STUDIA PRAWNICZE. Prawo karne skarbowe. Leszek Wilk Jarosław Zagrodnik

Transkrypt

1 STUDIA PRAWNICZE Prawo karne skarbowe Leszek Wilk Jarosław Zagrodnik C.H.BECK

2 STUDIA PRAWNICZE Prawo karne skarbowe

3 W sprzedaży: A. Marek PRAWO KARNE, wyd. 9, Zapowiedź Studia Prawnicze F. Prusak PRAWO KARNE SKARBOWE Podręczniki Prawnicze F. Prusak POSTĘPOWANIE KARNE SKARBOWE Podręczniki Prawnicze L. Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 15 Podręczniki Prawnicze J. Grajewski PRAWO KARNE PROCESOWE. CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 2 Podręczniki Prawnicze J. Grajewski PRZEBIEG PROCESU KARNEGO, wyd. 4 Podręczniki Prawnicze KODEKS KARNY SKARBOWY, wyd. 14 Twoje Prawo

4 Prawo karne skarbowe dr hab. Leszek Wilk dr Jarosław Zagrodnik Uniwersytet Śląski w Katowicach WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2009

5 Propozycja cytowania: L. Wilk, J. Zagrodnik, Prawo karne skarbowe, 88, Warszawa 2009 Redakcja: Ksenia Rzepka Wydawnictwo C. H. Beck 2009 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN

6 Przegląd treści Przedmowa... XIX Wykaz skrótów... XXI Część I. Materialne prawo karne skarbowe. Część ogólna Rozdział I. Wprowadzenie do prawa karnego skarbowego Pojęcie prawa karnego skarbowego i jego podział Cechy charakterystyczne prawa karnego skarbowego Funkcje prawa karnego skarbowego Podstawowe zasady prawa karnego skarbowego Zarys historycznej ewolucji prawa karnego skarbowego Źródła prawa karnego skarbowego Zagadnienia wykładni Zasięg obowiązywania prawa karnego skarbowego w czasie i w miejscu Rozdział II. Zasady odpowiedzialności karnej skarbowej Pojęcie odpowiedzialności karnej skarbowej Odpowiedzialność posiłkowa Odpowiedzialność za zwrot korzyści majątkowej Dwupodział czynów zabronionych na przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe Kryteria kontrawencjonalizacji Elementy struktury przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego Wyłączenie odpowiedzialności karnej skarbowej Formy stadialne w prawie karnym skarbowym Formy zjawiskowe w prawie karnym skarbowym Zbieg czynów i zbieg przepisów Rozdział III. System środków penalnych prawa karnego skarbowego Racjonalizacja reakcji karnej skarbowej Struktura systemu środków reakcji karnej skarbowej Kary Środki karne

7 VI Przegląd treści 5. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie Środki zabezpieczające Wymiar kary za przestępstwa i wykroczenia skarbowe Odstąpienie od wymierzenia kary Przedawnienie Zatarcie skazania Ułaskawienie, amnestia, abolicja Część II. Materialne prawo karne skarbowe. Część szczególna Rozdział I. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji Charakterystyka ogólna Wybrane typizacje Rozdział II. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami Charakterystyka ogólna Wybrane typizacje Rozdział III. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obrotowi dewizowemu Charakterystyka ogólna Wybrane typizacje Rozdział IV. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko organizacji gier i zakładów wzajemnych Charakterystyka ogólna Wybrana typizacja nielegalne urządzanie lub prowadzenie gier i zakładów (art. 107 KKS) Część III. Proces karny skarbowy Rozdział I. Zagadnienia wstępne Pojęcie i przedmiot procesu karnego skarbowego Cel procesu karnego skarbowego Pojęcie i źródła procesowego prawa karnego skarbowego Zakres obowiązywania procesowego prawa karnego skarbowego Odmiany procesu karnego skarbowego założenia konstrukcyjne postępowań szczególnych

8 Przegląd treści VII Rozdział II. Zasady procesu karnego skarbowego Pojęcie, funkcje i podział zasad procesu karnego skarbowego Zasady związane z wszczęciem procesu karnego skarbowego Zasady dotyczące postępowania dowodowego Zasady dotyczące formy oraz sposobu prowadzenia procesu Zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie karnym skarbowym Rozdział III. Przesłanki procesowe Pojęcie i klasyfikacja przesłanek procesowych Poszczególne przesłanki procesowe Rozdział IV. Uczestnicy procesu karnego skarbowego Pojęcie uczestnika procesu karnego skarbowego Organy procesowe Strony procesowe Przedstawiciele procesowi stron Rzecznicy interesu społecznego Pomocnicy procesowi Osobowe źródła dowodowe Pozostali uczestnicy procesowi Rozdział V. Czynności procesowe Pojęcie i rodzaje czynności procesowych Porządek czynności procesowych Terminy procesowe Decyzje procesowe Polecenia Narada i głosowanie nad orzeczeniem Prawomocność orzeczeń Protokoły i inne formy utrwalania czynności procesowych Doręczenia Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów Rozdział VI. Dowody Pojęcie i klasyfikacja dowodów Zakazy dowodowe Dowodzenie Poszczególne źródła i środki dowodowe Rozdział VII. Środki przymusu Pojęcie i klasyfikacja środków przymusu Zatrzymanie Środki zapobiegawcze Kary porządkowe

9 VIII Przegląd treści 5. Przymusowe wykonanie czynności procesowych Rozdział VIII. Postępowanie przygotowawcze Model postępowania przygotowawczego Formy postępowania przygotowawczego Przebieg postępowania przygotowawczego Kontrola postępowania w stadium przygotowawczym Akt oskarżenia Rozdział IX. Postępowanie główne Uwagi wstępne Przygotowanie do rozprawy głównej Rozprawa główna Czynności końcowe w sądzie I instancji Rozdział X. Postępowania szczególne Postępowanie mandatowe Postępowanie w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności Postępowanie nakazowe Postępowanie uproszczone Postępowanie w stosunku do nieobecnych Rozdział XI. Postępowanie odwoławcze Uwagi ogólne Problematyka ogólna środków odwoławczych Postępowanie apelacyjne Postępowanie zażaleniowe Rozdział XII. Nadzwyczajne środki odwoławcze Kasacja Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu Rozdział XIII. Postępowanie w sprawach karnych skarbowych ze stosunków międzynarodowych Uwagi ogólne Pomoc prawna w sprawach karnych skarbowych Europejski nakaz aresztowania Współpraca na forum Unii Europejskiej w zakresie zatrzymania dowodów i zabezpieczenia mienia Współpraca w ramach Unii Europejskiej w zakresie wykonania orzeczeń dotyczących kar o charakterze pieniężnym Indeks rzeczowy

10 Spis treści Przedmowa... XIX Wykaz skrótów... XXI Część I. Materialne prawo karne skarbowe. Część ogólna Rozdział I. Wprowadzenie do prawa karnego skarbowego Pojęcie prawa karnego skarbowego i jego podział Cechy charakterystyczne prawa karnego skarbowego I. Przedmiot ochrony II. Autonomia III. Subsydiarność wobec prawa finansowego IV. Blankietowa technika legislacyjna V. Hermetyczny charakter VI. Priorytet celu egzekucyjnego przed represją Funkcje prawa karnego skarbowego Podstawowe zasady prawa karnego skarbowego Zarys historycznej ewolucji prawa karnego skarbowego Źródła prawa karnego skarbowego Zagadnienia wykładni Zasięg obowiązywania prawa karnego skarbowego w czasie i w miejscu Rozdział II. Zasady odpowiedzialności karnej skarbowej Pojęcie odpowiedzialności karnej skarbowej Odpowiedzialność posiłkowa Odpowiedzialność za zwrot korzyści majątkowej Dwupodział czynów zabronionych na przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe Kryteria kontrawencjonalizacji I. Ustawowy próg II. Wypadek mniejszej wagi Elementy struktury przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego I. Czyn II. Społeczna szkodliwość III. Ustawowe znamiona

11 X Spis treści 1. Przedmiot ochrony Podmiot Strona przedmiotowa Strona podmiotowa IV. Bezprawność V. Wina Wyłączenie odpowiedzialności karnej skarbowej I. Okoliczności wyłączające byt przestępstwa lub wykroczenia skarbowego Brak czynu Znikomość społecznej szkodliwości Okoliczności wyłączające bezprawność Brak obrony koniecznej Brak stanu wyższej konieczności Kontratyp eksperymentu technicznego lub ekonomicznego Okoliczności wyłączające winę Nieletniość Niepoczytalność Rodzaje i funkcje błędu Problem pozaustawowych okoliczności wyłączających winę II. Okoliczności wyłączające karalność przestępstwa lub wykroczenia skarbowego Czynny żal jako autonomiczna konstrukcja prawa karnego skarbowego Czynny żal recypowany z Kodeksu karnego Formy stadialne w prawie karnym skarbowym Formy zjawiskowe w prawie karnym skarbowym I. Formy sprawcze II. Formy niesprawcze III. Odpowiedzialność za działanie w cudzym interesie IV. Odpowiedzialność za brak nadzoru Zbieg czynów i zbieg przepisów I. Rzeczywisty zbieg przestępstw i wykroczeń skarbowych II. Pozorny zbieg przestępstw i wykroczeń skarbowych III. Rzeczywisty (kumulatywny) zbieg przepisów prawa karnego skarbowego IV. Pozorny zbieg przepisów prawa karnego skarbowego V. Tak zwany idealny zbieg przepisów prawa karnego skarbowego i prawa karnego powszechnego Rozdział III. System środków penalnych prawa karnego skarbowego

12 Spis treści XI 1. Racjonalizacja reakcji karnej skarbowej I. Priorytet represji majątkowej i celu egzekucyjno-kompensacyjnego II. Retrybucja (odpłata) III. Prewencja Struktura systemu środków reakcji karnej skarbowej Kary I. Kara grzywny II. Kara ograniczenia wolności III. Kara pozbawienia wolności Środki karne I. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności II. Przepadek przedmiotów III. Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów IV. Przepadek korzyści majątkowej V. Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej VI. Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska VII. Podanie wyroku do publicznej wiadomości VIII. Pozbawienie praw publicznych Środki związane z poddaniem sprawcy próbie Środki zabezpieczające Wymiar kary za przestępstwa i wykroczenia skarbowe I. Ustawowy i sądowy wymiar kary II. Zasady sądowego wymiaru kary III. Dyrektywy sądowego wymiaru kary IV. Nadzwyczajny wymiar kary Nadzwyczajne złagodzenie kary Nadzwyczajne obostrzenie kary Odstąpienie od wymierzenia kary Przedawnienie Zatarcie skazania Ułaskawienie, amnestia, abolicja Część II. Materialne prawo karne skarbowe. Część szczególna Rozdział I. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji Charakterystyka ogólna

13 XII Spis treści 2. Wybrane typizacje I. Uchylanie się od opodatkowania (art. 54 KKS) II. Firmanctwo (art. 55 KKS) III. Oszustwo w deklaracji podatkowej (art KKS) IV. Wyłudzenie nienależnego zwrotu podatku lub nadpłaty (art. 76 KKS) V. Niewypełnienie obowiązków przez płatnika lub inkasenta (art. 77 KKS) Rozdział II. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami Charakterystyka ogólna Wybrane typizacje I. Wyłudzenie pozwolenia lub innego dokumentu celnego (art. 85 KKS) II. Przemyt celny (art. 86 KKS) III. Oszustwo celne (art. 87 KKS) Rozdział III. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obrotowi dewizowemu Charakterystyka ogólna Wybrane typizacje I. Wyłudzenie zezwolenia dewizowego (art. 97 KKS) II. Bezprawne przyjęcie przez rezydenta należności od nierezydenta (art. 98 KKS) III. Nielegalna działalność kantorowa (art. 106d KKS) Rozdział IV. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko organizacji gier i zakładów wzajemnych Charakterystyka ogólna Wybrana typizacja nielegalne urządzanie lub prowadzenie gier i zakładów (art. 107 KKS) Część III. Proces karny skarbowy Rozdział I. Zagadnienia wstępne Pojęcie i przedmiot procesu karnego skarbowego Cel procesu karnego skarbowego Pojęcie i źródła procesowego prawa karnego skarbowego Zakres obowiązywania procesowego prawa karnego skarbowego Odmiany procesu karnego skarbowego założenia konstrukcyjne postępowań szczególnych

14 Spis treści XIII Rozdział II. Zasady procesu karnego skarbowego Pojęcie, funkcje i podział zasad procesu karnego skarbowego Zasady związane z wszczęciem procesu karnego skarbowego Zasady dotyczące postępowania dowodowego Zasady dotyczące formy oraz sposobu prowadzenia procesu Zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie karnym skarbowym Rozdział III. Przesłanki procesowe Pojęcie i klasyfikacja przesłanek procesowych Poszczególne przesłanki procesowe I. Podsądność sprawy karnej skarbowej II. Właściwość sądu III. Skarga IV. Istnienie stron procesowych V. Prawomocność materialna VI. Zawisłość sprawy VII. Przedawnienie VIII. Abolicja IX. Przesłanki o charakterze materialnym określone w art pkt 1 4 KPK Rozdział IV. Uczestnicy procesu karnego skarbowego Pojęcie uczestnika procesu karnego skarbowego Organy procesowe I. Pojęcie i podział organów procesowych II. Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze Charakterystyka organów prowadzących postępowanie przygotowawcze Właściwość organów postępowania przygotowawczego Właściwość finansowych organów postępowania przygotowawczego Właściwość niefinansowych organów postępowania przygotowawczego Właściwość organu postępowania przygotowawczego w razie zbiegu czynów zabronionych lub zbiegu przepisów Spór o właściwość organów postępowania przygotowawczego III. Sądy Uwagi wstępne Właściwość sądu Badanie właściwości oraz spory o właściwość sądu Składy orzekające sądu

15 XIV Spis treści IV. Wyłączenie organu prowadzącego proces karny skarbowy Strony procesowe I. Pojęcie strony i rodzaje stron procesowych II. Oskarżyciel publiczny III. Oskarżony IV. Interwenient V. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej Przedstawiciele procesowi stron I. Uwagi wstępne II. Przedstawiciel ustawowy III. Obrońca IV. Pełnomocnik Rzecznicy interesu społecznego Pomocnicy procesowi Osobowe źródła dowodowe Pozostali uczestnicy procesowi Rozdział V. Czynności procesowe Pojęcie i rodzaje czynności procesowych Porządek czynności procesowych Terminy procesowe Decyzje procesowe Polecenia Narada i głosowanie nad orzeczeniem Prawomocność orzeczeń Protokoły i inne formy utrwalania czynności procesowych Doręczenia Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów Rozdział VI. Dowody Pojęcie i klasyfikacja dowodów Zakazy dowodowe I. Uwagi wstępne II. Zakazy dowodzenia Zakazy dowodzenia oznaczonej tezy dowodowej Zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu Względne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu III. Zakazy stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia IV. Zakazy wykorzystania dowodów Dowodzenie I. Uwagi wstępne

16 Spis treści XV II. Przedmiot dowodzenia III. Uprawdopodobnienie IV. Prawny obowiązek dowodzenia i ciężar dowodowy V. Wprowadzenie dowodów do procesu Wprowadzenie dowodów do procesu z urzędu Wprowadzenie dowodów do procesu na wniosek VI. Czynności przeprowadzenia dowodów VII. Ocena dowodów i dokonywanie ustaleń faktycznych Poszczególne źródła i środki dowodowe I. Oskarżony oraz podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej i ich wyjaśnienia II. Świadek i jego zeznania III. Biegły i jego opinia IV. Dokument i jego treść V. Dowód rzeczowy i jego właściwości VI. Eksperyment procesowy i jego wyniki VII. Wywiad środowiskowy Rozdział VII. Środki przymusu Pojęcie i klasyfikacja środków przymusu Zatrzymanie Środki zapobiegawcze I. Ogólna charakterystyka II. Tymczasowe aresztowanie III. Nieizolacyjne środki zapobiegawcze Kary porządkowe Przymusowe wykonanie czynności procesowych Rozdział VIII. Postępowanie przygotowawcze Model postępowania przygotowawczego Formy postępowania przygotowawczego I. Uwagi ogólne II. Śledztwo III. Dochodzenie Przebieg postępowania przygotowawczego I. Wszczęcie i odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego II. Instytucja przedstawienia zarzutów III. Zakończenie śledztwa lub dochodzenia Kontrola postępowania w stadium przygotowawczym I. Nadzór nad śledztwem lub dochodzeniem II. Kontrola prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania przygotowawczego III. Kontrola postępowania przygotowawczego na wniosek

17 XVI Spis treści 5. Akt oskarżenia Rozdział IX. Postępowanie główne Uwagi wstępne Przygotowanie do rozprawy głównej I. Wstępna kontrola oskarżenia II. Czynności związane z organizacją rozprawy głównej Rozprawa główna I. Uwagi wstępne II. Część wstępna rozprawy głównej III. Przewód sądowy Odczytanie aktu oskarżenia Wyjaśnienia oskarżonego i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej Dalsze postępowanie dowodowe Zamknięcie przewodu sądowego IV. Przemówienia stron V. Wyrokowanie Czynności końcowe w sądzie I instancji Rozdział X. Postępowania szczególne Postępowanie mandatowe I. Ogólna charakterystyka II. Przesłanki postępowania mandatowego III. Przebieg postępowania mandatowego. Rodzaje mandatów karnych IV. Uchylenie prawomocnego mandatu karnego Postępowanie w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności I. Ogólna charakterystyka II. Faza negocjacyjna postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności Wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności Rozpoznanie wniosku sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności III. Faza sądowa postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności Postępowanie nakazowe Postępowanie uproszczone I. Ogólna charakterystyka II. Przesłanki postępowania uproszczonego III. Przebieg postępowania uproszczonego IV. Wyrok zaoczny

18 Spis treści XVII V. Zmiana trybu postępowania Postępowanie w stosunku do nieobecnych I. Uwagi ogólne II. Przesłanki postępowania w stosunku do nieobecnych III. Przebieg postępowania w stosunku do nieobecnych IV. Kontrola wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych Rozdział XI. Postępowanie odwoławcze Uwagi ogólne Problematyka ogólna środków odwoławczych I. Uwagi wstępne II. Dopuszczalność środka odwoławczego III. Wymagania formalne skargi odwoławczej IV. Cofnięcie środka odwoławczego V. Względne przyczyny odwoławcze VI. Zakres kontroli odwoławczej Granice środka odwoławczego Kierunek środka odwoławczego Reguły ne peius Bezwzględne przyczyny odwoławcze Bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu VII. Orzekanie w instancji odwoławczej co do oskarżonego lub podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo, którzy nie wnieśli środka odwoławczego VIII. Ograniczenie rozpoznania środka odwoławczego IX. Rozstrzygnięcia organu odwoławczego X. Postępowanie ponowne Postępowanie apelacyjne I. Uwagi ogólne II. Postępowanie apelacyjne przed organem ad quo III. Postępowanie apelacyjne przed organem ad quem Przygotowanie do rozprawy Rozprawa apelacyjna Czynności końcowe Postępowanie zażaleniowe I. Uwagi ogólne II. Przebieg postępowania zażaleniowego Rozdział XII. Nadzwyczajne środki odwoławcze Kasacja I. Uwagi ogólne

19 XVIII Spis treści II. Kasacja stron III. Kasacja podmiotów szczególnych IV. Przebieg postępowania w przedmiocie kasacji Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu I. Podstawy wznowienia postępowania sądowego II. Przebieg postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania sądowego Rozdział XIII. Postępowanie w sprawach karnych skarbowych ze stosunków międzynarodowych Uwagi ogólne Pomoc prawna w sprawach karnych skarbowych Europejski nakaz aresztowania Współpraca na forum Unii Europejskiej w zakresie zatrzymania dowodów i zabezpieczenia mienia Współpraca w ramach Unii Europejskiej w zakresie wykonania orzeczeń dotyczących kar o charakterze pieniężnym Indeks rzeczowy

20 Przedmowa Prezentowane opracowanie zawiera systematyczne i kompleksowe omówienie problematyki materialnej oraz procesowej polskiego prawa karnego skarbowego. Ma ono układ charakterystyczny dla podręczników prawa i postępowania karnego ze specyfiką wynikającą z charakteru prawa karnego skarbowego, będącego dyscypliną z pogranicza karnistyki i finansów. Materiał podzielono na dwie części: materialną i procesową. Zamierzeniem autorów było przede wszystkim uporządkowanie problemów naukowych współczesnego prawa karnego skarbowego, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które są specyficzne dla tej dziedziny i powstają na tle jej autonomicznych rozwiązań i konstrukcji prawnych oraz na tle jej powiązań z innymi gałęziami prawa. Niniejsze opracowanie pozwoli na skonfrontowanie zawartych w nim poglądów, które wyrażone zostały w już istniejących podręcznikach i innej literaturze prawa karnego skarbowego, co powinno sprzyjać bardziej wszechstronnemu poznawaniu tej dyscypliny o rosnącym znaczeniu społeczno-ekonomicznym. Opracowanie to adresowane jest do studentów uniwersyteckich wydziałów prawa i administracji, aplikantów, a także praktyków i pracowników nauki. Katowice, październik 2009 r. Leszek Wilk Jarosław Zagrodnik