Konsultacja merytoryczna Dorota Delega-Jasek, Departament Bankowości Inwestycyjnej, Citibank Poland SA

Tytuł oryginału TRADER VIC. Methods of a Wall Street Master Redaktor serii Krzysztof Król Dobór tytułu i opieka merytoryczna Krzysztof Król Konsultacja merytoryczna Dorota Delega-Jasek, Departament Bankowości Inwestycyjnej, Citibank Poland SA Opracowanie redakcyjne Dariusz Kosiński Korekta Joanna Hołdys, Krystyna Dulińska Łamanie Jacek Pietraszko Projekt graficzny okładki Piotr Bogusławski, Grzegorz Batko Zdjęcie wykorzystane na okładce Karen Struthers / Shutterstock.com John Wiley & Sons, Inc. 1991, 1993 All rights reserved. Authorized translation from English language edition published by John Wiley & Sons, Inc. Copyright for the Polish edition by Dom Wydawniczy ABC Sp. z o.o., 1998 Copyright for the Polish edition by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2012 Copyright for the Polish edition by Wolters Kluwer SA, 2013 All rights reserved. Wydanie III ISBN 978-83-264-3146-3 Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl

Przedmowa Kiedy Victor Sperandeo przes³a³ mi rêkopis niniejszej ksi¹ ki, jego rozmiary nie by³y dla mnie zaskoczeniem. Nie by³em te zdziwiony, e poruszaj¹c niektóre tematy, autor wykorzystuje zaledwie u³amek swej ogromnej wiedzy na temat rynku. Dwa lub trzy razy w miesi¹cu rozmawiam z Victorem. Wymieniamy uwagi na temat sytuacji na rynku, a on zawsze wspania³omyœlnie dzieli siê ze mn¹ swymi przewidywaniami co do dalszego rozwoju wydarzeñ. Czêsto zaskakuje mnie to, e nigdy nie oddziela swej opinii na temat rynku od szerszego spojrzenia na œwiat. Zanim powie komuœ, w jakim zakresie spodziewa siê zmian indeksu Dow Jonesa i cen najwa niejszych towarów, zazwyczaj czyni krótki wyk³ad z filozofii, psychologii, polityki czy teorii ekonomii. Nie s¹ to dla niego b³ahostki. Jego ruchliwy umys³ zawsze d¹ y do po³¹czenia tych wszystkich zjawisk i okreœlenia ich wp³ywu na rynek. Podejœcie Sperandeo do rynku, tak e w tej ksi¹ ce, jest kompleksowe i jedyne w swoim rodzaju. Victor nie jest technicznym analitykiem, nie jest te zwyk³ym fundamentalist¹, nie jest graczem szukaj¹cym niedowartoœciowanych akcji ani przebieg³ym rynkowym pedantem. Jego podejœcie do rynku jest równie szerokie, jak konkretne, ja zaœ jestem bardzo rad, e zdecydowa³ siê w koñcu na jego opisanie. Z ró nych sposobów ujmowania tematu Victor wybiera najlepsze, dodaje te spostrze enia, do których doszed³ prowadz¹c w³asne niezale ne badania. Dziêki temu ksi¹ ka ta jest cenna dla ka dego, bez wzglêdu na stopieñ zainteresowania czy znajomoœæ rynku akcji i rynków towarowych. Rozdzia³y dotycz¹ce ekonomii politycznej i cykli rozwoju gospodarczego, napisane przystêpnym, zrozumia³ym jêzykiem, przedstawiaj¹ wnikliwy obraz, który pomo e ka demu zrozumieæ to, co czêsto wydaje siê niepojê-

6 CZ. I. ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW tym mechanizmem ekonomicznym. Druga czêœæ ksi¹ ki jest wrêcz lektur¹ obowi¹zkow¹ dla ka dego, kto jest zainteresowany psychologi¹ sukcesu i pora ki. Nie zawsze zgadzam siê z Victorem czy innymi ekspertami rynkowymi. Ale uwa am, e jeœli ksi¹ ka dostarczy komuœ choæby jednej przydatnej wskazówki, to pieni¹dze na ni¹ wydane nie zosta³y zmarnowane. Patrz¹c z tego punktu widzenia, niniejsz¹ pozycjê warto kupiæ, stanowi ona bowiem ogromny wk³ad w literaturê dotycz¹c¹ rynku. Leon G. Cooperman Partner, Goldman, Sachs & Co. Przewodnicz¹cy i dyrektor zarz¹dzaj¹cy Goldman Sachs Asset Management

Dedykowana: Arystotelesowi, w podziêce za prawa logiki, Dr Karen Horney, za analizê systemu dumy, Ayn Rand, za metodê myœlenia pryncypiami, Robertowi Rhei, za metodê klasyfikacji ruchu rynku akcji

Spis treœci Przedmowa 5 Wstêp 13 Podziêkowania 20 CZÊŒÆ I ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW Wprowadzenie: Tajemnica Gamboni 21 1. Od hazardzisty do mistrza rynku: kszta³towanie profesjonalnego spekulanta 24 W poszukiwaniu wolnoœci 26 M¹droœæ taœmy 28 Twarda gra opcjami 31 Smak niezale noœci 34 Odkrywanie istoty trendów 35 Odnajdowanie w³asnej niezale noœci 37 2. Regu³a aligatora: dowód na koniecznoœæ myœlenia o sprawach zasadniczych 39 Byæ po artym ywcem 39 Myœlenie o sprawach zasadniczych 40 3. Filozofia biznesu prowadz¹ca do sukcesu 46 Ochrona kapita³u 47 Sta³a zyskownoœæ 49 Poszukiwanie najwy szej op³acalnoœci 53 Konkluzja 54

10 CZ. I. ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW 4. Poszukiwanie prawid³owoœci w chaosie rynku: wprowadzenie do teorii Dowa 55 Dobre pomys³y, czêsto Ÿle rozumiane 57 Hipotezy teorii Dowa 58 Twierdzenia teorii Dowa 63 Konkluzja 76 5. W³aœciwe zrozumienie trendów 77 Trend rosn¹cy, trend malej¹cy, trend ponad wszystko 77 SprowadŸmy rzecz do podstaw 78 Waga potwierdzenia 81 Cztery fazy rynku 83 Istotne relacje wielkoœci obrotu 86 Konkluzja 86 6. Plusy i minusy analizy technicznej 88 Obserwatorzy kierunku zmian 89 Manipulatorzy 93 Puryœci 97 Streszczenie 98 7. Gdzie powstaj¹ fortuny: identyfikowanie zmiany trendu 99 Okreœlanie trendu wyznaczanie linii trendu 101 Identyfikacja zmiany trendu: to proste jak 1-2-3 104 2B to jest warte parê groszy! 109 Podstawa testów i wzór 2B 112 ABC wtórnej korekty 116 Streszczenie 118 8. To, czego nie wiedz¹ analitycy, mo e ciê dobiæ 119 Jak wa na mo e byæ sardela? 119 Zrozumienie œrednich ruchomych 120 Rozmaite perspektywy oparte na wzglêdnej sile 127 Momentum (oscylatory) 129 Dokonywanie wyboru poszczególnych akcji 138 Konkluzja 143 9. W jaki sposób naprawdê dzia³a œwiat: podstawy ekonomii politycznej 144 Uk³adanka 144 Ekonomia wed³ug Robinsona Crusoe 148 Rola pieni¹dza 152 Ekonomia polityczna i natura ludzka 155 Produkcja poprzedza bogactwo 160 Oszczêdnoœci, inwestycje, kredyt i bogactwo 164 Streszczenie: œniadanie za darmo 171

SPIS TREœCI 11 10. Rozwój i za³amanie: kto nape³nia, a kto przek³uwa balon 173 Rozwój i za³amanie: cykle koniunktury 173 Natura cykli gospodarczych 174 Struktura i rola Systemu Rezerwy Federalnej 187 Jak kreowane i kontrolowane s¹ pieni¹dze i zdolnoœæ kredytowa 189 Rezerwa obowi¹zkowa, stopa funduszy federalnych, stopa dyskontowa 196 Jak przewidywaæ trend i jego zmiany œledz¹c politykê Systemu Rezerwy Federalnej i Departamentu Skarbu 207 Konkluzja 210 11. Zarz¹dzanie pieni¹dzem poprzez okreœlanie ryzyka 211 Prawdziwe znaczenie ryzyka 211 Rewolucyjne podejœcie do oszacowania ryzyka 215 Alokacja kapita³u poprzez zarz¹dzanie nadwy kami 221 12. Jest co najmniej piêædziesi¹t sposobów na stracenie pieniêdzy 227 4017 dolarów za suszarkê do w³osów 227 Regu³y gry i ich uzasadnienie 228 Zdefiniowanie zasad 229 Zasada 85% 243 Konkluzja podsumowanie czêœci I 244 CZÊŒÆ II KONSEKWENCJA W DZIA ANIU: DYSCYPLINA EMOCJONALNA Marzenie gracza (bajeczka) 247 13. Syndrom Spocka: walka rozs¹dku i emocji 253 Wprowadzenie 253 Od ³upie cy do inwestora: ewolucja ludzkich emocji 256 Emocje jako czynnik pozytywny 259 Ciemna strona emocji 262 ród³o œwiadomoœci: dyscyplina emocjonalna 265 Konkluzja 267 14. Sukces jest tym, czym go uczynisz 269 Warunki wstêpne sukcesu 269 Znaczenie sukcesu 271 Mózg jako superkomputer 272 Odkrycie i wykorzystanie motywacji 275 Konkluzja 280 15. Zmieniaæ siê trwale 281 Pos³ugiwanie siê cia³em 282 Pos³ugiwanie siê zdrowym rozs¹dkiem 286

12 CZ. I. ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW Odkrywanie œwiadomoœci 288 Odnajdowanie celu 290 Si³a pytañ 293 Znaczenie wartoœciowania 295 Wartoœci i charakter 295 Przekonania i osobowoœæ 298 Ujarzmianie si³y podœwiadomoœci 303 Zakotwiczanie 307 Konkluzja 309 16. Wyzwanie rzucone fa³szywej dumie 311 Najwa niejsza przyczyna niepowodzeñ w grze na gie³dzie 311 Z³y bliÿniak: wyidealizowany obraz w³asny 313 Poszukiwanie chwa³y 313 Przymus i wyobraÿnia 317 Gdy yczenia staj¹ siê ¹daniami 319 Tyrania powinnoœci 321 Prawdziwa i fa³szywa duma 325 17. W poszukiwaniu wolnoœci 327 Przypisy 331 S³owniczek terminów 338 Bibliografia 346 Indeks 348

Wstêp Ksi¹ ki na temat rynków finansowych... W swej bibliotece mam ich ponad 1200. S¹ ksi¹ ki poœwiêcone analizie akcji, strategii opcji, strategii kontraktów terminowych, analizie technicznej i tak dalej. Wiele z tych ksi¹ ek zawiera interesuj¹ce pogl¹dy, oko³o 2% to naprawdê doskona³e pozycje. Jednak autorzy wiêkszoœci z nich maj¹ ten sam problem: usi³uj¹ sprzedaæ czytelnikowi najlepsz¹ metodê podbicia rynku, a w wielu przypadkach nie byli ³askawi sprawdziæ, jak ich pomys³y sprawdzaj¹ siê w realnym œwiecie. Jeszcze inni zajmuj¹ siê tak specyficznymi zagadnieniami, e dla ich zrozumienia konieczne jest gruntowne przygotowanie teoretyczne, a czêsto tak e wieloletnie doœwiadczenie. Zarówno pocz¹tkuj¹cy, jak te uznani profesjonaliœci rynkowi trac¹ niezliczone godziny cennego czasu, poznaj¹c rynek metod¹ prób i b³êdów, wywa aj¹c otwarte drzwi. Poszukiwa³em ksi¹ ki, która pomog³aby wyeliminowaæ te niepotrzebne straty, takiej, która zawiera³aby wszystkie podstawowe pojêcia niezbêdne do zrozumienia rynku i robienia pieniêdzy dziêki posiadanej wiedzy. Nie znalaz³em takiej ksi¹ ki, wiêc postanowi³em j¹ napisaæ. Ponadto zdecydowa³em siê wyjaœniæ swoje w³asne spostrze enia i odkrycia, które pomog³y mi w osi¹gniêciu œredniej rocznej stopy zwrotu w wysokoœci 70,7% w ci¹gu ostatnich dziesiêciu lat, jak to pokazuje tabela 0.1. W trakcie mojej kariery na Wall Street uda³o mi siê wypracowaæ jedyne w swoim rodzaju podejœcie do zagadnienia, ³¹cz¹ce znajomoœæ danych, rynków i ich instrumentów, analizy technicznej, statystycznego prawdopodobieñstwa, ekonomii politycznej, polityki i psychologii. Wiêkszoœæ osób dzia³aj¹cych na rynku zdaje siê na jedn¹, dwie lub trzy z tych dziedzin, ja

14 CZ. I. ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW Tabela 0.1. Roczne wskaÿniki zysku Victora Sperandeo Rok Nominalna roczna stopa zysku a S&P 500b 1978 (10 mies.) 115,26% 15,18% 1979 74,48 18,65 1980 98,49 32,42 1981 49,99 (4,97) 1982 127,44 21,56 1983 30,79 22,55 1984 12,99 6,29 1985 9,58 31,75 1986 10,72 18,67 1987 165,36 5,20 a 10-letnia nominalna stopa zysku Victora Sperandeo 70,71% (bez uwzglêdnienia prowizji gotówkowych) b 10-letnia nominalna stopa zysku dla S&P 500 11,5% (³¹cznie z dywidendami) traktujê je wszystkie ³¹cznie, szacuj¹c ryzyko/zysk z ka dego mo liwego punktu widzenia, tak, by szanse przemawia³y na moj¹ korzyœæ. Mo liwe, e wydaje siê to skomplikowane i trudne do zrozumienia, ale w rzeczywistoœci tak nie jest. Po sprowadzeniu tych wszystkich elementów do zasad, które mo na stosowaæ bezpoœrednio w prosty sposób, to, co pozornie z³o one, staje siê ca³kiem proste i ³atwe w u yciu. Niniejsza ksi¹ ka zawiera opis tych podstawowych zasad i jest skierowana do tych uczestników rynku, którzy, podobnie jak ja, opieraj¹ siê na ksi¹ kach jako swoim g³ównym Ÿródle informacji. Pierwsze ksi¹ ki, jakie przeczyta³em, opowiada³y o graczach w baseball. W dzieciñstwie naprawdê uwielbia³em baseball i marzy³em o tym, by staæ siê profesjonalist¹ najwy szej klasy. Czyta³em wiêc o czo³owych sportowcach, takich jak Ty Cobb. Naœladowa³em ich kopiuj¹c ich odbicia i styl gry, a pewnego dnia zda³em sobie sprawê, e to ju nie jest naœladownictwo, lecz moja w³asna gra. Ten sposób nauki stosowa³em przez ca³e swoje ycie: wybiera³em cel, obserwowa³em i czyta³em wskazówki doœwiadczonych profesjonalistów, a nastêpnie uczy³em siê, æwicz¹c i obserwuj¹c, a rozwin¹³em swój w³asny styl dochodzenia do sukcesu. Co prawda, jedno siê zmieni³o. Gdy by³em dzieckiem, jednym z czynników motywuj¹cych by³a chêæ stania siê bohaterem zostania drugim Ty Cobbem, zdobycia z³otego medalu olimpijskiego, gdy zajmowa³em siê gimnastyk¹, i tak dalej. Ale w koñcu zda³em sobie sprawê, i nadchodzi taki moment, kiedy nale y porzuciæ sen o s³awie.

WSTÊP 15 Zw³aszcza w Stanach Zjednoczonych szeroko rozpowszechnione jest przekonanie, e jeœli w jakiejœ dziedzinie nie jest siê najlepszym, to powinno siê odczuwaæ pewien niedosyt. Ale zawsze najlepszy jest tylko jeden i ludzie, którzy stawiaj¹ sobie jako podstawowe zadanie bycie najlepszym, szykuj¹ sobie ycie pe³ne frustracji, nawet jeœli dotr¹ na szczyt. Podobnie by³o z rewolwerowcami na Dzikim Zachodzie ten, który zostawa³ najlepszym, natychmiast stawa³ siê celem dla wszystkich pozosta³ych, a w koñcu ktoœ okazywa³ siê od niego szybszy. I co mu wtedy ze s³awy? S³awa jest mi³a, gdy trwa (jeœli siê j¹ w ogóle zdobêdzie), ale nigdy nie trwa ona zbyt d³ugo. Jako przyk³ad podam to, co us³ysza³em ogl¹daj¹c niedawno U.S. Open. Jeden z komentatorów zacytowa³ Steffi Graf, która powiedzia³a, e jest zadowolona zaledwie z jednego na 30 rozegranych gemów. Ta fenomenalna tenisistka, która w ci¹gu ostatnich trzech lat wygra³a 97% (!) profesjonalnych turniejów, jest w zasadzie niezadowolona ze swojej gry. Jest coœ przygnêbiaj¹cego w tym, e ktoœ tak doskona³y w swojej dziedzinie jest w gruncie rzeczy nieszczêœliwy. Prawdziwy sukces i szczêœcie rodzi siê z wykorzystania w³asnych mo liwoœci, co wymaga nieustannej nauki i rozwoju, jak równie przyznania, e pope³nianie b³êdów jest nieuniknion¹, a nawet nieod³¹czn¹ czêœci¹ ycia. Zdaj¹c sobie z tego sprawê, piszê tê ksi¹ kê dla tych, którzy dzia³aj¹c na rynkach finansowych chc¹ zdobyæ najwy sz¹ nagrodê, jak¹ ycie ma do zaoferowania w³asn¹ satysfakcjê. Bohaterowie, tacy jak Ty Cobb, Babe Ruth, Willie Mays, Mickey Mantle i ich wspó³czeœni odpowiednicy, s¹ idea³ami dla sportowej m³odzie y i nadaj¹ sportowi wspania³¹ oprawê, przemawiaj¹c¹ jednakowo do m³odych i starszych. Jednak ka dy zawodowy pi³karz, który robi karierê, jest wyj¹tkowy. Z ogromnej rzeszy utalentowanych ludzi wy³ania siê prawdziwy zawodowiec o ogromnych mo liwoœciach, który z roku na rok udowadnia sw¹ wartoœæ dziêki ci¹g³ym sukcesom. W tej grupie s¹ ludzie o niez³omnych charakterach i od nich nasze dzieci mog¹ nauczyæ siê równie du o lub nawet wiêcej ni od gwiazd sportu, szczególnie teraz, gdy wspó³czesne gwiazdy sportu trac¹ kontrolê nad swym yciem i mo liwoœciami, ulegaj¹c pokusie œrodków dopinguj¹cych lub popadaj¹c w inne problemy, bêd¹ce czêsto odpryskami s³awy i popularnoœci. Ja jestem zawodowcem w sprawach zwi¹zanych z rynkiem gram w superlidze, jeœli u yæ sportowej terminologii i jestem naprawdê dobry w tym, czym siê zajmujê. Ale jeœli istnia³aby lista rankingowa graczy gie³dowych, to prawdopodobnie nie by³oby na niej mojego nazwiska. Jest ogromna rzesza graczy rynkowych, którzy w tym samym czasie co ja zarobili znacznie wiêcej pieniêdzy. S¹ ludzie, którzy wygrywali konkursy gie³dowe, i ludzie, którzy podejmowali ogromne ryzyko i wygrywali. S¹ te tacy,

16 CZ. I. ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW Tabela 0.2. Zapis dochodów: miesiêczny dochód (strata) brutto a (w USD) 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 Styczeñ * 17,016 37,913 <146,983> 25,613 *** 29,482 <44,926> Luty * <4,088> 13,261 90,634 37,498 *** **** 122,894 Marzec * 15,730 16,187 113,225 33,900 *** <7,567> 1,008 Kwiecieñ * 16,752 <27,539> 38,247 <59,548> *** 17,869 90,872 Maj * 34,630 35,000 95,333 39,792 5,464 78,507 <7,884> Czerwiec * 8,090 6,551 <79,290> 46,777 16,843 50,974 56,421 Lipiec 15,693 33,002 103,999 ** 10,637 40,190 22,639 <13,625> Sierpieñ 30,002 37,078 269,300 ** 26,222 232,182 105,375 116,010 Wrzesieñ 7,737 44,081 25,593 196,086 9,824 97,910 52,369 60,952 PaŸdziernik 21,804 54,005 61,805 47,836 18,058 16,145 36,884 10,140 Listopad 11,272 56,577 81,116 33,041 *** <14,817> 67,280 <2,222> Grudzieñ 21,893 53,662 13,001 3,142 *** 14,961 103,094 11,065 Rabat podatku transferowego 48,854 64,812 Razem/rok 108,401 366,535 636,187 391,271 188,773 408,878 605,60 465,517 a Cyfry obrazuj¹ czysty dochód lub stratê z tytu³u transakcji gie³dowych przed odliczeniem kosztów. * Rozpoczêcie operacji na rachunku firmy Ragnar w lipcu 1972 r. ** W tym okresie nie gra³em przerwa wynikaj¹ca z restrukturyzacji Ragnar Options Corp. *** Bez handlu likwidacja Ragnar Options i przygotowanie do przeniesienia do Weeden & Co. **** Przerwa na przygotowanie do przejœcia do Interstate Securities. którzy prze yli momenty wielkiej s³awy, a nastêpnie zostali zapomniani. Ja nigdy nie uczestniczy³em w konkursach gie³dowych, nigdy te nie podejmowa³em takiego ryzyka, przy którym mog³em straciæ wiêcej ni to, na co by³o mnie staæ. S¹dzê, e moj¹ wyj¹tkow¹ si³¹ jest konsekwencja w dzia- ³aniu. Podobnie jak gracz w baseball, który nigdy nie osi¹ga szczytu s³awy, jestem dumny z tego, e wci¹ pozostajê w grze i kontrolujê jej przebieg, nieustannie podnosz¹c swoje kwalifikacje i dostosowuj¹c siê do zmieniaj¹cych siê warunków. Uwa am, e ksi¹ ka, z której móg³bym nauczyæ siê czegoœ nowego, powinna zostaæ napisana przez cz³owieka, który ma udokumentowane sukcesy i osi¹gniêcia. Mo e ewentualnie takiego cz³owieka opisywaæ. Jeœli wiêc utrzymujê, e jestem konsekwentny i logiczny, to najlepiej bêdzie, gdy to udowodniê. Rozpoczynaj¹c w roku 1966 karierê na Wall Street jako ch³opiec od kwotowañ mia³em jeden cel: nieustannie zarabiaæ pieni¹dze, miesi¹c po miesi¹cu, rok po roku. Od pocz¹tków mojej samodzielnej kariery niezale - nego gracza gie³dowego w 1971 r., a do stycznia 1988, kiedy to przesta³em zajmowaæ siê codziennymi transakcjami, nie by³o roku, w którym odnotowa³bym straty na koncie osobistym. W okresie rozpoczynaj¹cym siê

WSTÊP 17 Tabela 0.2 (ci¹g dalszy) 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 22,813 78,221 148,971 201,650 166,573 6,816 40,890 <27,634> 56,200 89,813 140,334 43,703 31,699 62,110 15,620 <30,045> 4,347 156,169 <14,856> 87,672 65,600 11,039 30,527 <38,935> 86,402 91,461 42,442 96,229 <1,718> 4,063 30,124 71,802 25,512 41,006 <29,870> <5,497> <26,188> 121,643 16,958 16,397 86,440 54,504 173,507 151,067 74,708 <27,247> <1,219> 9,006 214,345 17,744 <93,951> <73,841> <34,668> <20,558> 83,926 <5,755> 89,118 26,861 130,856 107,170 84,441 11,360 <9,490> <40,270> 68,554 <3,194> 180,533 69,610 93,368 19,102 84,629 33,933 74,167 <29,924> 853,908 18,452 104,116 36,114 <12,050> 86,623 60,229 178,655 120,651 3,564 <349,722> 28,572 <9,471> 644 122,015 <3,659> 259,110 69,894 116,514 10,391 <5,125> 11,662 74,734 31,381 0 0 0 0 984,945 729,038 1 911,633 769,672 324,721 263,405 265,320 87,488 Kapita³ zwi¹zany z ka dym z okresów: 1972 1976 250 000 USD; 1977 500 000 USD; 1978 1986 2 000 000 USD; 1987 1 000 000 USD. 1 lipca 1972, a koñcz¹cym 31 grudnia 1987 zarobi³em ponad 10 000 000 dolarów, brutto prowadz¹c w³asne transakcje oraz rachunki innych osób, za które sam w pe³ni ponosi³em odpowiedzialnoœæ 1. Prowadz¹c te rachunki, zawsze co najmniej w 50% odpowiada³em materialnie za ewentualne straty. W tabeli 0.2 pokazane s¹ moje osi¹gniêcia z lat 1972 1987. Zamieszczone tu liczby pokazuj¹ moje dzia³ania na w³asne konto, jak te na rzecz innych, zgodnie z rubrykami tabeli. To, czego nie zawiera powy sza tabela, to dane dotycz¹ce mojej w³asnej firmy Hugo Securities, któr¹ prowadzi³em pracuj¹c w Interstate Securities. Moja dzia³alnoœæ w Interstate zbiega³a siê z prowadzeniem Hugo i innych prywatnych rachunków, zatem ogólny dochód z lat 1978 1987 jest niemal trzykrotnie wiêkszy, ni to wynika z tabeli 0.2. Aby unikn¹æ nieporozumieñ, nie zamieœci³em danych z Hugo dotycz¹cych tego okresu, poniewa dotycz¹ one nie tylko moich dzia³añ, ale równie dzia³añ maklerów, których zatrudnia³em. Jednak nawet wtedy, gdy pominie siê ten dochód, prezentowane w tabeli liczby w znacznym stopniu odbiegaj¹ od œredniej i s¹ na tyle imponuj¹ce, by przekonaæ, e potrafiê nauczyæ parê osób podstaw trafnych transakcji. W rzeczywistoœci idzie tu o znacznie wiêcej ni nauczenie podstaw. Nawet najlepszym graczom zdarzaj¹ siê kiksy, a wspaniali sportowcy uniwersyteccy nie mog¹ trafiæ do pierwszej ligi. Jeœli w czasie swojej kariery nauczy³em siê czegoœ, to tego, e sama wiedza nie gwarantuje sukcesu. Poza wiedz¹ potrzebny jest plan strategiczny, który nale y zrealizowaæ, i emocjonalna dyscyplina, by konsekwentnie postêpowaæ zgodnie z planem, co

18 CZ. I. ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW chroni przed psychicznym stresem. W³aœnie temu wszystkiemu poœwiêcona jest ta ksi¹ ka zdefiniowaniu œrodków potrzebnych do osi¹gniêcia sukcesu na rynkach finansowych. Niestety, ze wzglêdu na ograniczon¹ objêtoœæ, muszê za³o yæ, e czytelnik zna podstawowe zasady funkcjonowania rynków finansowych. Napisa³em tê ksi¹ kê g³ównie z myœl¹ o profesjonalistach posiadaj¹cych ambicje zdobycia pozauniwersyteckiego doktoratu z dziedziny spekulacji, ale jest ona tak e adresowana do amatorów, których nie satysfakcjonuje pozostawienie decyzji rynkowych wy³¹cznie w rêkach maklerów i doradców finansowych, oraz do samodzielnych profesjonalistów szukaj¹cych istotnych informacji na temat prognozowania rynkowego i ekonomicznego. S¹ gracze rynkowi i fundamentaliœci, szukaj¹cy niedowartoœciowanych walorów, tak w przypadku akcji, jak i towarów. Gracze rynkowi zdaj¹ siê na swoj¹ znajomoœæ ruchu cen na rynku jako ca³oœci, by na tym zarabiaæ pieni¹dze. Fundamentaliœci szukaj¹ niedowartoœciowanych walorów, poszukuj¹ okazji kupna i przetrzymania tych akcji lub towarów, które ich zdaniem zyskaj¹ z czasem na wartoœci. Zarówno jedni, jak i drudzy, bêd¹c profesjonalistami, konsekwentnie odnosz¹ sukcesy, jednak ci pierwsi czêœciej ni drudzy. Odnosi siê to tak e do mnie w pierwszym rzêdzie jestem graczem rynkowym. Dlatego te w tej ksi¹ ce skoncentrowa³em siê g³ównie na tym, jak generalnie przewidywaæ ruchy cen i jak radziæ sobie na ka dym rynku z ryzykiem zarówno w przypadku akcji, jak i towarów. Drugorzêdne znaczenie ma metoda wyboru grup akcji zas³uguj¹cych na dalsz¹ analizê i wyjaœnienie w ogólnym zarysie, kiedy prawdopodobnie ceny danych akcji wzrosn¹. Jednak jeœli chodzi o dok³adn¹ analizê konkretnych akcji, to odsy³am do którejkolwiek z wielu doskona³ych ksi¹ ek poœwiêconych doborowi akcji, a tak e do któregoœ z licznych œwiat³ych i utalentowanych analityków, którzy spêdzili ycie na szacowaniu wartoœci poszczególnych firm. Dziêki Bogu za to, e oni istniej¹, gdy dostarczaj¹ u ytecznych, choæ czêsto sprzecznych informacji. Moje rynkowe doœwiadczenie siêga roku 1966. Jak dot¹d moja kariera by³a bardzo owocna. Uda³o mi siê opracowaæ system zarabiania pieniêdzy na rynkach finansowych bez koniecznoœci przegl¹dania niezliczonych raportów finansowych firm lub podejmowania prób wyci¹gania wniosków z wielu ró nych opinii i pogl¹dów ekspertów 2. W pierwszej czêœci ksi¹ ki przedstawiam wiedzê zwi¹zan¹ z moim sposobem podejœcia do gry na rynku jest to naj³atwiejszy aspekt tego problemu. W drugiej czêœci wyjaœniê, jak nale y po³¹czyæ w jedn¹ ca³oœæ posiadane wiadomoœci i jak je wykorzystaæ to jest ju trudniejszy element ca³ej sprawy. Od momentu opublikowania tej ksi¹ ki zasz³o niezwyk³e, choæ doœæ pospolite obecnie zjawisko: rynki pozostaj¹ takie same, poniewa wci¹

WSTÊP 19 siê zmieniaj¹. Rynek akcji sta³ siê instytucjonaln¹ bañk¹ mydlan¹, typem instrumentu inwestycyjnego. Gdy ja uczy³em siê gry na gie³dzie, dominowa³y zmienne rynki hossa bessa. W okresie 1966 1974 by³y cztery lata hossy i piêæ lat bessy. Od 1974 roku na rynku by³o 15 lat hossy i tylko 3 lata bessy. G³êbokoœæ tych trzech spadków by³a niewielka, tylko 7,3% w 1977, 4,9% w 1981 oraz 3,1% w 1990 (w oparciu o ogólny zysk S&P 500). W ci¹gu ostatnich 10 lat zysk w oparciu o S&P 500 wynosi³ 19,1% rocznie. Rynek gie³dowy, podobnie jak rynek nieruchomoœci, od 1940 do po³owy lat osiemdziesi¹tych sta³ siê gwarantowanym instrumentem inwestycyjnym. Z tego powodu gracze inwestuj¹cy w certyfikaty depozytowe woleli rynek akcji od 3% zysku z certyfikatów depozytowych.tendencja do gry bez strat, rz¹dz¹ca postêpowaniem ludzi i instytucji, doprowadzi ostatecznie do najwiêkszego (od lat trzydziestych) spadku dobrobytu. Przyczyny nie s¹ trudne do zrozumienia. W 1975 r. System Rezerwy Federalnej i prezydent Carter wybrali inflacjê jako sposób powrotu do wzrostu amerykañskiej ekonomii. W roku 1980 inflacja zosta³a zast¹piona deficytem, maj¹cym wykreowaæ wzrost. W latach dziewiêædziesi¹tych prezydent Clinton stara siê powróciæ do inflacji. Powody, dla których w latach 1990 1993 na rynku gie³dowym dzia³o siê dobrze, s¹ proste: 1. Ni sze stopy podatkowe dla firm, spadek ze œredniej 43% na 37%. 2. Ni sze stopy oprocentowania, przy spadku stopy oprocentowania funduszy federalnych z 10% w marcu 1989 do 3% w ostatnim kwartale 1992 roku. Spowodowa³o to gwarantowany wzrost zysków korporacji. Nale y zwróciæ uwagê, e Ameryka jest mocno zad³u onym instrumentem finansowym z ka dego dolara zysku przed opodatkowaniem korporacje (w 1990) mia³y 70 centów kosztów z tytu³u odsetek, od tego czasu obni y³y je do 50. 3. Wzrost wydajnoœci (zwalniano ludzi z pracy!). To nie jest wzrost gospodarczy USA, ale raczej czasowy wzrost dochodów korporacji. Rezultatem tego bêdzie znaczne za³amanie zarobków korporacji pod rz¹dami Clintona, gdy wzrastaj¹ podatki i stopy procentowe! Polecam uwa ne przeczytanie rozdzia³ów 9 i 10, które pomog¹ zrozumieæ nadchodz¹ce fundamentalne zmiany. Tak e rozdzia³y poœwiêcone sprawom technicznym (6 i 7) w pe³ni odnosz¹ siê do dzisiejszych rynków. Szczerze wierzê, e ta ksi¹ ka pomo e tym, którzy j¹ czytaj¹, i yczê im wiele szczêœcia. Moim zdaniem, w koñcówce lat dziewiêædziesi¹tych bêdzie im ono bardzo potrzebne.

Podziêkowania Do napisania tej ksi¹ ki zachêci³ mnie film Oliviera Stone a Wall Street. Media tak czêsto przedstawiaj¹ wypaczony obraz ycia w tym biznesie, e chcia³em mu siê przeciwstawiæ. Wk³adaj¹c wiele pracy, podejmuj¹c kilka dobrych decyzji, uœmiechaj¹c siê czasami i maj¹c kilku dobrych przyjació³, mo na odnosiæ sukcesy i byæ szczêœliwym profesjonalist¹ rynkowym bez koniecznoœci przeistaczania siê w nikczemnika, takiego jak pokazany w filmie. Z czasem pocz¹tkowy pomys³ przekszta³ci³ siê w coœ znacznie wiêkszego, ni siê spodziewa³em. Bez pomocy rodziny, przyjació³ i pracowników nie da³bym sobie z tym rady. Przede wszystkim chcê podziêkowaæ T. Sullivan Brown, za talent literacki i podobne pogl¹dy filozoficzne. Umo liwi³y one powstanie ksi¹ ki, z której jestem naprawdê dumny. Jestem te wdziêczny moim wspólnikom, Normanowi Tandy emu i Douglasowi Kentowi, których pomoc i wskazówki stanowi¹ czêœæ tej ksi¹ ki. Nigdy w pe³ni nie zdo³am wyraziæ swej wdziêcznoœci mojej onie Teresie. Bez jej poœwiêcenia, cierpliwoœci i lojalnoœci, okazywanych mi w czasie ca³ej mojej kariery, nie by³bym w stanie obudziæ w sobie talentów, które warte by³yby opisywania. Chcê tak e podziêkowaæ moim dwóm córkom za ich mi³oœæ, zrozumienie i zainteresowanie t¹ ksi¹ k¹. Serdeczne podziêkowania sk³adam wszystkim moim pracownikom, zarówno by³ym, jak i obecnym, którzy pomogli mi na tak wiele sposobów, e trudno je tu wszystkie wymieniæ. Dziêkujê te tym wszystkim moim przyjacio³om, których troska i zaanga owanie by³y integraln¹ czêœci¹ mego w³asnego rozwoju i osi¹gniêæ.

CZÊŒÆ I ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW Wprowadzenie: Tajemnica Gamboni Tajemnica Gamboni to tajemnica przetrwania na rynkach finansowych. Zrozumieæ j¹ naprawdê j¹ zrozumieæ to znaczy znaleÿæ siê na w³aœciwej drodze prowadz¹cej do osi¹gniêcia sukcesu. A oto ta historyjka: Joe jest graczem w karty, dobrym graczem. Jest na tyle dobry, e musi jeÿdziæ z jednego miasta do drugiego, by móc graæ o wysokie stawki. Pewnego popo³udnia w barze na przedmieœciach Chicago pyta barmana: S³uchaj, gdzie tu gra siê w karty? Zale y, jakie stawki ma pan na myœli. Du e mówi Joe. Najwiêksze, o jakich zdarzy³o siê panu s³yszeæ. W takim razie wydaje mi siê, e zainteresuje pana gra na jednej z okolicznych farm. Jest to co prawda spory kawa³ek drogi st¹d, ale w³aœnie ci farmerzy graj¹ o prawdziwie du e pieni¹dze. Proszê poczekaæ, zadzwoniê do nich i zapytam, czy mo e pan tam przyjechaæ. Barman dzwoni, a nastêpnie t³umaczy Joemu, jak ma dojechaæ do farmy. Tego wieczoru po d³ugiej podró y Joe podje d a do stoj¹cej na pustkowiu stodo³y. Ostro nie wchodzi do œrodka, na palcach przechodzi obok cuchn¹cych stert le ¹cych na pod³odze. W g³êbi stodo³y dostrzega uchylone drzwi, przez szparê s¹czy siê œwiat³o i ulatuje dym tytoniowy. Czuje znajome uczucie napiêcia i przyp³yw energii, gdy wchodzi do pomieszczenia i przedstawia siê. Farmerzy siedz¹ w p³aszczach wokó³ sto³u, uj¹c cygara i pykaj¹c z fajek. Jednym rzutem oka Joe ocenia, e le ¹ca na stole pula to oko³o 40 000

22 CZ. I. ZDOBYWANIE WIEDZY OD PODSTAW USD wspaniale. Zatem siada. Zagrywamy mówi farmer trzymaj¹cy taliê kart. Joe zaczyna grê. Mniej wiêcej po godzinie Joe w dalszym ci¹gu jest na zerze. Wychodzi na swoje, gdy wyci¹ga trzy asy i dwie damy full. Na stole jest ju spora pula, przebija 15 000 USD. Pozostali dwaj odpadaj¹ z gry, ale farmer o pergaminowej twarzy siedz¹cy naprzeciw niego dok³ada stawkê i przebija o nastêpne 15 000 USD bez zmru enia oka. Joe, przekonany, e facet blefuje, dok³ada 15 000 USD i sprawdza, wyk³adaj¹c swego fulla na asach. Farmer wyk³ada œmieci trzy trefle i dwa kara o ró nej liczbie oczek. Joe, t³umi¹c œmiech, zaczyna zgarniaæ pulê. Zaraz, zaraz, nie tak szybko mówi farmer, a w jego g³osie pobrzmiewa sroga nuta. O co panu chodzi? pyta Joe. Pan nie ma nic w kartach. Niech pan popatrzy na napis nad pañskim prawym ramieniem uœmiecha siê farmer. Joe czyta: TRZY TREFLE I DWA KARA TWORZ GAMBONI, NAJWY SZY UK AD KART W TYM LOKALU. Joe jest naprawdê wœciek³y, ale w koñcu regu³y s¹ regu³ami, zatem kontynuuje grê tymi pieniêdzmi, jakie mu jeszcze pozosta³y. Po nieca³ej godzinie dostaje trzy trefle i dwa kara... gamboni! Stawia wszystko, co ma, i w ostatniej rundzie, licytuj¹c z tym samym farmerem o pergaminowej twarzy, dorzuca do puli swego z³otego rolexa, by sprawdziæ przeciwnika. Farmer odkrywa karty, sekwens od damy w dó³. Joe pokazuje swoje gamboni i zaczyna zgarniaæ pulê. Nie tak szybko, mój panie mówi farmer, a z³oœliwy uœmiech wyg³adza zmarszczki na jego policzkach. Ale ja mam gamboni wo³a zdesperowany Joe. Zgadza siê, ale proszê popatrzeæ na napis, który tam wisi i wskazuje nad lewe ramiê Joego. Joe czyta: W TYM LOKALU W CI GU CA EGO WIECZORU DOPUSZCZALNY JEST TYLKO JEDEN GAMBONI. Joe, sp³ukany, ale wdziêczny za wynalezienie kart kredytowych, opuszcza stodo³ê z ³ajnem na butach, zaœ farmer o pergaminowej twarzy odje - d a traktorem, czuj¹c na przegubie ciê ar z³otego rolexa. Zatem Tajemnica Gamboni polega na tym: jeœli chcesz wygraæ, musisz znaæ zasady; a tak e: nie mo esz wygraæ, nie bior¹c udzia³u w grze.

O tym w³aœnie jest ta ksi¹ ka: okreœla zasady potrzebne do tego, by pozostaæ w grze i systematycznie, rok po roku, robiæ pieni¹dze. Ca³a wiedza œwiata jest bezwartoœciowa bez planu wprowadzenia jej w ycie i zasad, na podstawie których nale y stworzyæ ten plan. W œwiecie finansów oznacza to zdobycie odpowiednich informacji, okreœlenie filozofii biznesu, zinstytucjonalizowanie metod zarz¹dzania pieniêdzmi oraz trzymanie siê dobrze okreœlonych zasad, bêd¹cych podstaw¹ codziennie podejmowanych decyzji. Opieraj¹c siê na zasadach sformu³owanych w tej ksi¹ ce, mo esz zaprz¹c do pracy swoje pieni¹dze, a konsekwentne stosowanie zasad przyniesie wymierne korzyœci. 23