NAJWYśSZA IZBA KONTROLI Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ul. Filtrowa 57, 02-056 Warszawa tel./fax. 022 4445692 adres korespondencyjny Skrzynka pocztowa Nr P-14 00-950 Warszawa Warszawa, 4 lutego 2009 r. I/08/006 KGP/41134-5/08 Zarząd PGE Dystrybucja Łódź Sp. z o.o. WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1 (dalej: ustawa o NIK), NajwyŜsza Izba Kontroli 2 przeprowadziła w PGE Dystrybucja sp. z o.o. w Łodzi 3 kontrolę działań operatora systemu dystrybucyjnego (osd) zapewniających bezpieczeństwo sieci energetycznych w zakresie niezawodności dostaw energii odbiorcom końcowym w latach 2006 I poł. 2008. W związku z ustaleniami przedstawionymi w protokole kontroli Spółki, podpisanym w dniu 5 grudnia 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli - Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi niniejsze wystąpienie. W ocenie NajwyŜszej Izby Kontroli Spółka wywiązywała się z obowiązków nałoŝonych na osd w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne 4 w zakresie utrzymania sieci dystrybucyjnej w sposób gwarantujący bezpieczne funkcjonowanie systemu dystry- 1 Dz.U. z 2007 r. Nr 231 poz. 1701, ze zm. 2 Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji. 3 Zwana dalej Spółką lub PGE Dystrybucja Łódź. 4 Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.
bucyjnego. NIK zwraca jednak uwagę na pogarszający się stan infrastruktury sieciowej niezbędnej do świadczenia usług dystrybucji energii elektrycznej. W dniu 30 czerwca 2007 r. ze struktury Łódzkiego Zakładu Energetycznego S.A. (ŁZE S.A.) nastąpiło prawne wydzielenie osd, a zorganizowana część przedsiębiorstwa ŁZE SA, przeznaczona do prowadzenia działalności związanej z dystrybucją energii elektrycznej i wykonywaniem zadań osd została wniesiona aportem (o łącznej wartości nominalnej 865 500 tys. zł) do Spółki PGE Dystrybucja Łódź Sp. z o.o. 5 Oceny i uwagi NIK dotyczące okresu sprzed 30 czerwca 2007 r. odnoszą się do działań osd funkcjonującego w ramach struktury ŁZE S.A. 1. Spółka PGE Dystrybucja Łódź Sp. z o.o. jako osd prowadziła ruch, eksploatację i rozwój sieci dystrybucyjnej zgodnie z przyjętą Instrukcją Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej 6 (IRiESD), opracowaną na podstawie przepisów ustawy Prawo energetyczne. Spółka stosowała się do wytycznych i wymogów operatora systemu przesyłowego (osp) 7 w zakresie ruchu, eksploatacji i rozwoju sieci dystrybucyjnej. Zgodnie z wymogami osp PGE Dystrybucja Łódź opracowywała programy pracy sieci dystrybucyjnej osobno na okres letni oraz zimowy kaŝdego roku, składające się z ogólnych zasad prowadzenia ruchu sieci, aktualizowanych w zaleŝności od potrzeb oraz szczegółowych tabel i punktów tematycznych opracowanych według zaleceń osp (aktualizowanych sezonowo). W uzgodnieniu z osp Spółka opracowała teŝ plany wyłączeń elementów sieci dystrybucyjnej (koordynowanych przez osp 8 ) w podziale na plany roczne, miesięczne, tygodniowe i dobowe, w zaleŝności od potrzeb eksploatacyjnych, modernizacyjnych i inwestycyjnych. W latach 2006-2007 liczba wyłączeń planowanych dla wykonania prac na poszczególnych poziomach napięć wykazywała tendencję malejącą. W okresie 2006-2008 (do końca października) na obszarze działania PGE Dystrybucja Łódź nie wystąpiły przypadki wprowadzenia ograniczeń w dostawie i poborze energii elektrycznej dla odbiorców w trybie awaryjnym. Spółka opracowała plany ograniczeń w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych na swoim obszarze działania w trybie normalnym oraz awaryjnym i katastrofalnym, które zostały następnie opublikowane w zatwierdzonych programach pracy sieci PGE Dystrybucja Łódź. 5 Spółka ta została utworzona w dniu 7 grudnia 2006 r. pod nazwą ŁZE Dystrybucja sp. z o.o. 6 Wersja 1.0. weszła w Ŝycie z dniem 1 listopada 2006 r. 7 Zadania osp na obszarze działania PGE Dystrybucja Łódź realizuje PSE-Centrum S.A. 8 Sieć koordynowana to zespół urządzeń, instalacji i sieci znajdujących się pod nadzorem organów dyspozytorskich danego szczebla, niezaleŝnie od praw własności do tych urządzeń. 2
NIK nie wnosi uwag do wypełniania przez Spółkę w zakresie posiadanego majątku obowiązków dokonywania oględzin, przeglądów, oceny stanu technicznego oraz konserwacji i remontów elementów sieci dystrybucyjnej. TakŜe współpraca Spółki z osp w zakresie zabezpieczenia dostaw energii odbiorcom końcowym była prawidłowa. W celu skoordynowania działań inwestycyjnych w sieci przesyłowej i sieci dystrybucyjnej 110kV PGE Dystrybucja Łódź przesyłała do osp plany zamierzeń modernizacyjnych i rozwojowych w sieci 110kV na swoim obszarze działania. Zakres oraz perspektywa czasowa tych planów określana była kaŝdorazowo przez osp. Uwagę zwraca fakt, Ŝe na obszarze działania Spółki działa teŝ inny osd PKP Energetyka sp. z o.o. Zdaniem Członka Zarządu PGE Dystrybucja Łódź, Dyrektora ds. Technicznych Antoniego Grygorcewicza 9 istnienie dwóch osd na tym samym terenie, dysponujących własną, powiązaną siecią 110kV i 15kV, moŝe rodzić konflikty interesów w zabezpieczaniu dostaw energii dla odbiorców, a tym samym zagroŝenie dla bezpieczeństwa energetycznego obszaru. Dotyczy to między innymi współpracy przy usuwaniu awarii, kolejności usuwania awarii, wprowadzania ograniczeń awaryjnych dla odbiorców w poborze mocy przy deficycie mocy w obszarze, współpracy z osp przy prowadzeniu ruchu sieci, planów rozbudowy sieci. Dlatego teŝ, w ocenie NIK, sprawą pilną do uregulowania jest uzgodnienie warunków połączenia sieci elektroenergetycznej 110kV obu operatorów. Do dnia zakończenia kontroli odpowiednie porozumienie nie zostało podpisane. Z przekazanych do kontroli dokumentów wynika, Ŝe PKP Energetyka kwestionuje m.in. zapisy dotyczące standardów zabezpieczenia linii 110kV. NIK pozytywnie ocenia dotychczasową realizację przez Spółkę Ramowego programu działań OSD w zakresie przygotowań Operatorów do pracy w warunkach katastrofalnych, koordynowanego przez PGE Energia S.A. 10 W ramach realizacji tego programu Spółka m.in.: w dniu 29 września 2008 r. zawarła z Zakładem Energetycznym Łódź Teren S.A. porozumienie w sprawie ogólnych zasad współpracy przy usuwaniu skutków awarii katastrofalnych w zakresie uŝyczenia sprzętu, materiałów oraz brygad sieciowych z uwagi na moŝliwość jednoczesnego wystąpienia awarii katastrofalnych w infrastrukturze sieciowej na wspólnym obszarze działania województwa łódzkiego (Ramowy program przewiduje zawarcie porozumień z pozostałymi OSD w Grupie Kapitałowej PGE Energia S.A.; 9 Wyjaśnienia z dnia 12 listopada 2008 r. 10 Spółka dominująca względem PGE Dystrybucja Łódź Sp. z o.o. 3
wraz ze słuŝbami technicznymi Dalkia Łódź S.A. opracowała i wdroŝyła instrukcję obrony elektrociepłowni EC2 w Łodzi w warunkach awarii katastrofalnych; rozpoczęła z operatorami działającymi w Grupie Kapitałowej PGE Energia S.A. oraz sąsiednimi osd opracowanie zasad współpracy ruchowej w sytuacjach awaryjnych krajowego systemu elektroenergetycznego (do dnia zakończenia kontroli Spółka dokonała okresowej weryfikacji instrukcji współpracy ruchowej ze słuŝbami dyspozytorskimi ZEŁ-T S.A., Energa Operator S.A. Oddział Płock oraz PKP Energetyka Sp. z o. o. w zakresie sieci międzyzakładowych SN). 2. Sieć dystrybucyjna, zarządzana przez Spółkę, w znacznej części przekroczyła czas uŝytkowania, co było jedną z przyczyn wzrostu awaryjności urządzeń. NIK zauwaŝa takŝe brak rozwoju sieci. Znaczna liczba urządzeń energetycznych charakteryzuje się przekroczonym czasem uŝytkowania - 82% stacji WN/SN, 60% Stacji SN/nN i SN/SN, 46% transformatorów WN/SN, 29% transformatorów SN/nN i SN/SN, 47% linii WN, 39% linii SN, 37% linii nn z przyłączami. Wartość odtworzeniowa posiadanego przez Spółkę majątku sieciowego liczona wg kosztów wybudowania na 2008 r. wynosiła 3 770 710 tys. zł, z czego wartość urządzeń z przekroczonym czasem uŝytkowania 1 620 919 tys. zł (43% wartości odtworzeniowej). Wśród przyczyn powstania zakłóceń na sieci w dostawie energii elektrycznej w latach 2005-2008 (III kwartały) największy udział miało zuŝycie materiału (87%). Dla porównania działanie Ŝywiołu stanowiło ok. 7% wszystkich przyczyn zakłóceń w omawianym okresie. W konsekwencji, w latach 2005-2007 pogorszeniu uległy wskaźniki awaryjności sieci 11 oraz zwiększyły się: średni czas przerwy w dostawie energii wskutek awarii (z prawie godziny do dwóch godzin) jak i ilość niedostarczonej z tego powodu energii (z 466 MWh do 605MWh). W kontrolowanym okresie wielkość infrastruktury sieci dystrybucyjnej nie uległa zasadniczym zmianom pod względem ilościowym. Członek Zarządu Spółki Dyrektor ds. Technicznych Antoni Grygorcewicz wyjaśnił, Ŝe z uwagi na podatność linii napowietrznych na warunki pogodowe zamiast ich modernizacji, jeŝeli jest to moŝliwe, dokonuje się przebudowy linii napowietrznych na kablowe. Na łączną długość linii kablowych SN ma takŝe wpływ likwidacja linii kablowych 6kV w związku z sukcesywnie realizowaną zmianą napięcia sieci rozdzielczej z 6kV na 15kV. Z kolei w 2007 r., po szczegółowej inwentaryzacji sieci niskiego napięcia (nn) została skorygowana jej długość. Ujednolicono sposób określania dłu- 11 Takie jak: liczba uszkodzeń linii napowietrznych i linii kablowych na 100 km, stacji elektroenergetycznych na 100 stacji, liczba wszystkich uszkodzeń oraz zakłóceń bez uszkodzeń przypadających na odbiorcę, udział niedostarczonej energii wskutek awarii w całości sprzedaŝy energii odbiorcom. 4
gości linii, w szczególności linii wielotorowych. Zidentyfikowano zapisy w księgach majątkowych dotyczące linii wielotorowych, dla których długości były podane w przeliczeniu na jeden tor i wprowadzono poprawne długości odpowiadające obiektom wielotorowym. Sukcesywnie likwidowane są wyeksploatowane linie kablowe nn, często o małych przekrojach i dublujące się. Według wyjaśnień A. Grygorcewicza przyrost długości linii 110kV nastąpi dopiero po wybudowaniu planowanego zamknięcia pierścienia zachodniego Aleksandrów Konstantynów oraz połączenia RPZ Łąkowa z RPZ Śródmieście. Nowe stacje 110/15kV (Brójce, Sosnowiec) dla przyłączania nowych odbiorców i poprawy standardów jakościowych energii budowane są w sąsiedztwie istniejących linii 110kV, co pozwala na szybszą realizację inwestycji i obniŝenie nakładów. Jeden z priorytetów strategicznych planowania rozwoju sieci Spółki określony w Ramowych Projektach Planu Rozwoju dostosowanie sieci 110kV i 15KV z punktu widzenia poprawy bezpieczeństwa energetycznego regionu jest w ramach moŝliwości Spółki w pełni realizowany. Poza wskaźnikiem liczby uszkodzeń linii kablowych na 100 km, wszystkie inne wskaźniki awaryjności pogorszyły się w kontrolowanym okresie. Wzrastała liczba uszkodzeń, zwłaszcza linii napowietrznych (z 3 517 przypadków w 2005 r. do 5 447 w 2006 r. oraz 5 624 w 2007 r.), a takŝe przerwy w dostarczaniu energii z powodu awarii zarówno jeśli chodzi o niedostarczoną ilości energii (z 466,51 MWh w 2005 r. do 605,35 MWh w 2007 r.), jak i średni czas przerwy w dostawie energii ( 0,96 godziny w 2005 r. do 1,98 godziny w 2007 r.). 3. Pomimo wzrostu ponoszonych przez Spółkę nakładów inwestycyjnych na rozwój i u- trzymanie sieci dystrybucyjnej, stan techniczny oraz zaawansowany wiek urządzeń sieciowych powodowały pogarszanie się wskaźników awaryjności sieci, co w ocenie NIK - moŝe negatywnie oddziaływać na bezpieczeństwo ciągłości i niezawodności dostaw energii. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe potrzeby w zakresie inwestycji sieciowych w latach 2006 2008 były wyŝsze o ok. 20% od moŝliwości finansowych Spółki. NIK bierze jednak pod uwagę fakt, Ŝe planowane nakłady inwestycyjne (47.805 tys. zł w 2006 r., 48.878 tys. zł w 2007 r. i 50.159 tys. zł w 2008 r.), jak i rzeczywiste wykonanie zakresu rzeczowego i finansowego inwestycji sieciowych (46.914 tys. zł w 2006 r., 47.628 tys. zł w 2007 r. oraz 39.548 zł za trzy kwartały 2008 r. 12 ) były wyŝsze od wartości załoŝonych w Planach Rozwoju Spółki 12 67% planu inwestycyjnego Spółki w tym roku. 5
(35.200 tys. zł w 2006 r., 38.500 tys. zł w 2007 r. i 49.650 tys. zł w 2008 r.) - uzgadnianych z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki 13. W celu pozyskania środków na zwiększenie dynamiki inwestowania w inny sposób niŝ poprzez bezpośrednie podnoszenie cen i stawek opłat, Spółka w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013 w dniu 28 sierpnia 2008 r. podpisała z Zarządem Województwa Łódzkiego umowę w sprawie przygotowania indywidualnego projektu kluczowego dotyczącego zamknięcia ringu energetycznego 110kV wokół Łodzi. Umowa ta stwarza szansę na uzyskanie dofinansowania w wysokości 50% z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Antoni Grygorcewicz wyjaśnił, Ŝe wysokość planowanych nakładów na inwestycje sieciowe przyjmowana jest w granicach nakładów moŝliwych do sfinansowania przez Spółkę i uznawanych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. NIK przy ocenie stanu infrastruktury sieciowej uwzględnia brak odpowiednich uregulowań prawnych, ułatwiających realizację przez Spółkę potrzebnych w tym zakresie inwestycji 14. Dotyczy to przede wszystkim rozwiązań w zakresie następujących aktów prawnych oraz moŝliwość zwiększonych roszczeń właścicieli gruntów: ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych 15 - uniemoŝliwia umieszczanie linii energetycznych 110, 15 i 0,4kV w pasach drogowych za wyjątkiem linii bezpośrednio słuŝących drodze np. linii oświetleniowej (art. 38 ustawy); ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy 16 - z uwagi na przepis Kodeksu Pracy o zapewnieniu pracownikowi minimalnego nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego, co było m.in. przedmiotem kontroli Państwowej Inspekcji Pracy w Spółce w 2008 r. W konsekwencji Spółka została zmuszona do zaprzestania pełnienia przez jej pracowników dyŝurów domowych. Zastąpione zostały one,,dyspozycyjnością pracownika, która zaleŝy wyłącznie od dobrej woli pracownika; ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw 17 - wejście w Ŝycie tej ustawy spowodowało napływ roszczeń od właścicieli gruntów, przez które przebiegają linie energetyczne, w większości napowietrzne. Wysokość 13 Zgodnie z art. 16 ust. 6 ustawy Prawo energetyczne. 14 Wyjaśnienia Członka Zarządu Spółki Dyrektora ds. Technicznych z dnia 12 listopada 2008 r. 15 Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115, ze zm. 16 Dz. U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94, ze zm. 17 Dz. U. Nr 116, poz. 731. 6
roszczeń oraz ich masowość moŝe spowodować uszczuplenie środków na nowe inwestycje i modernizację sieci. NIK podziela stanowisko Spółki 18, Ŝe zapewnienie szeroko rozumianego bezpieczeństwa dostaw energii dla odbiorców końcowych wymaga takŝe rozszerzenia moŝliwości finansowania z funduszy unijnych inwestycji energetycznych oraz uproszczenia procedur związanych z prawem wejścia na grunt prywatny w celu usunięcia awarii, z poszanowaniem prawa własności. 4. Biorąc pod uwagę powyŝsze oceny i uwagi, na podstawie art. 60 ust. 2 ustawy o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli przedstawia następujące wnioski: 1) Doprowadzenie do skutecznego, zapewniającego bezpieczne funkcjonowanie systemu dystrybucyjnego, współdziałania Spółki z PKP Energetyka sp. z o.o. w zakresie obsługi sieci elektroenergetycznej 110kV. 2) Podjęcie inwestycji w wymiarze, zapobiegającym wzrastającemu poziomowi awaryjności sieci dystrybucyjnej. NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, zwraca się do Zarządu Spółki o przekazanie, w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz o podjętych działaniach lub o przyczynach niepodjęcia tych działań. Stosownie do art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Zarządowi prawo zgłoszenia do dyrektora Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji NIK umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen i uwag, zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, termin nadesłania informacji, o której wyŝej mowa, liczy się stosownie do art. 62 ust. 2 ustawy o NIK od dnia otrzymania ostatecznej uchwały w sprawie powyŝszych zastrzeŝeń. Dyrektor Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ( - ) Andrzej Otrębski 18 Wyjaśnienia z dnia 12 listopada 2008 r. 7