Zachorowalność na próchnicę zębów dzieci 12-letnich w województwie łódzkim w latach *

Transkrypt

1 Czas. Stomat., 2006, LIX, 1 Zachorowalność na próchnicę zębów dzieci 12-letnich w województwie łódzkim w latach * Prevalence of caries in 12-year-old children in the region of Łódź between Magdalena Wochna-Sobańska, Beata Lubowiedzka, Ewa Rybarczyk-Townsend Z Katedry i Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Wochna-Sobańska SP ZOZ Uniwersytetu Szpitala Klinicznego nr 6 Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Wochna-Sobańska Streszczenie Cel pracy: dokonano analizy zapadalności na próchnicę zębów 12-letnich dzieci z województwa łódzkiego w latach na podstawie wyników badań epidemiologicznych wykonanych według kryteriów ŚOZ (ICS-I, ICS-II, Badania Ogólnopolskie 1995, Monitoring ). Wyniki: wykazano spadek częstości występowania próchnicy z wartości 98,74% do 74,08% oraz wzrost odsetka dzieci wolnych od próchnicy od 1% do 26%. Intensywność próchnicy wykazała tendencje spadkową w latach PUW od wartości 5,69 zmniejszyła się do 2,97, natomiast od roku 2000 zaobserwowano zahamowanie spadku wartości PUW, a nawet jej wzrost do 3,19. Badania wykazują, że stan uzębienia u 12-letnich dzieci w województwie łódzkim od roku 2000 uległ pogorszeniu, a w szczególności w grupie dzieci o wysokim nasileniu próchnicy. Wnioski: w wyniku analizy badań na przestrzeni można stwierdzić, że obecny system opieki zdrowotnej w tym stomatologicznej, ograniczenia ilościowe i jakościowe działań profilaktyczno-leczniczych narzucane przez NFZ, nie dają szans na poprawę stanu uzębienia dzieci szkolnych w województwie łódzkim. Zahamowanie spadku zachorowalności na próchnicę oraz zmniejszenie wartości wskaźnika leczenia próchnicy do 0,32 wskazują na konieczność poprawienia dostępności świadczeń stomatologicznych. HASŁA INDEKSOWE: próchnica zębów, epidemiologia, PUW, dzieci w wieku 12 lat Summary Aim of the study: Prevalence of caries in 12-yearold children in the region of Łódź between was assessed on the basis of epidemiological studies which were performed in accordance with WHO standards (ICS-I, ICS-II, Polish nationwide tests 1995, monitoring ). Results: A decrease in the number of cases of caries from 98.74% to 74.08% was demonstrated, with a simultaneous increase in the number of caries-free children from 1% to 26%. The intensity of caries was declining steadily between DMF index fell from 5.69 to In 2000, however, it levelled off, and even slightly increased to The results indicate that the dental health in the examined children worsened in the year 2000, especially among children with the highest DMF values. Conclusions: Analysis of test results from shows that the present health care system including dental care, with its quantitative and qualitative limitations in prevention and treatment as imposed by the National Health Fund (NFZ) does not give a chance for improving dental health of the schoolgoing population in the region of Łódź. The fact that incidence of caries stopped declining and that DMF index decreased to 0.32 calls for improvement in the availability of dental services. KEYWORDS: dental caries, dental epidemiology, DMF, 12-year-old children *Praca zrealizowana w ramach zadań statutowych UM nr

2 2006, LIX, 1 Zachorowalność na próchnicę zębów 12-letnich dzieci Wstęp Jak wynika z analiz Światowej Organizacji Zdrowia, od początku lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia daje się zauważyć spadek zachorowalności na próchnicę zębów u dzieci. W krajach europejskich Danii, Finlandii, Norwegii, Szwecji, Holandii, Wielkiej Brytanii, Austrii, Szwajcarii średnia liczba zębów z próchnicą u dziecka 12-letniego jest niższa od 1, w Niemczech i Francji mieści się w przedziale od 1 do 2, spełniły cele zdrowia na rok 2000 (PUW 3), także Słowenia, Węgry, Irlandia, natomiast w gorszej sytuacji jest Polska, w której PUW u dzieci 12- -letnich wynosi 3, 9 (1, 3, 12, 16). Cel pracy Celem niniejszej pracy jest analiza zapadalności na próchnicę zębów dzieci 12-letnich z województwa łódzkiego w latach Materiał i metody Podstawę analizy stanowią badania epidemiologiczne prowadzone według kryteriów Światowej Organizacji Zdrowia, w których autorki niniejszej pracy uczestniczyły osobiście: Międzynarodowe Porównawcze Badania nad Systemami Opieki Stomatologicznej (ICS-I), Międzynarodowe Porównawcze Badania nad Efektywnością Opieki Stomatologicznej (ICS-II), Ogólnopolskie Badania Epidemiologiczne (1995), Ogólnokrajowy Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań ( ). Wyniki badań częstości występowania próchnicy oraz jej intensywności poddano analizie statystycznej za pomocą testu Manna-Whitneya oraz testu dla dwóch prób niezależnych. Liczebność grup dzieci badanych w poszczególnych latach z uwzględnieniem środowiska zamieszkania zebrano w tab. I. Wyniki badań oraz ich omówienie Częstość występowania próchnicy u dzieci 12- -letnich w województwie łódzkim wykazuje tendencję spadkową (ryc. 1). W roku 1978 frekwencja próchnicy była równa 98,74% i obniżyła się do wartości 74,08% w roku W tym samym czasie wzrósł odsetek dzieci wolnych od próchnicy (z PUW=0) od wartości 1% do 26% (ryc. 2). Odsetek chłopców z PUW=0 był wyższy niż dziewcząt we wszystkich badaniach, jednak różnica nie była istotna statystycznie. Przystępując do analizy intensywności próchnicy u dzieci 12-letnich na przestrzeni lat dokonano ekstrapolacji liczby PUW uzyskanej w1978 roku, kiedy to zgodnie z wytycznymi ŚOZ, badane były dzieci o rok starsze (17). Ponieważ w województwie łódzkim przy- T a b e l a I. Liczebność grup 12-letnich dzieci badanych w poszczególnych latach z uwzględnieniem środowiska zamieszkania w województwie łódzkim Rok Miasto Wieś Razem 1978 (13-letnie)

3 M. Wochna-Sobańska i in. Czas. Stomat., Ryc. 1. Frekwencja próchnicy zębów u dzieci 12-letnich w województwie łódzkim w latach Ryc. 2. Odsetek 12-letnich dzieci z PUW=0 w województwie łódzkim w każdym z badanych lat z uwzględnieniem płci. rost próchnicy u dzieci pomiędzy 12 a 13 rokiem życia był równy 1,61 (16), pomniejszono o tę wartość PUW u dzieci 13-letnich z roku 1978, uzyskując dla celów niniejszej pracy prawdopodobną wartość PUW dla dzieci 12-letnich równą 5,69 (tab. II). Intensywność próchnicy u dzieci 12-letnich w woj. łódzkim wykazywała tendencję spadkową, zmniejszyła się w latach od wartości 5,69 do 2,90, natomiast w latach następnych nie dochodziło do kolejnego spadku tylko do wzrostu wartości PUW do 3,19 (6, 7, 8, 9, 15, 17, 18). W tym samym czasie, w wielu krajach świata następowała dalsza redukcja zachorowalności na próchnicę (1, 3, 10). Rozpatrując stan uzębienia dzieci z województwa łódzkiego na tle całego kraju można zauważyć, że w 2003 roku PUW=3,2 było niższe od PUW ogólnopolskiego, które wynosiło 3,9. Lepszy stan uzębienia stwierdzono tylko w województwie lubuskim (PUW=3) i opolskim (PUW=2,8), identyczny w województwie śląskim i warmińsko-mazurskim, natomiast gorszy w pozostałych województwach (2). Warto przypomnieć, że we wcześniejszych latach stan uzębienia dzieci łódzkich, podobnie jak inne wskaźniki zdrowotne, takie jak wcześniactwo, masa urodzeniowa ciała, wysokość ciała, wady postawy, otłuszczenie ciała, należały do najgorszych w Polsce (3,5). W 2000 roku jednak cel zdrowia jamy ustnej ŚOZ (PUW 3) został spełniony (tab. II, ryc. 3). Przyczyniły się do tego realizowane w poprzednich latach programy profilaktyczne, a zwłaszcza lakowanie bruzd w pierwszych zębach trzonowych stałych u dzieci 6-7 letnich (12), co przekonywująco ilustruje rycina 4. Liczba PUW u dzieci 12-letnich w województwie łódzkim, u których stwierdzono lak zachowany całkowicie T a b e l a I I. Intensywność próchnicy zębów oraz wskaźniki leczenia próchnicy uzębienia u 12-letnich dzieci w województwie łódzkim w latach BADANIE P U W PUW W/(P + W) ICS-I ,8 0,7 3,8 7,3* 0,57 ICS-II ,8 0,10 2,8 4,8 0,60 Ogólnopolskie badania ,24 0,09 1,82 4,18 0,44 Monitoring ,5 0,0 2,4 2,90 0,82 Monitoring ,24 0,05 1,68 2,97 0,57 Monitoring ,4 0,10 1,7 3,20 0,54 Monitoring ,1 0,08 1,02 3,19 0,32 *PUW dzieci 13-letnich, wartość po ekstrapolacji = 5,69. 28

4 2006, LIX, 1 Zachorowalność na próchnicę zębów 12-letnich dzieci Ryc. 3. Średnia liczba PUW u 12-letnich dzieci w latach w województwie łódzkim. Ryc. 5. Intensywność próchnicy zębów wyrażona średnią liczbą PUW latach z uwzględnieniem miejsca zamieszkania 12-letnich dzieci w województwie łódzkim. Ryc. 4. Wartość PUW w zębach u 12-letnich dzieci w zależności od stwierdzenia obecności laku całkowitego, częściowego i jego braku z uwzględnieniem środowiska zamieszkania w roku 2000 w województwie łódzkim. lub częściowo jest równa 2,29, podczas gdy u pozostałych dzieci, którym nie stwierdzono obecności laku w zębach pierwszych trzonowych stałych, liczba PUW ma wartość 4,32, różnica jest istotna statystycznie. We wszystkich badaniach gorszy stan uzębienia stwierdzano u dzieci wiejskich niż w Łodzi, ale tylko w roku 1995, 2000 i 2001 różnice w zależności od środowiska były istotne statystycznie (ryc.5). Oceniając składowe liczby PUW oraz wskaźniki leczenia uzębienia w poszczególnych badaniach (tab. II, ryc. 6 ), można zauważyć zmniejszenie liczby zębów usuniętych. Składowa U wynosi 0,08 w roku 2003, podczas gdy w roku 1978 miała wartość 0,7. Ponieważ usunięcie zęba jest skutkiem niepowodzenia w leczeniu endodontycznym, a wcześniej skrajnego braku troski rodziców, którzy nie zadbali o to, aby zgłaszać się z dzieckiem regularnie na wizyty kontrolno- Ryc. 6. Wskaźnik leczenia uzębienia u dzieci 12-letnich w województwie łódzkim w latach profilaktyczne, można ten fakt ocenić pozytywnie, mając na uwadze jednak, że w 1999 roku pojawiła się tendencja wzrostowa składowej U. Za zjawisko wysoce niepokojące należy natomiast uznać spadek liczby zębów wypełnionych, gdyż składowa W=1,02 najniższa jest w ostatnim badaniu w 2003 roku. Wskaźnik leczenia zębów równy 0,32 wskazuje na pogorszenie, opieki stomatologicznej nad dziećmi (ryc. 6), zwłaszcza w porównaniu z rokiem 1999, gdy jego wartość wynosiła 0,82. O słabej osiągalności świadczeń stomatologicznych świadczy także liczba zębów z próchnicą czynną, w ostatnim badaniu (P=2,1). Oznacza to, że statystyczne dziecko 12-letnie w woj. łódzkim oczekuje na leczenie ponad dwóch zębów. W świetle przedstawionych wyników badań można stwierdzić, że zachorowalność na próchnicę zębów u dzieci łódzkich w latach wykazywała tendencję spadkową, obniżała się 29

5 M. Wochna-Sobańska i in. Czas. Stomat., zarówno frekwencja, i jak intensywność próchnicy, natomiast w następnych latach obniża się nadal frekwencja próchnicy, podczas gdy liczba PUW zaczyna wzrastać. Daje się zatem zauważyć, podobnie jak w innych regionach naszego kraju i świata polaryzacja próchnicy, która polega na tym, że w danej populacji obserwuje się redukcję próchnicy oraz coraz większy odsetek osób wolnych od próchnicy, natomiast za średnią wartość liczby PUW odpowiedzialna jest niewielka grupa badanych dzieci z wysoką intensywnością próchnicy. Dla oceny stanu uzębienia pod tym kątem w 2000 roku do badań epidemiologicznych wprowadzono nowe narzędzie Significant Caries Indeks (SiC). Badając za pomocą tego wskaźnika dzieci łódzkie stwierdzono, że u 2/3 populacji średnia wartość PUW = 1,6, natomiast wartość SiC (obliczona dla 1/3 populacji z najwyższymi wartościami PUW) wynosi 5,75 (11).W obecnej, trudnej sytuacji finansowej w ochronie zdrowia zaistniała konieczność objęcia szczególną opieką stomatologiczną przynajmniej dzieci z tej grupy (4, 14). Podsumowując, można stwierdzić, że obecny system opieki zdrowotnej, ograniczenia ilościowe i jakościowe działań profilaktyczno-leczniczych narzucane przez NFZ, nie dają szans na poprawę stanu uzębienia dzieci szkolnych w województwie łódzkim. Zahamowanie spadku zachorowalności na próchnicę oraz niskie wartości wskaźników leczenia próchnicy wskazują na konieczność poprawienia dostępności świadczeń stomatologicznych. Piśmiennictwo 1. Bolin A. K.: Children s dental health in Europe: An epidemiological investigation of 5-and 12- year-old children from eight EU countries. Swed. Dent. J. Suppl., 1997, 122, Dybiżańska E., Pierzynowska E., Strużycka I., Zawadziński M., Wierzbicka M.: Występowanie próchnicy u dzieci 12-letnich w Polsce w okresie kolejnych zmian zarządzania i finansowania opieki zdrowotnej. Stomat. Współ., 2004, 11, 4, Jańczuk Z., Ciągło A.: Podstawy epidemiologii chorób narządu żucia. CEM, Warszawa Jańczuk Z.: Dlaczego znowu o profilaktyce w stomatologii? Stomat. Współ., 2000, 7, 3, Malinowski A., Chlebna- Sokół D.: Dziecko Łódzkie. Ankal. Łódź Ogólnokrajowy monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań 1999 MZ., Warszawa Ogólnokrajowy monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań 2000 MZ Warszawa Ogólnokrajowy monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań Polska 2001 MZ Warszawa Ogólnokrajowy monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań Polska 2003 MZ Warszawa Reich E.: Trends in caries and periodontal health epidemiology in Europe. Int. Dent. J., 2001, 51, 6, Rybarczyk-Townsend E., Hilt A., Wochna- Sobańska M.: Wskaźnik SiC u 12-letnich dzieci w województwie łódzkim. Czas. Stomat., 2004, LVII, 2, Rybarczyk-Townsend E.: Ocena stanu uzębienia dzieci 12-letnich z województwa łódzkiego objętych programem uszczelniania bruzd pierwszych zębów trzonowych stałych. Mag. Stomat., 2000, 4, Wierzbicka M. Szatko F., Adamowicz-Klepalska B., Rucińska-Szysz, Zawadziński M., Dybiżbańska E., Strużycka I.: Stan zdrowia jamy ustnej dzieci 12-letnich w roku Czas. Stomat., 2002, LV, 7, Wierzbicka M.: Prace nad poprawą zdrowia jamy ustnej i rozwojem opieki stomatologicznej w Polsce. Czas. Stomat., 1999, LII, 10, Wochna-Sobańska M., Szczepańska J., Pawłowska E.: Próchnica zębów u dzieci w wieku 6, 7, 12 i 18 lat zamieszkałych w Łodzi oraz małym miasteczku i wsiach województwa łódzkiego. Przegl. Stom. Wieku Rozw., 1995, 3-4, 11-12, Wochna-Sobańska M., Szczepańska J., Pypeć J., Szydłowska-Rodziewicz B., Hilt A., Pawłowska E., Filipińska R., Rybarczyk E.: Próchnica zębów stałych i wiek charakterystyczny u dzieci łódzkich. Przegl. Stom. Wieku Rozw., 1993, 3, Wochna-Sobańska M., Bołtacz- Rzepkowska E.: Próchnica zębów u dzieci w wieku 8-9 i lat. Czas. Stomat., 1982, XXXV, 9, Wochna-Sobańska M., Szatko F., Starniewska-Głowacka, Bołtacz-Rzepkowska E.: Ocena stanu uzębienia i stomatologicznych potrzeb zdrowotnych u dzieci 12-letnich z Łodzi i woj. piotrkowskiego. Czas. Stomat., 1993, XLVI, 11-12, Otrzymano: dnia 14.III.2005 r. Adres autorów: Łódź, ul. Pomorska