Choroba próchnicowa u młodzieży szkolnej Poznania objętej i nieobjętej nadzorowanym szczotkowaniem zębów preparatami fluorkowymi

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2009, 46, 2, ISSN X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Stomatological Association JOANNA CHŁAPOWSKA, BARTOSZ LIWEŃ, TAMARA PAWLACZYK KAMIEŃSKA, DOROTA BURCHARDT Choroba próchnicowa u młodzieży szkolnej Poznania objętej i nieobjętej nadzorowanym szczotkowaniem zębów preparatami fluorkowymi Dental Caries in School Young People from Poznan Included and Not Included in the Program of Supervised Brushing with Fluoridated Preparation Katedra i Klinika Stomatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Streszczenie Wprowadzenie. Dzieci szkół podstawowych w ramach środków publicznych objęte są od 2003 roku grupową pro filaktyką fluorkową. Cel pracy. Celem badań było porównanie występowania choroby próchnicowej u uczniów nieobjętych i objętych nadzorowanym szczotkowaniem zębów preparatami fluorkowymi. Materiał i metody. Przeprowadzono 2 krotne badanie losowo wybranych uczniów szkół gimnazjalnych w wieku lat. Pierwsze badanie wykonano w 2006 r.(479 osób) i dotyczyło ostatniego rocznika dzieci nie objętego tą działalnością profilaktyczną, drugie w 2008 r. (518 osób) i odnosiło się do młodzieży szczotkującej zęby związka mi fluoru. Badania zrealizowano w warunkach szkolnych gabinetów pielęgniarskich w oświetleniu sztucznym przy użyciu lusterka oraz zgłębnika stomatologicznego przez zespół przeszkolonych lekarzy stomatologów. W oparciu o zebrane dane obliczono frekwencję oraz intensywność próchnicy, wyłoniono też osoby wolne od próchnicy (PUW z = 0) oraz bez czynnych ognisk choroby (P = 0) Wyniki. Uzyskane wyniki wykazały, że w badanej populacji zaobserwowano wysoką frekwencję próchnicy, przy czym w 2008 roku była niższa w porównaniu z badanymi w roku 2006 i wynosiła odpowiednio: 82,05% i 92,48 %. Również średnia liczba PUW z miała niższą wartość w badaniu drugim (3,48 i 4,90). Odsetek uczniów, u których nie odnotowano ognisk czynnej próchnicy (P=0) był zbliżony w obu badaniach i wynosił ok. 50%, a osób całkowicie wolnych od próchnicy (PUW z =0) wyższy u uczniów, u których wykonywano zabiegi profilaktyczne metodą kontaktową (2006 r. 7,52; 2008 r. 17,95). Wnioski. Wyniki badań uzębienia tej populacji gimnazjalistów potwierdziły skuteczność realizowanej obecnie me tody nadzorowanego szczotkowania zębów preparatami fluorkowymi w zapobieganiu chorobie próchnicowej (Dent. Med. Probl. 2009, 2, ). Słowa kluczowe: fluorkowa profilaktyka próchnicy, próchnica zębów, młodzież szkolna. Abstract Background. Since the year 2003, the grammar school children, within the public funds, are included in the pro gram of fluoride group prophylaxis. Objectives. The aim of the study was the comparison of dental caries occurrence in children not and included in the program of supervised brushing with fluoridated preparation. Material and methods. Dental examinations were carried in randomly selected children aged years. First examination, made in 2006 (479 persons), concerned pupils from last classes of gymnasium, who were not inclu ded in this method of prophylaxis. Second examination, in 2008 (518 persons), concerned adolescents brushing te eth with fluoridated preparation. The examinations were performed by instructed dentists in schools nursery offi ces, with artificial light and dental mirror. On the basis of the data collected, caries frequency and caries intensity were determined. The caries free persons (DMF t = 0) and persons without active caries (D t = 0) were also noted.

2 198 J. CHŁAPOWSKA et al. Results. Obtained results show a high level of caries frequency, but in 2008, it was lower than in 2006, and amo unted to i %, respectively. Also, the DMF t index had lower value in the second examination (3.48 i 4.90). The percentage of children without active caries (D t = 0) was similar in both examinations about 50%, but the percentage of caries free persons (DMF t = 0) was higher in pupils, at who prophylaxis procedures were made ( ; ). The results of dental status examination of this population confirmed the efficiency of implemented method of su pervised brushing with fluoridated preparation (Dent. Med. Probl. 2009, 2, ). Key words: caries prevention, dental caries. Wyniki badań epidemiologicznych wykony wanych na przestrzeni ostatnich lat wykazały, że w wielu krajach udało się zmniejszyć frekwencję i intensywność próchnicy zębów. Ograniczenie występowania choroby osiągnięto dzięki właści wie i konsekwentnie realizowanym programom profilaktycznym. Widoczne efekty ich stosowania uzyskano dzięki wzrostowi świadomości zdrowot nej społeczeństwa wskutek promowania zdrowego stylu życia, zagwarantowania opieki stomatolo gicznej, szerokiego wykorzystywania metod profi laktyki fluorkowej (szczególnie past do zębów) oraz wprowadzania środków zapobiegawczych przez stomatologów pierwszego kontaktu [1 4]. Powszechnie uważa się, że osiągnięcia w zwalcza niu próchnicy zębów zawdzięcza się głównie wprowadzeniu profilaktyki fluorkowej. Najprost szą, a zarazem skuteczną metodą tej profilaktyki szczotkowanie zębów preparatami fluorkowymi. Zabieg ten dzieci wykonują samodzielnie pod nadzorem personelu medycznego. Wykazano, że szczotkowanie zębów roztworem NaF (met. Berg grena Welandera) zmniejsza próchnicę około 29%, a przy stosowaniu organicznych związków fluoru (aminofluorki) 40 71,8% [5]. Dawniej dzieci w Polsce przez wiele lat były objęte tą formą profilaktyki, jednak w okresie re strukturyzacji służby zdrowia i związaną z tym li kwidacją szkolnych gabinetów stomatologicznych (w 1999 r.) zaprzestano prowadzenia profilaktyki grupowej w większości placówek oświatowych. Tymczasem, jak wykazały ogólnopolskie badania epidemiologiczne (1995 r.) oraz monitoringowe populacji polskich dzieci, próchnica zębów nadal jest w naszym kraju chorobą powszechną. W 2003 r. Ministerstwo Zdrowia wydało roz porządzenie w sprawie zakresu i organizacji profi laktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i mło dzieżą [6]. Zgodnie z nim przyjęto, że zabiegi nadzorowanego szczotkowania zębów preparata mi fluorkowymi będą wykonywane tylko u uczniów szkół podstawowych, 6 razy w roku w odstępach co 6 tygodni. Organizację i nadzoro wanie tych zabiegów powierzono przeszkolonym w zakresie profilaktyki stomatologicznej pielę gniarkom lub higienistkom szkolnym. Władze samorządowe Poznania, chcąc wes przeć program nadzorowanego szczotkowania w szkołach prowadzony przez średni personel me dyczny, przez ostatnie lata przekazywały na dro dze konkursu ofert środki na ten cel. W związku z tym Wydział Zdrowia Urzędu Miasta Poznania podjął inicjatywę oceny skuteczności tej metody profilaktyki próchnicy u dzieci i młodzieży zamie szkującej Poznań, a wykonywanie badań powie rzono Klinice Stomatologii Dziecięcej Uniwersy tetu Medycznego w Poznaniu. Celem pracy było porównanie występowania choroby próchnicowej u uczniów nieobjętych i ob jętych nadzorowanym szczotkowaniem zębów preparatami fluorkowymi. Materiał i metody Na zlecenie Urzędu Miasta Poznania dokona no oceny epidemiologicznej stanu uzębienia jamy ustnej młodzieży uczęszczającej do ponadpodsta wowych szkół w Poznaniu. Przeprowadzono 2 krotne badania stanu uzę bienia losowo wybranych osób spośród uczniów uczestniczących i nieuczestniczących w programie nadzorowanego szczotkowaniem zębów prepara tami fluorkowymi. Pierwsze badanie zostało wy konane w 2006 r. i dotyczyło ostatniego rocznika nieobjętego tą profilaktyką. Drugie w 2008 r. od nosiło się do młodzieży szczotkującej zęby związ kami fluoru przez okres 2 4 lat (tj. roczniki objęte rozporządzeniem 1993, 1994, 1995). W 2006 r. zbadano 479 osób uczęszczających do ostatnich klas gimnazjum (208 osób rok szkolny 2005/2006) oraz pierwszych klas liceal nych (271 osób rok szkolny 2006/2007), w tym 293 dziewczęta oraz 186 chłopców w wieku lat, a w 2008 r. 518 osób, uczniów szkół gimnazjal nych (rok szkolny 2008/2009), w tym 254 dziew częta oraz 264 chłopców w wieku lat. W obu przypadkach wyłonione do badań dzieci po chodziły z tych samych sześciu gimnazjów, a w ro ku 2006 dodatkowo z pięciu liceów. Do badań kwalifikowano tylko tych uczniów, których rodzi ce wyrazili pisemną zgodę na ich przeprowadzenie. Dyrektorzy wskazanych szkół zostali poinfor mowani przez Urząd Miasta o planowanych bada

3 Choroba próchnicowa u młodzieży szkolnej Poznania 199 niach, przekazali informację o nich nauczycielom, z prośbą o dostosowanie programu dydaktycznego od ich realizacji. Badania przeglądowe stanu uzębienia jamy ustnej zostały przeprowadzone w warunkach szkolnych gabinetów pielęgniarskich w oświetle niu sztucznym z użyciem lusterka stomatologicz nego oraz zgłębnika przez przeszkolonych lekarzy stomatologów zatrudnionych w Klinice Stomato logii Dziecięcej UMP. W badaniu klinicznym został oceniony stan zdrowia zębów stałych zgodnie z ujednoliconymi kryteriami opracowanymi przez WHO [7]. Na podstawie zebranych danych obliczono frekwen cję (częstość) oraz intensywność (nasilenie) próchnicy, wyrażoną średnią liczbą PUW z i PUW p. Wyłoniono także osoby wolne od próchnicy (PUW z = 0), tzn. takie, u których nie stwierdzono nieleczonych ubytków próchnico wych, zębów usuniętych i wypełnionych oraz uczniów bez czynnych ognisk próchnicy (P = 0), tj. aktualnie bez potrzeby leczenia. Wyniki Uzyskane wyniki badań wykazały, że w tej populacji zaobserwowano wysoką frekwencję próchnicy, która wynosiła 92,48% w 2006 r. oraz 82,05% w 2008 r. W obu badaniach nie stwierdzo no istotnej różnicy w występowaniu choroby próchnicowej między płciami (tab. 1). Na podstawie przeprowadzonych badań kli nicznych stwierdzono ponadto, że liczba PUW z oraz PUW p określającą nasilenie próchnicy u badanych uczniów wynosiła w pierwszym bada niu, odpowiednio: 4,90 i 5,95, a w drugim, odpo wiednio: 3,48 i 4,47. Oba te wskaźniki, w każdym z badań, były wyższe u dziewcząt w porównaniu z chłopcami (odpowiednio w 2006 r.: 5,08 i 6,28 oraz 4,59 i 5,42, w 2008 r. odpowiednio: 3,72 i 3,24 oraz 4,82 i 4,14) (tab. 2). W tabeli 2 zostały przedstawione także średnie wartości P z, U z, W z, PUW z oraz PUW p dla poszczególnych klas (roczników) dzieci w 2008 r. Najniższą intensyw ność próchnicy spośród trzech badanych roczni Tabela 1. Frekwencja próchnicy u badanych w 2006 oraz 2008 Table 1. Caries frequency in examined persons in 2006 year and 2008 year Płeć Rok badania (??) (Sex) razem klasa I klasa II klasa III (total) (class I) (class II) (class III) DZ 92,49 82,28 85,71 80,82 76,36 CH 92,47 81,81 79,82 80,19 89,80 Ogółem 92,48 82,05 82,98 80,45 82,69 (Total) Tabela 2. Liczba PUW z i jej składowe oraz odsetek badanych uczęszczających do klas gimnazjalnych bez leczenia próch nicy zębów w badaniach z 2008 r. Table 2. DMF t, its components and percentage of examined persons attended gymnasium s classes without treatment ne eds within dental caries in examination from 2008 year Płeć Klasa N Pz Pp U Wz Wp PUW z PUW p P z = 0 PUW z = 0 (Sex) (Class) N % N % DZ I 126 1,61 1,99 0,04 2,40 2,94 4,04 5, , ,29 II 73 1,73 1,99 0,09 1,93 2,18 3,73 4, , ,18 III 55 1,09 1,87 0,04 1,85 2,33 2,98 4, , ,64 razem 254 1,54 1,96 0,06 2,15 2,59 3,72 4, , ,72 CH I 109 1,46 2,00 0,04 1,84 2,17 3,33 4, , ,18 II 106 1,25 1,72 0,03 1,63 1,95 2,92 3, , ,81 III 49 1,31 1,61 0 2,45 2,98 3,76 4, , ,20 razem 264 1,34 1,81 0,03 1,87 2,23 3,24 4, , ,18 Dz I 235 1,54 1,99 0,03 2,14 2,58 3,71 4, , ,02 + II 179 1,45 1,83 0,06 1,75 2,04 3,25 4, , ,55 CH III 104 1,19 1,87 0,02 2,13 2,63 3,35 4, , ,31 Σ 518 1,44 1,89 0,04 2,01 2,41 3,48 4, , ,95

4 200 J. CHŁAPOWSKA et al. Tabela 3. Liczba PUW z i jej składowe oraz odsetek badanych bez potrzeby leczenia próchnicy zębów w badaniach z 2006 i 2008 r. Table 3. DMF t, its components and percentage of children without treatment needs within dental caries in examination from 2006 and 2008 year Rok Płeć N P U W PUW z P = 0 PUW = 0 badania (Sex) (??) N % N % 2006 DZ 293 1,26 0,05 3,77 5, , ,51 CH 186 1,38 0,01 3,20 4, , ,52 Ogółem 479 1,31 0,04 3,55 4, , , DZ 254 1,54 0,06 2,15 3, , ,71 CH 264 1,34 0,03 1,87 3, , ,18 Ogółem 518 1,44 0,04 2,01 3, , ,95 ków stwierdzono u uczniów w wieku 14 lat 3,25 (II klasa gimnazjum). W strukturze wskaźnika PUW z zarówno w 2006, jak i 2008 r. przeważały zęby wypełnione W z 3,55 i 2,01, a średnia liczba zębów wyma gających leczenia P z wynosiła 1,31 i 1,44. Licz ba zębów usuniętych z powodu nieleczonej próch nicy w obu grupach badanych uczniów stanowiła średnio 0,04 i wahała się od 0 do 5 zębów u jedne go ucznia (tab. 3). Brak ognisk czynnej próchnicy P z = 0 stwier dzono u 52,82% uczniów w badaniu pierwszym oraz 50,19% w drugim. Połowa badanych gimna zjalistów nie wykazywała aktualnie potrzeby le czenia ubytków, przy czym w roku 2006 nieznacz nie wyższy odsetek uczniów ze średnią liczbą P z = 0 występował wśród dziewcząt (53,58 %) w porównaniu z chłopcami (51,61%), w 2008 r. natomiast chłopców (54,17%) w porównaniu z dziewczętami było więcej (46,06%). Odsetek osób wolnych od próchnicy (PUW z = 0) w badaniach przeprowadzonych w 2006 r. wynosił 7,52%, a 2008 r. 17,95%. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim badaniu nie stwier dzono znaczącej różnicy w wartości odsetka w od niesieniu do płci (tab. 3). Omówienie wyników i dyskusja Na podstawie uzyskanych wyników badań można stwierdzić, że badana populacja charakte ryzuje się wysoką frekwencję próchnicy. W bada niach epidemiologicznych przeprowadzonych w 1995 r. w tym samym środowisku wielkomiej skim odnotowane wartości w grupie 12 latków i 18 latków były zbliżone i podobnie jak w bada niach własnych zaobserwowano wzrost częstości występowania próchnicy wraz z wiekiem bada nych (odpowiednio w 1995 r.: 12 latki 89,6%; 18 latki 96,3%, w badaniach z 2006 r. natomiast latki 92,48%, a z 2008 r latki 82,98%). Wyniki badań monitoringowych nato miast przeprowadzonych w Poznaniu w 2003 r., wskazują na frekwencję próchnicy wynoszącą 91,9% u dzieci 12 letnich, a w 2004 r. 94,6% u młodzieży 18 letniej [8 11]. Porównując zatem te dane, można stwierdzić, że u młodzieży badanej w 2008 r. frekwencja próchnicy miała wartość naj niższą. Intensywność próchnicy u badanych sprzed dwóch lat latków, wyrażona średnią liczbą PUW z, wynosiła 4,9, a u młodzieży letniej 3,48. W badaniach 12 latków z 1995 r. miała war tość 3,0, a z 2003 r. 3,3. Wraz z wiekiem bada nych intensywność próchnicy wzrastała i u 18 lat ków w badaniach epidemiologicznych wynosiła 6,7, a monitoringowych 6,2. Odsetek osób w wieku lat bez potrzeby leczenia w zakresie próchnicy (P z = 0) zębów wynosił wówczas 52,8%, a w wieku lat 50,19, podczas gdy w 1995 r. dla badanych w wie ku 12 i 18 lat odpowiednio: 21,7% i 41,7% [8 11]. Jak wykazały badania monitoringowe w Wiel kopolsce w 2003 r. bez ognisk czynnej próchnicy było tylko 38,2% dzieci 12 letnich oraz 55,8% młodzieży 18 letniej w 2004 r. [10]. Uzębienie niewymagające leczenia próchnicy ma nadal nie zadowalający odsetek badanych, jednak wykazuje on tendencję zwyżkową. Odsetek osób całkowicie wolnych od próchnicy (PUW z = 0) natomiast w badaniach przeprowadzonych w 2006 r. wynosił 7,52%, a w 2008 r. 17,95%. W badaniach epi demiologicznych tylko 13,33% osób w wieku 12 lat i 6,67% 18 latków miało w pełni zdrowe uzę bienie. Również stosunkowo niski odsetek takich osób stwierdzono w badaniach monitoringowych z 2003 i 2004 r. (odpowiednio: 12 latki 12,0%; 18 latki 5,4 %) [8 11].

5 Choroba próchnicowa u młodzieży szkolnej Poznania 201 Przedstawione wyniki pokazały, że mimo iż frekwencja oraz intensywność próchnicy pozosta je niezmiennie na wysokim poziomie, to jednak na przestrzeni lat zmieniała się liczba osób bez po trzeby leczenia próchnicy (P z = 0) oraz całkowi cie wolnych od próchnicy (PUW z = 0). Trudno jednoznacznie stwierdzić, jakie inne czynniki spo wodowały, że wśród badanej młodzieży zwiększył się odsetek osób z całkowicie zdrowym uzębie niem. Jest to populacja, w której wykonywano za biegi profilaktyczne metodą nadzorowanego szczotkowania zębów preparatami fluorkowymi, ale także grupa, która prawdopodobnie zmieniła na korzyść swoje zachowania zdrowotne, wskutek edukacji przy okazji przeprowadzania zabiegów. Nie bez znaczenia jest też zapewne powszechne oddziaływanie mediów promujących zdrowe uzę bienie. Jednak do odpowiedzialnej oceny skutecz ności prowadzonej metody potrzebny byłby dłuż szy okres obserwacji. Uzyskane wyniki sugerują, że wprowadzenie do szkół podstawowych programu nadzorowane go szczotkowania zębów preparatami fluorkowy mi połączone z edukacją prozdrowotną pozwoli ograniczyć zarówno częstości, jaki i nasilenia cho roby próchnicowej, a tym samym poprawę stanu uzębienia dzieci szkolnych. Piśmiennictwo [1] JAŃCZUK Z.: Zapobieganie próchnicy zębów dzieci i młodzieży w Polsce a realizacja celów WHO. 2.Ocena kra jowego programu zapobiegania. Czas. Stomat., 1988, 41, 2, [2] DASZKOWSKA M., LUBOWIDZKA B., SZYDłOWSKA B., WOCHNA SOBAŃSKA M.: Ocena stanu uzębienia i potrzeb lecz niczych objętych programem profilaktycznym Radosny uśmiech radosna przyszłość Nowa Stomat. 2002, 7, 4, [3] TRYKOWSKI J.: Optymalna fluorowa profilaktyka próchnicy zębów w Polsce. Czas. Stomat., 2005, 58, 6, [4] MIELNIK BłASZCZAK M., KRAWCZYK D.: Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci i młodzieży a cele WHO na 2000 rok. Czas Stomat. 1995, 48, [5] JAŃCZUK Z.,WÓJTOWICZ D.: Ocena skuteczności różnych modeli fluorkowej profilaktyki próchnicy u dzieci i mło dzieży. Czas. Stomat., 1991, 44, [6] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2003 r. (Dziennik Ustaw rok 2003, nr 130, poz z dnia ). [7] Oral Heath Surveys, Basic Data. WHO, Geneva, [8] CHłAPOWSKA J.: Stan uzębienia wybranej grupy dzieci i młodzieży a fluorkowa profilaktyka próchnicy zębów. Pra ca doktorska, AM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań [9] JAŃCZUK Z., CIąGłO A.: Stan narządu żucia. CEM, Warszawa [10] PIERZYNOWSKA E., DYBIZBAŃSKA E., ZAWADZIŃSKI M.,. GANOWICZ M., WIERZBICKA M.: Ocena stanu uzębienia i stomatologicznych potrzeb leczniczych u dzieci w wieku 12 lat w 2003 roku. Nowa Stomat., 2004, 9, 2, [11] GANOWICZ M., PIERZYNOWSKA E., ZAWADZIŃSKI M., STRÓżYCKA I., IWANICKA GRZEGOREK E., SZATKO F., DYBIź BAŃSKI E., WIERZBICKA M., JODKOWSKA E.: Ocena stanu uzębienia i stomatologicznych potrzeb leczniczych u mło dzieży w wieku 18 lat w 2004 roku. Nowa Stomat., 2006, 24, 1, Adres do korespondencji: ul. Bukowska Poznań tel.: (+48) fax: (+48) e mail: joannachlapowska@wp.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: r. Revised: r. Accepted: r.