Raport Końcowy z ewaluacji Podejścia Instytutu Małego Dziecka oraz metodologii projektu Przyjazne Przedszkole - Streszczenie- Ewaluacja prowadzona w ramach projektu Konsolidacja wiedzy i dalszy zrównowaŝony rozwój Instytutu Małego Dziecka im. Astrid Lindgren Poznań, maj-lipiec 2010
Spis treści Wprowadzenie i podziękowania Streszczenie 1. Przedmiot i załoŝenia metodologiczne ewaluacji 1.1. Opis przedmiotu ewaluacji 1.2. Cele i załoŝenia badania ewaluacyjnego 1.3. Metody badania ewaluacyjnego 2. Wyniki ewaluacji 2.1. Rozwój instytucjonalny Instytutu Małego Dziecka im. Astrid Lindgren oraz profesjonalizacja i instytucjonalizacja podejścia IMD 2.1.1. Punkt wyjścia diagnoza problemu 2.1.2. Początki działalności Pracownia Działań Twórczych 2.1.3. Instytut Małego Dziecka im. Astrid Lindgren 2.1.4. Współpraca IMD z Fundacją Bernard van Leer (FBvL) 2.1.5. Projekt Przyjazne Przedszkole 2.1.6. Akcje społeczne 2.1.7. Profesjonalizacja Instytutu Małego Dziecka 2.1.8. Podejście IMD 2.1.9. Model wewnętrznego szkolenia skoncentrowanego na dziecku 2.1.10. Kapitał ludzki i materialny IMD 2.1.11. Rozwój instytucjonalny IMD oraz profesjonalizacja i instytucjonalizacja podejścia z punktu widzenia pracowników IMD, profesjonalistów, przedstawicieli instytucji i organizacji oraz rodziców współpracujących z IMD 2.2. Zmiana spostrzegania i rozumienia pracy z małym dzieckiem i jego rodziną, dokonana pod wpływem poznania Podejścia IMD wśród nauczycieli i dyrektorów placówek, profesjonalistów zajmujących się wczesną edukacją oraz rodziców 2.2.1. Wpływ Podejścia IMD na nauczycieli, dyrektorów placówek i profesjonalistów 2.2.2. Wpływ Podejścia IMD na rodziców 2.3. Zmiana zachowań w pracy z dzieckiem i jego rodziną wśród nauczycieli i dyrektorów placówek oraz profesjonalistów zajmujących się wczesną edukacją 2.3.1. Zmiana stylu pracy z dzieckiem i podejścia do dzieci
2.3.2. Zmiana stosunku do rodziców i ich roli w rozwoju dzieci 2.3.3. Wprowadzanie nowych rozwiązań pedagogicznych 2.3.4. Kontynuacja projakościowego rozwoju placówek przedszkolnych 3. Dobre praktyki zastosowania podejścia IMD w pracy przedszkola 3.1. Proces adaptacji 3.2. Sytuacje codzienne w przedszkolu 3.3. Praca Metodą Projektów 3.4. AranŜacja przestrzeni w przedszkolach 3.5. Współpraca z rodzicami 4. Podsumowanie i wnioski 5. Załączniki 5.1. Lista instytucji i organizacji reprezentowanych przez respondentów 5.2. Lista przeanalizowanych dokumentów
Wprowadzenie i podziękowania Prezentowany raport jest raportem końcowym z badania ewaluacyjnego Podejścia Instytutu Małego Dziecka (Podejścia IMD) oraz metodologii projektu Przyjazne Przedszkole. Badanie skupiało się na diagnozie rozwoju instytucjonalnego stowarzyszenia opartego o profesjonalizację Instytutu Małego Dziecka (IMD) oraz ocenę wpływu metodologii wypracowanej w projekcie Przyjazne Przedszkole na zmianę podejścia nauczycieli do małych dzieci i ich rodziców oraz ich pracę pedagogiczną. Badanie przeprowadzono w miesiącach styczeń - marzec 2010 roku posługując się metodologia jakościową: przeprowadzono 33 wywiady indywidualne i 2 grupowe z pracownikami i współpracownikami IMD ekspertami zajmujących się wczesną edukacją oraz pracownikami administracji publicznej, nauczycielami oraz rodzicami; analizę dokumentów i danych zastanych opisujących i dokumentujących prace nad rozwijaniem Podejścia IMD oraz studia przypadku trzech przedszkoli, które zostały zidentyfikowane jako przykłady dobrych praktyk oddziaływania projektu Przyjazne Przedszkole. Raport składa się z kilku części a rozpoczyna się streszczeniem prezentującym główne wyniki i wnioski z badania. Rozdział pierwszy zawiera opis koncepcji ewaluacji oraz metodologii przyjętej do realizacji badania. W rozdziale drugim znajduje się prezentacja wyników badania dokonana w oparciu o przyjętą w koncepcji ewaluacji strukturę obszarów badawczych: (1) Rozwój instytucjonalny Instytutu Małego Dziecka im. Astrid Lindgren oraz profesjonalizacja i instytucjonalizacja podejścia IMD; (2) Zmiana spostrzegania i rozumienia pracy z małym dzieckiem i jego rodziną, dokonana pod wpływem poznania metodologii IMD wśród nauczycieli i dyrektorów placówek, profesjonalistów zajmujących się wczesną edukacją oraz rodziców; (3) Zmiana zachowań w pracy z dzieckiem i jego rodziną wśród nauczycieli i dyrektorów placówek oraz profesjonalistów zajmujących się wczesną edukacją. W rozdziale 3 zaprezentowane są dobre praktyki zastosowania Podejścia IMD w pracy przedszkola w oparciu o pogłębione badanie trzech przedszkoli uczestniczących w projekcie Przyjazne Przedszkole. Ostatnia część to podsumowanie i wnioski. W załącznikach znajduje się lista instytucji i organizacji reprezentowanych przez respondentów oraz lista przeanalizowanych dokumentów. Autorka raportu serdecznie dziękuje wszystkim osobom, które uczestniczyły w badaniu, którego efektem jest niniejszy raport. W szczególności podziękowania naleŝą się tym, którzy zechcieli wziąć udział w wywiadach, aby podzielić się swoją wiedzą, doświadczeniem i opiniami. Autorka dziękuje takŝe pracownikom Instytutu Małego Dziecka za twórczą współpracę i Ŝyczliwe podejście do prowadzonej ewaluacji oraz udzielanie wielu cennych uwag, pomocnych przy opracowaniu niniejszego raportu. Beata CięŜka
Streszczenie Instytut Małego Dziecka im. Astrid Lindgren (IMD) jest organizacją pozarządową, której misją jest budowanie kultury małego dziecka jako integralnej części demokratycznego społeczeństwa. Instytut promuje znaczenie wczesnego dzieciństwa i dobrej jakości edukacji dla rozwoju człowieka. Interdyscyplinarny zespół specjalistów (psychologów, pedagogów, nauczycieli przedszkolnych, socjologów, trenerów) pracuje w oparciu o autorską, innowacyjną koncepcję skoncentrowaną na perspektywie małego dziecka (Podejście IMD). Realizowane przez IMD programy kierowane są do małych dzieci (od urodzenia do 6 roku Ŝycia) i ich najbliŝszego środowiska rodzinnego i edukacyjnego oraz wszystkich uczestników przestrzeni społecznej, w której Ŝyją małe dzieci. Obecnie główne obszary działań IMD to: Wspieranie rozwoju małych dzieci i ich rodzin, Wspieranie środowiska edukacyjnego, Prowadzenie akcji społecznych, Tworzenie i upowszechnianie modelowych rozwiązań. Instytut opracował i realizuje autorskie programy dla małych dzieci i ich rodzin, których celem jest wszechstronne wspieranie rozwoju i uczenia się dzieci od urodzenia do 6 lat oraz wspieranie rodziców w ich roli rodzicielskiej. IMD oferuje zajęcia rozwojowe dla małych dzieci i ich rodziców/ opiekunów (Grupy Zabawowe, Klub Dwulatka, Małe Przedszkole, Grupa Przedszkolna IMD, Klub Przedszkolaka), konsultacje psychologiczne oraz warsztaty dla rodziców małych dzieci. Dotychczas z usług IMD skorzystało ponad 5 500 dzieci, 1 400 dyrektorów i nauczycieli oraz 60 organizacji pozarządowych z Polski i z zagranicy. IMD w swoich działaniach koncentruje się takŝe na podnoszeniu świadomości władz lokalnych na temat wspierania rozwoju małych dzieci, znaczenia wczesnej edukacji, wprowadzania długofalowych rozwiązań systemowych. Pracownicy IMD biorą udział w zespołach ekspertów powoływanych na poziomie rządowym i samorządowym, zarówno w administracji publicznej, jak i sektorze pozarządowym, stawiając sobie za zadanie aktywne wpływanie na kształt lokalnej i krajowej polityki społecznej. Instytut współpracuje z krajowymi i zagranicznymi instytucjami i organizacjami pracującymi na rzecz małych dzieci oraz szkoli się w zagranicznych placówkach i ośrodkach akademickich z USA, Czech, Słowacji, Holandii, Niemiec, Anglii i Francji. W latach 2000 2008 Instytut realizował ze środków Fundacji Bernard van Leer projekt Przyjazne Przedszkole, którego celem było podniesienie jakości edukacji przedszkolnej w przedszkolach poprzez tworzenie przez zespół przedszkola optymalnych warunków rozwojowych dla dzieci w wieku 3-6 lat (I faza projektu) oraz budowanie kultury małych
dzieci w środowisku lokalnym (II faza projektu). W ramach projektu objęto wsparciem 85 przedszkoli. Projekt Przyjazne Przedszkole stał się podstawą do wypracowania i przetestowania głównych załoŝeń koncepcyjnych Podejścia Instytutu Małego Dziecka. Dzięki projektowi Przyjazne Przedszkole zespół Instytutu miał moŝliwość intensywnego zwiększania swoich kompetencji w zakresie Rozwoju Wczesnodziecięcego (ECD Early Childhood Development) i Edukacji Wczesnodziecięcej (ECE Early Childhood Eduaction) poprzez organizację wewnętrznych szkoleń zespołu, zewnętrznych konsultacji i superwizji, szkoleń z krajowymi i zagranicznymi ekspertami oraz poznawania najlepszych praktyk w czasie wyjazdów studyjnych do Niemiec, Stanów Zjednoczonych i Słowacji. Projekt wpłynął na intensywny rozwój współpracy Instytutu z krajowymi i zagranicznymi organizacjami i instytucjami pracującymi na rzecz małych dzieci. Partnerska wymiana doświadczeń oraz wspólne działania wspierały podnoszenie jakości i efektywności działań Instytutu oraz zwiększyły zasięg jego oddziaływania. Dialog z międzynarodowymi partnerami był równieŝ inspiracją do poszukiwania i przeszczepiania dobrych praktyk, uwzględniających kontekst kulturowo społeczny. Dzięki projektowi wzmocnił się wizerunek IMD i podniósł się jego prestiŝ w środowisku lokalnym i krajowym. Praca w projekcie Przyjazne Przedszkole oraz osiągnięte rezultaty doprowadziły do zdefiniowania podejścia, którym IMD kieruje się we wszystkich swoich działaniach na rzecz małych dzieci i ich miejsca w przestrzeni społecznej Podejście IMD. Podejście IMD określa specyfikę i sposób pracy na rzecz dzieci, jest skoncentrowane na perspektywie dziecka, czyli uwzględnianiu jego potrzeb i praw w przestrzeni społecznej przestrzeni rodzinnej, edukacyjnej i publicznej. Podejście IMD zostało wypracowane w oparciu o wiedzę i doświadczenia interdyscyplinarnego zespołu Instytutu. IMD kieruje się swoim podejściem we wszystkich swoich działaniach, koncentrując się na uwzględnianiu indywidualności, róŝnorodności, partycypacji dzieci, kontekstu ich Ŝycia oraz rozwoju w codzienności. Konsekwencją wypracowania Podejścia IMD jest stworzenie modelu wewnętrznego szkolenia skoncentrowanego na perspektywie dziecka. Model wewnętrznego szkolenia skoncentrowanego na perspektywie dziecka to sposób szkolenia dla nauczycieli przedszkolnych i konsultantów Grup Zabawowych w kierunku tworzenia optymalnych warunków rozwojowych dla dzieci w wieku od urodzenia do 6 roku Ŝycia. Model ma charakter systemowy, uwzględnia róŝne perspektywy (dzieci, rodziców, profesjonalistów, środowiska lokalnego), jednak dominująca jest pespektywa dziecka. NajwaŜniejszym celem szkoleń prowadzonych w oparciu o ten model jest podnoszenie jakości pracy pedagogicznej oraz wzmacnianie profesjonalnego obrazu opiekuna i nauczyciela małego dziecka. Szkolenia prowadzone są metodami aktywnymi. Zwraca się równieŝ uwagę na perspektywę osobistą i profesjonalną nauczyciela, rozpoznaje aktualne potrzeby i moŝliwości uczestników w obszarze tematu i celu szkolenia oraz dopasowuje do
nich metody pracy tak, aby były one jak najbardziej adekwatne do specyfiki szkolonych osób. Model szkolenia oparty jest na przekonaniu, Ŝe za rozwój jakości odpowiedzialni są nauczyciele. Potrzebują oni rozwijania wiedzy i kompetencji pedagogicznych oraz odpowiednich narzędzi monitorujących i oceniających jakość. Obszary tematyczne poruszane na szkoleniach związane są z codziennym Ŝyciem przedszkola i dotyczą adaptacji, współpracy z rodzicami, uczenia się dzieci, sytuacji bazalnych, aranŝacji przestrzeni, efektywnego i jakościowego zarządzania zespołem oraz wyznaczania standardów jakości. Przeprowadzone w 2010 roku badanie ewaluacyjne obejmowało rozwój instytucjonalny organizacji oparty o profesjonalizację Instytutu Małego Dziecka oraz ocenę wpływu metodologii wypracowanej w projekcie Przyjazne Przedszkole na zmianę obrazu dziecka i zachowania w pracy z dzieckiem i jego rodziną. Ewaluacja skupiała się szczególnie na identyfikacji wpływu Podejścia IMD w następujących obszarach: Obszar 1: Rozwój instytucjonalny IMD oraz profesjonalizacja i instytucjonalizacja podejścia z punktu widzenia Podejścia IMD, profesjonalistów, przedstawicieli instytucji i organizacji oraz rodziców współpracujących z IMD. Obszar 2: Zmiana postrzegania i rozumienia pracy z małym dzieckiem i jego rodziną, dokonana pod wpływem poznania Podejścia IMD, wśród nauczycieli i dyrektorów placówek, profesjonalistów zajmujących się wczesną edukacją oraz rodziców. Obszar 3: Zmiana zachowań w pracy z dzieckiem i jego rodziną wśród nauczycieli i dyrektorów placówek oraz profesjonalistów zajmujących się wczesną edukacją. Ewaluacja miała charakter ewaluacji impact study. Metodologia prowadzonej ewaluacji oparta była o podejście jakościowe. Metodami zbierania danych były: wywiady indywidualne i grupowe z pracownikami i współpracownikami IMD ekspertami zajmującymi się wczesną edukacją oraz pracownikami administracji publicznej (Urzędu Miasta Poznania oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Poznaniu), nauczycielami oraz rodzicami. W sumie przeprowadzono 33 wywiady indywidualne i 2 wywiady grupowe. Pomocniczo posłuŝono się równieŝ analizą dokumentów i danych zastanych opisujących i dokumentujących prace nad rozwijaniem Podejścia IMD. Elementem badania były takŝe studia przypadku trzech przedszkoli, które zostały zidentyfikowane jako przykłady dobrych praktyk oddziaływania projektu Przyjazne Przedszkole. Badanie zostało przeprowadzone przez Beatę CięŜką prezesa Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego w miesiącach styczeń - marzec 2010 roku. Przeprowadzone badanie ewaluacyjne pokazało silną pozycję Instytutu Małego Dziecka jako organizacji eksperckiej działającej na rzecz wczesnego dzieciństwa i wczesnej edukacji. Taką opinię na temat Instytutu wyraŝają zarówno profesjonaliści zajmujący się wczesną edukacją, jak i nauczyciele oraz dyrektorzy placówek korzystający ze wsparcia merytorycznego Instytutu.
Czynnikiem wyróŝniającym IMD spośród innych instytucji i organizacji pracujących na rzecz małych dzieci i ich środowiska jest bardzo bogaty dorobek merytoryczny najnowsza wiedza teoretyczna z dziedziny pedagogiki i psychologii, wysoka jakość działań oraz ciągłe doskonalenie. W obszarze edukacji małych dzieci i doskonalenia nauczycieli przedszkolnych, Instytut spostrzegany jest, jako organizacja nie mająca konkurencji na terenie miasta Poznania. Atutem Instytutu w oczach profesjonalistów i przedstawicieli administracji publicznej jest oparcie pracy Instytutu nie tylko na wiedzy teoretycznej, ale równieŝ na własnym, praktycznym doświadczeniu w prowadzeniu zajęć dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkoleń dla nauczycieli przedszkolnych. Łączenie wiedzy teoretycznej z refleksją na temat skuteczności metod pracy z dziećmi i doskonalenia nauczycieli, opartą na własnym doświadczeniu, jest cechą wyróŝniającą Instytut od innych placówek, które zajmują się opieką i edukacją dzieci przedszkolnych, bądź jedynie doskonaleniem nauczycieli i traktowane jest jako atut uwiarygodniający praktykę działalności Instytutu. Instytut spostrzegany jest jako organizacja innowacyjna, otwarta na nowości jak mówi jeden z przedstawicieli administracji publicznej - ale jednocześnie ma jasno zdefiniowany obszar zainteresowań, co utwierdza w przekonaniu, Ŝe mamy do czynienia z organizacją dojrzałą, z jasno określoną wizją swojej działalności. To co wyróŝnia Instytut i jest innowacją w obszarze edukacji to perspektywa dziecka, jako podstawa do wszelkiej aktywności podejmowanej przez Instytut, jak mówi jedna z jego pracowniczek: większość placówek nastawiona jest na zaspokojenie potrzeb rodziców, to co wyróŝnia Instytut - to skupienie się na perspektywie dziecka. Mocną stroną Instytutu jest równieŝ profesjonalny i interdyscyplinarny zespół pracowników i współpracowników oraz ekspertów krajowych i zagranicznych. Zespół ten stale rozwija swoje kompetencje profesjonalne oraz dba o jakość realizowanych przez Instytut działań. Instytut, jako organizacja oraz jego pracownicy, spostrzegani są jako eksperci od wczesnej edukacji oraz doskonalenia nauczycieli przedszkolnych. Pozycja IMD jest silna zarówno w oczach profesjonalistów zajmujących się wczesną edukacją, jak i władz lokalnych, które traktują Instytut, jako wartościowego i godnego zaufania partnera. Atutem Instytutu jest silne poczucie identyfikacji misji i wizji działalności zorientowanej na perspektywę dziecka oraz jego potrzeby. Wizja ta jest konsekwentnie realizowana poprzez propagowanie innowacyjnych rozwiązań w pracy z małymi dziećmi, jego rodziną oraz szerszym środowiskiem społecznym. KaŜde z działań IMD charakteryzuje się skutecznością i uŝytecznością nauczyciele uczestniczący w szkoleniach IMD zaczynają zmieniać swoje podejście do dzieci, rodzice zaś zaczynają bardziej świadomie uczestniczyć w rozwoju swojego dziecka oraz doceniać jakość edukacji przedszkolnej oferowanej ich dzieciom.
Zdaniem profesjonalistów działalność Instytutu wpisuje się tym samym w nowoczesne trendy edukacyjne akcentujące rolę i znaczenie wczesnego dzieciństwa oraz dobrej jakości wczesnej edukacji, jak mówi przedstawiciel administracji: [Instytut] szuka nie tylko w Polsce, ale i za granicą, i rozwija własne doświadczenia. Instytut zatem spostrzegany jest nie tylko, jako miejsce, w którym realizowane są załoŝenia współczesnej pedagogiki małego dziecka, ale równieŝ miejsce budowania własnej metodologii pracy z dzieckiem. Badanie ewaluacyjne pokazało takŝe, Ŝe głównym efektem realizacji projektu Przyjazne Przedszkole w przedszkolach była zmiana obrazu nauczyciela w jego profesjonalnej roli i obrazu dziecka, przejawiająca się w zmianie stylu pracy nauczyciela. Dzięki róŝnorodnemu wsparciu ze strony IMD (warsztaty, konsultacje, superwizje, wizyty studyjne w Niemczech), nauczyciele bardziej koncentrują się na podmiotowym traktowaniu dzieci, są zorientowani na ich perspektywie i potrzebach rozwojowych, w większym stopniu uwzględniają indywidualność, róŝnorodność, samodzielność i autonomię dzieci w codziennej praktyce przedszkolnej. Jak mówi jedna z nauczycielek: bardziej jestem uwaŝna, bardziej spostrzegawcza na ich potrzeby, bardziej jestem w kontakcie z dzieckiem. Przejawia się to w codziennych zachowaniach i relacjach z dziećmi, w których dziecko moŝe komunikować swoje potrzeby i uczucia chociaŝby związane z potrzebami fizjologicznymi (piciem, korzystaniem z toalety) czy teŝ potrzebą odpoczynku, izolacji czy intymności. Skutkuje to zaufaniem ze strony dziecka, otwartością w mówieniu o swoich potrzebach i uczuciach, o efektach takiego uwaŝnego podejścia do dzieci mówi jedna z nauczycielek w taki sposób: dla mnie jest to najwyŝszy wskaźnik zaufania, kiedy dziecko podchodzi do dorosłego i mówi, Ŝe mu się coś niepodobna np. Ŝeby nie patrzeć jak się rozbiera szykując się do spania. Poszanowanie dla uczuć dzieci przejawia się równieŝ w argumentowaniu swoich zachowań: staram się wytłumaczyć dzieciom swoje zachowania np. sprzątamy, bo będzie koncert, a nie bo pani kaŝe. Jest to przejście z praktyki opartej na postkomunistycznych załoŝeniach do praktyki opartej na nowoczesnej wiedzy i podejściu do małych dzieci i roli dorosłych w kształtowaniu ich rozwoju i jakości Ŝycia. Nauczycielki przedszkolne oraz dyrektorki placówek objęte badaniem ewaluacyjnym, identyfikują bardzo mocny wpływ współpracy z Instytutem oraz metodologii projektu Przyjazne Przedszkole na spostrzeganie siebie, jako nauczyciela i profesjonalisty zajmującego się wczesną edukacją. Głównym mechanizmem zmiany obrazu siebie w profesjonalnej roli nauczyciela był rozwój kompetencji pedagogicznych, mających solidne podstawy teoretyczne i praktyczne uznanych autorytetów zajmujących się Rozwojem Wczesnodziecięcym (ECD Early Childhood Development) i Edukacją Wczesnodziecięcą (ECE Early Childhood Eduaction) oraz identyfikacja znaczenia przedszkola i nauczycieli przedszkolnych w Ŝyciu i rozwoju małych dzieci. Nauczycielki i dyrektorki, które uczestniczyły w projekcie Przyjazne Przedszkole podkreślają równieŝ, Ŝe wzrosło u nich poczucie wartości i pewność siebie oraz nastąpiła zmiana widzenia swojej profesjonalnej roli nauczyciele uznają, Ŝe są zarówno edukatorami,
jaki i towarzyszami rozwoju dzieci. Osoby nauczyły się prowadzić systematycznie obserwację i dokumentację pedagogiczną, w oparciu o którą planują swoją pracę pedagogiczną, wzrosła ich umiejętność planowania i uzasadniania swojej pracy w oparciu o wiedzę pedagogiczną. Dzięki udziałowi w projekcie nastąpił rozwój zespołów placówek w kierunku lepszej komunikacji, współpracy, współdziałania, wzrosła gotowość i umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem, uwzględniania róŝnych stanowisk, wspólnego podnoszenia jakości swojej pracy i uczenia się od siebie wzajemnie. Oprócz zmiany spostrzegania swojej pozycji zawodowej, z inspiracji Instytutu dokonała się w nauczycielach i innych profesjonalistach zajmujących się wczesną edukacją, równieŝ zmiana spostrzegania dziecka, w szczególności wzmocniło się poczucie znaczenia wczesnego dzieciństwa, jako fundamentalnego etapu w rozwoju człowieka. Wpływ uczestnictwa w projekcie Przyjazne Przedszkole zauwaŝany jest, co podkreślają same uczestniczki projektu, równieŝ w zmianie spostrzegania roli rodzica i wzmocnieniu znaczenia współpracy z nim. Rodzic traktowany jest jako partner, ekspert od swojego dziecka. W przedszkolach uczestniczących w projekcie Przyjazne Przedszkole wprowadzono wiele konkretnych rozwiązań pedagogicznych, które wspierają rozwój i uczenie się małych dzieci - realizowane są programy adaptacyjne, nauczyciele z duŝym powodzeniem i satysfakcją pracują z dziećmi Metodą Projektów, wprowadzono elastyczną organizację przebiegu sytuacji codziennych dostosowaną do potrzeb rozwojowych dzieci. Wprowadzono takŝe daleko idące zmiany w aranŝacji przestrzeni na bardziej otwartą, bezpieczną, ale równieŝ stymulującą i inspirującą uczenie się dzieci. Jako efekt realizacji projektu Przyjazne Przedszkole nastąpił w przedszkolach rozwój partnerskiej współpracy z rodzicami, co z kolei spowodowało wzrost zaufania rodziców do przedszkola oraz ich zaangaŝowania w Ŝycie placówki. Rodzice mają równieŝ większą wiedzę temat rozwoju dzieci oraz znaczenia dobrej jakości edukacji dla ich przyszłych sukcesów edukacyjnych, Ŝyciowych, zawodowych. Doświadczenie projektu Przyjazne Przedszkole jest dla badanych placówek bardzo waŝne. Charakterystyczne jest podkreślanie przez nauczycielki kluczowej roli Instytutu w kształtowaniu zarówno praktyki codziennej w przedszkolu, jak i spostrzegania siebie w profesjonalnej roli. Przed IMD stoi zatem wyzwanie sprostania oczekiwaniom dalszego wspierania nauczycieli w ich rozwoju zawodowym szczególnie w standaryzacji usług i ich monitorowaniu oraz ewaluacji jakości, ale równieŝ aktywnej roli promowania dobrej jakościowo wczesnej edukacji. Następująca profesjonalizacja i instytucjonalizacja Instytutu będzie sprzyjała realizacji tych zadań. Reasumując realizacja projektu Przyjazne Przedszkole była okazją takŝe do rozwoju profesjonalnego Instytutu oraz ukonstytuowania się spójnego koncepcyjnie Podejścia IMD.
Wiedza i doświadczenie zgromadzone w ramach projektu pozwoliły IMD zająć się równieŝ standaryzacją i ewaluacją usług dla dzieci poniŝej 3 roku Ŝycia, które obecnie stanowią jeden z najaktywniej rozwijanych obszarów zainteresowania zespołu pracowników Instytutu.