EDITORIAL Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, 149 156 ISSN 1644 387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Stomatological Association MARIA WIERZBICKA 1, URSZULA KACZMAREK 2 Trend choroby próchnicowej u 12 letnich dzieci na podstawie badań monitoringowych stanu zdrowia jamy ustnej. Czy polskie dzieci mają szanse na osiągnięcie narodowego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej? Tendency of Caries Disease in 12 Year Old Children on the Basis of the Monitoring Surveys of Oral Health Condition. Do Polish Children Have the Chances to Reach the National and European Goals of Oral Health? 1 Zakład Stomatologii Zachowawczej Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, Fundacja Promocji Zdrowia Jamy Ustnej w Warszawie 2 Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej, AM we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. W minionych latach w wielu krajach zaobserwowano istotne ograniczenie występowania próch nicy zębów w różnych grupach wiekowych populacji, w Polsce natomiast tempo zmian jest powolne. Cel pracy. Analiza trendu choroby próchnicowej w kraju w okresie 8 lat u dzieci 12 letnich na podstawie wyni ków stomatologicznych badań monitoringowych stanu jamy ustnej oraz prognoza możliwości osiągnięcia narodo wego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej. Materiał i metody. W latach 1999 2007 zbadano 15 418 dzieci 12 letnich zamieszkujących rejon miejski i wiej ski wybranych województw kraju. Stan uzębienia według kryteriów Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ) okre ślali odpowiednio szkoleni stomatolodzy. W ocenie uwzględniono następujące wskaźniki: frekwencję próchnicy, PUW/Z i składowe, wskaźnik leczenia zachowawczego próchnicy oraz odsetek osób z PUW/Z 3. Wyniki. Zaobserwowano powolny stopniowy trend zmniejszenia się częstości i intensywności choroby próchni cowej. Stwierdzono zmniejszenie frekwencji próchnicy o 8,2% i wartości PUW/Z z 4,0 do 3,07 oraz wartości P/Z z 2,3 do 1,15, a wzrost wartości W/Z z 1,6 do 1,86 i wskaźnika leczenia zachowawczego próchnicy o 51% oraz wzrost odsetka dzieci z PUW/Z 3. Średni roczny spadek wartości PUW/z wynosił 0,19. Wnioski. Zakładając utrzymanie się stwierdzonego w ciągu ostatnich 8 lat tempa zmniejszania się intensywności próchnicy, można prognozować uzyskanie przez dzieci 12 letnie narodowego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej (Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, 149 156). Słowa kluczowe: dzieci 12 letnie, PUW/Z, trend próchnicy. Abstract Background. During the past years a significant decrease in dental caries in the various aged groups of population in many countries was observed, however in Poland rate of changes was slow. Objectives. Analysis of dental caries tendency in the country in the8 years period in 12 year old children on the basis of the results of the dental monitoring surveys of oral health condition and prognosis of the achievement po ssibility the national and European goals of oral health. Material and Methods. From 1999 to 2007 15,418 0g 12 year old children living in urban and rural areas in the chosen regions of the country were examined. Dental condition was evaluated according to the WHO criteria by the trained dentists. The following parameters were taken into account: caries frequency, DMFT and its compo nents, index of conservative treatment and percentage of subjects with DMFT 3.
150 M. WIERZBICKA, U. KACZMAREK Results. The slow decreasing tendency in caries prevalence and its severity was observed. The lowering of caries frequency was 8.2% and the DMFT value from 4.0 to 3.07, and DT value from 2.3 to 1.15 as well as the increase of FT value from 1.7 to 1.86 and the value of index of conservative treatment of dental caries about 51% and the percentage of children with DMFT 3. The mean annual drop of the DMFT value was 0.19. Conclusion. Presuming the maintenance of the observed, the rate of decreasing the dental caries severity in the last years can be prognosed to obtain the national and European goals of oral health by the 12 year old children (Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, 149 156). Key words: 12 year old children, DMFT, dental caries trend. W ciągu minionych 20 lat w wielu krajach roz winiętych zaobserwowano znaczną ograniczenie częstości występowania i intensywności choroby próchnicowej. U dzieci i młodzieży poprawa ta ob jawiała się systematycznym spadkiem intensywno ści próchnicy i wzrostem liczby osób wolnych od próchnicy. Jest ona przypisywana zmianom związa nym ze stylem i warunkami życia, poprawą higieny jamy ustnej, stosowaniem past do zębów z fluorem, płukanek fluorkowych i miejscową aplikacją prepa ratów fluorkowych oraz systematycznie prowadzo nym szkolnym programom zapobiegawczym [1]. Celem pracy jest analiza trendu choroby próchnicowej w okresie 8 lat u dzieci 12 letnich na podstawie wyników badań monitoringowych oraz oszacowanie prognozy osiągnięcia narodowego i europejskiego celu zdrowia jamy ustnej. Materiał i metody Dane analizowane w pracy pochodzą z opra cowań badań monitoringowych populacji dzieci w wieku 12 lat przeprowadzonych w latach 1999 2007 [2 7]. Ogółem zbadano 15 418 dzieci mie szkających w rejonach miejskim i wiejskim wy branych województw kraju. Badania przeprowa dzono 6 krotnie w latach 1999, 2000, 2001, 2003, 2005 i 2007. Dobór badanych był dokonywany metodą trójwarstwowego losowania z zachowa niem około 50% reprezentacji środowiska zamie szkania i płci (tab. 1). Oceny stanu uzębienia do konywali odpowiednio szkoleni stomatolodzy we dług klinicznych kryteriów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) przyjętych do stosowania w ba daniach epidemiologicznych. Podczas szkolenia stomatologów uwzględniono zgodność oceny sta nu jamy ustnej danego pacjenta między badaczami (inter examiner agreement) i przez tego samego stomatologa w powtórnym badaniu (intra exami ner agreement). W ocenie zbadanych uwzględnio no następujące wskaźniki: frekwencję próchnicy, wartości PUW/Z i składowe, wskaźnik leczenia zachowawczego próchnicy WL (wyrażony sto sunkiem liczby zębów wypełnionych do sumy zę bów z niewypełnionymi i wypełnionymi ubytka mi), odsetek osób z PUW/Z 3 w odniesieniu do ogółu badanych, płci i miejsca zamieszkania oraz określono trend choroby próchnicowej. Wyniki Frekwencja próchnicy wykazała trend spadko wy, obniżając się w okresie 8 lat u ogółu badanych o 8,2%, u chłopców o 8,0%, u dziewcząt o 8,6%, a w rejonie miejskim o 10,1% i wiejskim o 5,9% (tab.1, ryc. 1). Powolna tendencja spadkowa zosta ła zakłócona niewielkim wzrostem wartości w 2003 roku, w porównaniu z danymi z poprzedniego roku, z następowym obniżeniem wartości w kolejnym ba daniu przeprowadzonym w 2005 roku. Intensywność próchnicy wyrażona wartościami PUW/Z u ogółu pacjentów w badaniu pierwszym wynosiła 4,0, a w końcowym zmniejszyła się do 3,07 (o 23%) i wykazała powolny trend spadkowy zakłócony danymi z 2003 roku (ryc. 2). U chłopców i dziewcząt zanotowano spadek wartości PUW/Z wynoszący odpowiednio 0,9 i 1,1 (o 24% i 26% w odniesieniu do wartości wyjściowych), wyższy natomiast w rejonie miejskim (1,2, tj. o 30%) niż wiejskim (0,7, tj. o 17%) (tab. 3). Tempo zmian w intensywności próchnicy w skali roku obliczone z uwzględnieniem redukcji i wzrostu wartości w kolejnych badaniach wyniosło u ogółu badanych 0,19; u chłopców 0,11 i u dziewcząt 0,14; a w rejo nie miejskim 0,15 i w miejskim 0,09. W okresie rozpatrywanych 8 lat u ogółu bada nych wystąpiło 50% zmniejszenie liczby zębów z niewypełnionymi ubytkami i wzrost o 16% zę bów z wypełnionymi ubytkami (tab. 4). U chłop ców wartości te wynosiły odpowiednio 49% i 15%, a u dziewcząt 52% i 10%, natomiast w re jonie miejskim 50% i 32%, a w wiejskim 47% i 37%. Chociaż wartości wskaźnika leczenia za chowawczego próchnicy WL ujawniły ogólnie trend wzrostowy, to w poszczególnych okresach badawczych zaobserwowano fluktuację wartości (ryc. 4). Po upływie 8 lat zanotowano około 50% wzrost wartości wskaźnika leczenia zarówno w całości materiału (51%), jak i w podziale na płeć (chłopcy 52%, dziewczynki 46%) oraz w rejonie wiejskim (59%), w rejonie miejskim natomiast wystąpił mniejszy wzrost wartości (30%).
Choroba próchnicowa u 12 letnich dzieci 151 Tabela 1. Liczebność badanych Table 1. Number of the examined subjects Rok badania Liczba Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the województw (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) study) (Number of the regions) 1999 16 3060 1553 1506 1501 1559 2000 16 3391 1719 1672 1644 1747 2001 8 919 455 464 444 475 2003 16 3338 1688 1650 1720 1618 2005 16 2435 1232 1203 1210 1225 2007 7 2275 1073 1202 1229 1046 Tabela 2. Frekwencja próchnicy Table 2. Caries frequency Rok badania Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) study) % % % % % 1999 88,9 87,3 90,6 87,8 90,0 2000 87,9 85,9 89,9 86,3 89,4 2001 89,9 89,0 89,0 87,2 90,7 2003 87,1 85,7 88,5 86,5 87,8 2005 83,6 82,1 85,1 82,1 85,0 2007 80,7 79,3 82,0 77,7 84,1 Tabela 3. Średnie wartości PUW/Z Table 3. Mean DMFT values Rok badania Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) study) % % % % % 1999 4,0 3,8 4,3 4,0 4,1 2000 3,8 3,6 4,0 3,7 4,0 2001 3,8 3,7 3,9 3,6 4,0 2003 3,9 3,8 4,1 3,8 4,0 2005 3,3 3,2 3,5 3,4 3,3 2007 3,07 2,9 3,2 2,8 3,4 Analizując odsetki dzieci z wartością PUW/Z wynoszącą 3 i poniżej, zauważono zróżnicowany wzrost w odniesieniu do płci i rejonu zamieszka nia. U dziewcząt był wyższy niż u chłopców (16,4% vs. 11,1%), a także wyższy w rejonie miej skim niż wiejskim (18,2% vs. 7,2%), u ogółu ba danych natomiast wynosił 13,3% (tab. 5). Wyniki i omówienie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO World Health Organization) ma długą tradycję w opracowywaniu metodologii badań epidemiolo gicznych i pełnieniu kontroli nad zdrowiem jamy ustnej. W 1967 roku powstał globalny bank da nych (WHO Global Oral Health Data Bank), który gromadzi dane dotyczące m.in. występowa nia próchnicy zębów u dzieci [8]. Cele zdrowia jamy ustnej zaproponowane w 1981 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i Międzynarodową Federację Stomatolo giczną (FDI) przewidziane do osiągnięcia w 2000 roku zakładały u dzieci 12 letnich występowanie nie więcej niż 3 zębów objętych procesem próch nicowym [9]. W tym niemal 20 letnim okresie po
152 M. WIERZBICKA, U. KACZMAREK Tabela 4. Średnie wartości składowych PUW/Z i wskaźnika leczenia zachowawczego próchnicy (WL) Table 4. Mean values of DMFT components and index of conservative treatment of dental caries (ICT) Rok badania Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the study) (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) P/Z U/Z W/Z WL P/Z U/Z W/Z WL P/Z U/Z W/Z WL P/Z U/Z W/Z WL P/Z U/Z W/Z WL (DT) (MT) (FT) (ICT) (DT) (MT) (FT) (ICT) (DT) (MT) (FT) (ICT) (DT) (MT) (FT) (ICT) (DT) (MT) (FT) (ICT) 1999 2,3 0,1 1,6 0,41 2,2 0,1 1,5 0,40 2,4 0,1 1,8 0,43 2,0 0,1 1,9 0,49 2,5 0,1 1,5 0,38 2000 1,6 0,1 2,1 0,58 1,6 0,1 1,9 0,54 1,6 0,1 2,3 0,59 1,5 0,1 2,1 0,58 1,8 0,1 2,1 0,54 2001 1,6 0,1 2,1 0,57 1,7 0,1 1,9 0,53 1,5 0,1 2,3 0,61 1,6 0,1 1,9 0,54 1,6 0,1 2,3 0,59 2003 2,0 0,1 1,8 0,47 2,0 0,1 1,7 0,46 2,0 0,1 2,0 0,50 1,7 0,1 2,0 0,54 2,3 0,1 1,6 0,41 2005 1,5 0,1 1,7 0,53 1,6 0,1 1,5 0,48 1,4 0,2 1,9 0,57 1,5 0,1 1,8 0,54 1,6 0,1 1,6 0,50 2007 1,15 0,06 1,86 0,62 1,13 0,05 1,73 0,61 1,16 0,06 1,99 0,63 0,99 0,04 1,73 0,64 1,33 0,08 2,02 0,60 % 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 88.9 87.9 89.9 87.1 83.6 y = 1,62x + 92,02 R² = 0,7461 80.7 1999 2000 2001 2003 2005 2007 Ryc. 1. Frekwencja próchnicy zębów Fig. 1. Dental caries frequency PUW/Z 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0. 4,0 3.8 3.8 3.9 y = -0,1729x + 4,25 R² = 0,7592 3.3 3.07 1999 2000 2001 2003 2005 2007 Ryc. 2. Wartości PUW/Z Fig. 2. DMFT values
Choroba próchnicowa u 12 letnich dzieci 153 Tabela 5. Odsetek dzieci z wartościami PUW/Z 3 Table 5. Percentage of children with DMFT 3 Rok badania Ogółem Chłopcy Dziewczęta Rejon miejski Rejon wiejski (Year of the (Total) (Boys) (Girls) (Urban area) (Rural area) study) % % % % % 1999 45,6 49,6 41,6 46,0 45,4 2000 48,9 51,9 45,8 51,2 46,7 2001 47,0 48,6 45,5 50,2 44,0 2003 48,0 50,4 45,6 49,5 46,4 2005 55,7 57,3 54,1 56,4 55,5 2007 58,9 60,7 58,0 64,2 52,6 % y = 2,5114x + 41,893 Ryc. 3. Odsetek dzieci z PUW/Z 3 R² = 0,7747 70 Fig. 3. Percentage of children with DMFT 3 58.9 60 55.7 50 40 30 20 10 47,0 45.6 47 48,0 0 1999 2000 2001 2003 2005 2007 % 0.7 0.6 0.5 0.4 0.41 0.58 0.57 0.47 0.53 y = 0,0229x + 0,45 R² = 0,3027 0.62 Ryc. 4. Wartości wskaźnika leczenia zachowawczego próchnicy zębów(wl) Fig. 4. Values of index of conserva tive treatment of dental caries (ICT) 0.3 0.2 0.1 0 1999 2000 2001 2003 2005 2007 pulacje w wieku 12 lat zamieszkujące 70% krajów świata, tj. 128 krajów reprezentujących 85% świa towej populacji, osiągnęły ten cel i średnia global na wartość PUW/Z wynosiła 1,74 [10]. Do krajów europejskich, w których średnia liczba zębów do tkniętych próchnicą była niższa lub równa 3 nale żą takie kraje, jak: Białoruś (2,7), Dania (1,0), Estonia (2,7), Finlandia (1,2), Francja (1,9), Gre cja (2,2), Hiszpania (1,12), Irlandia (1,1), Islandia (1,5), Włochy (2,1), Niemcy (1,2), Holandia (0,9), Norwegia (1,50), Rumunia (2,8), Słowenia (1,8), Szwecja (1,0), Szwajcaria (0,9) i Wielka Brytania Anglia i Walia (0,9). Niestety Polska należy do grupy krajów w których dzieci 12 letnie nie osią gnęły celu zdrowia jamy ustnej, gdyż średnia war tość wskaźnika próchnicy wynosiła 3,8 i tylko 48,9% dzieci miało PUW/Z 3. Celu tego nie osiągnęły również kraje takie jak Bułgaria (4,4),
154 M. WIERZBICKA, U. KACZMAREK Węgry (3,3), Łotwa (3,9), Litwa (3,6) [11]. Tę sy tuację częściowo wyjaśnia porównanie wysokości dochodu narodowego na mieszkańca w danym kraju i odsetek tego dochodu przeznaczanego na opiekę stomatologiczną. Na przykład, w roku 2000 w Szwecji 0,74% dochodu narodowego wy sokości 23 970 dolarów przeznaczano na opiekę stomatologiczną (tj. 177,39 dolarów na mieszkań ca), a w Polsce przy dochodzie wynoszącym 9 590 dolarów przeznaczano 0,18% (tj. 17,26 dola rów/mieszkańca) [12]. W kraju badania epidemiologiczne we współ pracy ze Światową Organizacją Zdrowia są pro wadzone od wielu lat. Polska uczestniczyła w ba daniach oceniających stan narządu żucia oraz uwarunkowania socjoekonomiczne i systemowe w ramach Międzynarodowych Badań Porównaw czych nad Systemami Opieki Stomatologicznej (WHO International Collaborative Study of Dental Manpower Systems in Relation to Oral Health Sta tus realizowanych w latach 1972 1982 (ICS I) i 1987 94 (ICS II). Na terenie kraju badaniami by li objęci mieszkańcy Łodzi i byłego województwa piotrkowskiego w latach 1979 (ICS I) i 1990 (ICS II). Na pierwszym etapie badania były realizowa ne pod kierownictwem prof. dr Janusza Indulskie go, a w drugim dr. n. med. Franciszka Szatko [13, 14]. Oceną objęto wówczas m. in. dzieci 12 13 letnie, u których średnie PUW/Z wyniosło 5,1. Inne badania epidemiologiczne obejmujące rejony dużego miasta, małego miasta i wiejski w 9 woje wództwach według kryteriów ŚOZ zostały prze prowadzone w latach 1987 i 1995; koordynatorem tych badań był prof. dr hab. Zbigniew Jańczuk. Wykazały one zgodnie z kategoryzacją ŚOZ górną granicę umiarkowanej intensywności próchnicy (zakres 2,7 4,4), gdyż średnie wartości PUW/Z wynosiły odpowiednio 4,4 i 4,3 [7, 15]. Od roku 1996 w trybie ciągłym są realizowane ogólnopol skie badania monitoringowe stanu zdrowia jamy ustnej wybranych grup wiekowych populacji kra ju, których koordynatorem jest prof. dr hab. Maria Wierzbicka. Jak wykazują wyniki tych badań, w ciągu minionych lat obserwuje się w kraju sy stematyczne zmniejszanie zapadalności na choro bę próchnicową. Tempo zmniejszania się zachoro walności na próchnicę jest jednak bardzo niskie (spadek frekwencji próchnicy w okresie 8 letnim wyniósł 1,1% rocznie) i jej intensywności (spadek wartości PUW/Z 0,19 rocznie) i nieporównywalne do redukcji w innych krajach europejskich. Ten mały trend spadkowy jest wypadkową wielu pozy tywnych i negatywnych uwarunkowań kulturo wych społeczeństwa oraz organizacyjnych i eko nomicznych w systemie opieki stomatologicznej. Szczegółowa analiza sytuacji epidemiologicz nej w krajach z PUW/Z 3 ujawnia, że choroba próchnicowa nie może zostać całkowicie wyelimi nowana, a jedynie może być w znacznym stopniu kontrolowana. Wynika to z danych dotyczących krajów skandynawskich. W Norwegii u dzieci 12 letnich średnia wartość PUW/Z w roku 2000 wy nosiła 1,5, ale w 2004 wzrosła do 1,7, podobnie w Finlandii w 1997 roku wyniosła 1,1, a w 2000 roku 1,2. W Szwecji natomiast w 2000 roku PUW/Z wynosiło 1,0, po roku obniżyło się do 0,9, ale w następnym roku (2002) wzrosło do 1,1 i po nownie w 2005 roku obniżyło się do 1,0 [11]. Oznacza to, iż ze względu na wieloczynnikową etiologię zupełna i trwała eradykacja choroby próchnicowej nie jest możliwa, można jedynie ograniczyć jej intensywność, ale utrzymanie danej sytuacji epidemiologicznej wymaga stałej kontroli czynników etiologicznych choroby. Globalne cele zdrowia jamy ustnej na 2020 rok opracowane przez Światową Organizację Zdrowia, Światową Federację Stomatologiczną oraz Międzynarodowe Stowarzyszenie Stomatolo gii Dziecięcej (IAPD International Association of Paediatric Dentistry) i Międzynarodowe Sto warzyszenie Badań Naukowych w Dziedzinie Sto matologii (IADR International Association of Dental Research) różnią się znacznie od celów sformułowanych na 2000 rok [16]. Ich zamierze niem jest ułatwienie krajowym, regionalnym i lo kalnym jednostkom odpowiedzialnym za organi zację opieki stomatologicznej realizacji działań prozdrowotnych prowadzących do uzyskania szczegółowych i stosownych lokalnie celów. Nie podano natomiast szczegółowych celów, gdyż po winny zostać one ustalone na podstawie miejsco wej sytuacji determinowanej przez lokalne priory tety i system opieki zdrowotnej oraz zachorowal ności na próchnicę i jej intensywności w społeczeństwie, a także warunków socjalnych i środowiskowych. Według danych bazowych do roku 2020 u dzieci 12 letnich należy zmniejszyć wartość PUW/Z, a zwłaszcza składową P/Z nie wypełnione ubytki próchnicowe o ustalony pro cent (X%), zwłaszcza w grupach wysokiego ryzy ka. Zatem, każdy kraj powinien ustanowić własne, realne cele poprawy zdrowia jamy ustnej wynika jące z jego uwarunkowań i możliwości. Odpowiedzią na globalne cele zdrowia jamy ustnej jest sformułowanie w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007 2015 celu opera cyjnego 11 [17]. Dotyczy on intensyfikacji zapo biegania próchnicy u dzieci i młodzieży. Sformu łowano 6 następujących zdań: (1) wprowadzenie lub zintensyfikowanie edukacji zdrowotnej z za kresu zdrowia jamy ustnej wśród rodziców dzieci do lat 7, dzieci w wieku przedszkolnym, dzieci i młodzieży szkolnej; (2) upowszechnienie w przedszkolach nawyku czyszczenia zębów po
Choroba próchnicowa u 12 letnich dzieci 155 głównych posiłkach; (3) zintensyfikowanie grupo wej profilaktyki fluorkowej, egzogennej dla uczniów klas I VI; (4) zintensyfikowanie profesjo nalnej profilaktyki fluorkowej dla grup wysokiego ryzyka próchnicy dzieci i młodzieży (prowadzonej przez lekarzy stomatologów), (5) wdrożenie wie loletniego programu polityki zdrowotnej ministra zdrowia pod nazwą Program poprawy opieki sto matologicznej nad dziećmi i młodzieżą i (6) po prawa dostępu dzieci i młodzieży do świadczeń stomatologicznych. Oczekiwanymi rezultatami tych działań jest zwiększenie, co najmniej o 10 20% odsetka dzieci i młodzieży objętych edukacją prozdrowotną w ramach promocji zdrowia jamy ustnej oraz zahamowanie wzrostu częstości wystę powania i obniżenie ciężkości przebiegu choroby próchnicowej w uzębieniu mlecznym i w uzębie niu stałym w całej populacji wieku rozwojowego, szczególnie w grupach wysokiego ryzyka próchni cy. Oczekiwanymi korzyściami zdrowotnymi na tomiast w odniesieniu do dzieci 12 letnich są upo wszechnienie zachowań prozdrowotnych i popra wa stanu zdrowia uzębienia, przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej, zmniejszenie do 2 zębów średniej wartości wskaźnika intensywności próch nicy PUW/Z wraz ze zmniejszeniem, w stosunku do 2003 roku, różnic w nasileniu próchnicy wystę pujących między województwami i środowiskami zamieszkania oraz zmniejszenie do 4 wartości istotnego wskaźnika próchnicy tzw. SiC Index (Si gnificant Caries Index), u dzieci z dużą intensyw nością próchnicy. Należy być świadomym, iż je dynie konsekwentna realizacja zadań zawartych w Narodowym Programie Zdrowia, zarówno na szczeblu gminy, powiatu, województwa, jak i kra ju, pozwoli na uzyskanie oczekiwanych rezulta tów poprawy stanu zdrowia jamy ustnej. Dla krajów europejskich sformułowano nowe cele zdrowia jamy ustnej do 2020 roku jako część WHO Health21 policy for Europe [18]. Nazwa do kumentu Health 21 wynika nie tylko z tego, że dotyczy on zdrowia w XXI wieku, ale także z za wartych w nim 21 celów poprawy zdrowia mie szkańców Europy. Odnośnie do choroby próchni cowej do wspomnianego roku przynajmniej 80% dzieci 6 letnich powinno być wolnych od próchni cy, a dzieci 12 letnie nie powinny mieć średnio więcej niż 1,5 zęba zaatakowanego próchnicą. Powstaje zatem pytanie, czy polskie dzieci 12 letnie mają szansę na osiągnięcie polskiego i euro pejskiego celu zdrowia jamy ustnej. Zakładając utrzymanie się stwierdzonego w ciągu ostatnich 8 lat (1999 2007) tempa zmniejszania się wartości PUW/Z (o 0,19 rocznie) można bardzo ostrożnie prognozować uzyskanie celu zawartego w Naro dowym Programie Zdrowia (wartość PUW/Z=2) w 2015 roku oraz europejskiego celu zdrowia (PUW/Z=1,5) w 2020 roku. Podsumowanie Uzyskane z badań monitoringowych dane wskazują na systematyczne, choć powolne, zmniejszanie się występowania choroby próchni cowej u dzieci 12 letnich w kraju. Dalsza poprawa stanu uzębienia wymaga wzmocnienia i kontynua cji bardziej skutecznych strategii zapobiegaw czych oraz wzrostu świadomości z zakresu zdro wia jamy ustnej społeczeństwa przez programy promocji zdrowia w celu osiągnięcia wytyczonych narodowych i europejskich celów. Piśmiennictwo [1] PETERSEN P.E.: Changing oral health profiles of children in Central and Eastern Europe Challenges for the 21st century. http://www.who.int/oral_health/media/en/orh_eastern_europe.pdf [2] WIERZBICKA M., SZATKO F., RADZIEJWSKA M., RUCIŃSKA K., ZAWADZIŃSKI M.: Ogólnokrajowy monitoring zdro wia jamy ustnej i jego uwarunkowań (drugi etap 1999 rok). Dzieci w wieku 6 i 12 lat. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Zakład Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi, Warszawa 1999. [3] WIERZBICKA M., SZATKO F., RUCIŃSKA K., ZAWADZIŃSKI M.: Ogólnokrajowy monitoring zdrowia jamy ustnej i je go uwarunkowań. Polska 2000. Ministerstwo Zdrowia, Zakład Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi, 2003. [4] WIERZBICKA M., SZATKO F., RADZIEJWSKA M., RUCIŃSKA K., ZAWADZIŃSKI M.: Ogólnokrajowy monitoring zdro wia jamy ustnej i jego uwarunkowań. Polska 2001. Ministerstwa Zdrowia, Zakład Stomatologii Zachowawczej AM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi. [5] WIERZBICKA M., SZATKO F., ZAWADZIŃSKI M., PIERZYNOWSKA E., DYBIżAŃSKA E., SłOTWIŃSKA S., DRABARCZYK NASIŃSKA M., GANOWICZ M.: Ogólnokrajowy monitoring zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań. Polska 2003. Zakład Stomatologii Zachowawczej AM w Warszawie, Katedra Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi. Minister stwo Zdrowia, Warszawa 2004. [6] WIERZBICKA M., JODKOWSKA E., SZATKO F., PIERZYNOWSKA E., GANOWICZ M., ZAWADZIŃSKI M.: Stan zdrowia ja my ustnej oraz potrzeby profilaktyczno lecznicze dzieci w wieku 6 i 12 lat w Polsce, w pierwszych latach proce su integracji europejskiej. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2005.
156 M. WIERZBICKA, U. KACZMAREK [7] JODKOWSKA E., WIERZBICKA M., SZATKO F., STRUżYCKA I., GANOWICZ M., ZAWADZIŃSKI M.: Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej. Stan zdrowia jamy ustnej dzieci w wieku 12 lat, jego uwarunkowania spo łeczne, ekonomiczne, organizacyjne i behawioralne. Polska 2007. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2007. [8] PETERSEN P.E., BOUGEOIS D., BRATTHALL D., OGAWA H.: Oral health information systems towards measuring progress in oral health promotion and disease prevention. Bull. World Health Organization 2005, 83, 686 693. [9] Global goals for oral health in the year 2000. FDI. Int. Dent. J. 1982, 32, 74 77. [10] Global caries data for 12 year old age group WHO Oral Health Country/Area Profile Programme. http://www.whocollab.od.mah.se/exp/globalcar.html [11] Global Oral Health CAPP: http://www.whocollab.od.mah.se/expl/regions.html [12] Countries of European Union (EU) and European Economic Area (EEA). National Oral health Expenditure and DMFT 12 year olds for 2000 onwards. http://www.whocollab.od.mah.se/euro/eu/eurofinance.html [13] SZATKO F., BOCZKOWSKI A.: Skuteczność opieki stomatologicznej w Polsce. Fakty oceny perspektywy. Insty tut Medycyny Pracy, Łódź 1995. [14] CHEN M., ANDERSEN R.M., BARMES D.E., LACLERCQ M. H., LYTTLE C.S.: Comparing oral care systems. A second International Collaborative Study. World Health Organization in collaboration with Center for Health Administra tion Studies, The University of Chicago, Geneva 1997. [15] JAŃCZUK Z.: Stan narządu żucia polskiej populacji. Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin 1990 r. [16] HOBDELL M., PETERSEN P.E., CLARKSON J. JOHNSON N.: Global goals for oral health 2020. Int. Dent. J. 2003, 53, 285 288. [17] Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 2015. Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 ma ja 2007 r. [18] Health21. The health for all policy framework for the WHO European Region. World Health Organization Regio nal Office in Europe, Copenhagen 1999. Adres do korespondencji: Urszula Kaczmarek Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM ul. Krakowska 26 50 425 Wrocław e mail: ukaczm@stom.am.wroc.pl Praca wpłynęła do Redakcji: 4.05.2009 r. Po recenzji: 21.05.2009 r. Zaakceptowano do druku: 21.05.2009 r. Received: 4.05.2009 Revised: 21.05.2009 Accepted: 21.05.2009