Rozdział 5. Prawo handlowe 5.1. Przedsiębiorcy w Hiszpanii podstawowe regulacje prawne i Rejestr Handlowy Podstawowym aktem prawa handlowego w Hiszpanii jest Kodeks Handlu (Código de Comercio, dalej jako: CCom). Ustawa ta, przyjęta w 1885 roku Królewskim Dekretem z 22 sierpnia, poprzez który publikuje się Kodeks Handlu (Real Decreto de 22 de agosto de 1885, por el que se publica el Código de Comercio), była wielokrotnie zmieniana. Ostatnia poważna zmiana dotyczyła uchylenia przepisów dotyczących zawieszenia płatności (suspensión de pagos) oraz upadłości (quiebra), w związku z uchwaleniem Ustawy 22/2003, z 9 lipca, Upadłościowej. Normy CCom są uzupełniane przez przepisy ustaw szczególnych, regulujących poszczególne instytucje prawa handlowego, np. ustawy o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, ustawy o spółce akcyjnej, ustawy o rynku papierów wartościowych lub ustawy o podpisie elektronicznym. Kodeks Handlu składa się z czterech ksiąg: z Księgi I O przedsiębiorcach (kupcach handlowych) i o handlu w ogólności ( De los comerciantes y del comercio en general); z Księgi II O szczególnych umowach handlowych ( De los contratos especiales del comercio); z Księgi III O handlu morskim ( Del comercio marítimo); z Księgi IV O zwieszeniu płatności, o upadłościach i o przedawnieniach ( De la suspensión de pagos, de las quiebras y de las prescripciones), przy czym przepisy o zawieszeniu płatności i o upadłościach zostały uchylone. Kodeks Handlu nie zawiera bezpośredniej definicji przedsiębiorcy (empresario). W art. 1 CCom określa jedynie pojęcie kupców handlowych (comerciantes), do których stosuje się przepisy CCom są to podmioty, które mając zdolność prawną dla prowadzenia handlu, poświęcają się temu w sposób ciągły oraz spółki handlowe lub przemysłowe (compañias mercantiles o industriales), ustanowione zgodnie z przepisami CCom. W oparciu o tę definicję i następne przepisy CCom (w szczególności art. 16 wymieniający podmioty podlegające wpisowi do Rejestru Handlowego) można wskazać, iż przedsiębiorcami mogą być zarówno osoby fizyczne (przedsiębiorca indywidu alny empresario individual), jak i osoby prawne (przedsiębiorca zbiorowy empresario 54
Rozdział 5. Prawo handlowe colectivo). Te dwie grupy przedsiębiorców różnią się co do sposobu i zakresu ich odpowiedzialności (przedsiębiorca indywidualny odpowiada, zgodnie z art. 1911 CC, całym swoim majątkiem obecnym i przyszłym, w przypadku przedsiębiorców zbiorowych trzeba rozróżnić ich odpowiedzialność jako osób prawnych i odpowiedzialność ich wspólników), obowiązków rejestracyjnych (przedsiębiorcy zbiorowi mają obowiązek wpisu do Rejestru Handlowego dla przedsiębiorców indywidualnych, z wyjątkiem armatorów, jest to uprawnienie art. 16 CCom) czy obowiązków księgowych (przedsiębiorcy indywidualni, prowadzący zwykle działalność o mniejszych rozmiarach muszą spełniać mniej restrykcyjne wymogi w zakresie księgowości niż podmioty zbiorowe art. 25 55 CCom oraz przepisy ustaw szczególnych). Przedsiębiorcy mają dwa szczególne obowiązki związane z ich statutem: obowiązek prowadzenia uporządkowanej księgowości odpowiedniej do ich działalności (art. 25 ust. 1 CCom) oraz obowiązek wpisu do Rejestru Handlowego (art. 16 ust. 1 CCom), z tym że zwalnia się z tego obowiązku przedsiębiorców indywidualnych, z wyjątkiem armatorów (art. 19 ust. 1 CCom). Rejestr Handlowy (Registro Mercantil) jest publicznym rejestrem, działającym na podstawie art. 16 24 CCom oraz Rozporządzenia o Rejestrze Handlowym, przyjętym Królewskim Dekretem 1784/1996, z 19 lipca (Real Decreto 1784/1996, de 19 de julio, por el que se aprueba el Reglamento del Registro Mercantil). Wpisowi do Rejestru podlegają (art. 16 CCom): przedsiębiorcy indywidualni, spółki handlowe, instytucje kredytowe i ubezpieczeniowe, spółki poręczeń wzajemnych, instytucje inwestycji zbiorowych oraz fundusze emerytalne, jakiekolwiek osoby fizyczne lub prawne, jeżeli tak stanowi ustawa, zgrupowania interesów gospodarczych, cywilne spółki partnerskie oraz czynności i umowy, określone przez prawo (np. w przypadku przedsiębiorców indywidualnych informacje dotyczącego ich majątkowego ustroju małżeńskiego i jego ewentualnych zmian). Rejestr podlega Ministrowi Sprawiedliwości (Dyrekcji Generalnej Rejestrów i Notariatu). Obejmuje Centralny Rejestr Handlowy w Madrycie (Registro Mercantil Central en Madrid) oraz terytorialne rejestry handlowe (registros mercantiles territoriales) w stolicach prowincji oraz miejscowościach, w których istnieje takie zapotrzebowanie. Do dokonywania wpisów w Rejestrze uprawnione są tylko rejestry terytorialne rolą Centralnego Rejestru Handlowego w Madrycie jest jedynie zapewnienie dostępu do informacji ujętych w rejestrach terytorialnych, ma on więc charakter wyłączenie informacyjny (informativo). Dokonuje ogłoszenia stosownych informacji w publikatorze Rejestru Handlowego, którym jest Biuletyn Urzędowy Rejestru Handlowego (Boletín Oficial del Registro Mercantil). Chcąc uzyskać dokument potwierdzający zawartość danych ujętych (bądź nieujętych) w Rejestrze, trzeba zwrócić się do właściwego rejestru terytorialnego, który je potwierdza lub stwierdza ich brak (certificaciones positivas o negativas). Przedsiębiorca chcący dokonać rejestracji, składa wymagane prawem dokumenty w swoim właściwym miejscowo rejestrze terytorialnym, który ma 15 dni na ich zbadanie (calificación). Po upływie tego terminu dokonuje się wpisu lub odmawia jego dokonania w całości lub w części. 55
Część I. Prawo hiszpańskie W tym drugim przypadku podmiotowi zainteresowanemu przysługuje w tym zakresie odwołanie (recurso) do Dyrekcji Generalnej Rejestrów i Notariatu lub żądanie zbadania dokumentów przez innego pracownika Rejestru. W przypadku przekroczenia 15-dniowego terminu na ocenę złożonej dokumentacji następuje obniżenie opłat z tym związanych (o 30%). Zgodnie z art. 24 CCom, przedsiębiorcy indywidualni, spółki i instytucje podlegające obowiązkowi wpisu do rejestru, mają obowiązek wykazywania w dokumentach, korespondencji, zamówieniach i fakturach swojego miejsca zamieszkania lub siedziby oraz identyfikujących ich w Rejestrze danych (pod sankcją grzywny). Zgodnie z art. 15 CCom, cudzoziemcy oraz spółki, ustanowione za granicą mogą prowadzić swoją działalność w Hiszpanii zgodnie ze swoimi ustawami krajowymi w zakresie ich zdolności do zawierania umów oraz zgodnie z przepisami CCom w zakresie ustanawiania ich przedsiębiorstw w Hiszpanii, operacji handlowych oraz jurysdykcji sądów krajowych. W Księdze II CCom znajdują się uregulowania dotyczące umów handlowych: komisu i innych form zleceń handlowych (comisión mercantil y otras formas del mandato mercantil art. 244 302), depozytu handlowego (depósito mercantil art. 303 310), pożyczki handlowej (préstamo mercantil art. 311 324), kup na sprzedaży, zamian handlowych i przeniesienia kredytów niepodlegających indosowaniu (compra-venta y permuta mercantiles y trasferencia de créditos no endosables art. 325 348), umowy handlowej transportu naziemnego (contrato mercantil de trasporte terrestre art. 349 379), poręczeń handlowych (afianzamientos mercantiles art. 439 442). Generalnie można wskazać, iż umowy handlowe podlegają regulacji: z w kwestiach ogólnych, takich jak: warunki, zmiany, zarzuty, interpretowanie zdolności stron, wygaśnięcie przepisów Kodeksu cywilnego (art. 1254 1314 CC), chyba że są one regulowane przez CCom lub ustawy szczególne (art. 50 CCom); z w kwestiach szczególnych CCom; z z uwzględnieniem przepisów ustaw szczególnych, w tym w szczególności: y Królewskiego Dekretu Legislacyjnego 1/2007, z 16 listopada, poprzez który przyjmuje się ujednolicony tekst Ustawy Generalnej dla Obrony Konsumentów i Użytkowników i innych ustaw uzupełniających (Real Decreto Lesislativo 1/2007 de 16 le noviembre, por el que se aprueba el texto refundido de la Ley General para la Defensa de los Consumidores y Usuarios y otras leyes complemantarias); y Ustawy 7/1996, z 15 stycznia, o Uregulowaniu Handlu Detalicznego (Ley 7/1996, de 15 de enero, de Ordenación del Comercio Minorista); y Ustawy 7/1998, z 13 kwietnia, o generalnych warunkach zawierania umów (Ley 7/1998, de 13 de abril, sobre condiciones generales de la contratación); y Ustawy 12/1992, z 27 maja, o Umowie Agencji (Ley 12/1992, de 27 de mayo, sobre Contrato de Agencia); 56
Rozdział 5. Prawo handlowe y y Ustawy 34/2002, z 11 lipca, o usługach społeczeństwa informacyjnego i o handlu elektronicznym (Ley 34/2002, de 11 de julio, de servicios de la sociedad de la información y de comercio electrónico); Ustawy 59/2003, z 19 grudnia, o podpisie elektronicznym (Ley 59/2003, de 19 de diciembre, de firma electrónica). 5.2. Formy prawne prowadzenia działalności gospodarczej Zgodnie z art. 4 CCom, zdolność do prowadzenia działalności gospodarczej mają pełnoletnie osoby fizyczne, posiadające pełną swobodę w dysponowaniu swoim majątkiem i nieubezwłasnowolnione (art. 322 CC). Mają one do wyboru następujące formy prowadzenia działalności gospodarczej: indywidualna działalność gospodarcza, prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej lub prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółek handlowych. Wśród spółek handlowych (sociedades mercantiles) można wyróżnić: z spółki osobowe (sociedades personalistas): spółki jawne (sociedades colectivas) i spółki komandytowe zwykłe (sociedades comanditarias simples); z spółki kapitałowe (sociedades capitalistas): spółki komandytowo-akcyjne (sociedades comanditarias por acciones), spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sociedades de responsabilidad limitada), spółki akcyjne (sociedades anónimas). Wszystkie one mają osobowość prawną. Spółki osobowe oraz spółki komandytowe (zwykłe i komandytowo-akcyjne) regulowane są przez przepisy zawarte w CCom (art. 116 157), spółki kapitałowe przez unormowania ustaw szczegółowych. W spółkach osobowych wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki solidarnie i na zasadach subsydiarności, z uwagi na co spółki te cieszą się małą popularnością. Sprawy spółki prowadzą sami wspólnicy. Spółka partnerska (spółka zawodowa sociedad profesional) nie jest w Hiszpanii odrębną formą spółki handlowej. Zgodnie z Ustawą 2/2007, z 15 marca, o spółkach partnerskich (Ley 2/2007, de 15 de marzo, de sociedades profesionales) spółka partnerska jest spółką powołaną w celu wspólnego wykonywania wolnego zawodu, przyjmująca formę jakiejkolwiek spółki przewidzianej prawem (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością partnerska). Najpopularniejszą formą spółki w Hiszpanii jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Podlega ona regulacji zawartej w Ustawie 2/1995, z 23 marca, o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, zmodyfikowanej Ustawą 7/2003, z 1 kwietnia, o spółce ograniczonej Nowe Przedsiębiorstwo, poprzez którą zmienia się Ustawę 2/1995, z 23 marca, o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Ley 7/2003, de 1 de abril, de la sociedad limitada Nueva Empresa por la que se modifica la Ley 2/1995, de 23 de marzo, de sociedades de responsabilidad limitada, dalej jako: LSRL). Obecnie ponad 90% spółek w Hiszpanii stanowią spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. 57
Część I. Prawo hiszpańskie Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną (spółka jednoosobowa sociedad unipersonal) lub kilka osób fizycznych lub prawnych. Minimalny kapitał założycielski wynosi 3005,06 euro, dzieli się na udziały o jednakowej wartości. Organami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są: z zgromadzenie generalne wspólników ( Junta General de Socios); z rada administracyjna ( Consejo de Administración), będąca zarządem spółki, składającym się minimalnie 3, a maksymalnie z 12 osób. Zarządzać spółką mogą też: jednoosobowy zarządca (administrador único) lub dwóch współzarządzających (mancomunados). Ustawa 7/2003, z 1 kwietnia, o spółce ograniczonej Nowe Przedsiębiorstwo wprowadziła szczególny rodzaj spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Nowe Przedsiębiorstwo (Nueva Empresa), przeznaczoną dla małych i średnich przedsiębiorców MŚiP (PYMES). Zgodnie z definicją zawartą w Rekomendacji Komisji 2003/361/WE 12 małe i średnie przedsiębiorstwa, to przedsiębiorstwa spełniające łącznie dwa warunki: z zatrudniają poniżej 250 osób, z ich obrót nie przekracza kwoty 50 mln euro lub suma bilansowa nie przekracza kwoty 43 mln euro. Rekomendacja wyróżnia: mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i średnie przedsiębiorstwa. Mikroprzedsiębiorstwa to przedsiębiorstwa zatrudniające średniorocznie mniej niż 10 osób, których roczny obrót nie przekracza 2 mln euro. Małe przedsiębiorstwa to przedsiębiorstwa, które zatrudniają mniej niż 50 osób, a ich średnioroczny obrót nie przekracza 10 mln euro lub kwoty tej nie przekracza ich suma bilansowa. Przedsiębiorstwa zatrudniające poniżej 250 osób przy obrotach nieprzekraczających 50 mln euro lub sumie bilansowej nieprzekraczającej 43 mln euro to średnie przedsiębiorstwa. Rekomendacja wprowadziła trzy typy przedsiębiorstw: przedsiębiorstwa autonomiczne, przedsiębiorstwa partnersko powiązane oraz przedsiębiorstwa ściśle współistniejące. Przedsiębiorstwa uznane za partnerskie lub powiązane (z pewnymi wyjątkami), a także przedsiębiorstwa, w których 25% i więcej kapitału lub głosów w zgromadzeniu wspólników jest kontrolowane pośrednio lub bezpośrednio, pojedynczo lub zbiorowo przez jedną lub więcej jednostek publicznych nie może zostać zakwalifikowane jako MŚiP. Nowe Przedsiębiorstwo mogą utworzyć tylko osoby fizyczne, w maksymalnej liczbie 5. Spółka nie może być spółką jednoosobową. Kapitał minimalny wynosi 3012 euro i musi być w całości pokryty w formie pieniężnej; kapitał maksymalny wynosi 120 202 euro. Spółka ta ma ułatwiać MŚiP prowadzenie działalności gospodarczej w formie kapitałowej, między innymi poprzez uproszczony (z użyciem technik teleinformatycznych) i przyśpieszony proces rejestracji w Rejestrze Handlowym 12 Dz. U. WE L 124 z 20.5.2003, s. 36. 58
Rozdział 5. Prawo handlowe (w ciągu 24 godzin przy spełnieniu określonych warunków). Przedmiot działalności spółki może być określony bardzo ogólnie, co pozwala na rozwój różnych działań w niej prowadzonych bez konieczności zmiany jej statutu. Spółce tej przysługują też pewne korzyści podatkowe. Spółka akcyjna podlega regulacji Ustawy o spółkach akcyjnych, przyjętej Królewskim Dekretem Legislacyjnym 1564/1989, z 22 grudnia, poprzez który przyjmuje się ujednolicony tekst Ustawy o spółkach akcyjnych (Real Decreto Legislativo 1564/1989, de 22 de diciembre, por el que se aprueba el texto refundido de la Ley de sociedades anónimas, dalej jako: LSA). Spółka akcyjna może być utworzona przez tylko jednego wspólnika (występuje wtedy jako spółka jednoosobowa sociedad unipersonal). Wspólnikami mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Minimalny kapitał założycielski wynosi 60 101,20 euro, z czego co najmniej 25% musi zostać pokryte w momencie tworzenia spółki. Nie ma ograniczeń co do wartości minimalnej i maksymalnej akcji. Mogą występować w postaci akcji zwykłych (acciones ordinarias) i akcji uprzywilejowanych (acciones privilegiadas), z tym że uprzywilejowanie nie może dotyczyć praw głosu ani praw administracyjnych, a jedynie praw gospodarczych (prawo do dywidendy). Spółka akcyjna podlega obowiązkowej rejestracji w Rejestrze Handlowym. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku, a mimo to faktycznego funkcjonowania spółki, traktuje się ją jako tzw. spółkę nieregularną (sociedad irregular), określoną w art. 16 LSA i stosuje się wtedy do niej w zakresie zobowiązań i odpowiedzialności przepisy dotyczące spółki jawnej. Organami spółki akcyjnej są: z zgromadzenie generalne akcjonariuszy ( Junta General de Accionistas), z rada administracyjna ( Consejo de Administración), będąca zarządem spółki, składająca się z co najmniej 3 osób. Zarządzać spółką mogą też: jednoosobowy zarządca (administrator único) lub dwóch współzarządzających (mancomunados). W hiszpańskiej spółce akcyjnej nie występuje Rada Nadzorcza (Consejo de Vigilancia, Consejo de Supervsión). Szczególnym rodzajem spółki akcyjnej jest spółka europejska (sociedad europea), której sytuację regulują dwa akty prawa wspólnotowego: Rozporządzenie Rady Nr 2157/2001 z 8 października 2001 roku, w sprawie statutu spółki europejskiej 13 oraz Dyrektywa Rady Nr 2001/86/WE uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do zaangażowania pracowników 14. Spółka europejska ma umożliwiać prowadzenie działalności gospodarczej w skali wykraczającej poza jedno państwo członkowskie oraz elastyczne dokonywanie restrukturyzacji grupy kapitałowej na terytorium krajów UE (łączenie spółek z różnych państw członkowskich, tworzenie spółki holdingowej i tworzenie spółki zależnej). Założyć ją mogą spółki (i pewne inne osoby 13 Dz. U. WE L 294 z 10.11.2001, s. 1 21. 14 Dz. U. WE L 294 z 10.11.2001, s. 22 32. 59
Część I. Prawo hiszpańskie prawne) z co najmniej dwu różnych państw członkowskich (ewentualnie może być ona utworzona przez istniejącą już spółkę europejską). Zgodnie z art. 10 rozporządzenia, w każdym państwie członkowskim spółkę europejską należy traktować jak spółkę akcyjną utworzoną zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym ma ona swoją statutową siedzibę. Wśród innych spółek lub szczególnych rodzajów spółek akcyjnych i z ograniczoną odpowiedzialnością należy wymienić: z spółki pracownicze (sociedades laborales), będące szczególnym rodzajem spółek akcyjnych lub spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Charakteryzują się tym, że ponad 50% kapitału należy do ich pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony; z sportowe spółki akcyjne (sociedades anónimas deportivas) są spółkami akcyjnymi, poprzez które swoją działalność prowadzą zawodowe kluby sportowe, których drużyny biorą udział w oficjalnych zawodach państwowych; z spółki spółdzielcze (sociedades cooperativas) są nastawione na realizowanie pewnych działań na rzecz swoich wspólników. Mogą być tworzone przez co najmniej 3 wspólników (spółki spółdzielcze pierwszego stopnia) lub przez co najmniej 2 spółdzielnie (spółki spółdzielcze drugiego stopnia); z spółki gwarancji wzajemnej (sociedades de garantía recíproca), tworzone przez MŚiP, mają na celu przede wszystkim udzielanie gwarancji lub poręczeń dla swoich wspólników, starających się o kredyt lub pożyczkę; z zgrupowania interesów gospodarczych (agrupaciones de interés económico), mające na celu ułatwianie rozwijania działalności jego uczestników, polepszenie lub zwiększenie wyników tej działalności, a nie osiąganie zysków; z czasowe unie przedsiębiorstw (uniones temporales de empresas), są tworzone w drodze umowy, pomiędzy przedsiębiorcami mającymi wspólnie realizować pewien projekt (przez okres maksymalnie 10 lat), którego oddzielnie nie byliby w ogóle w stanie zrealizować, albo zrealizowaliby go na niższym poziomie. 5.3. Prawo własności przemysłowej Prawo własności przemysłowej (propiedad industrial) regulują przede wszystkim następujące akty prawne: z Ustawa 11/1986, z 20 marca o Patentach (Ley 11/1986, de 20 de marzo, de Patentes, dalej jako: LP); z Ustawa 17/2001, z 7 grudnia, o Znakach Towarowych (Ley 17/2001, de 7 de diciembre, de Marcas, dalej jako: LM); z Ustawa 20/2003, z 7 lipca, o Ochronie Prawnej Wzorów Przemysłowych (Ley 20/2003, de 7 de julio, de Protección Jurídica del Diseño Industrial, dalej jako: LPJDI), które nie wyczerpują całkowicie regulacji, uzupełnionej także przez inne ustawy i akty wykonawcze. Pamiętać też trzeba o normach prawa wspólnotowego i międzynarodowego, które regulują tę materię. 60