STUDIA PRAWNICZE Prawo i proces karny skarbowy Leszek Wilk Jarosław Zagrodnik C.H.BECK
STUDIA PRAWNICZE Prawo i proces karny skarbowy
W sprzedaży: A. Marek PRAWO KARNE, wyd. 10 Studia Prawnicze F. Prusak POSTĘPOWANIE KARNE SKARBOWE Podręczniki Prawnicze L. Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 18 Podręczniki Prawnicze J. Grajewski PRAWO KARNE PROCEOWE. CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 3 Podręczniki Prawnicze J. Grajewski PRZEBIEG PROCESU KARNEGO, wyd. 5 Podręczniki Prawnicze KODEKS KARNY SKARBOWY, wyd. 23 Twoje Prawo www.ksiegarnia.beck.pl
Prawo i proces karny skarbowy Autorzy prof. dr hab. Leszek Wilk Wyższa Szkoła Finansów i Prawa w Bielsku-Białej dr hab. Jarosław Zagrodnik Uniwersytet Śląski w Katowicach 2. wydanie poprawione i uzupełnione WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2015
Propozycja cytowania: L. Wilk, J. Zagrodnik, Prawo i proces karny skarbowy, Nb. 88, Warszawa 2015 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2015 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN 978-83-255-5586-3 ISBN e-book 978-83-255-5587-0
Przedmowa Prezentowane opracowanie zawiera systematyczne i kompleksowe omówienie problematyki prawnomaterialnej oraz procesowej polskiego prawa karnego skarbowego. Ma ono układ charakterystyczny dla podręczników prawa i postępowania karnego ze specyfiką wynikającą z charakteru prawa karnego skarbowego, będącego dyscypliną z pogranicza karnistyki i finansów. Materiał podzielono na dwie części: materialną i procesową. Zamierzeniem autorów było przede wszystkim uporządkowanie problemów naukowych współczesnego prawa karnego skarbowego, ze szczególnym podkreśleniem i omówieniem tych, które są specyficzne dla tej dziedziny i powstają na tle jej autonomicznych rozwiązań i konstrukcji prawnych oraz na tle jej powiązań z innymi gałęziami prawa. Opracowanie pozwala na skonfrontowanie zawartych w nim poglądów, które wyrażone zostały w już istniejących podręcznikach i pozostałej literaturze prawa karnego skarbowego, co powinno sprzyjać bardziej wszechstronnemu poznawaniu tej dyscypliny o rosnącym znaczeniu społeczno-ekonomicznym. Niniejsze wydanie książki jest rozszerzone i znacznie zmienione, zwłaszcza w części dotyczącej procesu karnego skarbowego, w której zostały wyłuszczone i poddane całościowej analizie gruntowne zmiany procedury karnej skarbowej wynikające z nowelizacji Kodeksu postępowania karnego oraz Kodeksu karnego skarbowego z 27.9.2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247). W części dotyczącej materialnego prawa karnego skarbowego zmiany i uzupełnienia wiążą się przede wszystkim z modyfikacjami przepisów prawa finansowego, które dopełniają ustawowe opisy czynów zabronionych zawarte w Kodeksie karnym skarbowym. W oddawanym do rąk Czytelnika wydaniu uwzględnione zostały również najnowsze orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego, a ponadto zaktualizowany został wykaz literatury przedmiotu. Opracowanie adresowane jest przede wszystkim do studentów prawa, administracji i przedsiębiorczości, a także aplikantów sądowych, prokuratorskich, adwokackich i radcowskich. Zamysłem autorów było przedstawienie zagadnień z zakresu prawa karnego skarbowego, a zwłaszcza procesu karnego skarbowego oraz wyjaśnienie znaczenia i istoty poszczególnych konstruk-
VI Przedmowa cji i rozwiązań normatywnych w taki sposób, aby umożliwić poznanie i zrozumienie tytułowej problematyki bez konieczności sięgania do podręczników prawa i procesu karnego. Autorzy mają nadzieję, że ze względu na szeroką i szczegółową prezentację problematyki prawa i procesu karnego skarbowego niniejsze opracowanie znajdzie również zainteresowanie i okaże się przydatne dla praktyków, a także pracowników nauki. Katowice, październik 2014 r. Leszek Wilk Jarosław Zagrodnik
Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... V XVII Część I. Materialne prawo karne skarbowe. Część ogólna... 1 Rozdział I. Wprowadzenie do prawa karnego skarbowego... 3 1. Pojęcie prawa karnego skarbowego i jego podział... 4 2. Cechy charakterystyczne prawa karnego skarbowego... 8 I. Przedmiot ochrony... 8 II. Autonomia... 9 III. Subsydiarność wobec prawa finansowego... 10 IV. Blankietowa technika legislacyjna... 11 V. Hermetyczny charakter... 12 VI. Priorytet celu egzekucyjnego przed represją... 13 3. Funkcje prawa karnego skarbowego... 14 4. Podstawowe zasady prawa karnego skarbowego... 16 5. Zarys historycznej ewolucji prawa karnego skarbowego... 18 6. Źródła prawa karnego skarbowego... 22 7. Zagadnienia wykładni... 25 8. Zasięg obowiązywania prawa karnego skarbowego w czasie i w miejscu... 26 Rozdział II. Zasady odpowiedzialności karnej skarbowej... 32 1. Pojęcie odpowiedzialności karnej skarbowej... 34 2. Odpowiedzialność posiłkowa... 36 3. Odpowiedzialność za zwrot korzyści majątkowej... 38 4. Dwupodział czynów zabronionych na przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe... 40 5. Kryteria kontrawencjonalizacji... 41 I. Ustawowy próg... 41 II. Wypadek mniejszej wagi... 41 6. Elementy struktury przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego... 42 I. Czyn... 42 II. Społeczna szkodliwość... 44 III. Ustawowe znamiona... 46 1. Przedmiot ochrony... 46 2. Podmiot... 47
VIII Spis treści 3. Strona przedmiotowa... 50 4. Strona podmiotowa... 51 IV. Bezprawność... 53 V. Wina... 54 7. Wyłączenie odpowiedzialności karnej skarbowej... 56 I. Okoliczności wyłączające byt przestępstwa lub wykroczenia skarbowego... 56 1. Brak czynu... 56 2. Znikomość społecznej szkodliwości... 57 3. Okoliczności wyłączające bezprawność... 59 3.1. Brak obrony koniecznej... 62 3.2. Brak stanu wyższej konieczności... 62 3.3. Kontratyp eksperymentu technicznego lub ekonomicznego... 65 4. Okoliczności wyłączające winę... 66 4.1. Nieletniość... 66 4.2. Niepoczytalność... 67 4.3. Rodzaje i funkcje błędu... 69 4.4. Problem pozaustawowych okoliczności wyłączających winę... 73 II. Okoliczności wyłączające karalność przestępstwa lub wykroczenia skarbowego... 75 1. Czynny żal jako autonomiczna konstrukcja prawa karnego skarbowego... 75 2. Czynny żal recypowany z Kodeksu karnego... 80 8. Formy stadialne w prawie karnym skarbowym... 82 9. Formy zjawiskowe w prawie karnym skarbowym... 86 I. Formy sprawcze... 87 II. Formy niesprawcze... 92 III. Odpowiedzialność za działanie w cudzym interesie... 93 IV. Odpowiedzialność za brak nadzoru... 98 10. Zbieg czynów i zbieg przepisów... 100 I. Rzeczywisty zbieg przestępstw i wykroczeń skarbowych... 100 II. Pozorny zbieg przestępstw i wykroczeń skarbowych... 103 III. Rzeczywisty (kumulatywny) zbieg przepisów prawa karnego skarbowego... 105 IV. Pozorny zbieg przepisów prawa karnego skarbowego... 108 V. Tak zwany idealny zbieg przepisów prawa karnego skarbowego i prawa karnego powszechnego... 109 Rozdział III. System środków penalnych prawa karnego skarbowego... 112 1. Racjonalizacja reakcji karnej skarbowej... 114 I. Priorytet represji majątkowej i celu egzekucyjno-kompensacyjnego... 114 II. Retrybucja (odpłata)... 120 III. Prewencja... 122
Spis treści IX 2. Struktura systemu środków reakcji karnej skarbowej... 124 3. Kary... 126 I. Kara grzywny... 126 II. Kara ograniczenia wolności... 130 III. Kara pozbawienia wolności... 132 4. Środki karne... 134 I. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności... 135 II. Przepadek przedmiotów... 141 III. Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów... 147 IV. Przepadek korzyści majątkowej... 148 V. Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej... 151 VI. Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska... 151 VII. Podanie wyroku do publicznej wiadomości... 153 VIII. Pozbawienie praw publicznych... 154 5. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie... 155 6. Środki zabezpieczające... 160 7. Wymiar kary za przestępstwa i wykroczenia skarbowe... 167 I. Ustawowy i sądowy wymiar kary... 167 II. Zasady sądowego wymiaru kary... 167 III. Dyrektywy sądowego wymiaru kary... 168 IV. Nadzwyczajny wymiar kary... 171 1. Nadzwyczajne złagodzenie kary... 171 2. Nadzwyczajne obostrzenie kary... 173 8. Odstąpienie od wymierzenia kary... 178 9. Przedawnienie... 179 10. Zatarcie skazania... 184 11. Ułaskawienie, amnestia, abolicja... 186 Część II. Materialne prawo karne skarbowe. Część szczególna... 195 Rozdział I. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji... 199 1. Charakterystyka ogólna... 201 2. Wybrane typizacje... 205 I. Uchylanie się od opodatkowania (art. 54 KKS)... 205 II. Firmanctwo (art. 55 KKS)... 208 III. Oszustwo w deklaracji podatkowej (art. 56 1 3 KKS)... 210 IV. Wyłudzenie nienależnego zwrotu podatku lub nadpłaty (art. 76 KKS)... 212 V. Niewypełnienie obowiązków przez płatnika lub inkasenta (art. 77 KKS)... 214
X Spis treści Rozdział II. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami... 217 1. Charakterystyka ogólna... 218 2. Wybrane typizacje... 219 I. Wyłudzenie pozwolenia lub innego dokumentu celnego (art. 85 KKS)... 220 II. Przemyt celny (art. 86 KKS)... 222 III. Oszustwo celne (art. 87 KKS)... 224 Rozdział III. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obrotowi dewizowemu... 226 1. Charakterystyka ogólna... 227 2. Wybrane typizacje... 232 I. Wyłudzenie zezwolenia dewizowego (art. 97 KKS)... 232 II. Nielegalna działalność kantorowa (art. 106d KKS)... 234 III. Niezgłoszenie przywozu do kraju lub wywozu za granicę wartości dewizowych (art. 106f KKS)... 237 Rozdział IV. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko organizacji gier hazardowych... 238 1. Charakterystyka ogólna... 239 2. Wybrana typizacja nielegalne urządzanie lub prowadzenie gier i zakładów oraz nielegalne uczestnictwo w zagranicznej grze lub zakładzie (art. 107 KKS)... 240 Część III. Proces karny skarbowy... 249 Rozdział I. Zagadnienia wstępne... 251 1. Pojęcie i przedmiot procesu karnego skarbowego... 252 2. Cel procesu karnego skarbowego... 255 3. Pojęcie i źródła procesowego prawa karnego skarbowego... 260 4. Zakres obowiązywania procesowego prawa karnego skarbowego... 265 5. Odmiany procesu karnego skarbowego założenia konstrukcyjne postępowań szczególnych... 267 Rozdział II. Zasady procesu karnego skarbowego... 275 1. Pojęcie, funkcje i podział zasad procesu karnego skarbowego... 278 2. Zasady związane z wszczęciem procesu karnego skarbowego... 282 I. Zasada ścigania z urzędu... 282 II. Zasada legalizmu... 283 III. Zasada skargowości... 288 3. Zasady dotyczące postępowania dowodowego... 292 I. Zasada prawdy... 292 II. Zasada bezpośredniości... 294 III. Zasada koncentracji materiału dowodowego... 296 IV. Zasada swobodnej oceny dowodów... 297
Spis treści XI 4. Zasady dotyczące formy oraz sposobu prowadzenia procesu... 299 I. Zasada kontradyktoryjności... 299 II. Zasada jawności... 305 III. Zasada rzetelnego procesu... 309 IV. Zasada ustności... 312 V. Zasada kontroli... 314 5. Zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie karnym skarbowym... 316 I. Zasada domniemania niewinności... 316 II. Zasada prawa do obrony... 319 Rozdział III. Przesłanki procesowe... 322 1. Pojęcie i klasyfikacja przesłanek procesowych... 323 2. Poszczególne przesłanki procesowe... 328 I. Podsądność sprawy karnej skarbowej... 328 II. Właściwość sądu... 333 III. Skarga... 334 IV. Istnienie stron procesowych... 335 V. Prawomocność materialna... 336 VI. Zawisłość sprawy... 336 VII. Przedawnienie... 338 VIII. Abolicja... 339 IX. Przesłanki o charakterze materialnym określone w art. 17 1 pkt 1 4 KPK... 339 Rozdział IV. Uczestnicy procesu karnego skarbowego... 341 1. Pojęcie uczestnika procesu karnego skarbowego... 344 2. Organy procesowe... 344 I. Pojęcie i podział organów procesowych... 344 II. Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze... 345 1. Charakterystyka organów prowadzących postępowanie przygotowawcze... 345 2. Właściwość organów postępowania przygotowawczego... 352 2.1. Właściwość rzeczowa finansowych organów postępowania przygotowawczego... 353 2.2. Właściwość rzeczowa niefinansowych organów postępowania przygotowawczego... 354 2.3. Właściwość szczególna organów postępowania przygotowawczego... 357 2.4. Spór o właściwość między organami postępowania przygotowawczego... 358 III. Sądy... 360 1. Uwagi wstępne... 360 2. Właściwość sądu... 361 3. Badanie właściwości oraz spory o właściwość sądu... 368 4. Składy orzekające sądu... 369
XII Spis treści IV. Referendarze sądowi... 370 V. Wyłączenie organu prowadzącego proces karny skarbowy... 372 3. Strony procesowe... 375 I. Pojęcie strony i rodzaje stron procesowych... 375 II. Oskarżyciel publiczny... 378 III. Oskarżony... 382 IV. Interwenient... 388 V. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej... 395 VI. Podmiot odpowiedzialny za zwrot korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa skarbowego... 401 4. Przedstawiciele procesowi stron... 404 I. Uwagi wstępne... 404 II. Przedstawiciel ustawowy... 404 III. Obrońca... 406 IV. Pełnomocnik... 412 5. Rzecznicy interesu społecznego... 418 6. Pomocnicy procesowi... 419 7. Osobowe źródła dowodowe... 420 8. Pozostali uczestnicy procesowi... 420 Rozdział V. Czynności procesowe... 421 1. Pojęcie i rodzaje czynności procesowych... 422 2. Porządek czynności procesowych... 427 3. Terminy procesowe... 429 4. Decyzje procesowe... 433 5. Polecenia... 440 6. Narada i głosowanie nad orzeczeniem... 441 7. Prawomocność orzeczeń... 443 8. Protokoły i inne formy utrwalania czynności procesowych... 445 9. Doręczenia... 447 10. Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów... 451 Rozdział VI. Dowody... 455 1. Pojęcie i klasyfikacja dowodów... 458 2. Zakazy dowodowe... 459 I. Uwagi wstępne... 459 II. Zakazy dowodzenia... 460 1. Zakazy dowodzenia oznaczonej tezy dowodowej... 460 2. Zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu... 461 2.1. Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu... 461 2.2. Względne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu... 462 III. Zakazy stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia... 466 IV. Zakazy wykorzystania dowodów... 467 3. Dowodzenie... 469 I. Uwagi wstępne... 469
Spis treści XIII II. Przedmiot dowodzenia... 470 III. Uprawdopodobnienie... 472 IV. Prawny obowiązek dowodzenia i ciężar dowodowy... 473 V. Wprowadzenie dowodów do procesu... 476 1. Wprowadzenie dowodów do procesu z urzędu... 476 2. Wprowadzenie dowodów do procesu na wniosek... 477 VI. Czynności przeprowadzenia dowodów... 480 VII. Ocena dowodów i dokonywanie ustaleń faktycznych... 484 4. Poszczególne źródła i środki dowodowe... 485 I. Oskarżony oraz podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej i ich wyjaśnienia... 485 II. Świadek i jego zeznania... 488 III. Biegły i jego opinia... 492 IV. Dokument i jego treść... 497 V. Dowód rzeczowy i jego właściwości... 498 VI. Eksperyment procesowy i jego wyniki... 499 VII. Wywiad środowiskowy... 500 Rozdział VII. Środki przymusu... 502 1. Pojęcie i klasyfikacja środków przymusu... 503 2. Zatrzymanie... 506 3. Środki zapobiegawcze... 510 I. Ogólna charakterystyka... 510 II. Tymczasowe aresztowanie... 518 III. Nieizolacyjne środki zapobiegawcze... 524 4. Kary porządkowe... 527 5. Przymusowe wykonanie czynności procesowych... 531 6. Zabezpieczenie majątkowe... 536 Rozdział VIII. Postępowanie przygotowawcze... 541 1. Model postępowania przygotowawczego... 543 2. Zadania postępowania przygotowawczego... 547 3. Strony i ich przedstawiciele w postępowaniu przygotowawczym... 550 4. Formy postępowania przygotowawczego... 555 I. Uwagi ogólne... 555 II. Śledztwo... 557 III. Dochodzenie... 561 5. Przebieg postępowania przygotowawczego... 563 I. Wszczęcie i odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego.. 563 II. Instytucja przedstawienia zarzutów... 576 III. Zakończenie śledztwa lub dochodzenia... 581 6. Kontrola postępowania w stadium przygotowawczym... 589 I. Nadzór nad śledztwem lub dochodzeniem... 590 II. Kontrola prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania przygotowawczego... 593 III. Kontrola postępowania przygotowawczego na wniosek... 595 7. Zasadnicza skarga karna... 599
XIV Spis treści Rozdział IX. Postępowanie główne... 610 1. Uwagi wstępne... 612 2. Postępowanie sądowe przed rozprawą główną... 613 I. Kontrola warunków formalnych aktu oskarżenia... 614 II. Wstępne badanie sprawy... 618 III. Czynności związane z organizacją rozprawy głównej... 627 3. Rozprawa główna... 629 I. Uwagi wstępne... 629 II. Część wstępna rozprawy głównej... 633 III. Przewód sądowy... 639 1. Przedstawienie zarzutów oskarżenia... 640 2. Wyjaśnienia oskarżonego i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej... 641 3. Dalsze postępowanie dowodowe... 645 4. Zamknięcie przewodu sądowego... 653 IV. Przemówienia stron... 653 V. Wyrokowanie... 655 4. Czynności końcowe w sądzie I instancji... 662 Rozdział X. Postępowania szczególne... 665 1. Postępowanie mandatowe... 667 I. Ogólna charakterystyka... 667 II. Przesłanki postępowania mandatowego... 668 III. Przebieg postępowania mandatowego. Rodzaje mandatów karnych... 671 IV. Uchylenie prawomocnego mandatu karnego... 674 2. Postępowanie w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności... 678 I. Ogólna charakterystyka... 678 II. Faza negocjacyjna postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności... 679 1. Wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności... 679 2. Negocjacje finansowego organu postępowania przygotowawczego ze sprawcą w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności... 687 III. Faza sądowa postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności... 694 3. Postępowanie nakazowe... 699 4. Postępowanie w stosunku do nieobecnych... 703 I. Uwagi ogólne... 703 II. Przesłanki postępowania w stosunku do nieobecnych... 704 III. Przebieg postępowania w stosunku do nieobecnych... 706 IV. Kontrola wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych... 708
Spis treści XV Rozdział XI. Postępowanie odwoławcze... 710 1. Uwagi ogólne... 712 2. Problematyka ogólna środków odwoławczych... 714 I. Uwagi wstępne... 714 II. Dopuszczalność środka odwoławczego... 715 III. Wymagania formalne skargi odwoławczej... 718 IV. Cofnięcie środka odwoławczego... 722 V. Względne przyczyny odwoławcze... 723 VI. Zakres kontroli odwoławczej... 724 1. Granice środka odwoławczego... 725 2. Kierunek środka odwoławczego... 726 3. Reguły ne peius... 729 4. Bezwzględne przyczyny odwoławcze... 730 4.1. Bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia... 731 4.2. Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia... 734 4.3. Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu... 736 VII. Orzekanie w instancji odwoławczej co do oskarżonego lub podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo, co do których nie wniesiono środka odwoławczego... 736 VIII. Ograniczenie rozpoznania środka odwoławczego... 737 IX. Rozstrzygnięcia organu odwoławczego... 738 X. Postępowanie ponowne... 741 3. Postępowanie apelacyjne... 743 I. Uwagi ogólne... 743 II. Postępowanie apelacyjne przed organem ad quo... 744 III. Postępowanie apelacyjne przed organem ad quem... 744 1. Przygotowanie do rozprawy... 745 2. Rozprawa apelacyjna... 747 3. Czynności końcowe... 748 4. Postępowanie zażaleniowe... 749 I. Uwagi ogólne... 749 II. Przebieg postępowania zażaleniowego... 751 Rozdział XII. Nadzwyczajne środki odwoławcze... 756 1. Kasacja... 757 I. Uwagi ogólne... 757 II. Kasacja stron... 760 III. Kasacja podmiotów szczególnych... 763 IV. Przebieg postępowania w przedmiocie kasacji... 765 2. Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu... 768 I. Podstawy wznowienia postępowania sądowego... 768 II. Przebieg postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania sądowego... 772
XVI Spis treści Rozdział XIII. Postępowanie w sprawach karnych skarbowych ze stosunków międzynarodowych... 778 1. Uwagi ogólne... 779 2. Pomoc prawna w sprawach karnych skarbowych... 784 3. Europejski nakaz aresztowania... 787 4. Współpraca na forum Unii Europejskiej w zakresie zatrzymania dowodów i zabezpieczenia mienia... 796 5. Współpraca w ramach Unii Europejskiej w zakresie wykonania orzeczeń dotyczących kar o charakterze pieniężnym... 801 Indeks rzeczowy... 813
Wykaz skrótów 1. Akty prawne AdmObrTowZU... ustawa z 16.4.2004 r. o administrowaniu obrotem towarowym z zagranicą (Dz.U. Nr 97, poz. 963 ze zm.) AdmObrUsłZU... ustawa z 10.3.2006 r. o administrowaniu obrotem usługowym z zagranicą (Dz.U. Nr 79, poz. 546) EKPC... Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) GryHazU... ustawa z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. Nr 201, poz. 1540 ze zm.) MPPOiP... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167, załącznik) KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KKS... Kodeks karny skarbowy KKW... Kodeks karny wykonawczy KPC... Kodeks postępowania cywilnego KPK... Kodeks postępowania karnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) OchrInfNiejU... ustawa z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) OrdPU... ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) PrAdw... ustawa z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U z 2014 r. poz. 635 ze zm.) PrCel... ustawa z 19.3.2004 r. Prawo celne (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 727 ze zm.) PrDew... ustawa z 27.2.2002 r. Prawo dewizowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 826 ze zm.)
XVIII Wykaz skrótów ProkU... ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.) PrUSP... ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.) PWKKS... ustawa z 10.9.1999 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 931 ze zm.) RadPrU... ustawa z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 637 ze zm.) RegProk... rozp. Ministra Sprawiedliwości z 11.9.2014 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. z 2014 r. poz. 1218) RegSąd... rozp. Ministra Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 259) SNU... ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 499 ze zm.) TKU... ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) TSU... ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 ze zm.) UKS... ustawa karna skarbowa z 26.10.1971 r. (tekst jedn. Dz.U. z 1984 r. Nr 22, poz. 103 ze zm.) akt nieobowiązujący WKC... Wspólnotowy Kodeks Celny 2. Czasopisma, publikatory An. UMCS... Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska AUŁ FI... Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica AUNC... Acta Univesitatis Nicolai Copernici AUWr... Acta Universitatsis Wratislaviensis Biul. SN... Biuletyn Sądu Najwyższego CzPKiNP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych D. Pod.... Doradca Podatkowy Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz. WE/UE... Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich/Unii Europejskiej EPP... Europejski Przegląd Prawa FK... Finanse Komunalne Gl.... Glosa
Wykaz skrótów XIX GSP... Gdańskie Studia Prawnicze KPPod... Kwartalnik Prawa Podatkowego KZS... Krakowskie Zeszyty Sądowe MoP... Monitor Prawniczy MoPod... Monitor Podatkowy MPCiP... Monitor Prawa Celnego i Podatkowego NP... Nowe Prawo OSNK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna OSNKW... Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSNwSK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych Pal.... Palestra PNUŚl. PPK... Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Problemy Prawa Karnego P. Pod.... Przegląd Podatkowy P. Pol.... Przegląd Policyjny Probl. Praw.... Problemy Praworządności Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo Pr. Sp.... Prawo Spółek PS... Przegląd Sądowy PUG... Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego SI... Studia Iuridica SP... Studia Prawnicze WPP... Wojskowy Przegląd Prawniczy ZNASW... Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych ZNUJ... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 3. Inne skróty art.... artykuł b.... były (-a, -e) d.... dawny (-a, -e) ENA... Europejski Nakaz Aresztowania ETPC... Europejski Trybunał Praw Człowieka itp.... i tym podobne m.in.... między innymi nast.... następny (-a, -e) NBP... Narodowy Bank Polski niepubl.... niepublikowany (-a, -e) np.... na przykład Nr... numer NSA... Naczelny Sąd Administracyjny