Wymagania edukacyjne z biologii

Wymagania edukacyjne z biologii Wymagania edukacyjne obejmują trzy obszary I - Korzystanie z informacji II - Tworzenie informacji III - Wiadomości i rozumienie I KORZYSTANIE Z INFORMACJI Uczeń: 1) Odczytuje informacje przedstawione w formie: a) tekstu o tematyce biologicznej b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku 2) selekcjonuje, porównuje informacje: a) porządkuje informacje wg wskazanego kryterium b) określa podobieństwa i różnice c) dobiera i stosuje kryteria selekcji i porównywania 3) przetwarza informacje w/h podanych zasad: a) konstruuje tabelę, wykres, schemat, rysunek b) redaguje poprawny merytorycznie opis przedstawionego w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu II TWORZENIE INFORMACJI Uczeń: 1) planuje działania na rzecz własnego zdrowia i ochrony środowiska: a) określa obiekt (przedmiot) zakres i cel działania b) opisuje możliwy do realizacji sposób działania, dobiera odpowiednie środki, przewiduje skutki c) wskazuje osoby lub organizacje (instytucje), które mogą udzielić wsparcia, d) planuje przebieg obserwacji 2) interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo- sutkowe pomiędzy prezentowanymi faktami: a) objaśnia i komentuje informacje, określa tendencje zmian, wyjaśnia związki przyczynowo- skutkowe b) odnosi się krytycznie do tekstu lub danych, np. oddziela fakty od opinii, wskazuje: niespójności, błędy logiczne, niewłaściwą metodykę

c) wykonuje obliczenia, rozwiązuje zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka 3) formułuje wnioski oraz formułuje i uzasadnia opinie na podstawie analizy informacji: a) dobiera racjonalne argumenty b) konstruuje samodzielną wypowiedź poprawną pod względem logicznym i merytorycznym III WIADOMOŚCI I ZROZUMIENIE Część pierwsza podręcznika zagadnienie Skład chemiczny organizmów Przemiany metaboliczne. Enzymy i ich rola zakres treści Właściwości i funkcje wody. Składniki mineralne. Związki organiczne w organizmie człowieka (białka, węglowodany, tłuszcze, kwasy nukleinowe)- budowa i funkcje Metabolizm jako właściwość wszystkich żywych organizmów. Kierunki metabolizmu. ATP jako na ocenę dopuszczającą i dostateczną uczeń: Omawia właściwości wody Określa funkcje wody w organizmie. Wyjaśnia pojęcie: biogeny, makroelementy, mikroelementy. Wskazuje ich rolę w organizmie Omawia budowę i podstawowe funkcje związków organicznych Wyjaśnia pojęcia: aminokwasy endo- i egzogenne, denaturacja, replikacja. Wyjaśnia znaczenie metabolizmu Porównuje przemiany kataboliczne i anaboliczne na ocenę dobrą i bardzo dobrą uczeń: Wskazuje związek między właściwościami wody a jej funkcją w organizmie Porównuje skład chemiczny organizmu i skorupy ziemskiej Omawia znaczenie dla organizmu wybranych pierwiastków Rozpoznaje wzory strukturalne poszczególnych grup związków organicznych Omawia wybrane właściwości fizykochemiczne poszczególnych grup związków organicznych Porównuje skład chemiczny, strukturę i funkcje DNA i RNA Przedstawia graficznie budowę ATP Omawia budowę i mechanizm

Komórka podstawowa jednostka życia Oddychanie wewnątrzkomórkowe. Przemiany energetyczne w komórce nośnik energii. Właściwości i rola enzymów. Czynniki wpływające na aktywność enzymów. Wykorzystanie enzymów w procesach biotechnologicznych Organizacja przestrzenna komórki. Budowa i funkcje organelli komórkowych w komórce zwierzęcej Znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego. Przebieg i znaczenie oddychania tlenowego. Oddychanie beztlenowe. Substraty oddychania wewnątrzkomórkowego Omawia rolę ATP Określa rolę i właściwości enzymów Wskazuje przykłady zastosowania enzymów w procesach biotechnologicznych Wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę budującą organizm Rozpoznaje na rysunkach i omawia funkcje wybranych struktur komórkowych Przedstawia oddychanie wewnątrzkomórkowe jako źródło energii użytecznej dla komórki Wymienia etapy oddychania tlenowego i beztlenowego, wskazuje ich znaczenie i lokalizacje w komórce Zapisuje ogólne równanie oddychania tlenowego Wskazuje substraty oddychania wewnątrzkomórkowego Przedstawia znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego działania enzymów Wyjaśnia, dlaczego enzymy są biokatalizatorami Wyjaśnia wpływ odczynu, temperatury i stężenia substratu na aktywność enzymów Projektuje proste doświadczenie ilustrujące właściwości enzymów Omawia zastosowanie enzymów w przemyśle Omawia budowę i funkcje organelli komórkowych w kom zwierzęcej Przedstawia graficznie budowę wybranych struktur Uzasadnia, że komórka jest podstawową jednostką funkcjonalną i strukturalną organizmu Omawia ogólny przebieg oddychania wewnątrzkomórkowego tlenowego i beztlenowego Wykazuje związek budowy mitochondrium z pełnionymi przez nie funkcjami Ocenia przydatność poszczególnych substratów oddychania wewnątrzkomórkowego. Porównuje ogólny przebieg oraz wydajność energetyczną oddychania tlenowego i beztlenowego

Transport substancji przez błony biologiczne Podziały komórkowe i ich znaczenie Budowa i właściwości błony komórkowej. Rodzaje transportu przez błony: dyfuzja, osmoza, transport bierny i aktywny. Znaczenie różnych rodzajów transportu w życiu komórki Upakowanie DNA w jądrze komórkowym. Cykl życiowy komórki. Przebieg i znaczenie mitozy i mejozy. beztlenowego w gospodarce człowieka Wyjaśnia przyczyny powstawania tzw. zakwaszenia mięśni oraz sposoby jego usuwania Omawia ogólną budowę i właściwości błony komórkowej Porównuje ogólny mechanizm różnych rodzajów transportu biernego i aktywnego Przedstawia znaczenie różnych rodzajów transportu w funkcjonowaniu organizmu Wskazuje różnice między endocytozą i egzocytozą, omawia ich znaczenie Projektuje proste doświadczenie ilustrujące znaczenie osmozy w życiu organizmów Omawia znaczenie DNA w życiu komórki Wyjaśnia pojęcia: chromatyna, gen, chromosomy homologiczne, komórka haploidalna, komórka diploidalna Omawia cykl życiowy komórki Omawia ogólny przebieg mitozy Porównuje znaczenie mitozy i mejozy Omawia biologiczne znaczenie crosing-over Wskazuje zależności między budową a funkcjami błony komórkowej Przedstawia mechanizm różnych rodzajów transportu aktywnego i biernego Projektuje i prawidłowo interpretuje doświadczenia ilustrujące znaczenie osmozy w życiu organizmów Porównuje przebieg mitozy i mejozy Rozpoznaje na schematach etapy podziału komórkowego Przedstawia przebieg i znaczenie crosing-over

Organizm człowieka jako zintegrowana całość Budowa układu pokarmowego człowieka Trawienie, wchłanianie i wykorzystywanie pokarmu Poziomy organizacji budowy organizmu- komórki, tkanki, narządy. Funkcje życiowe i struktury za nie odpowiadające. Współdziałanie narządów w utrzymaniu homeostazy. Istota procesu odżywiania się. Budowa i funkcje układu pokarmowego człowieka. Etapy trawienia w układzie pokarmowym. Enzymy układu pokarmowego. Wchłanianie składników pokarmowych i ich dalsze losy w organizmie. Regulacja pracy układu pokarmowego Definiuje pojęcia tkanki, narządy, układy narządów Wymienia rodzaje tkanek zwierzęcych i określa ich funkcje i lokalizacje Wymienia układy narządów, określa ich funkcje i lokalizację Wyjaśnia, co to jest homeostaza, podaje przykłady parametrów zapewniających homeostazę Dokonuje analizy schematu ilustrującego wybrany mechanizm kontroli homeostazy Omawia etapy odżywiania się człowieka Wyjaśnia, na czym polega trawienie mechaniczne i chemiczne Omawia ogólną budowę narządów układu pokarmowego, określa ich funkcję Rozpoznaje na schematach i modelach elementy układu pokarmowego Omawia etapy trawienia węglowodanów, białek i tłuszczów Wskazuje wybrane enzymy trawienne, określa miejsce ich działania Omawia proces wchłaniania Porównuje cechy budowy różnych rodzajów tkanek zwierzęcych Omawia układy narządów, wskazuje przynależność poszczególnych narządów do układów Wyjaśnia, dlaczego utrzymanie homeostazy jest niezbędnym warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu Przedstawia przykłady współdziałania ze sobą narządów w utrzymaniu homeostazy ( z uwzględnieniem mechanizmu sprzężenia zwrotnego) Charakteryzuje budowę wybranych elementów układu pokarmowego. Przedstawia na schematach proces trawienia węglowodanów białek i tłuszczów z uwzględnieniem enzymów trawiennych Wskazuje związki między

Potrzeby pokarmowe człowieka Dieta. Zasady racjonalnego odżywiania się. Składniki pokarmowe (białka węglowodany i tłuszcze, woda, składniki mineralne i witaminy), ich źródła i rola w organizmie człowieka Dieta zrównoważona. Piramida zdrowego żywienia człowieka. Zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka. Dieta wegetariańska oraz inne przykłady diet. Przetwarzanie żywności. Zasady przygotowywania i spożywania posiłków substancji pokarmowych Wyjaśnia znaczenie wątroby dla prawidłowego funkcjonowania organizmu Wskazuje czynniki wpływające na pobieranie pokarmu oraz pracę układu pokarmowego Wskazuje główne składniki pokarmowe, ich rolę oraz występowanie w produktach spożywczych Omawia skutki niedoboru poszczególnych grup składników pokarmowych Wyjaśnia, dlaczego dieta człowieka musi zawierać różnorodne składniki pokarmowe Wyjaśnia pojęcie diety zrównoważonej Interpretuje piramidę zdrowego żywienia Wyjaśnia pojęcie kaloryczności Wyjaśnia przyczyny różnic w dziennym zapotrzebowaniu energetycznym ludzi w różnych grupach wiekowych Przedstawia istotę różnych diet ( budową a funkcją poszczególnych elementów układu pokarmowego Przedstawia losy wchłoniętych składników pokarmowych Omawia szlak przemian węglowodanów w organizmie człowieka ( z uwzględnieniem oddychania wewnątrzkomórkowego) Przedstawia przykłady regulacji nerwowej i hormonalnej procesu pobierania pokarmu oraz trawienia Omawia znaczenie poszczególnych składników pokarmowych z uwzględnieniem poszczególnych witamin i składników mineralnych Wyjaśnia różnice w dobowym zapotrzebowania na substancje odżywcze różnych grup wiekowych Przedstawia możliwe konsekwencje nieprawidłowego stosowania różnych diet, biorąc pod uwagę zapotrzebowanie na składniki odżywcze (w tym aminokwasy egzogenne) Omawia wybrane przykłady

Nieprawidłowe odżywianie się i jego skutki Choroby wynikające z nieprawidłowego odżywiania się: otyłość, bulimia, anoreksja (etiologia skutki leczenie). Obszary głodu na świecie w tym wegetariańskiej i wybranych odchudzających) wskazuje ich zalety i wady Omawia zasady racjonalnego odżywiania Omawia zasady przygotowywania, przechowywania i spożywania posiłków Wskazuje najczęstsze przykłady zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych żywności oraz określa ich źródła Wykorzystując informacje wartości odżywczej produktów, potrafi skonstruować prawidłowy jadłospis dla wybranej grupy ludzi Wyjaśnia skutki niedoboru składników pokarmowych w organizmie człowieka Omawia na podstawie mapki występowanie obszarów głodu na świecie, wskazuje przyczyny tego zjawiska Omawia najczęstsze przyczyny rozwoju anoreksji i bulimii, podaje możliwości zapobiegania im oraz leczenia Omawia przyczyny i skutki otyłości, wskazuje przyczyny coraz częstszego jej występowania Interpretuje wykres przedstawiający prawidłową masę zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych żywności, wskazuje Możliwe konsekwencje ich spożycia Charakteryzuje zmiany w funkcjonowaniu organizmu człowieka zachodzące wskutek niedożywienia Przedstawia przyczyny występowania na świecie obszarów głodu i nadprodukcji żywności, wskazuje możliwości ograniczenia tego stanu Wyjaśnia, dlaczego otyłość może być uznana za chorobę cywilizacyjną

Budowa i rola układu krwionośnego Składniki krwi i ich rola Obieg krwi w krążeniu dużym i małym. Budowa i mechanizm pracy serca. EKG. Naczynia krwionośne. Elementy morfotyczne krwi i ich rola. Osocze. Proces krzepnięcia krwi. ciała Wskazuje zasady postępowania w przypadku pojawienia się zaburzeń wagi ciała Przedstawia funkcje układu krążenia Omawia budowę układu krwionośnego (serce, naczynia) i omawia ich funkcje. Przedstawia na schemacie obieg krwi w organizmie człowieka Omawia rolę dużego i małego obiegu krwi Rozpoznaje na schematach elementy budowy serca Omawia fazy cyklu pracy serca Wskazuje czynniki wpływające na pracę serca Wyjaśnia, jakie znaczenie ma pomiar ciśnienia krwi, tętna (wskazuje prawidłowe parametry) oraz EKG Dokonuje prawidłowego pomiaru tętna Wymienia składniki krwi i omawia ich rolę Omawia rolę czerwonych krwinek w transporcie gazów oddechowych Dokonuje podziału leukocytów ze względu na budowę i pełnione Wyjaśnia związek pomiędzy budową poszczególnych elementów układu krwionośnego a pełnioną przez nie funkcją Omawia automatyzm pracy serca Wyjaśnia, w jaki sposób wybrane czynniki wpływają na pracę serca Omawia możliwe konsekwencje nieprawidłowych wyników pomiaru tętna i ciśnienia krwi Przedstawi i wyjaśnia zasady prowadzenia pomiaru ciśnienia krwi Wskazuje związek budowy składników krwi z ich funkcją Rozpoznaje na schematach (preparatach krwi) elementy morfotyczne Interpretuje wyniki badania morfologii krwi

funkcje Wyjaśnia pojęcie: hematokryt, OB. Wskazuje znaczenie badania w diagnostyce medycznej Omawia proces krzepnięcia krwi Omawia, w jaki sposób krew uczestniczy w utrzymaniu homeostazy organizmu Choroby układu krwionośnego. Profilaktyka. Współdziałanie układu krwionośnego i limfatycznego. Obrona immunologiczna ustroju. Choroby układu krwionośnego miażdżyca, choroba nadciśnieniowa, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, choroba wieńcowa- etiologia i profilaktyka. Choroby układu krwiotwórczego. Budowa układu limfatycznego. Limfa. Krążenie limfy w układzie. Połączenie układu krwionośnego o i limfatycznego. Rola układu limfatycznego w utrzymaniu homeostazy Antygeny przeciwciała. Odporność swoista i nieswoista Opisuje czynniki powodujące powstawanie chorób układu krążenia. Omawia działania mające na celu zapobiegania chorobom układu krążenia Opisuje przyczyny powstawania oraz istotę białaczki, anemii Omawia ogólną budowę i funkcje układu limfatycznego Rozpoznaje na schematach elementy budowy układu limfatycznego Omawia współdziałanie układu limfatycznego i krwionośnego Wyjaśnia pojęcia: odporność, antygen i przeciwciało, odporność swoista i nieswoista. wskazuje przykłady działania odporności nieswoistej omawia istotę i przebieg odporności komórkowej i humoralnej Wyjaśnia mechanizm powstawania miażdżycy Wyjaśnia, dlaczego choroba nadciśnieniowa, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, choroba wieńcowa uznawane są za choroby cywilizacyjne Przedstawia wpływ anemii i białaczki na funkcjonowanie organizmu człowieka. Charakteryzuje budowę układu limfatycznego Wyjaśnia wzajemne powiązanie między układem krwionośnym i układem limfatycznym Wykazuje rolę układu krążenia w utrzymaniu homeostazy Wyjaśnia, na czym polega specyficzność przeciwciał Wyjaśnia mechanizm odpowiedzi immunologicznej, z uwzględnieniem roli cytokin Wskazuje przykłady praktycznego zastosowania wiedzy o mechanizmach odpornościowych

Zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego Układ zgodności tkankowej, grupy krwi, czyli nasza tożsamość biochemiczna Alergie, choroby autoimmunizacyjne, AIDS Układ zgodności tkankowej człowieka a problem odrzucania przeszczepów. Grupy krwi. Transfuzje. Konflikt serologiczny porównuje pierwotną i wtórną odpowiedź immunologiczną wyjaśnia mechanizm działania szczepionek i surowic omawia kalendarz obowiązkowych szczepień ochronnych. Wskazuje sczepienia nieobowiązkowe Wyjaśnia istotę alergii oraz chorób autoimmunizacyjnych, podaje przykłady Omawia drogi zakażenia wirusem HIV i zasady profilaktyki AIDS Wyjaśnia istotę AIDS Omawia przykłady pozytywnych i negatywnych zachowań w kontaktach z chorymi na AIDS Wyjaśnia, co to jest HLA oraz jakie znaczenie odgrywa przy transplantacjach Przedstawia argumenty za i przeciw dokonywaniu przeszczepów wśród ludzi oraz w układzie człowiek- zwierzę Wyjaśnia zjawisko istnienia grup krwi w układzie AB0 i Rh Określa zasady dokonywania transfuzji krwi Wyjaśnia, na czym polega konflikt serologiczny Charakteryzuje skutki zakażenia wirusem HIV Wyjaśnia, dlaczego tak trudne jest stworzenie szczepionek przeciwko AIDS Wyjaśnia mechanizm powstawania alergii oraz chorób autoimmunizacyjnych Podaje przykłady narządów, które mogą obecnie być przeszczepiane Omawia znaczenie i zasady przeszczepiania szpiku kostnego Przedstawia uregulowania prawne dotyczące dokonywania przeszczepów w Polsce Określa prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu serologicznego na podanym przykładzie Omawia rolę serologii i

Funkcjonowanie układu oddechowego Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego. Profilaktyka Budowa i rola układu oddechowego. Wentylacja płuc, wymiana gazowa Choroby układu oddechowego: gruźlica, rozedma płuc, pylica. Choroby nowotworowe układu oddechowego. Problemy oddechowe na dużych wysokościach Omawia budowę kolejnych odcinków układu oddechowego, wskazuje ich funkcje Wskazuje przystosowania w budowie pęcherzyka płucnego do pełnionej funkcji Rozpoznaje na schematach elementy układu oddechowego Przedstawia mechanizm wdechu i wydechu Interpretuje różnice w składzie chemicznym powietrza wdychanego i wydychanego Wskazuje czynniki wpływające na tempo oddychania Omawia wymianę gazową w płucach i tkankach Omawia przyczyny powstawania gruźlicy płuc, wskazuje działania mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się choroby Wskazuje czynniki sprzyjające powstawianiu rozedmy płuc, pylicy, oraz zmiany wywołane przez te choroby Omawia zmiany w organizmie osoby palącej Wskazuje związek między powstawaniem nowotworów płuc a paleniem tytoniu transplantologii w życiu człowieka Wykazuje związek między budową poszczególnych narządów układu oddechowego a pełnioną funkcją Przedstawia sposób regulacji wentylacji płuc Wykazuje zależność między aktywnością ruchową a pojemnością płuc Omawia mechanizm wymiany gazowej między pęcherzykami płucnymi a erytrocytami Interpretuje krzywa dysocjacji oksyhemoglobiny Charakteryzuje czynniki sprzyjające zapadaniu na gruźlicę płuc Uzasadnia, ze gruźlica jest chorobą społeczną Wskazuje choroby zawodowe układu oddechowego oraz ich przyczyny Wymienia wybrane składniki dymu papierosowego i ocenia ich wpływ na organizm człowieka W oparciu o krzywa dysocjacji oksyhemoglobiny wyjaśnia zmiany

Drogi usuwania zbędnych i szkodliwych produktów metabolizmu. Układ moczowy człowieka Fizjologia wydalania u człowieka Sposoby usuwania zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Budowa i funkcje układu moczowego człowieka Mechanizm powstawania moczu. Równowaga wodna organizmu. dializa Omawia zmiany w funkcjonowaniu układu oddechowego pod wpływem przebywania na dużych wysokościach Wyjaśnia pojęcia: wydalanie, defekacja Omawia budowę układu moczowego ( ze szczególnym uwzględnieniem nerki) Rozpoznaje na schematach elementy układu moczowego, wskazuje ich funkcje Przedstawia graficznie budowę nefronu, wskazuje procesy zachodzące w poszczególnych elementach Omawia prawidłowy skład moczu Uzasadnia, dlaczego analiza moczu jest istotnym badaniem diagnostyce medycznej Interpretuje dobowy bilans wodny organizmu Wyjaśnia, co to jest dializa i w jakich sytuacjach jest stosowana w funkcjonowaniu układu oddechowego pod wpływem przebywania na dużych wysokościach Omawia przyczyny występowania choroby kesonowej Wyjaśnia role układu moczowego, oddechowego, pokarmowego oraz skóry w usuwaniu produktów przemiany materii Wskazuje cechy budowy układu wydalniczego stanowiące przystosowania do pełnionych funkcji Charakteryzuje mechanizm powstawania moczu Porównuje skład moczu pierwotnego i ostatecznego Omawia przemiany azotowych produktów metabolizmu Interpretuje wyniki badania moczu Wyjaśnia mechanizmy mające na celu utrzymanie równowagi wodnej w organizmie człowieka Omawia zasadę działania aparatu dializującego