Sabina Lucyna Zalewska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy jako przykład nauczania permanentnego dzieci i ich rodziców WSTĘP Proces kształcenia permanentnego, którego podmiotem jest człowiek stale uczący się, zakłada konieczność doskonalenia w sferze nabywania kwalifikacji i umiejętności osobistych, społecznych i zawodowych. 1 Edukacja permanentna ujmowana jest częstokroć jako ogół procesów kształcących i wychowawczych, występujących w całym okresie życia człowieka prowadzonych we wszystkich możliwych formach organizacyjno programowych i w różnorodnych formach kontaktów międzyludzkich. 2 Poprzez różne formy kształcenia pozyskiwać powinno się wysoki poziom kompetencji w zakresie komunikacji interpersonalnej. Idea uczenia się przez całe życie jest fundamentem wizji nowoczesnego społeczeństwa wiedzy. Państwa najlepiej rozwijające się kształcenie ustawiczne traktują jako priorytet w swoich strategiach rozwoju, a także w przemianach oświatowych. Potrzeba rozciągnięcia edukacji na całe życie dostrzegana była już od starożytności. Już bowiem Sokrates zauważył, że edukacja jest sprawą całego życia. Idea ta przewijała się w poglądach wielu wybitnych ludzi - np. Konfucjusza, Platona, J.A. Komeńskiego, Marycjusza z Pilzna czy M. Grundtviga. Dopiero jednak w latach sześćdziesiątych XX wieku rozwinęła się i stworzono do niej konstrukcję teoretyczną, a przede wszystkim zaczęto wprowadzać ją do życia społeczeństwa. Na początku kształcenie ustawiczne kojarzone było jedynie z doskonaleniem zawodowym pracujących. Następnie stanowisko to rozwinięto, lecz nadal traktowano je jako pojęcie związane wyłącznie z oświatą dorosłych, oddzielając je od kształcenia młodzieży i wychowania w środowisku i rodzinie. Postęp studiów teoretycznych nad tym zagadnieniem wynikał przede wszystkim z inspiracji organizacji międzynarodowych, takich jak UNESCO, Rada Europy i OECD. 3 1 Por. Narodowy Planu Rozwoju z 14 stycznia 2003 roku. Urząd Rady Ministrów, Warszawa 2003. 2 Z. Wiatrowski, Podstawy Pedagogiki pracy, Bydgoszcz 1994, s. 254. 3 T. Nowacki, Kształcenie ustawiczne, (w:) Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych, K. Wojciechowski (red.), Wroclaw 1986, s. 86. 1
Obecnie OECD określa edukację ustawiczną w następujący sposób: Kształcenie ustawiczne obejmuje wszelkie aspekty rozwoju indywidualnego i społecznego we wszystkich możliwych konfiguracjach - nauczanie sformalizowane (szkoły, uczelnie, instytucje kształcenia zawodowego dorosłych) i nauczanie niesformalizowane (dom, praca, społeczności lokalne). Jest to pojęcie bardzo szerokie, skupione wokół zagadnień standardów wiedzy oraz umiejętności potrzebnych każdemu człowiekowi, niezależnie od wieku. Instytucje kształcenia ustawicznego kładą nacisk na potrzebę przygotowania i motywowania do nauki przez całe życie już od wczesnych lat dzieciństwa, jak również skupiają swe wysiłki na tworzeniu i dostarczaniu możliwości wszystkim pracującym i bezrobotnym osobom, chcącym przekwalifikować się bądź podnieść swoje umiejętności 4. Termin "kształcenie ustawiczne" używany może być zamiennie z określeniami: kształcenie permanentne, kształcenie przez całe życie, edukacja permanentna, kształcenie ciągłe, kształcenie nieustające, oświata ustawiczna. 5 Jednym z przedsięwzięć, które w praktyce zwraca się ku nauczaniu permanentnemu jest Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Jest to projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego. I. ZAŁOŻENIA I CELE EKONOMICZNEGO UNIWERSYTETU DZIECIĘCEGO Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy (EUD) to ogólnopolski projekt edukacji ekonomicznej prowadzony przez Fundację Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych we współpracy z lokalnymi partnerami: w Warszawie przy Szkole Głównej Handlowej, w Katowicach przy Akademii Ekonomicznej w Katowicach, w Białymstoku przy Uniwersytecie w Białymstoku oraz w Bełchatowie we współpracy z Urzędem Miasta Bełchatów. Oferta edukacyjna Uniwersytetu skierowana jest do uczniów klas piątych i szóstych szkół podstawowych. Uczestnictwo w zajęciach EUD jest nieodpłatne. Założenia Programu: 1. Program EUD to przedsięwzięcie edukacyjne typu edutainment, co oznacza, że jego podstawowym założeniem jest nauczanie poprzez zabawę. 4 J. Klercq, OECD, Lifelong Learning for all, Meeting of Education Committee At Ministerial Level, 16-17.01.1996, Paryż 1997, s. 89. 5 T. Nowacki, Kształcenie ustawiczne, dz. cyt., s.116. 2
2. EUD działa w systemie semestralnym. Jeden semestr to cykl sześciu ciekawych spotkań o tematyce ekonomicznej (każde spotkanie dotyczy innego obszaru ekonomii i zarządzania). 3. Problematyka zajęć koncentruje się wokół zagadnień z zakresu zarządzania, ekonomii, marketingu, historii gospodarczej, psychologii biznesu, etyki. Organizatorzy starają się przy tym, aby przekazywana wiedza dostosowana była poziomem trudności do wieku odbiorców, a język przekazu był zrozumiały. Przystępność treści jest wzmacniana przez różnego typu wizualizacje multimedialne. 4. Gospodarzem spotkań EUD jest: w Warszawie: Szkoła Główna Handlowa, w Katowicach: Akademia Ekonomiczna, w Białymstoku: Uniwersytet w Białymstoku, w Bełchatowie: Urząd Miasta Bełchatowa. 5. Maksymalna liczba uczestników Programu została ustalona na poziomie 150 miejsc w każdym semestrze (dla Warszawy), dla ośrodków pozawarszawskich limit przyjęć został określony na poziomie 100 miejsc. 6. Zajęcia prowadzone są przez nauczycieli akademickich SGH, AE w Katowicach, UwB, ekspertów Fundacji, a także specjalistów spoza uczelni. 7. Spotkania trwają 90 minut. Mają charakter interaktywny składają się z wykładu i zajęć warsztatowych (prowadzonych w zespołach). Końcowym elementem podsumowującym spotkanie jest publiczna prezentacja wyników prac warsztatowych opatrzona komentarzem prowadzącego. 8. Każdy student EUD posiada indeks. Każdorazowy udział w spotkaniu potwierdzony jest wpisem do indeksu. 9. Do zaliczenia semestru i uzyskania dyplomu niezbędny jest udział w minimum 4 z 6 spotkań. Osoby uczestniczące we wszystkich spotkaniach otrzymują dyplom z wyróżnieniem. 10. Na zakończenie każdego semestru chętni studenci przystępują do testu z zakresu zrealizowanych zajęć. Student, który uzyska najwyższą liczbę punktów w danym ośrodku, otrzymuje specjalne wyróżnienie i wartościową nagrodę markowy notebook. Dodatkowo, uczestnicy, którzy uzyskali wysoki wynik z testu, otrzymują upominki. 11. W ramach Programu odbywają się także zajęcia dla rodziców i opiekunów studentów dotyczą one wychowania oraz kształtowania postaw. 12. Po każdym spotkaniu na stronie internetowej publikowane są materiały edukacyjne z wykładu, relacja wideo z zajęć oraz prezentowana jest galeria zdjęć zawierająca 3
zarówno fotografie samych uczestników zajęć, jak również wyników ich prac warsztatowych. Cele Ekonomicznego Uniwersytetu Dziecięcego: Celem Ekonomicznego Uniwersytetu Dziecięcego jest rozbudzanie u najmłodszych postaw i zachowań przedsiębiorczych oraz rozwijanie umiejętności samodzielnego myślenia, podejmowania decyzji, świadomego planowania i konsekwentnej realizacji przyjętych celów oraz elastyczności w działaniu. Na zajeciach EUD zachęca się dzieci do pracy nad sobą, rozwijanie umiejętności samodzielnego przyswajania wiedzy wykraczającej poza wymogi szkolne i efektywnego zarządzania własnym czasem. EUD ma za zadanie także kształtować umiejętności logicznego myślenia, twórczego rozwiązywania problemów, skutecznego komunikowania się, współdziałania w zespole oraz rozwijać zdolności przekładania wiedzy na praktyczne umiejętności. Z zadzań kasztalecia permanentnego w tym przedsięwzieciu realizuje się przysposabianie młodych osób do podejmowania właściwych wyborów poprzez uświadomienie im konieczności kierowania się zasadami etycznymi zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym oraz popularyzowanie edukacji ekonomicznej, zachęcanie najmłodszych do bliższego zainteresowania się zagadnieniami gospodarczymi. II. ZAJĘC NA EKONOMICZNYM UNIWERSYTECIE DZIECIĘCYM Zajęcia na EUD odbywaja się dla dziei jak i dal ich rodziców. Zajęcia dla dzieci, jak wyzej wspomniano, maja przede wszystkim charakter kształtowania zainteresowań ekonomia i przedsiębiorczością. Dla rodziców służą pomocą w zagadnieniach wychowawczych i opiekuńczych. Zajęcia dla dzieci zajęcia odbywaja się w formie wykladów i warsztatów.wykłady organizowane sa w blokach tematycznych. Blok tematyczny każdego semestru skonstruowany jest w taki sposób, aby umożliwić małym studentom zapoznanie się z najbardziej podstawowymi pojęciami z zakresu nauk ekonomicznych i zarządzania. Zatem, czego można dowiedzieć się na spotkaniach Ekonomicznego Uniwersytetu Dziecięcego? Bardzo wielu ciekawych rzeczy! Oto niektóre z pytań, na jakie starają się odpowiedzieć wykładowcy EUD: na czym polega bycie liderem, co to znaczy być przedsiębiorczym, jak uczyć się szybciej, co to jest burza mózgów, jak przekonuje reklama, skąd się biorą pieniądze, czym jest prywatyzacja sektora publicznego i na czym polega, czy istnieje pieniądz idealny, czym jest giełda papierów wartościowych, jakie pułapki psychologiczne czyhają na inwestorów giełdowych, czym są akcje, czy produkty żyją, jak gimnastykować swój umysł, 4
czy można zarządzać czasem, czy nauka się opłaca? Z każdym wykładem powiązane są towarzyszące mu zajęcia warsztatowe, podczas których studenci w mniejszych zespołach rozwiązują zadania przygotowane przez prowadzącego. Pomocą służą im moderatorzy grup studenci kierunków ekonomicznych i psychologii. Zajęcia praktyczne na EUD to przede wszystkim zabawa. Uczestnicy zajęć praktycznych bawią się, wcielając w rolę biznesmenów, inwestorów giełdowych, menedżerów czy specjalistów ds. marketingu. Zajęcia dla rodziców i opiekunów organizowane są w blokach tematycznych. Bloki tematyczne to: Sztuka wychowania rola rodzica Dziecko i media Ekonomia w domu Psychologia i interakcje społeczne Rozwój osobisty dziecka Efektywna edukacja Do zorganizowania równoległych wykładów skłoniła Organizatorów nie tylko potrzeba zagospodarowania rodzicom i opiekunom czasu oczekiwania na dzieci, ale również chęć zwrócenia uwagi na ważne, a często pomijane w wychowaniu, zagadnienia. Jednym z nich jest niewątpliwie potrzeba edukacji ekonomicznej i kształtowania u dzieci postaw przedsiębiorczych, poprzez odpowiednie oddziaływanie wychowawcze. Na spotkaniach z opiekunami omawiane są następujące kwestie: jak przysposobić dziecko do rozsądnego dysponowania pieniędzmi, jak wychowywać w dobie internetu i otaczającej nas technologii, jak wykształcić w dziecku wrażliwość etyczną, jak wspierać dziecko w nauce, jaką rolę w procesie kształtowania postaw asertywnych u dziecka pełni rodzic, czy i jak można kształtować w dziecku umiejętność kreatywnego myślenia, jak rodzice mogą pomóc dziecku w odkrywaniu jego zainteresowań oraz wiele innych równie ważnych i interesujących zagadnień z zakresu wychowania. III. OPINIE I EWALUACJE Na zakończenie każdego semestru przeprowadzane są przez organizatorów EUD ankiety ewaluacyjne wśród uczniów i rodziców. Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych każdorazowo po zakończeniu edycji Programu wraz z opiniami zbieranymi na bieżąco (od nauczycieli, uczniów i ich rodziców) wskazują na bardzo pozytywną ocenę zajęć i ich efektywności. Poniżej przestawiony został rozkład odpowiedzi 5
studentów III edycji EUD w Warszawie na pytanie, czy są zadowoleni z udziału w zajęciach (liczba ankietowanych 88): Warto przytoczyć w tym miejscu opinie nt. Ekonomicznego Uniwersytetu Dziecięcego samych jego uczestników zarówno studentów, jak i ich rodziców bowiem to one stanowią najbardziej miarodajne źródło informacji o Programie. Poniżej prezentujemy niektóre wypowiedzi. Co sądzą o Ekonomicznym Uniwersytecie Dziecięcym jego studenci? Mogłam pracować z fajnymi ludźmi, wiele się nauczyłam ; Wyniosłem z wykładu wiele praktycznych informacji, które przydadzą mi się w szkole i codziennym życiu. Dowiedziałem się, jak szybciej zapamiętywać informacje, jak uczyć się efektywniej, jak nie marnować czasu ; Zadania warsztatowe były ciekawe, wymagały wykorzystania wiedzy nabytej na wykładzie i pozwalały wykazać się pomysłowością ; Podobały mi się przykłady, które były podawane na wykładzie i to, że mogliśmy zadawać pytania ; Treść wykładu została przedstawiona w ciekawy sposób i łatwy do zrozumienia. Profesor wszystko pokazywał za pomocą gestów i rysunków ; Podobały mi się zajęcia warsztatowe, ponieważ mogliśmy mieć swoje zdanie i sprawdzić swoją teoretyczną wiedzę. Rodzice o wrażeniach, jakie przekazuje dziecko: Stopień realizacji oczekiwań rodziców przez przebieg zajęć: Dziecko jest bardzo zadowolone. Chciało być koniecznie na wszystkich zajęciach. Jest dumne z indeksu ; Syn jest pod wielkim wrażeniem, wskazuje na bardzo przyjazną atmosferę, poważne traktowanie młodych ludzi, wzajemny szacunek w relacjach wykładowca student. Pochłonęły go nauki ekonomiczne ; Wrażenia z zajęć bardzo pozytywne. W 6
drodze powrotnej do domu syn opowiada, relacjonuje. Prowadzimy dyskusję dotyczącą poruszanych na wykładzie zagadnień i ich praktycznego zastosowania w życiu. W domu często powracamy do tematów omawianych na zajęciach EUD ; Bardzo entuzjastycznie opowiada o zajęciach. Dużo zapamiętuje. Jest zadowolone z tematów i sposobu prowadzenia zajęć ; Jest zachwycone i zainspirowane ; Dziecko uważa zajęcia za interesujące, a przekazywane przez wykładowców informacje za ważne i pożyteczne ; Jest dumne i chwali się w szkole, że jest studentem ; Dziecko poczuło się dorosłe i wyraźnie odważyło się występować publicznie ; Jest bardzo zadowolone. Zauważyłam zmianę w zachowaniu dziecka jest pewniejsze siebie, odważniejsze i dumne, że jest studentem. Bierze udział w dyskusjach i prezentacjach grupy ; Syn jest zadowolony. Uważa, że pozyskana wiedza czasami przydaje się na lekcjach w szkole. Co sądzą o spotkaniach z zakresu wychowania i kształtowania postaw ich uczestnicy, czyli rodzice i opiekunowie? Zajęcia dla rodziców - strzał w dziesiątkę! ; Jestem zadowolona. Spotkania pozwoliły mi zrozumieć, jak oceniać potrzeby i zainteresowania dzieci ; Ciekawy sposób prowadzenia spotkań, atrakcyjne treści mowa o problemach, z którymi boryka się każdy rodzic ; Uczestnictwo w spotkaniach zmusiło mnie do głębszego zastanowienia się nad tym, czy moje rodzicielskie działania są słuszne ; Wykłady były bardzo dobrze przygotowane i ciekawie prowadzone. Tematyka wykładów bardzo przydatna, do wykorzystania w życiu codziennym. Udział w zajęciach i zdobyta wiedza daje możliwości szerszego spojrzenia na problemy codziennych relacji dziecko rodzic ; Doskonałe przygotowanie merytoryczne, ciekawe prezentacje, przykłady, wyczerpujące odpowiedzi na pytania padające z sali ; 7
Cenne przesłanie: bawmy się razem z dzieckiem, to rozwija rodzica i dziecko ; Jestem zadowolony, że mogłem dowiedzieć się więcej o realiach, w jakich funkcjonuje obecna młodzież i dzieci ; Jestem bardzo zadowolona. Dzięki EUD mamy nasz dodatkowy wspólny świat, który bardzo lubimy. Nawzajem opowiadamy sobie o tym, co działo się na wykładach, wymieniamy poglądy ; Treści wykładowe zmuszały do refleksji i rozmowy w domu ; Organizacja perfekcyjna profesjonalizm na najwyższym poziomie. Z przyjemnością przychodzimy na zajęcia. Zakończenie Ważnym problemem związanym z edukacją i funkcją szkoły w XXI wieku jest konieczność edukacji przez całe życie. Kształcenie ustawiczne może być rozumiane w trojaki sposób, jako proces, idea lub zasada. Ogólnie rzecz ujmując jest to zmierzanie do nie zamykania kształcenia w pewnych etapach życia człowieka. Jest to dążenie w kierunku nauki od urodzenia aż do śmierci istoty ludzkiej. Współcześnie ta koncepcja staje się coraz bardziej żywa, a społeczeństwo zauważa potrzebę kształcenia permanentnego. Pierwszą zwartą koncepcje kształcenia ustawicznego stworzył Basil Yeaxlee zamieścił ją w swej książce "Lifelong education". W dziele tym autor uzasadnia idee kształcenia przez całe życie, oraz wyjaśnia, na czym powinno ono polegać. Organizacją, która popiera tą koncepcję jest UNESCO. Szczególnie słynny zrobił się raport Edgara Faure'a pod tytułem "Uczyć się, aby żyć". Raport ten stał się jednym z ważniejszych dokumentów w II połowie XX wieku w dziedzinie oświaty. Dzięki UNESCO kształcenie permanentne jest główną zasadą obowiązującą w polityce edukacyjnej państw członkowskich. Istotnym dokumentem dla kształcenia ustawicznego stał się także Raport Klubu Rzymskiego (intelektualiści reprezentujący wiele krajów) pod tytułem "Uczyć się bez granic", w którym dość ostro stwierdzone jest, iż człowiek musi się uczyć albo zginie ("Ucz się albo giń"). 6 Kształcenie przez całe życie pomaga współczesnemu człowiekowi na jak najdłuższe korzystanie ze swoich zdolności umysłowych. Kształcenie ustawiczne pełni funkcje kompensacyjne, terapeutyczne i profilaktyczne w przypadku ludzi starszych. Dla rodziców idea kształcenia permanentnego jest szczególnie istotna. Wielu rodziców czuje się bezradnie w szumie informacyjnym, dotyczącym aspektów wychowawczych. Powstaje wiele nowych przedsięwzięć w kierunku ich kształcenia. Powstają Szkoły dla Rodziców, Kursy umiejętności wychowawczych. W tym nurcie wpisują się także wykłady dla rodziców 6 http://www.bryk.pl/teksty/studia/pozosta%c5%82e/pedagogika/15332 idee_filozoficzne_socjologiczne_pedagogiczne_ostatnich_wiek%c3%b3w.html z dnia 17.10.2009 8
prowadzone w ramach Ekonomicznego Uniwersytetu Dziecięcego. Inicjatywa ta wydaje się o tyle bardziej interesująca od innych, gdyż to właśnie rodzice nadają kształt tym wykładom. Organizatorzy uwzględniają propozycje i inicjatywy rodziców. Bardzo poważnie traktują ewaluacje i modyfikują formułę pod ich wpływem. Ewaluacje i wyniki ankiet oraz część materiałów udostępniła dla celów tego artykułu Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, która jest organem założycielskim Ekonomicznego Uniwersytetu Ekonomicznego. 9