M. Hurna Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości przedsiębiorstwa na przykładzie przedsiębiorstwa z branży wydobywczej Working paper JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, zarządzanie należnościami, zarządzanie ryzykiem, polityka kredytowa przedsiębiorstwa. Streszczenie: Poniższy raport przedstawia jak poprzez zarządzanie ryzykiem przedsiębiorstwa można wpływać na wartość przedsiębiorstwa przy zastosowaniu odpowiedniej polityki kredytowej.
1. Wstęp: Poprzez pojęcie zarządzania ryzkiem w przedsiębiorstwie rozumie się szereg podejmowanych decyzji i działań, które mają na celu osiągnięcie akceptowalnego poziomu ryzyka przez przedsiębiorstwo. Jest to jeden z kluczowych aspektów zarządzania wartością przedsiębiorstwa. W zarządzaniu ryzykiem kluczowym aspektem jest nie tylko zmniejszanie ryzyka, ale także wykorzystywanie tzw. upside potential. Chodzi tutaj o możliwość realizacji działań ryzykownych i prowadzących do zwiększenia wartości przedsiębiorstwa i takich, w których ryzyko jest mierzone i kontrolowane. Współczesne zarządzanie ryzykiem powinno być zintegrowane tak aby połączyć zarządzanie ryzykiem z zarządzaniem przedsiębiorstwem, zarządzania ryzykiem poszczególnych, lini biznesowych oraz zarządzanie różnymi rodzajami ryzyka 1. Przedsiębiorstwo może wpływać na poziom swojego ryzyka poprzez m.in.: zarządzanie należnościami, zarządzanie środkami pieniężnymi bądź zarządzanie zapasami. Poniższy raport zostanie poświecony zarządzaniu ryzykiem przedsiębiorstwa poprzez zarządzanie należnościami. Utrzymywanie należności jes związane z powstawaniem nowych kosztów i zwiększenie ryzyka działalności firmy. Te wady powinny być zrekompensowane korzyściami np. wzrostem sprzedaży i wpływem gotówki. W zarządzaniu należnościami można wyróżnić 2 : Monitorowanie poziomu należności; Prowadzenie polityki kredytowej. Do kluczowych aspektów polityki kredytowej należy 3 : Określenie długości okresu spłaty kredytu, Określenie metody oceny wiarygodności kredytowej odbiorców; Określenie stosowanej polityki windykowania należności; Określenie wielkości rabatów. Wybór określonej polityki wobec każdego z wymienionych wyżej problemów wiąże się zarówno z pewnymi korzyściami w postaci wzrostu sprzedaży, jak też i pewnymi skutkami negatywnymi. Relacja między polityką kredytową przedsiębiorstwa wobec odbiorców, a wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstwa sprawiają, że stosowanie danej polityki kredytowej w stosunku do kontrahentów powinien być dokonywany w ramach ogólnego modelu optymalizacyjnego 4. 1 Jajuga K., Zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 380 2 Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, s. 151 152; 3 Czekaj J., Dresler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 170; 4 Czekaj J., Dresler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 171;
Zarządzający należnościami powinien zwrócić uwagę na wszystkie czynniki zależne od polityki kredytowej, która może być łagodna lub restrykcyjna. Polityka ta oddziałuje na ryzyko działalności, ściąganie należności i koszty ich utrzymania oraz na wielkość sprzedaży i zyski 5. 2. Metody Analiza scenariuszy jest metodą pośrednio uwzględniającą ryzyko, służącą do analizy ryzyka związanego z zarządzaniem finansami przedsiębiorstwa realizowanych w warunkach niepewności. Polega ona na tym, że dla każdej inwestycji sporządza się prognozy kształtowania się czynników wpływających w warunkach różnych przyszłych scenariuszy rozwoju sytuacji 6. Analiza wrażliwości służy do analizy strategii finansowych lub dowolnych decyzji podejmowanych w trakcie realizowania strategii finansowych przedsiębiorstwach w warunkach niepewności 7. 3. Część praktyczna Założenia Przedsiębiorstwo ma problemy ze ściągalnością należności od swoich kontrahentów, w związku z tym planuje zmienić swoją politykę kredytową poprzez wprowadzenie opustów i zwiększenie okresu kredytowania. Przed zmianą polityki kredytowej sprzedaż brutto wyniesie 601467,19, natomiast koszty produkcji 547281,71. Na skutek zmiany polityki kredytowej przedsiębiorstwa sprzedaż brutto wzrośnie o 15%, natomiast koszty produkcji o 10%. Udział odbiorców, którzy skorzystają z nowej polityki kredytowej wyniesie 50% ogólnej liczby odbiorców. Poniższa tabela przestawia dane potrzebne do obliczeń: Tabela 1 Wariant przed zmianą polityki kredytowej Wariant po zmianie polityki kredytowej Stopa podatku dochodowego 19% 19% Okres spłaty należności 33 dni 38 dni Udział kosztu produkcji 57% 57% Wysokość rabatu 0% 2% Koszty utrzymania należności 3307,29 4091,52 koszty oceny zdolności kredytowej i ściągania należności 1% sprzedaży brutto 1% sprzedaży brutto Straty z tytułu złych kredytów 5% sprzedaży brutto 5% sprzedaży brutto. Opracowano na podstawie: Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004 oraz danych hipotetycznych 5 Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, s. 157 158; 6 Michalski G., Strategie finansowania przedsiębiorstw, Ośrodek Doskonalenia Kadr Sp. Z.o.o., Gdańsk 2009, s.91; 7 Michalski G., Strategie finansowania przedsiębiorstw, Ośrodek Doskonalenia Kadr Sp. Z.o.o., Gdańsk 2009, s. 96;
Poniższa tabela przedstawia wpływ stosowanej polityki kredytowej na wielkość zysku netto przedsiębiorstwa. Tabela 2 Wariant bez zmiany polityki kredytowej (w tys) Wariant przy zmienionej polityce kredytowej (w tys) Skutki zmian polityki kredytowej (w tys) Sprzedaż brutto 601467,19 691687,27 90220,08 Rabaty 0 6916,87 6916,87 Sprzedaż netto 601467,19 684770,4 83303,21 Koszty produkcji 547281,71 602009,88 54728,17 Dochód ze sprzedaży 54185,48 82760,52 28575,03 Koszty utrzymania należności 3307,29 4091,52 784,23 Koszty oceny zdolności kredytowej i ściągania należności 6014,67 6916,87 902,2 Strata z tytułu złych kredytów 30073,36 34584,36 4511 Zysk brutto 14790,16 37167,76 22377,6 Podatek 2810,13 7061,87 4251,74 Zysk netto 11980,03 30105,89 18125,86 Opracowano na podstawie: Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004 oraz danych hipotetycznych Na podstawie danych przedstawionych w tabeli 1 można stwierdzić, że zmiana polityki kredytowej przedsiębiorstwa prowadzi do wzrostu zysku z 11 980, 03 tys zł do 18125, 86 tys zł, czyli aż o 51,3%. Można więc wywnioskować, że wprowadzenie nowej polityki kredytowej byłoby bardzo dobrym posunięciem. Ze względu na to, że powyższe przepływy są obarczone ryzykiem przedsiębiorstwo planuje zbadać wrażliwość zysku netto na zmianę przychodów ze sprzedaży oraz kosztów produkcji. Założenia Przedsiębiorstwo po wprowadzeniu nowej polityki kredytowej ma zamiar sprawdzić, czy będzie ona opłacalna dla przedsiębiorstwa także, w sytuacji gdy nastąpi znaczący wzrost (wariant optymistyczny) bądź spadek (wariant pesymistyczny) sprzedaży brutto. Analitycy oceniają, że prawdopodobieństwo wystąpienia wariantu bazowego wynosi 67%. Wystąpienie wariantu optymistycznego, w którym według analityków sprzedaż brutto może maksymalnie wzrosnąć o 6%, a koszty produkcji o 2% w stosunku do wariantu bazowego, wynosi 33%. Natomiast wystąpienie wariantu pesymistycznego, w którym sprzedaż brutto spada o 6%, a koszty produkcji o 2% jest najmniej prawdopodobne, jego prawdopodobieństwo wynosi 17%. Tabela 3 Wariant bez zmiany polityki kredytowej (w tys) Wariant bazowy przy zmianie polityki kredytowej (w tys zł) Wariant pesymistyczny przy zmianie polityki kredytowej (w tys zł) Wariant optymistyczny przy zmianie polityki kredytowej (w tys zł) Sprzedaż brutto 601467,19 691687,27 650186 733188,5 Rabaty 0 6916,87 6501,86 7331,89 Sprzedaż netto 601467,19 684770,4 643684,2 725856,6 Koszty produkcji 547281,71 602009,88 589969,68 614050,1 Dochód ze sprzedaży 54185,48 82760,52 53714,49 111806,5
Koszty utrzymania 3307,29 4091,52 3846,03 4237,01 należności Koszty oceny zdolności 6014,67 6916,87 6501,86 7331,89 kredytowej i ściągania należności Strata z tytułu złych 30073,36 34584,36 32509,3 36659,43 kredytów Zysk brutto 14790,16 37167,76 10857,3 63478,22 Podatek 2810,13 7061,87 2062,89 12060,86 Zysk netto 11980,03 30105,89 8794,21 51417,36 Opracowano na podstawie: Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004 oraz danych hipotetycznych Na podstawie przedstawionych w tabeli 3 obliczeń można stwierdzić, że zysk przedsiębiorstwa po zastosowaniu nowej polityki kredytowej może wynosić od 8794,21 do 51417,36 w zależności od poziomu sprzedaży brutto oraz kosztów produkcji. Jednak w sytuacji wystąpienia najmniej korzystnego wariantu pesymistycznego zysk netto przedsiębiorstwa jest aż o 3185,82 niższy od wariantu bez zmiany polityki kredytowej. Zarząd przedsiębiorstwa podejmując decyzję o przyjęciu nowej polityki kredytowej powinien liczyć się z tym, że przy znaczącym spadku sprzedaży brutto przedsiębiorstwo narażone jest na spadek zysku netto. Jednak nowa polityka kredytowa może zminimalizować ryzyko nieściągalności kredytów, którego konsekwencją jest ryzyko utraty płynności, a w przypadku wzrostu sprzedaży brutto może znacząco podnieść zysk przedsiębiorstwa. Decyzja o przyjęciu właściwego sposobu kontrolowania należności oraz wdrożeniu nowej polityki kredytowania zależy od menadżerów i właścicieli przedsiębiorstwa. 4. Podsumowanie Zawarcie transakcji handlowej z odroczonym terminem płatności jest równoznaczne z udzieleniem odbiorcy kredytu handlowego. Wiąże się to z powstaniem ryzyka kredytowego. Przedsiębiorstwo powinno minimalizować to ryzyko dzięki przyjętej polityce kredytowej, w której spółka zarządza należnościami z tytułu dostaw i usług. Głównym obszarem zainteresowania tej polityki jest wybór między działaniami zmierzającymi do zwiększenia należności, a działaniami służącymi zwiększeniu środków pieniężnych 8. Przedsiębiorstwo może realizować tę politykę np. za pomocą opustów cenowych lub wydłużeniu terminu płatności. Opusty cenowe są ważnym czynnikiem, który zapewnia utrzymanie płynności finansowej na wymagalnym poziomie i tym samym prowadzi do minimalizacji ryzyka utraty płynności finansowej. Efektywne zarządzanie opustami jest wyrazem dbałości o spójność polityki kredytowej 9. 8 Gup B., Pronciples of Financial Management, John Wiley and Sons, New York 1985, s. 434; 9 Sierpińska M., Wędzki D, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 146, 180 182.
Bibliografia 1. Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009; 2. Michalski Grzegorz, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych (Financial Analysis in the Firm. A Value-Based Liquidity Framework), oddk, Gdańsk 2008; 3. Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1934041 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1934041; 4. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio Management Approach in Trade Credit Decision Making, Romanian Journal of Economic Forecasting, Vol. 3, pp. 42-53, 2007. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081269; 5. Michalski Grzegorz (2008), Operational risk in current assets investment decisions: Portfolio management approach in accounts receivable, Agricultural Economics Zemedelska Ekonomika, 54, 1, 12 19; 6. Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5, 187-192; 7. Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk Management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, 213 222; 8. Michalski Grzegorz (2011), Financial Analysis in the Enterprise: A Value-Based Liquidity Frame-work. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1839367, 177-262; 9. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio management approach in trade credit decision making, Romanian Journal of Economic Forecasting, 8, 3, 42-53; 10. Michalski Grzegorz (2008), Value-based inventory management, Romanian Journal of Economic Forecasting, 9, 1, 82-90; 11. Michalski Grzegorz (2012), Financial liquidity management in relation to risk sensitivity: Polish Enterprises case, Quantitative Methods in Economics, Vydavatelstvo EKONOM, Bratislava, 141-160; 12. Michalski Grzegorz (2008), Decreasing operating risk in accounts receivable mangement: influence of the factoring on the Enterprise value, [in] Culik, M., Managing and Modelling of Financial Risk, 130-137; 13. Michalski Grzegorz (2010), Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment, Romanian Journal of Economic Forecasting, vol: 13 iss: 1 pp.198-214; 14. Polak Petr, Robertson, D. C. and Lind, M. (2011), The New Role of the Corporate Treasurer: Emerging Trends in Response to the Financial Crisis (December 12, 2011). International Research Journal of
Finance and Economics, No. 78, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1971158; 15. Soltes Vincent (2012), Paradigms of Changes in the 21th Century - Quest for Configurations in Mosaic, Ekonomicky Casopis, v.60 is.4 pp. 428-429; 16. Soltes Vincent (2011), The Application of the Long and Short Combo Option Strategies in the Building of Structured Products, 10th International Conference of Liberec Economic Forum, Liberec; 17. Zmeskal Zdenek, Dluhosova Dana (2009), Company Financial Performance Prediction on Economic Value Added Measure by Simulation Methodology, 27th International Conference on Mathematical Methods in Economics, Mathematical Methods in Economics, 352-358; 18. Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, 319-339; 19. Kresta A.; Tichy Tomas (2012), International Equity Portfolio Risk Modeling: The Case of the NIG Model and Ordinary Copula Functions, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE 62, 2, 141-161; 20. Kopa Milos, D'Ecclesia RL, Tichy Tomas (2012), Financial Modeling, FINANCE A UVER-CZECH JOURN AL OF ECONOMICS AND FINANCE, 62, 2, 104-105; 21. Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081276 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1081276; 22. Dluhosova Dana, et. al., 2006, Finanční řízení a rozhodování podniku: analýza, investování, oceňování, riziko, flexibilita, Ekopress, Prague; 23. Soltes Vincent, 2004, Duration of coupon bonds as a criterion of the price sensibility of bonds with regards to the change of interest rates (Durácia kupónovej obligácie ako kritérium cenovej citlivosti obligácie vzhľadom na zmenu úrokových sadzieb in Slovak), EKONOMICKY CASOPIS, 52/2004(1), pp. 108-114; 24. Michalski, Grzegorz Marek, Factoring and the Firm Value (May 17, 2008). FACTA UNIVERSITATIS Series: Economics and Organization, Vol. 5, No. 1, pp. 31-38, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1844306; 25. Michalski, Grzegorz Marek, Crisis Caused Changes in Intrinsic Liquidity Value in Non-Profit Institutions (December 14, 2012). Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 2012; 26. Volume 7, Issue 2. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2189488; 27. Michalski, Grzegorz Marek, Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach (Financial Liquidity Management in Small and Medium Enterprises) (2013). Plynnosc Finansowa w Malych i Srednich Przedsiebiorstwach, PWN, 2013. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2214715 Michalski, Grzegorz Marek;
28. Accounts Receivable Management in Nonprofit Organizations (Zarządzanie należnościami w organizacjach nonprofit), 2012, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości 012(68(124)):83-96. ICID: 1031935, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2193352 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2193352; 29. MPB - Dane dla lat 2009-2010, http://dx.doi.org/10.6084/m9.figshare.92633; 30. Michalski G., Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstwa, C.H. Beck, Warszawa 2010, Literatura użyta bezpośrednio do przygotowania raportu 1. Czekaj J., Dresler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, 2. Gup B., Pronciples of Financial Management, John Wiley and Sons, New York 1985, s. 434; 3. Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009; 4. Jajuga K., Zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007; 5. Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004; 6. Sierpińska M., Wędzki D, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.