jest tragedia, bo wywołuje największe emocje u odbiorcy. A to właśnie reakcje odbiorcy są miernikami wartości dzieła. Za wzór poety epickiego uważał Homera. Na poetyce Arystotelesa wzorował się w "Liście do Pizonów" Horacy, a w oświeceniu francuski autor sztuki poetyckiej Franciszek Bulao. Arystoteles uporządkował naukę starożytności tworząc wielki system filozoficzny. Przez stulecia był to dla europejskich myślicieli wzór symetrycznego, logicznego myślenia. Jego słynne powiedzenia to: Jedna jaskółka nie czyni wiosny oraz Największe występki wynikają z największych pragnień. Diogenes z Synopy ( r.p.n.e.) filozof grecki ze szkoły cyników. Uczeń i następca Arystotelesa. Głosił, że człowiekowi do szczęścia wystarczy zaspokojenie jedynie najbardziej elementarnych potrzeb, sam też ograniczał się do minimum. Filozofia rzymska: Rzymianie nie stworzyli własnego systemu filozoficznego ale pogłębiali myśli zapoczątkowane przez Greków. 5 / 8

6 EKLEKTYZM - łączenie w jedną całość różnych, często niespójnych teorii. Przedstawicielem tego nurtu był polityk i pisarz rzymski Cyceron. SCEPTYCYZM - polegał na odrzuceniu założenia, że możliwe jest poznanie prawdy oraz uzasadnionej i wiarygodnej wiedzy. Znakomici filozofowie rzymscy: Seneka (Lucius Anneus Seneka) 4 r. p.n.e. - 65r. n.e. - mieszkał w Rzymie. Był stoikiem i wychowawcą przyszłego cesarza Nerona i dygnitarzem za jego panowania. Autorem popularnych pism etycznych i licznych tragedii, wzorowanych na utworach greckich. Napisał min "O życiu szczęśliwym". Największą popularnością cieszyły się jego listy moralne do Lucyliusza. Jest przedstawicielem stoickiej szkoły rzymskiej. Propagował doskonalenie siebie i wewnętrzny spokój. Posądzany o udział w spisku na życie Nerona popełnił samobójstwo. Marek Aureliusz r. n.e. - był cesarzem rzymskim, zwanym filozofem na tronie. Pochodził ze starego rodu plebejskiego. Lubił życie spokojne poświęcone lekturze i pisaniu. Rządy sprawował z niechęcią. Okres jego panowania był niepomyślny, Rzym gnębiły wojny i klęski żywiołowe. Pozostawił po sobie "Rozmyślenia" napisane w formie pamiętnika. Był także stoikiem i uważał, że we wszystkim należy zachować miarę. Wszystko, co związane jest z ciałem to rzeka, a co z duszą to sen. Życie miało być dla niego jedynie chwilowym przystankiem w podróży. W życiu trzy akta tworzą sztukę całą. Topos theatrum mundi - świat teatrem, człowiek aktorem. Teorie filozofów na temat powstania świata: Anaksymander (ok p.n.e)- uważał,że świat powstał z żywiołów. Anaksymenes (ok p.n.e.) - uważał, że świat powstał z ruchów powietrza. Demokryt z Abdery (ok p.n.e.) - uważał, że świat powstał z niepodzielnych atomów (materialne) oraz próżni (niebyt). Liczba atomów jest nieskończona, stale krążą. Kierował się materializmem. Empedokles (ok p.n.e) - uznał, że są cztery zasady świata zwane też żywiołami, pierwisatkami: ziemia, woda, ogień, powietrze. Uważał, że każdy spośród czterech elementów występuje w każdej rzeczy, różnica występuje w proporcjach występowania pierwiastków. Epikur z Samos ( p.n.e.) - był filozofem materialistą. Około 307 r. p.n.e. założył szkołę 6 / 8

7 w Atenach, gdzie do końca życia prowadził wykłady i dyskusje z uczniami, wywierał wielki wpływ na swoich współczesnych. Był twórcą kierunku zwanego epikureizmem zakładającego, że szczęście może zapewnić człowiekowi tylko spokój (ataraksja), płynący z niezakłóconego troskami życia w zamkniętym gronie przyjaciół, pośród biesiad i dyskusji filozoficznych. Głosił zasadę: carpediem - chwytaj dzień, ciesz się chwilą. Zasada ta mówiła, że należy cieszyć się życiem korzystać z jego radości, bo dobro to przyjemność, czyli brak bólu - epikureizm. Heraklit z Efezu (ok p.n.e.) - filozof zmiany i ruchu pochodzący z rodziny królewskiej. Uważał, że świat powstał z ognia, wszystko jest bardzo zmienne. Jego teoria o ogniu wzięła się z dynamiki tego żywiołu, wynikała z nieustannej walki przeciwieństw. To on powiedział: panta rhei, czyli wszystko płynie i nie można dwa razy wejść do tej samej wody. Był zwolennikiem poznawania przez zmysły, twierdził że świat jest jeden i nie został stworzony przez żadnego z bogów ani przez żadnego z ludzi, lecz był jeden i będzie wiecznie żyjącym ogniem. Tales z Miletu (ok r.p.n.e.)- filozof przyrody i natury. Uważał, że świat powstał z wody, z której narodziły się inne pierwiastki (żywioły) Ksenofanes - uważał, że wszystko powstało z ziemi i w końcu się w nią obróci. Pitagoras - (VI w.p.n.e.) matematyk grecki (twierdzenie Pitagorasa), filozof (wędrówka dusz). Założył szkołę - związek religijny, zwany pitagorejskim. Powoływali się na niego pitagorejczycy, którzy zasady świata dopatrywali się w liczbach. Św. Augusty - filozof i teolog, ojciec Kościoła, główny autorytet filozofii chrześcijańskiej do XIII w. Urodził się w 354 r. w północnej Afryce. Jako młodzieniec korzystał z wszelkich przyjemności pogańskiego świata. Trwało to do czasu kiedy usłyszał tajemniczy głos, który rozkazał mu "weź i czytaj". Niemalże natychmiast przeszedł na wiarę chrześcijańską. Będąc biskupem w Hipponie na wybrzeżu Afryki, z przerażeniem dowiedział się o tragicznym upadku Rzymu, złupionego w 410r. przez Wizygotów. Za nieprzejednaną walkę z tzw. odszczepieńcami nazwa ny został "młotem na heretyków". Św. Augustyn stworzył pierwszy rozbudowany system ortodoksyjny filozofii chrześcijańskiej, który oparł na zasadach teocentryzmu i bezwzględnej zależności świata i człowieka od Boga. Do jego najwybitniejszych dzieł należą: - Dialogi filozoficzne - pisane jeszcze przed przyjęciem chrztu, - O prawdziwej religii, O trójcy - traktaty teologiczne, - Państwo boże - dzieło historiozoficzne, - Wyznania - autobiografia religijna 7 / 8

8 8 / 8