Spis tresci. (Malgorzata lwanicz-drozdowska, Agnieszka K Nowak)... 13

Transkrypt

1

2 Spis tresci Ws t ~p (Malgorzata lwanicz-drozdowska) ROLA I ZNACZENlE EDUXAC/I FINANSOWEJ (Malgorzata lwanicz-drozdowska, Agnieszka K Nowak) Edukacja finansowa i poj~cia powi~zane (M.lwanicz-Drozdowska, A.K. Nowak) wykluczenie finansowe (Malgorzatalwanicz-Drozdowska)... _ Nadmierne zadluienie (Malgorzata lwanicz-drozdowska) '. ANALIZA PRZVKLADOWYCH INlqATYW Z ZAKRESU EDUXAC/I F1NANSOWEJ W WYBRANYCH KRAJACH WYSOKO ROZWINlIiTYCH (Ma/gorzata Iwanicz-Drozdowska, Rndos/aw Kitala. Anna Matuszyk. Agnieszka K Nowak) Zakres badan (Ma/gor2ata Iwanicz-Drozdowska)... _ Kanada (Agnieszka K Nowak) Inicjatywy promuj~ce korzystanie z konta bankowego lnicjatywy UCzqce. jak zarzcidzac finansami osobistymi Inicjatywy umoiliwiaj~ce rozwi~zywanie problem6w os6b nadmiernie zadluionych Inicjatywy promuj~ce platnosci bezgotowkowe Wielka Brytania (Agnieszka K Nowak) Inicjatywy promuj~ce korzystanie z konta bankowego Inicjatywy u c z~c e, jak zarz~dzac finansami osobistymi Inicjatywy umoiliwiaj~ce rozwi~zywanie problemow osob nadmiernie zadluionych Inicjatywy promuj~ ce platnosci bezgotowkowe Stany Zjednoczone Ameryki Polnocnej (USA) (Agnieszka K Nowak) Inicjatywy promuj ~ce korzystanie z konta bankowego lnicjatywy ucz~ce, jak zarz~dzac finansami osobistymi Inicjatywy umozliwiajqce rozwiqzywanie problem6w os6b nadmiernie zadluionych lnicjatywy promuj~ce platnosci bezgotowkowe Australia (Anna Matuszyk) Inicjatywy promujclce korzystanie z konta bankowego..... go lnicjatywy ucz~ce, jak zarz~ dzac finansami osobistymi... 91

3 6 Spis tre~ci lnicjatywy umozliwiaj'lce rozwiqzywanie problem6w os6b nadmiernie zadluzonych lnicjatywy promuj~ce platnosci bezgot6wkowe Republika Federalna Niemiec (Niemey) (RlIdoslawKitala) lnicjatywy promuj~ce korzystanie z konta bankowego lnicjatywy ll( Z'lce, jakzarz'ldzat finansami osobistymi Inicjatywy umozliwiaj'l.ce rozwi,\zywanie problemow os6b nadmiernie zadluzonych lnicjatywy promuj~ce platnosci bezgotowkowe Republika Austrii (Austria) (Radoslaw Kitala) lnicjatywy promuj~ce korzystanie z konta bankowego Inicjatywy uczilce, jak zarz'l.dzac finansami osobistymi lnicjatywy umozliwiaj~ce rozwi~ zywanie problem6w osob nadmiernie zadluzonych ~ lnicjatywy promuj~ce platnosci bezgotawkowe lrlandia (MaI90rzata.lwanicz-Drozdowska) lnicjatywy promuj~ce korzystanie z konta bankowego lnicjatywy UCZqce, jak zarzqdzat finansami osobistymi lnicjatywy um ozliwiaj~ce rozwi~zywanie problem6w osob nadmiernie zadluzonych lnicjatywy promuj~ce platnosci bezgotawkowe Szwajcaria (Rados/aw Kita/a) lnicjatywy promuj~ce korzystanie z konta bankowego _ lnicjatywy ucz~ce, jak zarz~dzac finansami osobistymi Inicjatywy umo±liwiaj<\ce rozwiqzywanie problemow os6b nadmiernie zadtuzonych ,"',... " lnicjatywy promuj~ce platnosci bezgotowkowe SWlADOMOS~ F1NANSOWA POLAK6W - WYNIKI BADAN ANKIETOWYCH (Mal9orzata lwanicz-drozdowska, Radoslaw Kitala, Anna Matuszyk, A9nimka K. Nowak)... _ Ogalne zalozenia (Mal9orzata lwanicz-drozdowska)... ' Badania wsrod doroslych (Mal9orzata Iwanicz-Drozdowska, Radoslaw Kitala, Anna Matuszyk, A9nimka K. Nowak) Wprowadzenie (Mal9orzata lwanicz-drozdowska) _ Swiadomosc finansowa w srodowisku medycznym (Mal9orzata Iwanicz-Drozdowska) Charakterystyka badanej grupy Analiza wynik6w badania Wnioski Swiadomosc finansowa wsrod informatykaw (RadoslawKitala) Charakterystyka badanej grupy Analiza wynik6w badania Wnioski

4 2.5. Australia zadluieniowej. Co waine, informacje na temat kredytow Si! rowniei dost~pne w j ~zyku hiszpanskim i Inicjatywy promuj'lce ptatnosci bezgotowkowe Przeprowadzone badania na temat edukacji w zakresie plamosci bezgotowko wych pokazuj'l, ie w USA trudno jest znaleic tego typu inicjatywy. Wynika to ze specyfiki funkcjonowania rozliczen, gdzie, w por6wnaniu do kraj6w UE, system rozliczen bezgotowkowych jest bardzo dobrze rozwini~ty, a w szczegolnosci - rozliczen za pomoci! czekow i kart plamiczych. }edni! z najbardziej widocznych inicjatyw w zakresie promowania plamosci bezgotowkowych jest dzialalnosc prowadzona przez National Credit Union Administration (NCUA). NCUA opracowala i prowadzi stron~ internetowi!: Financial Education Library, ktorej celem jest wyjasnienie zainteresowanym, jak korzystac z roinego rodzaju kart kredytowych Australia Anna Matuszyk Australia jest szostym pod wzgl~dem wielkosci krajem swiata. Naj g~scie j zaludnione jest wschodnie i poludniowo-wschodnie wybrzeie Australii. Ludnose kraju w roku 2011 wynosila , co daje okolo 2,8 osoby na 1 km' 167. Co czwarty mieszkaniec urodzil si~ za granici!, co r6wniei ma wplyw na poziom swiadomosci finansowej spo!eczenstwa. Dochod narodowy w 2008r. wynosil ponad 49 tys. USD na 1 mieszkanca. wykluczenie finansowe w Australii jest zauwaialne na poziomach indywidualnym, rodzinnym i domowym. W duiej mierze skoncentrowane jest ono na przedmiesciach i obrzeiach miast oraz wsr6d mniejszosci emicznych 16 '. l66 l r6dlo: [dost~p : r.]. 167lr6dlo: Australian Bureau of Statistics, 1O 114. nsflhomelhome?opendocument Idost~p : r lr6dlo: sion-summarypresentation. pdf [doste::p: r.j.

5 88 2. Analiza przyktadowych inicjatyw z zakresu edukacji finan sowej w wybranych krajach... W roku 2004 w Australii przeprowadzone zostalo badanie przez Cham Link and Associates'''. w celu okreslenia. jakie czynniki wplywaj<\ na wykluczenie finansowe' 70. Wynikalo z nich. ze okolo doroslych moze bye uwazanych za calkowicie wykluczonych. nieposiadaj<\cych zadnych produktow finansowych. Okolo 6% doroslych mialo minimalny dost~p do uslug finansowych. posiadaj<\c tylko komo osobiste w banku. W roku 2005 przeprowadzono kolejne badanie. aby okreslie. jakie s,! przyczyny trudnosci finansowych mieszkancow Australii"'. Okazalo si~. ze nalez,! do nich glownie: "niezdrowe" sposoby myslenia 0 finansach. w szczegolnosci "zycie dniem dzisiejszym" oraz "aspiracyjne" wydawanie pieni~dzy. Rownieizdarzenia. takie jak: utrata pracy. choroba. problemy wzwi,!zku osobistym. niewystarczaj'!ca wiedza finansowa. w duzym stopniu wplywaj,! na pojawianie si~ tychze trudnosci. W roku Australia and New Zealand Banking Group Limited (A NZ). wykonala badania m. poziomu swiadomosci finansowej Australijczykow. Z przeprowadzonej analizy wynikalo. ze jest Dna scisle powi'!zana z wiekiem osoby. jej plci,!. wyksztalceniem i charakterystykami spoleczno-ekonomicznymi"'. Badanie to potwierdzilo. ze czynnikami wplywaj<\cymi na wykluczenie finansowe s<\: bezrobocie. ub6stwo. kalectwo lub dlugotrwala choroba. niski poziom edukacji. Ponadro. wyodr~bniono czynniki. ktore powoduj<\ dlugoterminowe wykluczenie finansowe. Zaliczono do nich: brak swiadomosci finansowej. wyuczon'! dysfunkcj~ kredyrow<\. wykluczenie mi~dzypokoleniowe. )edyn<\ etniczn'l grup,! konsekwentnie zwi'!zan<\ z wykluczeniem finansowym S<\ aurochtoniczni Australijczycy (Aborygeni). Z rezultatow tychze badan wynikalo ponadto. ze: najnizszy przeci~tny poziom swiadomosci finansowej reprezemowaly: - osoby. kr6re skonczyly sw'! edukacj~ na poziomie roku 10. '" lub nizej. - osoby. ktorych glownym irodlem dochodu jestzasilek rz<\dowy. zapomoga lub S<\ niewykwalifikowan,! sil,! robocz'!. - osoby. ktorych dochod gospodarstw domowych byl ponizej AUD rocznle t 169 Chant Link &.Associates jest firm" zalozon" w 1989 roku, posiada siln" pozycjt:jako specjalist. w dziedzinie badail. marketingowych i strategii wsr6d wielu organizacji w Australii. 110 Por. A Report on Financial Exclusion in Australia. ANZ. November aula bout-us/corpora te-responsibility /corn m un i tylfina ncial-literacy'incl usion/resea rchl (dos[~p: llr.l. I1l Par. Understanding Personal Debt &Financial Difficulty in Australia, ACNielsen ANZ, November Par. ANZSurveyof AdultFinancial literacy inaustrajia, 'Ihe Social Research Centre s.i-6. I1l Year 10 w australijskim systemie edukacji to czwarty rok w szekioletniej szkole ~redniej i dotyczy os6b w wieku Jar.

6 88 2. Analiza przyktadowych inicjatyw z zakresu edukacji Finansowej w wybranych krajach... w roku 2004 w Australii przeprowadzone zostalo badanie przez Chant Link and Associates"', w celu okreslenia, jakie czynniki wplywaj,\ na wykluczenie finansowe l 70 Wynikalo z nich, ze okolo doroslych moze bye uwazanych za calkowicie wykluczonych, nieposiadaj,\cych zadnych produktow finansowych. Okolo 6% doroslych mialo minimalny dost~p do uslug finansowych, posiadaj'\c tylko konto osobiste w banku. W roku 2005 przeprowadzono kolejne badanie, aby okreslie, jakie s'\ przyczyny trudnosci finansowych mieszkancow Australjil 71. Okazalo si~, ze nalez,\ do nich glownie: "niezdrowe" sposoby myslenia 0 finansach, w szczeg6lnosci "zycie dniem dzisiejszym" oraz "aspiracyjne" wydawanie pien i ~dzy. Rowniez zdarzenia, takie jak: utrata pracy, choroba, problemy w zwi,\zku osobistym, niewystarczaj,\ca wiedza finansowa, w duzym stopniu wplywaj,\ na pojawianie si~ tychze trudnosci. W roku 2008, Australia and New Zealand Banking Group Limited (ANZ), wykonala badania nt. poziornu swiadornosci finansowej Australijczykaw. Z przeprowadzonej analizy wynikalo, ze jest ona SciSle powi,\zana z wiekiem osoby, jej plci'\, wyksztalceniem i charakterystykami spoleczno-ekonomicznymjl72. Badanie to potwierdzilo, ze czynnikami wplywaj,\cymi na wykluczenie finansowe s,\: bezrobocie, ubastwo, kalectwo lub dlugotrwala choroba, niski poziom edukacji. Ponadto, wyodr~bniono czynniki, ktare powoduj,\ dlugoterminowe wykluczenie finansowe. Zaliczono do nich: brak swiadomosci finansowej, wyuczon,\ dysfunkcj~ kredytow,\, wykluczenie mi~dzypokoleniowe. jedyn,\ etniczn,\ grup,\ konsekwentnie zwi,\zan,\ z wykluczeniem finansowym s'\ autochtoniczni Australijczycy (Aborygeni). Z rezultat6w tychze badan wynikalo ponadto, ze: najnizszy przeci~tny poziom swiadomosci finansowej reprezemowaly: - osoby, kt6re skonczyly sw,\ edukacj~ na poziomie roku 1O. l7l lub nizej, - osoby, kt6rych glownym zr6dlem dochodu jest zasilek rz,\dowy, zapomoga lub s,! niewykwalifikowan,\ sil,\ robocz,\, - osoby, ktorych doch6d gospodarstw domowych byl ponizej AUD rocznie, 169 Chant Link &. Associates jest finni\ z.lloiooi\. W 1989 roku, posi.ld.l silni\ pozycj~j.lko specj.llist.l w dziedzinie badan marketingowych i strategii w ~ r6d wielu organiza.cji w AuStr.llii. 170 Por. A R port on Financiol Exdu~ion jnau~t,olia, ANZ, November 2004, au/about-uslcorporate-respoosibilitylcommunitylfinancial-literacy-inclusion/researchl [dost~p: r.j. 111 Por. understandin9 Personal Deb16-Financial Difficu/tyinALLstralia, ACNieisen ANZ, November 200S. 112 Por. ANZSurveyof Adultfinoncial literacy in Australia, The Social Research Centre, 2008, s.1-6. m Year 10 w australijskim systemie edukacji to czwarty rok w szeacioletniej szkole sredniej i dotyczy os6b w wieku ls-16 iat.

7 2.S.Australia 89 - osoby z dw6ch skrajnych grup wiekowych: ponizej 24 lub ponad 70 lat. - kobiety. w szczeg61no Ci te powyzej 70. roku zyeia. - osoby. kt6re posluguj,! si~ w domu j~zykami innymi niz angielski. - Aborygeni lub mieszkancy wysp Ciesniny Torresa. sredni wynik swiadomosci finansowej. uzyskano dla: - os6b w wieku 35-59lat. - m~ z czyzn. - os6b. kt6re posiadaj,! wyksztalcenie uniwersyteckie. - os6b zyj'!cych w terenach (20%) klasyfikowanych jako posiadaj,!ce najmniej wzgl~dnych wad spoleczno-ekonomicznych. - os6b pracuj,!cych jako profesjonalisci. - os6b. kt6rych roczny doch6d gospodarstwa domowego byl nie mniejszy niz 150 tys. AUD. Wyniki te wskazuj'! na mocne powi,!zanie m i~dzy swiadomosei,! finansow,\. a demograficznymi i spoleczno-ekonomicznymi cechami. Jakkolwiek. niekoniecznie musi to oznaczat. ze wszyscy czlonkowie okreslonej podgrupy populacji maj,\ nizsz,\ (lub wyzsz'!) swiadomosc finansow'!. Tabela 2.3. Zmiany w swiadomosci finansowej mieszkaiicow Australii, lata 2002 i 2008 (%) Wyszczeg61nienie Regularne o szcz~ z anie Wie<iza, jak zaskarzyt bank lub instytu (j~ ~nan50w, Rorumienie oswiadczefl z funduszy emerytalnych Porownywanie produkt6w ~nan50wy<h"': - kredyt6w hipoteczny<h - ubezpieczen Stosowanie elekuonkznych kanal6w transakeji: - bankowosd internetowej - po<eeniezaplaty - bankomatu tr6dlo: opracowanie wlasne nil podstawie: ANZSurvey of AdultFinancialLiteracy inaustraua, The Social Research Centre s W celu sprawdzenia. czy w ostarnich latach nast,\pila zmiana w swiadomosei finansowej Australijczyk6w. zostaly przeprowadzone badania. w kt6rych por6w- 174 W roku 2008 wi ~cej os6b korzystaloz porad broker6w, kt6rzy dokonywali por6wnan dla swyc h klient6w.

8 go 2. Analiza przykladowych inicjatyw z zakresu ed ukacji finansowej w wybranych krajach... nano zmiany, jakie zaszly mi~dzy 2002 a 2008 rokiem. Wyniki badan zebrano w tabeli 2.3. W por6wnaniu z rokiem 2002, wyniki badania z 2008r. ukazuj'l pozytywne zmiany, tj. wi~cej os6b przyznaje, ze stara si~ oszcz~dzac regularnie oraz zwif:kszylo si~ zastosowanie elektronicznych kanal6w transakcji, w szczeg6lnosci bankowosci internetowej Inicjatywy promujc!ce korzystanie z konta bankowego W zwi'lzku z tym, ze w Australii wi~kszosc dochod6w, w tym wynagrodzen i swiadczen rz'ldowych, jest wplacanych bezposrednio na konto bankowe, posiadanie go jest niejako koniecznosci'l. Dotyczy to r6wniez os6b osiedlaj'lcych si~ w Australii. Maj'l oni szese tygodni, od przybycia, na otwarcie konta bankowego i w celu dopelnienia tej formalnosci bank wymaga od nich jedynie paszportu. Po uplywie tego czasu, w celu otwarcia rachunku, konieczne s'l dodatkowe dokumenty identyfikacyjne. wychodzc};c naprzeciw potrzebom mieszkanc6w, jak i imigrant6w, wiele instytucji finansowych tworzy strony internetowe, maj'lce pom6c im w wyborze odpowiedniego rachunku. Przykladem moze bye strona internetowa zalozona przez Stowarzyszenie Bank6w Australijskich - Australian Bankers' Association, (ABA, Zostala na niej umieszczona ulotka Smarter Bankin9 - Make the Most oryour Money, napisana w przyst~pny spos6b, aby pom6c osobom zainteresowanym w wyborze konta bankowego, ktore najbardziej odpowiada ich potrzebom' 7S. Dokonanie wlasciwego wyboru rachunku bankowego jest pierwszym krokiem w kierunku swiadomego korzystania z uslug finansowych. Wyb6r korzysrnego rachunku bankowego ma umozliwie analiza ofert bankowych, przedstawiona w prosty i zrozumialy spos6b (tabela 2.4). Na podstawie takiej analizy klient moze, zgodnie ze swoimi potrzebami, wybrae odpowiadaj'lce mu konto. 11S lr6d!o: hup:/lwww.bankers.asn.au/smaner-bankinglbest-account.html [dos[~p: r.!.

9 2.5. Australia 91 Tabela 2.4. Potrzeby klienta wplywaj'lce na wyb6r konta bankowego Potrzebu~ Konto Konto lokata Rachunekdo trans>lccyjne osla~nosciowe terminowa zari~dzania got6wq,onta, na kt6re ~rodki pieni~ne ~l wplywaly./ regulamie./ x./ y,ypiaca( \rodki pieni~;ne i lokowae depozyty././ x./ ~acic la zakupy i rachunki czekiem./ x x./ uzy.kiwae wysokie dochody odsetkowe ze zgromadzonych na koncie ~rodk6w pieni~;nych x x././ korzystat z bankomat6w././ x./ korzystac z internetu i bankowosci telefonicznej././ x./ korzysta( z uslug W oddzialach bankowych././././ uzy.kiwa( korzylci z oszcz~zania x./././ o) x - oznacza konto. kt6re nie jest odpowiednie dla danej potrzeby klienta;.;' oznaaa konto, kt6respelnia wym6g klienta. lr6dlo: opracowanie wlasne na podstawie: http: // [dost~p: r Inicjatywy uczilce, jak zarzildzac finansami osobistymi W Australii podejmowanych jest wiele inicjatyw zwi,!zanych z zarz'!dzaniem finansami osobistymi. Na uwag~ zasluguj,! przede wszystkim dzialania i programy podejmowane przez bank ANZ i Fundacj~ Swiadomosci Finansowej. Jednym z programow edukacyjnych oferowanych przez ANZ jestmoneyminded. Program ten ma pomoc ludziom w podejmowaniu swiadomych decyzji dotycz,!cych wykorzystania i zarz'!dzania pieni~dzmi' ''. Jest to wszechstronny zestaw zasobow edukacyjnych. dostarczanych przez sie': doradcow finansowych i trenerow w Australii i Nowej Zelandii. Program MoneyMinded sklada si~ z dwoch cz~sci: 1. MoneyMinded warsztaty - organizowane przez doradcow finansowych i trenerow. 2. MoneyMinded on-line - bazuje na oryginalnych warsztatach MoneyMinded i dostarcza ich zawartou w formacie elektronicznym. Warto zwrocic uwag~. ii MoneyMinded zapewnia bezstronn'! edukacj~ konsumentow. nie zawiera marki banku ANZ i nie promuje jego produkt6w finansowych 11foZr6dlo: r.l.

10 92 2. Analiza przyktadowych inicjatyw z zakresu edukacji fi nansowej w wybra nych krajach... i uslug. Aby program MoneyMinded byllatwiej dost~pny, ANZ wspiera organizacje i doradc6w finansowych w calej Australii w szkoleniach, a w niektorych przypadkach ich subsydiuje. Dzi~ki temu, w 200B r. ANZ dotarlo z tym programem do 15 tys. konsumentow. Program MoneyMinded sklada si~ z r6inych tematow podzielonych na 19 warsztatow, w ktorych moina wyroinic nast~puj,!ce grupy tematyczne 177 : 1. Planowanie i okreslanie budietu. 2. Wprowadzenie. 3. Zrozumienie pracy papierkowej (rachunki). 4. Dostawcy kredytu. s. Radzenie sobie z zadluieniem. 6. Prawa i obowi,!zki. 7. Planowanie na przyszlosc (m.in. emerytura). B. Dach nad glow'!. Kaidy warsztat moie bye oferowany indywidualnie lub jako cz~se wi~k s zego programu, w zaleinosci od potrzeb danego uczestnika. Program MoneyMinded cieszy si~ duiym powodzeniem, czego dowodem jest fakt, ii w okresie od 1 paidziernika 2007r. do 31 marca 200Br. uczestniczylo w nim 14BOO osob"'. Osoby, ktore najcz~ s ciej uczestniczyly w tym programie, to: osoby samotnie wychowuj'lce dzieci, studenci, osoby 0 niskich dochodach, osoby niepelnosprawne. Kolejnym programem, maj'lcym podniesc swiadomose finansow'l, oferowanym przez bank ANZ i prowadzonym przy wspolpracy z Wydzialem Rodziny, uslug Spolecznych i Spraw Krajowych, jest MoneyBusiness. Celem tego programu jest uzyskanie umiej~tnosci zarz'ldzania pi e ni~dzmi, pewnosci siebie oraz rozwijanie kultury oszcz~dzania w spolecznosciach 179. Program jest skierowany do mieszkarkow na s t~puj'lcyc h pilotaiowych lokalizacji: Katherine, Tennant Creek, Nguiu (Tiwi Islands) i Galiwinku (E1cho Island) w Terytorium Polnocnym Australii i Geraldton i Kununurra w Zachodniej Australii. Aby zapewnic jak najszerszy do s t~p, w programie tym uczestniczyli tei autochtoni, ktorzy mieli przekazywac w swoich spolecznosciach wiedz~ na temat \77 tr6dlo: (d o st~p: T.l. 178 Par. R. Russell. J. Harlim, R. Brooks. TlieExtent o(moneymindededucationinthecommunity: IOctober March 2008; April tr6dlo: pdf [ do s t~p : r.j.

11 r 2.5. Australia 93 finans6w, budzetowania, placenia rachunk6w oraz uczyc plan6w oszcz~dzania 180. Po udanej wersji pilotazowej, rz,!d australijski rozszerzyl dzialania wiadczone w ramach tego programu. Tabela 2.5. Zakres dzialalnosci Fundacji Swiadomosci Finansowej R",n~ea!wiadomolC Praca ze szkofami Badania naukow!!.!mpania medialna pt..understanding Fundaeja WSjl6!pracowala ze Fundacja przeprowadzila badania Money' trwaja od lipca do grudnia 2006 r. wszystkimi pansrwowymi i lokalnymi w kwestiach rnansowych. w tym j miala podniest swiadomost nnansowq w/adzami oswiatowymi. aby edukacja badania dotycz,ce postawy obywateli oraz wskazat korzy!ci z niej nnansowa byla zawarta w programie Australijczyk6w wobec pienildzy. wynikaj~ce. edukacyjnym. Wskazane zostaly e[ekty pracy Fundaeji i innych instytu(ji WSjlOmagaj,cych ten prom. Strona Understanding Money Edukacja w mi.jscach pracy 2r6dla.dukacji rnansow.j Strona rz~dowa Understanding Money Fundacja wspolpracowaja Fundaeja opracowala jntemetow~ zostala utworzona w drugiej poiowie z pracodawcami j sektorem edukaeji baz~ danych 0 programach 2006 r. przez Fundacj~ Swiadomo!Ci w (elu lwi~kszenia dost~pu do pnansowych i zasobach w Australii. Flnansowej. Strona ta oferuje szeroki edukacji nnansowej w miejscach Baza sklada si~ z kompl.ksow.j listy zakres in[ormacji rnansowych dla pracy. program6w rnansowych i innych o56b.1ct6re chcq do.. edzie1 si~ wi~~ lr6d~. kt6re maj, promowat o zarzqdzaniu wlasnymi pie ni~zmi. edukacj~ rnansow,. Posiada narz\dzia. taki. jak: planowani. btxii.w, praktyczne i prost. w ulyeiu k.likulatory rnansow informacj. na tematy zwi ane z rnansami osobistymi i linki do innych przydatnych Slron internetowych. 2r6dlo: Opracowanie wlasne na podstawie: Understandingmoney.Howtomake itworkfo ryoll, Authorised by the Ausualian Government, Capital Hill, Canberra. ACT, Commonwealth of Australia 2008; understa ndi ng money. gov. au/documen ts/ha ndbooklenglish. pdf oru http: //www. understa ndi ngmaney. gov.au/content/consumer/about/aboutflf.aspx [dost~p: T. I. Drug,! instytucj,!, kt6ra angazuje si~ w inicjatywy zwi'lzane z edukacj'l finansow'! w Australii, jest Fundacja Swiadomo ci Finansowej (Financial Literacy Foundation) - patrz tabela 2.S. Zostala ona zalozona przez rz'!d australijski 181 w czerwcu 200S r., abyl82: 180 tr6d 10: A ball t-anz/corporate-responsibili ry/comm unity/fin aoci a} literacy-a nd-inclusion/progra ms/moneybusiness/default.asp Idost~p : r.j. 181 Rz<\d australijski odgrywa istotn<\ rol~ w zakresie edukacji finansowej. wsp6lpracuje z roznymi instytucjami finansowymi i organizacjami spolecznymi na terenie caiego kraju. Prowadzi stale badania maj'lce na celu okreslenie poziomu swiadomosci finansowej, czynnikaw maj'lcych na ni<\ wplyw oraz sposobaw poprawy sytuacj i. Aby mac realizowac te cele, zostala powolana fundacja Swiadomosci Finansowej. 182 Por. stan na r.

12 94 2. Analiza przykladowych inicjatyw z za kresu edukacji finansowej w wybranych krajach.. umozliwic wszystkim Australijezykom zwi~kszenie ich wiedzy finansowej i lepsze zarz'!dzanie przez nich srodkami pieni~znymi, skoneentrowac si~ na kwestiaeh finansowyeh i wsp6lpraeowac z rz'!dem, firmami i organizaejami spoleeznymi na terenie ealego kraju, stworzyc rnozliwosei dla wszystkich Australijczykow, aby lepiej rozumieli i zarz,!dzali ryzykiern finansowym i korzystali ze zwi~kszonej konkurencj w sektorze finansowym, wzrosla swiadomosc edukaeji finansowej i korzysci z niej wynikaj,!eyeh, stworzyc mozliwosci nauki 0 finansaeh dla Australijezykow w kazdym wieku - w szkole, w praey, otoezeniu spoleeznym, zapewnic praktyezne wsparcie edukatorom i szkolenioweom w ich praey na rzeez poprawy, jakosci i dost~pnosci irodel edukaeji finansowej. Od lipea 2008 r. funkeje fundaeji zostaly przesuni~te do Australijskiej Komisji Papierow Wartosciowyeh i Inwestyeji (ASIC). Na uwag~ z pewnosci,! zasluguje pierwszy australijski pol,!ezony program edukaeji finansowej i oszez~dnoscisaverplus 183. Ma on pomagac osobom 0 niskich doehodaeh oszez~dzac na edukaej~ swoj,!lub swoich dzieci i dodatkowo nagradzac za ten wysilek. Bank ANZ dodaje dolara do kazdego zaoszcz~dzonego dolara (an9 dollar-far-dollar), az do kwoty 1000 AUD'''. Pomaga w ten spos6b osoborn 0 niskieh doehodaeh nabrac przyzwyezajenia dlugoterminowego oszez~dzania. Niezalezne badanie wykazalo, ze 71 % uczestnik6w prograrnu Saver plus nadal eheialo konty nuowac oszcz~dzaniel Il 5. Program ten sklada si~ z trzeeh element6w: 1. dopasowanyeho szcz~ dno se i w stosunku 1 dolarza kazdy 1 dolarzaoszez~dzony, 2. edukaeji finansowej, 3. wsparcia ze strony organizaeji oferuj,!eej program. uprawnionymi do udzialu w tym programie S,! rodzice lub opiekunowie dzieeka uez~szezaj,!eego do rz'ldowej szkoly sredniej i posiadaj,!ey kart~ zdrowia wydan,! przez Centrelink, osi'!gaj,!ey zarobki z zatrudnienia w niepelnym wymiarze ezasu pracy, pracuj,!cy dorywezo lub na wlasny raehunek oraz b~d,!ey w stanie wykazac zdolnosc do oszez~dzania. Uezestnicy programu byli motywowani do osze z~dzania na eel edukacyjny. Ill) Program Saver Plus zostal stworzony przez bank ANZ r6dlo: racy-inclusionjprogramslsaver-piusl { dost~p: r.j. IllS Por. R. Russell, }. Harlim, R. Brooks, Savin9 behaviouro( past Saver Plus participants, May 2008.

13 2.5. Au stralia 95 Uczestnicy programu Saver plus wymienili nast~pujqce korzysci z nim zwiqzane l86 : kontynuacj~ oszcz~dzania, wi~kszq kontrol~ nad finansami, moiliwosc uczestnictwa dzieci w dodatkowych zaj~ciach szkolnych, moiliwosc przekazania lepszych umiej~tnosci zarzqdzania finansami dzieciom. Dzi~ki wspolpracy Caritas, Centacare oraz Commonwealth Bank of Australia, powstal program: Zarzqdzaj swoimi dochodami, zarzqdzaj swoimiyciem (Manageyourincome, Manage your life). Byl on projektem pilotazowym, zainicjowanym dla rodowitych Australijczyk6w zachodniej cz~sci New South Wales. Celem projektu bylo zapoznanie z zasadami zarzqdzania finansami tubyiczych spolecznosci lokalnych 18'. Zauwaiono, ie wlasnie w tych spolecznosciach slaby stan zdrowia i niski standard iycia Sq zwiqzane z nieprawidlowym gospodarowaniem pieni~dzmi. Program Manage your income, Manage your life koncentruje si~ na poprawie umiej~tnosci zarzqdzania pieni~dzmi przez oferowanie warsztatow i szkolen, ktore sprzyjajq zrozumieniu dzialania instytucji finansowych, a takie UCZq samodzielnosci i pewnosci w zarzqdzaniu pieni~dzmi. Rowniei TZqd Australii, a w szczegolnosci Wydzial Rodziny, Us lug Spolecznych i Spraw Krajowych, patronuje niektorym programom zwiqzanym z edukacjq finansowq. Przykladem jest Financial Management Pro9ram, ktorego celem jest zwi~kszanie niezaleinosci finansowej oraz samowystarczalnosci poszczegolnych obywateli, rodzin i spolecznosci 18 Program nie ogranicza si~ tylko do: doradztwa finansowego, pomocy w kryzysie finansowym, ale takie dostarcza informacji 0 zarzqdzaniu finansami i oszcz~dzaniu na emetytur~, znajdujqc ponadto sposoby na minimalizowanie problemu hazardu i szkoli ludzi w zarzqdzaniu srodkami pieni~inymi. Program dostarcza ubogim rodzinom i spolecznosciom, ktore Sq finansowo bezbronne (iub istnieje ryzyko, ie takimi si~ stanq), narz~dzi do zarzqdzania problemami finansowymi i pokonywania trudnosci. Celem jest rowniei umocnienie pewnosci finansowej posrod tych, ktorzy Sq najbardziej naraieni na ryzyko wykluczenia spolecznego i niekorzystnego poloienia, pomagajqc w wyrwaniu si~ z "bl~dnego kola". afena zawiera pakiet inicjatyw zarzqdzania finansami, ktore promujq korzystanie z uslug finansowych przez pomoc osobom 186 Por. R. Russell, J. Hariim, R. Brooks, Saver Plus 2008 follow-up survey results, RMIT University. May JCM/ContentDisplay.cfm&.ContentID=4667 Idost~p: r.j. 188 tr6dlo: [dost~p: 20.0l.2011r.1.

14 96 2. Analiza przyklad owych inicjatyw z zakresu ed ukacji finansowej w wybranych krajach... w unikaniu lub rozwi,!zywaniu trudnosci finansowych i osi,!ganiu samodzielnosci finansowej. W roku 2003 powstala Fundacja Banku Commonwealth maj,!ca poprawie edukacj~ finansow'! mlodziezy i autochtonicznych Australijczykow. W latach Fundacja Banku Commonwealth zainwestowala ponad 1,75 mln AUD w granty zwi,!zane z edukacj'! finansow'! (Financial Literacy Grants), przeznaczone dla australijskieh szkol srednieh 18 '. Celem programu bylo nauczenie mlodych Australijczykow zarz,!dzania pieni~dzmi. W roku 2010 program grantow zostal zakonczony, gdyz Fundacja postanowila skupic si~ na innym programie edukacji finansowej - StartSmart, ktory od momentu swojego powstania w 2007 r. dotarl do ponad 120 tys. uczniow i ieh nauczycieli z calej Australii. Sklada si~ on z dwoch CZ~SCP 9O : 1. Pro9ramu dla Szk61 Podstawowych (Primary School Pro9ram), 2. Pro9ramu dla Szk61 Srednich (Secondary School Pro9ram). Kluczowe koncepcje zawatte w Pro9ramiedla Szk6i Podstawowych S,! przedstawiane za pomoc,! interaktywnych gier. Dzi~ki temu projektowi, uczniowie mog,!"l: poznac, sk,!d si~ biorq pieni,!dze, zrozumiee wattose pieni,!dza i jego rol~, poznac zlote zasady oszcz~dzania, rozwin'lc umiej~tnosci zarz'ldzania pieni~dzmi w sytuacjach dnia codziennego. NatomiastPro9ram dlaszk6i Srednich, sklada si~ z czterech modul6w. Kaidy z nich jest realizowany w szkole w trakcie jednogodzinnej sesji. S,! to: 1. sprytne zarabianie {SmartEarnin9J - ten warsztat ma wyjasnic, dlaczego plad si~ podatki, jaka jest roiniea mi~dzy pracq dorywcz'l a pracq na cz~sc etatu oraz na czym polega progresywny system podatkowy, 2. sprytne oszcz~dzanie {SmartSavin9J - w ramach tego modulu uczniowie poznaj'l roine rodzaje rachunkow bankowych oru proste zasady o s zcz~dzania, 3. sprytne wydawanie (SmartSpendin9J - w tej cz~sci uczniowie poznaj'l zlote zasady oszcz~dzania i na co naleiy zwrocic uwag~ ubiegaj,!c s i~ 0 kredyt; zapoznaj'! si~ z r6inie'l mi~dzy racjonalnym a emocjonalnym dokonywaniem zakupow, 4. sprytne inwestowanie (Smartlnvestin9J - w ramach tego modulu przybliiana jest specyfika inwestycji. 189 Zr6dlo: aspx [dost~p : r.j. 190 Zr6dlo: r. J. 191 Zr6dlo: rdostt:p: r.j.

15 2.S. Australia 97 Na uwag'l zasluguje rowniez forma edukacji swiadczona przez Australijsk,! Cield~ Papierow Wartosciowych (Australian Securities Exchange - ASX)19Z. Na jej stronie intemetowej mozna si~ dowiedziec nie tylko, jak inwestowac w akcje, ale takze S,! tarn wyjasnione podstawowe poj~cia zwi'!zane z inwestycjami na rynku finansowym. Wiedza ta jest przekazywana w formie darmowych kursow on-line. Kursy S,! podzielone tematycznie na nast~puj'lce grupyl91: akcje, odsetki, papiery wartosciowe, por~czenia i raty, opcje, kontrakty CFD notowane na ASX, kontrakty futures. Tematyka jest prezentowana w prosty i zrozumialy sposob. Osoby zainteresowane mog'l poszerzyc sw'! wiedz~ ze wszystkich oferowanych tematow, jak tei; wybrac okreslony obszar zainteresowania i skupic si~ wyl'lcznie na nim. Do prezentacji sol dol'iczone takze interaktywne cwiczenia i dzialania, aby moc sprawdzic nabyt'l wiedz~. W dzialalnosci edukacyjnej na rynku ubezpieczeniowym wyroznia si~ Instytut Ubezpieczen i Finansow Australii i Nowej Zelandii (The Australian and New Zealand Institute of Insurance and Finance), ktory jest wiod,!cym dostawc'l edukacyjnych uslug ubezpieczeniowych i finansowych". Instytut ksztalci, szkoli i swiadczy profesjonalne uslugi z branzy uslug finansowych w Australii, Nowej Zelandii, regionie Azji i Pacyfiku. wszystkie kursy s,! akredytowane zgodnie z Australijskimi ramami kwalifikacji i ciesz'! si~ mi~dzynarodowym uznaniem. Instytut utrzymuje kontakty z Charles SturtUniversity (CSU), Deakin University, Massey University i University of Technology w Sydney (UTS), aby zapewnic, ze czlonkowie Instytutu prowadz'! zaj~cia z ubezpieczen na poziomie uniwersyteckim r6dlo: hrrp:llwww.asx.com.aulrcsources/education/classes/online.htmldoste;p: r.1. 19] Ibidem r6dlo: Idost~p: r.j.

16 98 2. Analiza przykladowyeh inicjatyw z zakresu edukaeji finansowej w wybranych krajach Inicjatywy umozliwiaj'lce rozwi'lzywanie problem6w os6b nadmiernie zadtuzonych Programy zwi'lzane z rozwi'lzywaniem problemow osob nadmiernie zadluzonych w Australii S'l tworzone przez wladze, instytucje non profit oraz instytucje komercyjne. w wyniku wspolpracy Barnardos i banku HSBC, powstal Barnardos'" and HSBC Financial Literacy Project, ktory m ial skupic si~ na filantropii w promowaniu swiadomosci finansowej196. Projekt zostal uruchomiony w marcu 2006 r. i byl skierowany w szczegolnosci do rodzin borykaj'lcych si~ z zadluieniem lub maj'lcych sklonnosci do nadmiernego zadluzania si~ oraz takich, w ktorych dlug zagraza dobrobytowi dzieci. Projekt sklada si~ z nast~puj'lcych komponentow: Celebration planner -program oszcz~dnosciowy pomagaj'lcy rodzinom sprosta': presji finansowej w czasie Bozego Narodzenia lub innych uroczystosci, wakacji i kosztow powrotu do szkoly po wakacjach, Fast TracK - splaty zadluzenia i programu pomocy, edukacyjnych szkolen dla pracownikow firmy Barnardos korzystaj'lcych z programu, strony imernerowej - jako zrodla informacji dla pracownikow pomagaj'lcych rodzinom. Rowniez National Australia Bank (NAB)'97 aktywnie wl'lczyl si~ w inicjatywy zwi'lzane z rozwi'lzywaniem problemow osob nadmiemie zadluionych 198 W kwietniu 2006 r. NAB oglosil inwestycj~ w wysokosci 30 mln AUD na rozwoj programow non profit zwi'lzanych z mikrofinansami, aby pomoc osobom 0 niskich dochodach uzyska': dost~p do tanich kredytow i ubezpieczen. NAB oferuje tahe pozyczki mikroprzedsi~biorstwom, by wesprze': wlascicieli firm 0 niskich dochodach, ktorzy maj'l niewielki lub nie maj'l wcale moiliwosci dost~pu do przyst~pnego kredytu lub pozyczki. Program ten zostal zainicjowany w marcu 2007 r., a w ramach jego aktywizacji udzielono jui ponad 70 pozyczek 0 wartosci 1,1 mln AUD. 195 Bamardos to instytueja charytatywna. ktora ismieje w Australii ponad 120 1at. Zadaniem jej jest budowanie relacji mi~dzy dziecmi, mlodziez<t. ich rodzinami i spoleczenstwem. 196 Zr6dlo: [do st~p: r.j. 197 National Australia Bank (NAB) jest jedn<t z najwi~kszych instyrucji finansowych i bank6w w Australii pod wzg l ~dem kapitalizacji rynkowej i klient6w. NAB zajmowal w 200ar. 17. miejsce w rankingu najwi~ksz y c h bank6w na swiecie. mierzonych kapitalizacj<t rynkow'l. 198 t.rmio: I dost~p: r. 1.

17 2.S. Australia 99 Wspolny program banku ANZ i instytucji charytatywnej Brotherhood of St Laurence 19 ' - Pro9ressLoans- to program, ktory pozwala osobom 0 niskich dochodach z ograniczonym dost~pem do glownych :trodel kredyt6w, zaci'lgn'le niewielkie poiyczki na niezb~dne artykuly gospodarstwa domowego'oo. Program ten umoiliwia osobom mieszkaj'lcym w Victorii, w poludniowo-wschodniej cz~sci Australii, dost~p do pozyczek od 500 do 3000 AUD, aby moc zaplacic za podstawowe artykuly gospodarstwa domowego. Program Pro9ress Loans zostal uruchomiony w maju 2006 r. w odpowiedzi na zlecone badania ANZ, prowadzone przez Chant Link and Associates, dotycz'lce poziomu wykluczenia finansowego w Australii. Badania wykazaly, ie wielu Australijczykow walczy 0 dost~p do odpowiednio tanich, uczciwych i bezpiecznych uslug finansowych. Post~p w programie Pro9ress Loans byl zwienczeniem ponad 18 miesi~cy konsultacji i prac rozwojowych w celu zapewnienia spelnienia potrzeb os ob 0 niskich dochodach. Program Progress Loans mial: bye dost~pny dla uprawnionych odbiorcow z przejrzystymi oplatami i kosztami, bye finansowo oplacalnym w dluiszej perspektywie, skutecznie dotrzee do jak najwi~kszej rzeszy uprawnionych odbiorcow, budowae poczucie godnosci i zaufania wsrod uprawnionych odbiorcow. Uprawnionymi do korzystania z programu Progress Loans byly osoby posiadaj'lce kart~ opieki zdrowotnej lub kart~ emery ta, wydawane przez Centrelink, miee stale miejsce zamieszkania przez okres dluzszy nii szese miesi~cy i nie zalegac z podstawowymi oplatami Inicjatywy promuj'lce ptatnosci bezgotowkowe Warto przyjrzee si~ statystykom dotycz'lcym platnosci w Australii, by miee dokladniejszy obraz sytuacji 201 Australijczycy rezygnuj'l z platnosci gotowkowych i czekowych. wybieraj'lc cz~sciej elektroniczne formy platnosci. 199 Brotherhood of St. Laurenee jest instytuej<\ eharytatywn<\ z siedzib<\ w Melbourne, Victoria. Australia. loo 2 r6dlo: bout-usjcorporate-res pons ibil i ty leommu n itylfi nane ial-} i reraey-inc1usion / programs /progress - l o an s/ ldosr~p: r.!. 201 '1.r6dlo: http: // pea.eom.a u /AR2008 / industry_payment_statistics.htmldost~p: r.1.

18 Analiza przykladowych inicjatyw z za kresu ed ukacji fl nansowej w w ybranych krajach... W lataeh liezba zakupow dokonanyeh przy uiyciu kart debetowyeh, obslugiwanyeh przez system FTPOS'02, wzrosla 0 ponad 66%, natomiast przy uiyciu kart kredytowyeh - 027%. Karty kredytowe zazwyezaj byly uiywane przy transakcjach 0 wi~kszych kwotach. W analizowanym okresie stopniowo obniiala si~ liczba uiywanych czekow. /ednak badania wskazuj'l, ie ezeki s'l nadal populamym srodkiem platniczym w firmaeh, natomiast eoraz rzadziej korzystaj'l z nieh konsumenci, zwlaszeza mlodzi, ktorzy preferuj'l inne formy platnosci bezgotowkowyeh. Po raz pierwszy w 2008 r. l'lezna liczba poleeer\. zaplaty (2 mln) przekroezyla!'iezn'lliezb~ ezekow (1,5mln) przetwarzanyeh kaidego dnia roboezego. Natomiast ealkowita Iiezba bezposrednich platnosci kartami kredytowymi wzrosla 05% w ci'lgu 2008 roku. W Iistopadzie 2007 r. APCA'Ol wraz z innymi ezlonkami ICPAC 'O< opraeowaly tzw. Zasady SamorzQdnosci Systemu Platnosci (Principles o(payments System Self-Covernance). Zgodnie z nimi powstaly wytyezne w sprawie poprawy systemu platnosci'os: 1. Wdroienie reform w odniesieniu do funkejonowania sieci bankomat6w - reformy maj'l zwi~kszye konkureneyjnose i innowaeyjnose w uslugaeh bankomatowyeh w wyniku zapewnienia sprawiedliwego dost~pu do ich sieei. 2. Bezposrednie obciclzenia - zgodnie z nowymi ustaleniami, system prowizji bankomatow zostanie zast'lpiony bezposrednim obci'lieniem (direct charging) przez wlasciciela bankomatu; nowe zasady zostaly opraeowane przez APCA, aby zapewnie, ie kwota bezposrednieh oplat jest ujawniana posiadaezowi karty i wyrainie widoezna na ekranie bankomatu; oplata musi bye rowniei pokazana w takim przedziale ezasu, ktory pozwala posiadaezowi karty zrezygnowae z transakeji, gdy nie ehee on ponosie oplat. 202 Terminale EFTPOS to przede wszystkim termina.ie platnicze - urz-ldzenia pozwalaj-lce na akcepta cj~ kart platniczych w placowkach handlowo-uslugowych. 20] APCA - Australian Payments CLearing Association - jest g16wni\ samoregulacyjncl instytucj'l platnosci. posiadaji\c'l okolo 80 czlonk6w, w tym banki, kasy kredytowe. Bank Rezerwy i inneorganizacje platnicze, uczestnicz<lcych wpi~ciu systemach rozliczania platnosci. Systerny te obejmujil rn.in. czeki. polecenia zaplaty i bezposrednie kredyty (directcredi[s), karty platnicze (EFTPOS &.ATM), platnosci 0 wysokiej wartosci (z rozliczeniami w czasie rzeczywistym) orolz handel i dystrybucj~ banknotow i monet mi~dzy bankami. 204 International Council of Payment Association Chief Executives - ICPACE - obejmuje przedsrawicieli stowarzyszen piarnosci z. Australii. Kanady, lrlandii, Republiki Poludniowej Afryki i Wielkiej Brytanii oraz Europejskiej Rady ds. Platnosci. Zostala zalozona w 2004r. w (elu zapewnienia efektywnego forum zwiclzanego z platnosciami krajowymi w celu wymiany informacji i "bycia" na biez<\co z mi~dzynarodowymi tendencjami rozwoju system6w platniczych. ICPACE zwoluje sifi corocznie - ostatnie sporkanie odbylo sifi w lrlandii w sierpniu Zrodlo: fdos t~p: r.j.

19 2.6. Republika Fede ra lna Niemiec (Niemcy) t'lczenie globalnej migracji w chipie - Program Platnosci Chipowych dla Australii zostal stworzony w styczniu 2008 r. z udzialem 21 podmiot6w, w sklad kt6rych weszly: instytucje finansowe, duzi detalisci i mi~dzynarodowe organizacje, b~d'lce wydawcami kart bankomatowych. Program zapewnia szerok'l koordynacj~ i infrastruktur~ umozliwiaj'lc'l migracj~ z paska magnetycznego na kart~ chipow'l. 4. Pomoc klientom przy dokonaniu zmiany rachunku - APCA wsp61pracuje z Ministerstwem Skarbu w sprawie wprowadzenia ulatwien zwi'lzanych z przenoszeniem rachunk6w. Celem jest zwi~kszenie konkurencji, ulatwienie konsumentom ustanowienia ponownych stalych platnosci, w tym polecenia zaplaty i um6w kredytowych, gdy przenosz'l swe konto transakcyjne do innej instytucji finansowej; od listopada 2008r., dotychczasowa instytucja finansowa musi dostarczyc klientowi list~ polecen zaplaty i aktywnosci platniczych na koncie w ci'lgu ostatnich 13 mies i~ c y, a nowa lista musi bye przygotowana do wsparcia go i ponownego ustanowienie tych uzgodnien na nowym koncie Republika Federalna Niemiec (Niemcy) Radoslaw Kitala Republik~ Federaln'l Niemiec zamieszkuje, wedlug danych, mieszkanc6w 2 " z czego 81,1 % mieszka w miastach. Jest to zatem najwi<:kszy pod wzgl~d em liczby ludnosci kraj czlonkowski Unii Europejskiej. Niemcy stanowi'l 91,8% ludnosci, pozostale 8,2% to obcokrajowcy - gl6wnie "furcy, Wlosi, Serbowie, Grecy, Polacy, Romowie. Struktura demograficzna ludnosci Niemiec wplywa niew'ltpliwie na poziom wykluczenia finansowego. Podczas analizy problemu warto przytoczyc podstawowe informacje na temat gospodarki Niemiec - PKP per capita (2009) wynioslo 359S0,00USD"'. Bezrobocie ksztaltowalo s i~ w sierpniu 2010 r. na poziomie 6,8%"'. Nalei y r6wniei podkreslic, 206 Dane na koniec 2009r.; DerF"tsherWeltalmanach2011 Za hlen DatenFakten, FisherTaschenbuch Verlag, Frankfurt am Main, 2010, s Dane z 2009 r.: World E con o micoutl o okdat a base ~October 2010, International Monetary Fund, dane dost~ pn e Da stronie: [ dos t~p: r.I. 208 l r6d 10: bezrobocie/wiadomosci/artykullrekordowe;bezrobocie;w;eurolandzie.239.0, html [ dost~p : r.].

20 13 Metody pomiaru LGD dla kredyt6w detalicznych Anna Matuszyk Szkola GI6wna Handlowa w Warszawie Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowcgo od kilku lat prowadzi prace nad ujcdnoliccmem regujaeji nadzorezyeh, dotyez'lcych adckwatnosci kapitalowej bank6w, kt6re prowadz~ dzialalnosc w skali mi~dzynarodowej). Efektem tego bylo opublikowanie w czerwcu 2004 roku dokumentu pod nazwlj Nowa Umowa Kapitalowa, zwana takie "Basel H." Umowa ta, (nowelizowana w listopadzie 2005 roku i w ezerweu 2006 roku), szczegolowo okresla metodologi~ pomiaru adckwatnosei kapitalowej oraz minimalne standardy przewidziane dla nadzoru bankowcgo. Podstawowym celem pfzy.i~tych rozwiljzan jest wzmocnienie solidnosci i stabilnosci mi~dzynarodowego systemu bankowcgo. Zapisy Basel II zostaty przekszta!cone w prawo obowiljzujljce wc wszystkich panstwach poprzez: i nr 48/2006 (2006/48/EC) oraz i nr 49/2006 (2006/49/EC), zwane Iqcznie Capital Requirements Directive (C RD). Dla polskiego systemu prawnego, Nowa Umowa Kapitalowa (NUK) oraz dyrektywy CRD zostaly transponowane przez Uchwaly: z dnia 17 grudnia 2008 roku (Uchwala nr 380/2008) oraz 10 marca roku (Uchwala nr 76/2010). Pomi9dzy NUK a CRD istniej'l roinice ', ktore wynikajlj zarowno z odmiennosci statusu prawnego obydwu dokumentow (decyzje Komitetu Bazylejskiego ds. Nadzoru Bankowego majq jedynie status dobrowolnych porozumien pomi ~dzy uczcstnikami tego grcmium, przy czym nie wszystkie panstwa - cz!onkowie UE Sq reprczcntowane w Komiteeie Bazylejskim), jak tei z dljienia ku dostosowaniu regulacji europejskich do speeyfiki rynku finansowego Unii Europejskiej. Poniewai prawnie wiljiljee dla Polski postanowienia znajduj'l si, w dyrektywaeh UE, wszelkie odmiennosei pomi~dzy NUK a CRD b ~dq interpretowanc na korzysc zapis6w CRD'. Loss Given Default (LGD) jest odsetkiem ekspozyeji powstalej w ehwili niewykonania zobowi'lzania. Modelowanic LGD stalo s i ~ wain'l operacj'l w ostatnich kilku la