ARCHIWALIA GABINETU MINISTRA OBRONY NARODOWEJ 1945 1949. 1. Zarys organizacyjny

Jan Szostak ARCHIWALIA GABINETU MINISTRA OBRONY NARODOWEJ 1945 1949 1. Zarys organizacyjny Konieczność powołania Gabinetu Ministra Obrony Narodowej pojawiła się na tym etapie organizacyjnego rozwoju MON, gdy zostały już ukształtowane zasadnicze struktury ministerstwa w postaci instytucji centralnych, jako głównych pionów organizacyjno-kompetencyjnych resortu obrony Rządu Tymczasowego Polski Ludowej 1. Dlatego też w celu usprawnienia załatwiania spraw wypływających bezpośrednio do ministra ON oraz wymagających szybkiego uzgadniania między MON i Sztabem Generalnym WP a władzami państwowymi naczelny dowódca WP wydał inicjujący rozkaz specjalny nr 237 z dnia 15 października 1945 roku, w którym nakazywał zorganizować Gabinet Naczelnego Dowódcy WP Ministra Obrony Narodowej 2. W myśl powyższego rozkazu szef Sztabu Generalnego WP miał przygotować rozkaz organizacyjny i ustalić etat instytucji według załączonego do rozkazu projektu. Za techniczną stronę realizacji przedsięwzięcia odpowiedzialny był gen. bryg. Stefan Mossor, jako przyszły szef Gabinetu 3. 1 K. F r o n t c z a k, Siły Zbrojne Polski Ludowej. Przejście na stopę pokojową 1945 1947, Warszawa 1974, s. 40 103. 2 CAW, spis 41/53, t. 362, k. 165. 3 Tamże.

W tydzień później z datą 22 października 1945 roku ukazał się rozkaz organizacyjny nr 0299/org. powołujący Gabinet 4. W zasadzie powtarzał on treść rozkazu specjalnego z 15 października. Novum, stanowiło tylko określenie etatu instytucji nr 1/87 o stanie 35 osób, w tym: 1 marszałek, 1 generał, 20 oficerów, 8 podoficerów, 2 szeregowych i 3 pracowników cywilnych 5. Szefem Gabinetu, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami został gen. bryg. Stefan Mossor, a całość miała być zorganizowana do dnia 30 października 1945 roku. Etat nr 1/87 ustalał następującą strukturę organizacyjną Gabinetu 6 : 1. Dowództwo 2. Gabinet NDWP MON 3. Adiutantura 4. Kancelaria 5. Ochrona osobista NDWP MON 6. Obsługa sali reprodukcji filmowej 7. Obsługa osobista NDWP MON Powyższa struktura organizacyjna Gabinetu nie utrzymała się długo. W związku z podjętymi przedsięwzięciami zmierzającymi do ujednolicenia i koordynacji prac nad przygotowaniem i publikacją rozkazów MON 7, rozkazem nr 0344/org. z dnia 31 grudnia 1945 roku włączono do Gabinetu: Biuro Prawne MON, referat rozkazów i drukarnię, podlegające do tej pory II Wiceministrowi ON 8. Jako nową komórkę wprowadzono do etatu referat prasowo-radiowy. Odtąd wydawaniem rozkazów ogólnych, kierowanych do całego wojska zajmował się wyłącznie Gabinet MON. Dokonane zmiany pociągnęły za sobą również zmianę etatu z nr 1/87 na nr 1/89, który zwiększał dotychczasowy stan liczebny Gabinetu do 98 osób, w tym: 1 marszałek, 1 generał, 47 oficerów, 37 podoficerów, 4 szeregowych oraz 8 pracowników cywilnych 9. W nowej strukturze według etatu nr 1/89 Gabinet posiadał następujące 4 CAW, spis 319/55, t. 1, k. 281 oraz spis 1545/73, t. 8, k. 229. 5 CAW, spis 319/55, t. 1, k. 282. 6 Tamże. 7 CAW, spis 319/55, t. 1, k. 182. 8 CAW, spis 465/57, t. 878, k. 3 6. 9 CAW, spis 1544/73, t. 350.

komórki organizacyjne: 1. Dowództwo 2. Gabinet NDWP MON 3. Adiutantura 4. Biuro prawne NDWP MON 5. Referat prasowo-radiowy 6. Kancelaria NDWP MON a) Referat rozkazów i wydawnictw b) Ekspedycja 7. Drukarnia 8. Ochrona osobista 9. Obsługa sali reprodukcji filmowej 10. Obsługa osobista NDWP MON. Już w trakcie obowiązywania powyższego etatu zaistniała potrzeba zmian w jego strukturze. W związku z przejściem WP na etaty czasu pokojowego oraz w celu usprawnienia pracy Sądu Wojskowego i Naczelnej Prokuratury WP, w maju 1946 roku przystąpiono do organizowania Departamentu Służby Sprawiedliwości MON. Stąd też rozkazem nr 073/org. z 4 maja 1946 roku 10 wyłączono z etatu 1/89 Biuro prawne i rozformowano, a jego skład osobowy wszedł na uzupełnienie formującego się Departamentu 11. Kolejną zmianę w etacie wprowadził rozkaz nr 0103/org. z 30 czerwca 1946 roku 12, na podstawie którego zlikwidowano referat prasowo-radiowy, a personel tej komórki zasilił Gabinet Zastępcy NDWP do spraw politycznowychowawczych 13. Struktura Gabinetu MON określona etatem nr 1/89 z późniejszymi zmianami utrzymała się tylko do 11 września 1946 roku Wówczas to rozkazem nr 0147/org. dokonano ponownej reorganizacji polegającej na częściowej zmianie struktury i redukcji stanu osobowego do liczby 50 pracowników, w tym: 1 marszałek, 1 generał, 10 CAW, spis 1545/73, t. 11, k. 82 83. 11 Tamże. 12 Tamże, t. 12, k. 6. 13 Tamże.

27 oficerów, 12 podoficerów, 1 szeregowy i 8 pracowników cywilnych 14. Będącą dotychczas w składzie Gabinetu drukarnię przekazano do Oddziału II Sztabu Generalnego WP 15. Podstawę organizacyjną Gabinetu MON stanowił teraz etat nr 1/133, zatwierdzony przez ministra 11 września 1946 roku, o następującej strukturze 16 : I. Dowództwo a) Adiutantura II. Gabinet NDWP MON 1. Sekcja ogólno-organizacyjna a) Referat wojskowy b) Referat do spraw reprezentacji i przedstawicielstw państw obcych 2. Sekcja ogólno-administracyjna a) Referat administracyjny b) Referat ogólny c) Referat reprodukcji filmowej III. Kancelaria NDWP MON a) Ekspedycja IV. Ochrona osobista NDWP MON V. Obsługa osobista NDWP MON Niniejszy etat obowiązywał do 15 lutego 1947 roku, kiedy to rozkazem organizacyjnym nr 042/org. 17 naczelny dowódca WP nakazał przenieść Gabinet na etat nr 1/142 18. Oznaczało to przede wszystkim dalszą redukcję stanu personalnego do 37 osób, w tym: 1 marszałek, 1 generał, 21 oficerów, 5 podoficerów, 3 szeregowych i 6 pracowników cywilnych. Struktura organizacyjna w zasadzie nie uległa istotnej zmianie w stosunku do etatu nr 1/133. Dodano jedynie do punktu IV pod nazwą Ochrona osobista NDWP-MON nowy podpunkt (a) Ochrona budynku MON biuro przepustek 19, a w punkcie III Kancelaria NDWP-MON wprowadzono 14 Tamże, k. 160. 15 Tamże. 16 CAW, spis 1544/73, t. 538. 17 CAW, spis 465/57, t. 27, k. 75. 18 CAW, spis 1544/73, t. 961. 19 CAW, spis 1545/73, t. 18, k. 309.

podpunkt (b) Archiwum 20. Podobnie rzecz się miała przy kolejnej zmianie etatu z 1/142 na 1/195 21, dokonanej rozkazem nr 0127/org. z dnia 19 czerwca 1948 roku 22. Zwiększono tym razem stan do 71 osób, w tym: 1 marszałek, 4 generałów w dyspozycji, 18 oficerów, 10 podoficerów, 1 szeregowy i 37 pracowników cywilnych. Pominięto w etacie archiwum i ochronę osobistą ministra, a dodano jedynie komendę i obsługę budynku MON 23. Struktura organizacyjna Gabinetu wprowadzona etatem nr 1/195 z 19 czerwca 1948 roku przetrwała do początku 1950 roku, a więc do końca okresu z którego pochodzą prezentowane archiwalia i przedstawiała się następująco: I. Dowództwo II. Adiutantura III. Gabinet MON 1. Sekcja ogólno-organizacyjna a) Referat wojskowy do spraw reprezentacji i przedstawicielstw państw obcych 2. Sekcja prawno-społeczna a) Referat międzyministerialny b) Referat rozkazów 3. Sekcja ogólno-administracyjna a) Referat spraw ogólnych i personalnych b) Referat reprodukcji filmowej c) Komenda budynku MON d) Obsługa osobista i budynku MON 4. Kancelaria Gabinetu MON a) Ekspedycja Pierwszym szefem i organizatorem Gabinetu był jak już wspomniano gen. bryg. Stefan Mossor, który pełnił tę funkcję do stycznia 1946 roku, to jest do 20 Tamże, t. 22, k. 62. 21 CAW, spis 1544/73, t. 1368. 22 CAW, spis 1545/73, t. 22, k. 87. 23 CAW, spis 1544/73, t. 1368.

czasu mianowania go zastępcą szefa Sztabu Generalnego WP 24. Po nim objął to stanowisko gen. bryg. Bronisław Prugar-Ketling 25 i zajmował je do 10 maja 1946 roku. Wówczas na krótko, bo tylko na miesiąc, powierzył minister pełnienie obowiązków szefa płk. Henrykowi Pomazańskiemu 26. Od 9 czerwca 1946 roku szefem Gabinetu był płk Stanisław Łętowski 27, który 17 marca 1948 roku przekazał swoje obowiązki w ręce płk Mariana Bartonia. Ten zaś piastował je do października 1950 roku 28, kiedy nastąpiła ponowna zmiana. * * * Gabinet MON był organem ministra obrony narodowej, do którego kompetencji w szczególności należało 29 : referowanie, względnie załatwianie wszystkich spraw wojskowych kierowanych wprost do ministra lub od niego wychodzących, a nie należących do kompetencji szefa Sztabu Generalnego WP, względnie trzech wiceministrów; przygotowywanie uzgodnionych ze Sztabem Generalnym wszelkich inspekcji ministra i redagowanie ich wyników; referowanie, względnie załatwianie wszelkich spraw wpływających do ministra od rządu i instytucji społecznych lub kierowanych przez niego do władz i instytucji cywilnych; uzgadnianie spraw między Sztabem Generalnym lub Ministerstwem Obrony Narodowej z jednej strony a innymi ministerstwami z drugiej; referowanie, względnie załatwianie spraw przedstawicieli obcych państw, odnoszących się do ministra obrony w sprawach służbowych lub towarzyskich; referowanie, względnie załatwianie próśb indywidualnych kierowanych do 24 CAW, spis 319/55, t. 1, k. 294. 25 Tamże. 26 CAW, spis 37/52, t. 1392. 27 CAW, spis 742/61, t. 1052. 28 CAW, spis 1573/75, t. 8. 29 Sprawę kompetencji Gabinetu MON regulował załącznik nr 1 do rozkazu specjalnego nr 237 z 15.10.1945 r. CAW, spis 41/53, t. 362, k. 165 166. W późniejszych rozkazach organizacyjnych brak jest informacji na ten temat.

ministra; załatwianie zleconych spraw osobistych ministra. 2. Charakterystyka archiwalna Zespół akt Gabinetu Ministra Obrony Narodowej przechowywany w Centralnym Archiwum Wojskowym zawiera materiały archiwalne wytworzone w wyniku działalności tej instytucji w okresie od października 1945 roku do końca roku 1949. Jest to zespól prosty, otwarty, o dopływie zamkniętym. Przyjęcie roku 1949 za cezurę końcową przy opracowywaniu tej części zespołu, podyktowane zostało ważnym wydarzeniem w siłach zbrojnych, mianowicie zmianą na stanowisku ministra obrony narodowej w listopadzie 1949 roku. Liczący po opracowaniu 161 jednostek archiwalnych zespół z braku możliwości odtworzenia układu kancelaryjnego akt według struktury organizacyjnej instytucji, podzielono umownie na 10 grup rzeczowo-chronologicznych. Nazwę każdej z nich określał materiał jej przyporządkowany, co w wyniku dało następujące grupy, będące podstawą układu akt w zespole: 1. Sprawy ogólnopaństwowe..... 16 j.a. 2. Rozkazy....... 51 j.a. 3. Zarządzenia, dyrektywy i instrukcje.... 9 j.a. 4. Materiały informacyjne..... 6 j.a. 5. Planowanie....... 3 j.a. 6. Sprawozdawczość...... 46 j.a. 7. Meldunki....... 8 j.a. 8. Materiały z odpraw...... 6 j.a. 9. Korespondencja...... 11 j.a. 10. Materiały ewidencyjne..... 5 j.a. Pod względem technicznym akta Gabinetu MON są dość zróżnicowane, a odnosi się to w szczególności do gatunku papieru, przeważnie o niewysokiej jakości. Można dość często spotkać dokumenty sporządzone na odwrotnych stronach starych

formularzy biurowych, czy map wojskowych. Odnosi się to w większości do materiałów wytworzonych tuż po wojnie. W miarę jednak upływu czasu stan ten ulegał systematycznej poprawie, aby pod koniec 1949 roku osiągnąć całkiem dobry poziom. Akta występują w formie poszytów, a w nielicznych przypadkach ksiąg. Zdecydowaną większość materiałów stanowią maszynopisy. Jest też materiał powielany i nieco rękopisów. Wszystkie archiwalia są czytelne i nie wykazują większych uszkodzeń mechanicznych. 3. Zawartość zespołu Akta Gabinetu MON z lat 1945 1949 stanowią poważną bazę źródłową do poznania dziejów LWP, jak też do badań w dziedzinie historii politycznej, a nawet gospodarczej i kulturalnej pierwszych lat Polski Ludowej. Celem niniejszego szkicu jest jedynie sygnalizowanie ważniejszych z punktu widzenia archiwisty materiałów i dokumentów znajdujących się w zespole, co nie zastąpi oczywiście indywidualnych poszukiwań. * W grupie akt sprawy ogólnopaństwowe, liczącej 16 j.a. znajdują się materiały dotyczące udziału ministra w pracach KRN, Sejmu i Rady Ministrów oraz sprawy administracji ogólnej. Są to przede wszystkim ustawy, uchwały, dekrety, rozporządzenia i ich projekty oraz inne ogólnopaństwowe akty normatywne uzgadniane z MON lub bezpośrednio dotyczące wojska. Obok nich są też sprawozdania z obrad komisji poselskich, uchwały, rezolucje, protokoły i porządki dzienne posiedzeń KRN. Sporo miejsca w tej grupie zajmują sprawy zagraniczne, które występują również i w innych częściach zespołu. Jest to przeważnie korespondencja z zagranicznymi przedstawicielami dyplomatycznymi i konsularnymi, własnymi i obcymi, w sprawach kontaktów dwustronnych z tymi państwami oraz na temat zjazdów i konferencji międzynarodowych. Na szczególną uwagę zasługują

materiały dotyczące umów i traktatów międzynarodowych, a w tym: tekst umowy zawartej w 1939 roku między Polską a Wielką Brytanią w sprawie sformowania Oddziału Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii i protokół dodatkowy do tej umowy z grudnia 1940 roku 30 ; protokół z konferencji w sprawie układu wykonawczego do traktatu pokojowego z Włochami 31 ; memoriał MSZ Turcji w sprawie korzystania przez statki obcych bander z cieśnin Bosfor i Dardanele 32 oraz raport polityczny Polskiej Misji Wojskowej przy Sojuszniczej Radzie Kontroli w Berlinie 33. Innym dokumentem posiadającym znaczenie dla historyka jest powielone sprawozdanie z działalności Ministerstwa Ziem Odzyskanych za okres od 27 listopada 1945 roku do 21 stycznia 1949 roku 34. Jak z zaprezentowanych wyżej przykładów wynika, jest w tej grupie dość różnorodny i bogaty w treści materiał poznawczy. Dominującą grupę akt w zespole (51 j.a.) stanowią rozkazy. Wśród nich przyjmując kryteria podziału według twórcy można wyodrębnić dwa rodzaje. Pierwszy to rozkazy ministra, które regulowały sprawy całego wojska lub poszczególnych jego dziedzin, drugi zaś, to dalsze egzemplarze rozkazów dowództw rodzajów wojsk, które przesyłane ministrowi do wiadomości informowały go o decyzjach podejmowanych w tych pionach organizacyjnych. Ogólnie jednak wszystkie te rozkazy dotyczą spraw: organizacyjnych, operacyjnych, szkoleniowych, kwatermistrzowskich, personalnych i dyscyplinarnych. Są również tu rozkazy dzienne. Ponadto w grupie tej znajduje się również wiele poszytów zawierających materiały nie związane tematycznie z działalnością normatywną. Jednak ze względu na ich treść są bardzo cenne pod względem poznawczym. Do nich między innymi należą: schematy graficzno-cyfrowe dotyczące drugiego rozminowania kraju 35 ; odpis noty ambasadora USA w Warszawie w sprawie aresztowania obywateli polskich w amerykańskiej strefie okupacyjnej 36 ; odpis noty protestacyjnej polskiego MSZ z 14 lutego 1946 roku 30 CAW, spis 319/55, t. 2. 31 CAW, spis 1394/68, t. 5. 32 Tamże. 33 CAW, spis 319/55, t. 2. 34 CAW, spis 465/57, t. 78, cz. I. 35 CAW, spis 1394/68, t. 3, cz. II. 36 CAW, spis 465/57, t. 3.

do rządu Wielkiej Brytanii w sprawie żołnierzy PSZ na Zachodzie oraz meldunki o transportach żołnierzy PSZ z Anglii 37 ; pismo poselstwa RP w Bernie w sprawie kosztów związanych z internowaniem II Dywizji Strzelców Pieszych w Szwajcarii 38 ; meldunki i raporty specjalne o żołnierzach PSZ powracających z Włoch 39 oraz tekst interpelacji poselskiej deputowanego do parlamentu francuskiego komunisty Tourtaud w sprawie żołnierzy formacji PSZ znajdujących się na terenie Francji 40. Kolejną grupę akt o podobnym charakterze co poprzednia lecz skromną liczebnie (9 j.a.), stanowią zarządzenia, dyrektywy i instrukcje. Dotyczą one w większości spraw organizacyjnych, kwatermistrzowskich, mobilizacyjnych i medycznych. Poza tym są w teczkach tej grupy materiały, takie jak: dokumenty konferencji międzyministerialnej w sprawie działalności Batalionów Pracy 41 ; memoriał w sprawie reaktywowania i zalegalizowania działalności byłej Tajnej Rewolucyjnej Organizacji Polskiej (TROP) oraz historyczny zarys jej działalności 42 ; odpisy aktów nominacyjnych prezydenta Bolesława Bieruta powołujące marsz. Konstantego Rokossowskiego na stanowisko ministra Obrony Narodowej 43 oraz instrukcje o zasadach przeprowadzania głosowania ludowego w jednostkach WP i KBW podczas referendum 30 czerwca 1946 roku 44. Pod ogólnym tytułem sprawy informacyjne zgrupowano dokumentację dość różnorodną pod względem merytorycznym. Trzy spośród 6 j.a. zawierają biuletyny sprawozdawcze, meldunki sytuacyjne i informacje specjalne Departamentu WOP, III Wiceministerstwa i Głównego Zarządu Informacji sporządzone dla ministra. Pozostałe trzy poszyty zawierają m.in. dokumentację wyników rozminowania terytorium Polski w latach 1945 1948 45 ; tablice porównawcze budżetów wojskowych państw kapitalistycznych w stosunku do budżetu wojskowego Polski 46 ; trzy ulotki 37 Tamże, t. 1. 38 Tamże. 39 CAW, spis 319/55, t. 1. 40 CAW, spis 465/57, t. 2, k. 42. 41 CAW, spis 1394/68, t. 21. 42 Tamże, t. 2. TROP działała w latach 1914 1919 i 1935 1941. 43 Tamże, t. 46. 44 Tamże, t. 2. 45 Tamże, t. 31. 46 Tamże.

propagandowe UPA 47 ; odezwę NDWP do społeczeństwa o składaniu w Wojskowym Biurze Historycznym dokumentów i relacji dotyczących działań wojennych we wrześniu 1939 roku 48 ; listy gratulacyjne do marsz. Michała Żymierskiego w związku z odznaczeniem go przez rząd USA Wielką Komandorią Zasługi 49 oraz pismo Komitetu Opieki nad Majdankiem w sprawie organizacji Muzeum Martyrologii 50. Grupa planowanie reprezentowana jest tylko przez 3 j.a., w których znajdują się m.in.: plany i sprawozdania z realizacji budżetu WP 51 ; plany pracy DWLot. i budowy lotniska wojskowego Boernerowo (Bemowo) w latach 1949 1952 52 oraz plany pracy, uchwały, sprawozdania i protokoły z zebrań OOP i koła ZMP Gabinetu MON 53. Z mniej typowych materiałów dla tej grupy należy wymienić: postulaty MON i DWLot. do ministra oświaty w sprawie rozbudowy szkolnictwa technicznolotniczego na potrzeby lotnictwa wojskowego i cywilnego 54 oraz dokumentację techniczną fortyfikacji i schronów poniemieckich w rejonie Spały 55. Bardzo ważną i interesującą grupę akt w zespole, drugą co do wielkości pod względem zachowania (46 j.a.) stanowi dokumentacja dotycząca sprawozdawczości. Ten typ materiałów, tak ze względu na swój charakter, jak i z powodów wypływających z rangi instytucji, posiada duży walor informacyjny. Są tu przede wszystkim sprawozdania z działalności MON i instytucji centralnych WP, a także o sytuacji społeczno-politycznej i nastrojach społeczeństwa oraz o przebiegu akcji przyjmowania żołnierzy PSZ powracających z Włoch. Na uwagę zasługują też sprawozdania z działalności operacyjnej jednostek WP w zakresie zwalczania reakcyjnego podziemia i bandytyzmu oraz o wynikach szkolenia i kontroli jednostek WP. Ponadto w grupie tej jest szereg innych cennych dokumentów, takich jak: sprawozdanie z działalności Grupy Operacyjnej Wisła ; akcji przesiedlania ludności pochodzenia ukraińskiego na Ziemie Odzyskane 56 ; zestawienia statystyczne dotyczące 47 CAW, spis 465/57, t. 94. 48 CAW, spis 41/53, t. 35. 49 Tamże. 50 Tamże. 51 CAW, spis 1394/65, t. 20. 52 CAW, spis 465/57, t 57. 53 CAW, spis 1618/77, t. 3. 54 CAW, spis 465/57, t. 52. 55 CAW, spis 1384/68, t. 20. 56 CAW, spis 1202/66, t. 1.

ujawniania się członków podziemia zbrojnego 57 ; wyciągi z dokumentów band UPA 58 ; protokół z konferencji odbytej w MSZ, w sprawie stosunków na Spiszu i Orawie 59 ; sprawozdanie z rozmowy marsz. Żymierskiego z ambasadorem USA, przeprowadzonej 4 grudnia 1947 roku w czasie obiadu w Ambasadzie USA w Warszawie 60 ; raporty sprawozdawcze z pobytu ministra ON i delegacji WP w Czechosłowacji w dniach 9 12 grudnia 1948 roku 61 ; akt główny przekazania Polskiej Marynarce Wojennej przez ZSRR okrętów i sprzętu na rachunek zdobyczy wojennej 62 ; sprawozdanie dziekana WP ks. płk Pyszkowskiego z rozmów, z prymasem ks. Stefanem Wyszyńskim w sprawie duszpasterstwa wojskowego 63 oraz komunikat Episkopatu Polski do księży kapelanów wojskowych w sprawie duszpasterstwa 64. Następną grupę akt w zespole liczącą 8 j.a. stanowią meldunki. W większości są to raporty, meldunki sytuacyjne i specjalne, dzienne i okresowe informujące ministra o toczących się walkach z podziemiem zbrojnym i bandytyzmem. Inne dotyczą spraw ochrony granic Polski i sytuacji w ruchu granicznym 65 oraz pracy komisji przyjmującej żołnierzy PSZ, powracających z Włoch i Wielkiej Brytanii 66. Są w tej grupie również wyciągi z protokołów posiedzeń Rady Ministrów 67 oraz okólnik premiera w sprawie zagospodarowania Ziem Odzyskanych 68. W grupie materiałów z odpraw liczącej 6 j.a. zgromadzono dość typowe dokumenty sporządzane z myślą o ich praktycznym przeznaczeniu. Obok zawiadomień, list uczestników i porządków dziennych odpraw, występują tu również opracowania o charakterze informacyjno-sprawozdawczym w postaci referatów, ocen działalności, sprawozdań, map i szkiców oraz dezyderaty, wnioski i zapytania kierowane do ministra. Ogólnie materiały te wytworzone przez dowództwa okręgów wojskowych, rodzajów wojsk, szefostwa instytucji centralnych MON i jednostki 57 Tamże. 58 Tamże. 59 CAW, spis 465/57, t. 24. 60 Tamże, t. 92. 61 Tamże. 62 CAW, spis 1394/68, t. 8. 63 CAW, spis 465/57, t. 87, cz. I. 64 CAW, spis 1394/68, t. 19. 65 CAW, spis 465/57, t. 40. 66 CAW, spis 1394/68, t. 3 oraz 465/57, t. 91. 67 CAW, spis 1394/68, t. 3, cz. I. 68 Tamże.

samodzielne dotyczą w swej większości wyszkolenia bojowego i ogólnego oraz spraw mobilizacyjnych, gospodarczych i inspekcji, jak też zwalczania zbrojnego podziemia. Niezbyt liczną lecz bardzo wartościową grupę akt stanowi korespondencja (11 j.a.). Wyodrębnienie jej w samodzielną grupę podyktowane było jednorodnością zawartego w teczkach materiału. Z całego pakietu zachowanej w tej grupie dokumentacji można wyróżnić kilka działów problemowych, które dotyczą w szczególności zagadnień opracowywania, nowelizacji, opiniowania i uzgadniania nowych aktów normatywnych na szczeblu państwowym. Ponadto jest tu korespondencja z przedstawicielstwami dyplomatycznymi i konsularnymi własnymi i obcymi; z ministerstwami, urzędami centralnymi, organizacjami społecznymi i osobistościami życia politycznego w kraju i zagranicą; z dowództwami okręgów wojskowych i rodzajów wojsk i służb w sprawach organizacyjnych, szkoleniowych, ochrony granic, lotniczych, morskich, sądowych i administracyjnych. Znajdują się tu również życzenia z różnych okazji i okoliczności, zaproszenia na uroczystości, podziękowania za życzenia i prośby o interwencję. Niezależnie jednak od powyższego omówienia, korespondencja występuje obficie niemal w każdej jednostce archiwalnej zespołu, stanowiąc cenne uzupełnienie znajdujących się tam dokumentów i materiałów źródłowych. Ostatnią grupę liczącą 5 j.a. stanowią materiały ewidencyjne, zachowane w stanie szczątkowym. Do ciekawszych akt tej grupy mogących zainteresować badacza należą 2 teczki zawierające m.in.: wykazy imienne żołnierzy II Dywizji Strzelców Pieszych repatriowanych ze Szwajcarii 69 ; wykazy obsady personalnej pracowników Departamentu Personalnego MON oraz oddziałów Operacyjnego i Wywiadowczego Sztabu Generalnego WP 70 ; wykazy absolwentów szkół oficerskich promowanych w latach 1945 1946 71. Ponadto znajduje się tu również referat omawiający losy okrętów Polskiej Marynarki Wojennej w czasie II wojny światowej 72 oraz korespondencja w sprawach gospodarczych i administracyjnych. 69 Tamże, t. 4. 70 CAW, spis 41/53, t. 4. 71 CAW, spis 1394/88. t. 4. 72 Tamże.

* * * Dokonując charakterystyki zawartości akt Gabinetu MON ograniczono się jedynie do zasygnalizowania najistotniejszych grup zachowanej dokumentacji, oddającej specyfikę zespołu. Jest zrozumiałe, że ze względu na dużą różnorodność występujących tu materiałów niemożliwe było wnikliwsze ich omówienie i zaprezentowanie. Historyk wojskowości nie zawsze znajdzie w nich odpowiedź na nurtujące go pytania i problemy. Są bowiem akta Gabinetu MON tylko częścią większej całości, którą stanowią inne zespoły akt resortu obrony. Swoje poszukiwania będzie musiał rozszerzyć przede wszystkim na akta Sztabu Generalnego WP, Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego, Głównego Kwatermistrzostwa czy Departamentu Kadr.