Panel Ekspertów ROZWÓJ LASY I GOSPODARKA LEŚNA JAKO INSTRUMENTY EKONOMICZNEGO I SPOŁECZNEGO ROZWOJU KRAJU Termin: 17 września 2014 r.

Panel Ekspertów ROZWÓJ LASY I GOSPODARKA LEŚNA JAKO INSTRUMENTY EKONOMICZNEGO I SPOŁECZNEGO ROZWOJU KRAJU Termin: 17 września 2014 r. SESJA 4 ASPEKTY EKONOMICZNE W PLANOWANIU URZĄDZENIOWYM Dr inż. Janusz DAWIDZIUK, dr inż. Stanisław ZAJĄCZKOWSKI, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej; dr inż. Emilia WYSOCKA-FIJOREK, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz Instytut Badawczy Leśnictwa Wprowadzenie Problemy ekonomiczne poruszano w dokumentacji urządzeniowej już w XIX wieku. Początkowo dotyczyły one szczególności poszukiwania sposobów zachowania równomierności użytkowania (dochodów) w dłuższym czasie [Instrukcya o urządzaniu lasów 1839], czego wyrazem była m.in. dążność do uzyskania normalnej (równomiernej) struktury klas wieku. Zwracano jednak również uwagę na inne bardziej typowe problemy ekonomiczne, takie jak: zapotrzebowanie na drewno, cena drewna oraz koszty na odnowienie, a także koszty administracji i nadzoru [Koleczko 1882]. W okresie międzywojennym większą wagę przywiązywano do uzyskiwania z gospodarstwa leśnego jak najwyższej rentowności [Stieber 1921]. Podkreśla się także celowość uwzględniania w planach urządzenia lasu informacji dotyczących lokalizacji na terenie danej jednostki zakładów przemysłowych, a także warunków zbytu drewna, sposobów wykonywania prac hodowlanych oraz informacji dotyczących ponoszonych kosztów [Borek 1931]. Także Hausbrandt [1947] zwraca uwagę na potrzebę opisywania podczas

przygotowywania planów urządzenia lasu parametrów ekonomicznych, jak np. ochronność lasów, serwituty, lokalizacja uzdrowisk, a zatem tych elementów, które mogą ograniczać prowadzenie gospodarki leśnej. Autor ten proponuje, aby na tle charakterystyki warunków zewnętrznych ogólnie przedstawiać wewnętrzne czynniki produkcji, do których zalicza: siły przyrody, kapitał i pracę. Jednocześnie zwraca uwagę na przeprowadzanie w praktyce urządzeniowej tylko bardzo niepełnych analiz ekonomiczno-społecznych funkcjonowania gospodarstwa leśnego. W powojennej Polsce, w związku z przyjętym systemem gospodarczo-ekonomicznym, nie przykładano dużej wagi do oceny ekonomicznej funkcjonowania gospodarstwa leśnego, a zagadnienia ekonomiczne w kolejnych instrukcjach urządzania lasu [MLiPD 1957, MLiPD 1970, MLiPD 1980, MOŚZNiL 1994] traktowane były w sposób dość ogólny. Pierwsza powojenna Instrukcja urządzania lasu [MLiPD 1957] zobowiązywała m.in. do scharakteryzowania wybranych czynników ekonomicznych (np. lesistość, ośrodki przemysłu leśnego i drzewnego, zapotrzebowanie na surowiec drzewny, rodzaje, kierunki i stan szlaków komunikacyjnych) wpływających na kształtowanie produkcji leśnej w nadleśnictwach, z uwzględnieniem powiązania leśnictwa z innymi gałęziami gospodarki narodowej. Zwracano przy tym uwagę, żeby analiza ekonomiczna była wykonywana przy ścisłej współpracy z miejscową administracją leśną. Następna Instrukcja urządzania lasu [MLiPD 1970] nakładała obowiązek sporządzania dodatkowych zestawień, w tym dotyczących m.in. rodzaju transportu drewna, sprzedaży drewna według odbiorców, struktury zatrudnienia, nakładów na zagospodarowanie lasu, kosztów pozyskania i transportu drewna oraz dochodów i nakładów za ubiegły okres gospodarczy na podstawie rocznych bilansów nadleśnictwa z ostatnich 3 lat. Zapisy tej instrukcji dawały także możliwość wykonywania kompleksowej analizy ekonomicznej dla większych obiektów. Kolejne instrukcje urządzania lasu [MLiPD 1980, MOŚZNiL 1994] problematykę ekonomiczną w planach urządzenia lasu ujmowały podobnie. W okresie tym w elaboracie dotyczącym ekonomicznych warunków produkcji leśnej należało m.in. przedstawić czynniki ekonomiczne kształtujące warunki produkcji leśnej, w tym m.in. podział lasu na grupy i kategorie ochronności, charakterystykę regionu w powiązaniu z planami zagospodarowania przestrzennego. Instrukcja urządzania lasu z 2003 r. [PGLLP 2003] przewidywała już znacznie szerszą analizę warunków ekonomicznych funkcjonowania nadleśnictwa. Instrukcja ta 2

w elaboracie, w podrozdziale zatytułowanym Charakterystyka warunków ekonomicznych działania nadleśnictwa, zalecała zgodnie z zakresem ujętym w tabelach przedstawiać: 1) syntetyczną ocenę warunków ekonomicznych w graniach zasięgu działania nadleśnictwa, 2) zestawienie ekonomicznych wskaźników gospodarki leśnej, 3) ramowy plan ekonomiczny na 10 lat. W omawianej instrukcji zwrócono jednak uwagę na możliwość elastycznego opisu warunków (parametrów) ekonomicznych ze względu na brak jednoznacznych wskaźników oceny. Ponadto w instrukcji z 2003 r. przewidziano także możliwość załączania do planu urządzenia lasu ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa po wcześniejszym opracowaniu odpowiednich wytycznych i ich zatwierdzeniu przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Jednak wytyczne takie do końca obowiązywania tej instrukcji nie zostały opracowane. Obecnie obowiązująca Instrukcja urządzania lasu [PGLLP 2012] w podrozdziale Charakterystyka warunków ekonomicznych gospodarki leśnej oraz prognoza spodziewanego wyniku ekonomicznego przewiduje zamieszczanie: 1) syntetycznej oceny uwarunkowań ekonomicznych, 2) charakterystyki warunków ekonomicznych gospodarki leśnej nadleśnictwa wraz z zestawieniem wskaźników tej gospodarki, 3) orientacyjnej prognozy spodziewanych efektów ekonomicznych gospodarki leśnej nadleśnictwa w okresie obowiązywania planu urządzenia lasu. Obowiązująca instrukcja na podstawie ustaleń Komisji Założeń Planu umożliwia również sporządzenie, łącznie z projektem planu urządzenia lasu (lub w okresie realizacji planu), ekspertyzy ekonomicznej w formie szczegółowej prognozy. 1. Ekspertyza ekonomiczna nadleśnictwa jako integralna część planu urządzenia lasu Pilotażowe opracowanie ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa wykonano w 2009 r. dla nadleśnictwa Krynki poprzez sporządzenie Aneksu do planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Krynki na lata 2008 2017 [BULiGL 2009]. Praca ta polegała na weryfikacji Wytycznych ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa opracowanej w Instytucie Badawczym Leśnictwa. Następnymi nadleśnictwami, dla których zostały sporządzone zostały ekspertyzy ekonomiczne (2012/2013), były nadleśnictwa Głęboki Bród oraz Strzelce Opolskie. Obecnie na podstawie umów na sporządzenie planów urządzenia lasu trwają prace nad sporządzaniem ekspertyz ekonomicznych dla ponad 10 nadleśnictw (głównie z RDLP Radom i Katowice), wykorzystując wyniki oraz doświadczenia zdobyte przy wykonywaniu wyżej wymienionych ekspertyz oraz założenia tematu badawczego pt. Ekspertyza ekonomiczna 3

nadleśnictwa jako integralna część planu urządzenia lasu realizowanego obecnie na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych przez IBL w konsorcjum z BULiGL. Ponadto w celu pełniejszego wykorzystania wiedzy oraz doświadczeń pracowników Lasów Państwowych dotyczących zagadnień ekonomicznych w nadleśnictwach, regionalnych dyrekcjach lasów Państwowych oraz w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych powołany został przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych Zespół Zadaniowy ds. ekspertyzy ekonomicznej do planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa. Wyniki dotychczasowych prac dotyczących ekspertyzy ekonomicznej dla nadleśnictwa jako integralnej części planu urządzenia lasu oraz prac związanych z realizacją wyżej wymienionego tematu badawczego umożliwiają przedstawienie zweryfikowanych celów i zadań oraz zakresu takiej ekspertyzy. 1.1. Charakter, cele i zadania ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa Ekspertyza ekonomiczna nadleśnictwa (zamiennie EEN), wobec braku dokumentu o charakterze ekonomicznym w planowaniu średniookresowym, powinna stać się integralną częścią średniookresowego podstawowego dokumentu gospodarki leśnej, jakim jest plan urządzenia lasu. Podobnie jak plan urządzenia lasu, ekspertyza ta powinna być dokumentem o charakterze operacyjnym, który dzięki oprogramowaniu informatycznemu umożliwi m.in. analizę sytuacji nadleśnictwa w kolejnych latach obowiązywania planu urządzenia lasu. Głównym celem Ekspertyzy Ekonomicznej Nadleśnictwa jest określenie ekonomicznych konsekwencji realizacji nowego planu urządzenia lasu na podstawie syntetycznej analizy wyników gospodarki przeszłej z uwzględnieniem aktualnych uwarunkowań w przyjętej ustawowo średniookresowej perspektywie planowania zadań gospodarczych w nadleśnictwie. EEN powinna zatem zawierać opis i analizę najważniejszych wybranych elementów gospodarki leśnej oraz otoczenia społecznego i gospodarczego, które decydowały o wynikach gospodarki leśnej w minionym okresie oraz będą miały istotny wpływ na jej funkcjonowanie w nowym okresie gospodarczym (na który został opracowany nowy plan urządzenia lasu). W opisie takich elementów powinny się znaleźć w zależności od ich charakteru zarówno wielkości rzeczywiste, jak również wskaźniki pozwalające ocenić sytuację ekonomiczną gospodarstwa leśnego oraz określić efektywność zarządzania zasobami nadleśnictwa. Przyjęte cele oraz znaczenie EEN jako dokumentu zawierającego najważniejsze ekonomiczne aspekty gospodarki leśnej sprawiają, że powinien on zawierać informacje użyteczne w codziennej pracy nadleśnictwa z zakresu oceny, porównywania i planowania 4

rozmiaru zadań gospodarki leśnej, analizy i oceny aspektów ekonomicznych, czy też analizę produktów i usług leśnych, przychodów, nakładów i wyniku finansowego. EEN powinna także prezentować rolę i znaczenie gospodarki leśnej w rozwoju regionu (gmin, powiatów), jej znaczenie w tworzeniu nowych oraz utrzymaniu istniejących miejsc pracy, wielkość oraz strukturę podatków i danin, jakie gospodarka leśna odprowadza do budżetów lokalnych i budżetu centralnego, a także w możliwie szerokim zakresie informacje przedstawiające publiczną sferę działalności nadleśnictwa i gospodarki leśnej. Podstawowymi źródłami danych wykorzystywanych do opracowania EEN powinny być najważniejsze dokumenty gospodarcze i ekonomiczne nadleśnictwa, w tym: poprzedni (stary) oraz aktualny (nowy) plan urządzenia lasu, ewidencja księgowa rejestrująca koszty i przychody w układzie rocznym, a także System Informatyczny Lasów Państwowych (SILP) w części dotyczącej rozmiaru, zakresu oraz lokalizacji wszystkich realizowanych zadań gospodarczych. Ogólnie cele oraz zadania ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa można ująć następująco: wprowadzenie tradycji średniookresowego planowania ekonomicznego, a w rezultacie poprawa efektywności ekonomicznej nadleśnictwa; kompleksowa wycena majątku nadleśnictw (uwzględniająca grunty leśne i drzewostany) oraz włączenie wartości lasu do analiz ekonomicznych; ocena ekonomiczna realizacji wybranych zadań ubiegłego okresu gospodarczego; ocena przepływów środków funduszu leśnego w warunkach ubiegłego okresu gospodarczego (starego planu urządzenia lasu); przeprowadzenie wieloaspektowej analizy warunków realizacji zadań nowego planu urządzenia lasu (analiza SWOT, wskaźniki struktury powierzchni, struktury zapasu itp.); prezentacja świadczeń publiczno-prawnych dostarczanych przez lasy; optymalizacja wydatkowania środków przez nadleśnictwo (narzędzie dla nadleśniczego umożliwiające ocenę wydatkowania środków w dłuższej perspektywie zarówno w ubiegłym okresie gospodarczym, jak i w okresie realizacji nowego planu urządzenia lasu); opracowanie narzędzia dla nadleśniczego do prezentowania nadleśnictwa w porównaniu z innymi jednostkami (benchmarking); optymalizacja rozdziału środków pomiędzy jednostkami (nadleśnictwami); 5

określenie elementów składowych wskaźnika efektywności funkcjonowania nadleśnictwa koszty/przychody w warunkach realizacji nowego planu urządzenia lasu; oszacowanie przepływu środków funduszu leśnego w warunkach realizacji nowego planu urządzenia lasu; określenie zalecanych przedsięwzięć organizacyjnych i ekonomicznych optymalizujących funkcjonowanie nadleśnictwa; obiektywizacja kryteriów przepływu środków pomiędzy jednostkami Lasów Państwowych. Do zadań ekspertyzy ekonomicznej powinno należeć: przedstawienie w usystematyzowany sposób syntetycznych informacji o najważniejszych przyrodniczych i ekonomicznych zdarzeniach, jakie miały miejsce w minionym okresie gospodarczym w gospodarstwie leśnym; opracowanie wytycznych do analiz ekonomicznych dla nadleśnictwa na najbliższy okres gospodarczy, wspomagających efektywne zarządzanie gospodarstwem leśnym; dostarczenie narzędzi informatycznych umożliwiających tworzenie zdefiniowanych okresowych raportów ekonomicznych zawierających najważniejsze dane charakteryzujące zakres i strukturę działalności nadleśnictwa, które aktualizowane w sposób ciągły lub okresowy pozwolą na monitorowanie stanu gospodarstwa leśnego pod względem ekonomicznym; porównanie danych i ocen nadleśnictwa dotyczących zarówno wybranych elementów stanu nadleśnictwa, jak i analizy gospodarki przeszłej z danymi odnoszącymi się do wybranych (porównywalnych) jednostek w RDLP oraz w całych Lasach Państwowych. 1.2. Struktura ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa Jak już wcześniej wspomniano, podstawą do opracowywania ekspertyz ekonomicznych dla nadleśnictwa jest odpowiedni zapis ( 118 w obowiązującej Instrukcji urządzania lasu) dający możliwość wykonywania łącznie z projektem planu urządzenia lasu szczegółowej prognozy spodziewanego wyniku ekonomicznego gospodarki leśnej, prowadzonej na podstawie planu urządzenia lasu. PGL Lasy Państwowe prowadzi gospodarkę leśną na podstawie zapisów Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. 1991 nr 101, poz. 444 z późn. zm.), natomiast zasady gospodarki finansowej reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 grudnia 1994 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej w Państwowym Gospodarstwie 6

Leśnym lasy Państwowe (Dz. U. 1994 nr 134, poz. 692). Zgodnie z zapisami w wyżej wymienionych dokumentów PGL Lasy Państwowe jest podmiotem nieposiadającym osobowości prawnej, który funkcjonuje na zasadach samofinansowania, tj. pokrywa koszty działalności z własnych przychodów. Jednocześnie Lasy Państwowe mogą korzystać z dotacji z budżetu państwa na zadania zlecone przez administrację rządową. Bardzo ważnym elementem gospodarki finansowej Lasów Państwowych jest Fundusz Leśny, który jest źródłem i instrumentem wyrównywania niedoboru środków finansowych na działalność administracyjną i podstawową w nadleśnictwach. Zgodnie z wyżej wymienionym rozporządzeniem w Lasach Państwowych w ramach sprawowanego zarządu możliwe jest prowadzenie następującej działalności: 1) administracyjnej w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, w regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych i w nadleśnictwach; 2) gospodarczej (w zakresie gospodarki leśnej) w nadleśnictwach, gdzie wyróżnia się: a) działalność podstawową, b) działalność uboczną (gospodarowanie zwierzyną, pozyskiwanie żywicy, choinek, karpiny, igliwia, płodów runa leśnego i sprzedaż tych produktów w stanie nieprzerobionym); 3) dodatkowej produkcyjnej i usługowej na rzecz gospodarki leśnej. Zadaniem ekspertyzy ekonomicznej jest, w miarę dostępnych informacji, ekonomiczne i społeczne ujęcie wszystkich wcześniej wymienionych aspektów prowadzenia gospodarki leśnej. Chcąc osiągnąć ten cel, przy zachowaniu jasności i przejrzystości Ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa przyjęto podział opracowania na trzy zasadnicze części (rozdziały): I. Charakterystyka gospodarstwa leśnego ze zwróceniem szczególnej uwagi na elementy różnicujące analizowane nadleśnictwo w skali RDLP oraz Lasów Państwowych ogółem. II. Ocena/analiza gospodarki przeszłej, w tym szczegółowy opis i analiza najważniejszych zdarzeń przyrodniczych i ekonomicznych, jakie miały miejsce w minionym dziesięcioleciu, będących podstawą formułowania wniosków i zaleceń na okres obowiązywania nowego planu urządzenia lasu. III. Wytyczne do analiz ekonomicznych w warunkach nowego planu urządzenia lasu nadleśnictwa uwzględniające wnioski z analizy gospodarki ubiegłego okresu oraz prognozę kształtowania się sytuacji ekonomicznej w okresie realizacji nowego planu urządzenia lasu. 7

2. Charakterystyka gospodarstwa leśnego Charakterystykę nadleśnictwa można przedstawić na podstawie danych zawartych w tabelach dotyczących w szczególności: warunków administracyjno-gospodarczych, stanu powierzchni leśnej oraz stanu i struktury zasobów drzewnych. W rozdziale tym zostanie również przedstawiona pozycja (pod względem różnych cech, jak np.: wielkości zasobów drzewnych, warunków przyrodniczych i administracyjnych funkcjonowania danego nadleśnictwa w porównaniu do wybranych nadleśnictw w skali RDLP oraz Lasów Państwowych ogółem. 3. Ocena ekonomiczna gospodarki leśnej za ubiegły okres gospodarczy Zasadniczą częścią opracowania będzie analiza i ocena w ujęciu ekonomicznym i społecznym funkcjonowania nadleśnictwa w minionym 10-leciu. Podejście takie wymagało będzie w szczególności analizy: działalności podstawowej, sprzedaży drewna, działalności administracyjnej, ubocznej oraz dodatkowej, zatrudnienia, nadzoru nad lasami innych form własności, inwestycji, utrzymania infrastruktury, kwot i wskaźników (teoretycznych oraz faktycznych) przepływu Funduszu Leśnego, a także ogólnych wskaźników ekonomicznych za ubiegły okres gospodarczy oraz produkcji globalnej wraz z uwzględnieniem wartości zasobów drzewnych pozostających na pniu. Uwagi wymaga także ocena ekonomicznych konsekwencji realizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasu, które w znacznej mierze można łączyć z konsekwencjami realizacji publicznej sfery działalności nadleśnictwa. Ekonomiczne konsekwencje tej sfery działalności związane są głównie z kosztami: utrzymania obiektów wykorzystywanych w edukacji ekologicznej; zagospodarowania turystycznego; ochrony przyrody; ochrony przeciwpożarowej; walki ze szkodnictwem leśnym. Istotnym elementem, którego nie może zabraknąć przy ekonomicznej i społecznej ocenie realizacji wielofunkcyjnej gospodarki leśnej jest analiza kosztów alternatywnych czyli względnie utraconych przychodów. Ekspertyza ekonomiczna zawierała więc będzie szacunkową wycenę tych względnie utraconych przychodów, wynikających m.in. z prowadzenia przez nadleśnictwo działań w zakresie ochrony przyrody czy pozostawiania w lesie martwego drewna. Analiza taka konieczna jest w celu uwydatnienia skali rezygnacji 8

z przychodów będących alternatywą dla określonych reżimów ochronnych. W ekspertyzie ekonomicznej zaproponowano, aby koszty alternatywne prowadzenia gospodarki leśnej prezentować w układzie: koszty alternatywne gospodarstwa lasów ochronnych, w tym koszty alternatywne ochrony przyrody wynikające np. z wyłączania drzewostanów z produkcji ze względu na ich ochronę prawną, a także koszty związane z wyłączaniem drzewostanów z użytkowania w wyniku procesu certyfikacji; wartość pozostawionego w lesie martwego drewna. 4. Wytyczne do analiz ekonomicznych w warunkach nowego planu urządzenia lasu Ekspertyza ekonomiczna nie jest biznes planem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Założenia planu ekonomicznego w głównej mierze zawarte są w dokumencie o charakterze przyrodniczo-technicznym, a mianowicie w planie urządzenia lasu. Plan ekonomiczny nie musi zawierać konkretnych planowanych wyników finansowych w kolejnych latach obowiązywania PUL. W oparciu o spostrzeżenia, analizy procesów i proporcji pomiędzy poszczególnymi grupami kosztów i przychodów podjęta zostanie próba oszacowania sytuacji ekonomicznej nadleśnictwa na początku okresu obowiązywania nowego planu urządzenia lasu. Na podstawie analizy danych z poprzedniego dziesięciolecia, a szczególnie struktury pozyskania drewna według grup sortymentów w cięciach rębnych i przedrębnych oraz etatu z aktualnego planu urządzenia lasu określona zostanie szacunkowa struktura pozyskania drewna. Na podstawie oszacowanej struktury można podjąć próbę określenia szacunkowych kosztów i przychodów z tytułu pozyskania i sprzedaży drewna w okresie obowiązywania nowego planu urządzenia lasu. Innym elementem zawartym w planie ekonomicznym jest oszacowanie/ocena zapotrzebowania na środki finansowe (fundusz leśny, potrzeby i możliwości pozyskania dodatkowych źródeł finansowania). W uzasadnionych przypadkach należy także przeprowadzić ocenę zasobów ludzkich. Prognozowaną na okres obowiązywania aktualnego planu urządzenia lasu sytuację finansową nadleśnictwa określa się za pomocą wskaźnika kosztów do przychodów (Wkp). Wartość tego wskaźnika powyżej 1 oznacza, że nadleśnictwo jest deficytowe, natomiast wartość poniżej 1 świadczy o dodatniej rentowności nadleśnictwa. W powiązaniu z wielkością prognozowanego wskaźnika kosztów do przychodów (Wkp) w Ekspertyzie 9

ekonomicznej nadleśnictwa należy przeanalizować możliwości ograniczenia kosztów oraz zwiększenia przychodów nadleśnictwa, tj. możliwości realnej poprawy wyniku finansowego nadleśnictwa. W analizie prognozowanego wyniku ekonomicznego nadleśnictwa przedstawiona zostanie także szacunkowa przeciętna wielkość wpłat na fundusz leśny, bądź też dopłat z funduszu leśnego. Przeprowadzona analiza spodziewanych kosztów i przychodów powinna doprowadzić do przedstawienia wykazu zalecanych przedsięwzięć organizacyjno-ekonomicznych optymalizujących funkcjonowanie nadleśnictwa w okresie obowiązywania nowego planu urządzenia lasu. Do głównych elementów planu ekonomicznego nadleśnictwa powinny należeć: analiza SWOT (silne i słabe strony oraz zagrożenia i korzyści); plan przychodów i kosztów na podstawie cen i kosztów produktów z ostatnich lat (1 do 3 lat); wskaźnik rentowności (planowane przychody oraz koszty, analiza wskaźnika k/p, przepływy środków funduszu leśnego); wytyczne do planu intensyfikacji przychodów; wytyczne do planu optymalizacji kosztów kosztów jednostkowych, zatrudnienia, administracyjnych itp.; wytyczne kierunkowe odnośnie do planu remontów, modernizacji oraz do optymalizacji inwestycji (budowa dróg oraz inwestycje w środki trwałe, kubaturowe itp.); inne wytyczne wynikające z analizy gospodarki przeszłej analizy rynku usług, rynku drzewnego, kosztów ochrony przyrody, gospodarowania gruntami nieleśnymi itp. Przy ocenie ekonomicznych konsekwencji realizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasu w okresie realizacji nowego planu urządzenia lasu duże znaczenie ma oszacowanie kosztów alternatywnych prowadzenia gospodarki leśnej (względnie utraconych przychodów). Ponadto, przy analizie ograniczeń w prowadzeniu gospodarki leśnej, ważnym wskaźnikiem może być udział lasów niedostępnych do pozyskania drewna z przyczyn prawnych, ekonomicznych lub innych (przyjmowanych m.in. na potrzeby sprawozdawczości międzynarodowej). 5. Organizacja prac nad ekspertyzą ekonomiczną nadleśnictwa Zgodnie z Instrukcją urządzania lasu [PGL Lasy Państwowe 2012] potrzeba sporządzania ekspertyzy ekonomicznej ustalana jest w trakcie obrad Komisji Założeń Planu. 10

W celu sprawnego opracowania ekspertyzy celowe jest, wzorem KZP, powołanie Komisji założeń ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa (KZEEN). Komisja taka mogłaby się odbywać jednocześnie dla kilku nadleśnictw przygotowujących się do opracowania takiej ekspertyzy. Na Komisji tej byłyby przedstawiane założenia, zakres EEN oraz zasady pracy i współpracy pomiędzy różnymi podmiotami biorącymi udział w tych pracach oraz zainteresowanych przyjęciem określonych rozwiązań. Ekspertyza ekonomiczna nadleśnictwa powinna być wykonana/zakończona w II/III kwartale pierwszego roku obowiązywania planu urządzenia lasu (po zakończeniu planu urządzenia lasu) i powinna być przedmiotem analizy na odrębnym spotkaniu EEN planu urządzenia lasu zorganizowanej przez RDLP jako spotkanie wewnętrzne. Podsumowanie i wnioski 1. Wprowadzenie do praktyki średniookresowego planowania w Lasach Państwowych aspektu ekonomicznego w postaci ekspertyzy ekonomicznej do planu urządzenia lasu i jej konsekwentna analiza podczas Narad Techniczno-Gospodarczych, w dłuższym okresie powinna analogicznie jak w przypadku racjonalnego rozwoju zasobów drzewnych przyczynić się podniesienia efektywności ekonomicznej poszczególnych nadleśnictw a w szerszej perspektywie całej organizacji gospodarczej Lasy Państwowe. 2. Analiza ekonomiczna powinna przyczyniać się do obiektywizacji i optymalizacji rozdziału środków funduszu leśnego oraz środków inwestycyjnych pomiędzy jednostki Lasów Państwowych prowadzącej w konsekwencji m.in. do optymalizacji procesu inwestycyjnego, szczególnie na poziomie nadleśnictw oraz regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych. 3. Ekspertyza ekonomiczna nadleśnictwa może stanowić skuteczne narzędzie poprawy sprawności funkcjonowania nadleśnictw oraz planowania na różnych szczeblach organizacji i zarządzania w Lasach Państwowych. Dane tam zawarte pozwolą bowiem na śledzenie dynamiki zjawisk ekonomicznych w poszczególnych jednostkach Lasów Państwowych. Pośrednio analizy takie przeprowadzane na podstawie zadań zawartych w planie urządzenia lasu będą również prowadzić do optymalizowana struktury funkcji lasu, w szczególności poprzez kompleksową ocenę skutków przyrodniczych, ekonomicznych oraz społecznych, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. 11

Literatura Borek J. 1931. Zarys praktycznego urządzenia gospodarstw leśnych wraz z wzorami załączników do planów i programów gospodarczych. Drukarnia A. Mółki w Nowym Sączu BULiGL 2009. Aneks ekonomiczny do planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Krynki na lata 2008-2017. Wdrożenie opracowania pt.: Ekspertyza ekonomiczna nadleśnictwa autorów: Jan Głaz, Janusz Dawidziuk Hausbrandt J. 1947. Urządzanie Lasu (zgodnie w wykładami Prof. W. Jedlińskiego). Księga I-sza. Ogólne teoretyczne zasady urządzania lasu. Wydanie III. Nakładem Sekcji Wydawniczej Koła Leśników Studentów SGGW wykonało wydawnictwo>>ex LIBRIS>> Warszawa 1947 Instrukcja urządzania lasu. Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. PWRiL, Warszawa 1957 Instrukcja urządzania lasu. Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. PWRiL, Warszawa 1970 Instrukcja urządzania lasu. Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. PWRiL, Warszawa 1980 Instrukcja urządzania lasu. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Wyd. IBL, Warszawa 1994 Instrukcja urządzania lasu. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. CILP, Warszawa 2012 Instrukcja urządzania lasu. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. CILP, Warszawa 2003 Instrukcya o urządzeniu lasów pod zawiadywaniem Komisyi rządowej przychodu i skarbu zostających 1839, SYLWAN R. XV (2):465-523, 1839 Koleczko W. 1882. Zasady praktycznego urządzania lasów ich szacowania i zagospodarowania. Wyd. Gebethner i Wolff Stieber K. 1921. Urządzenie gospodarstwa leśnego. Nakład Gubrynowicza i syna, Lwów Warszawa. 12