Dobre i złe praktyki funkcjonowania wewnętrznego systemu zarządzania jakością ą kształcenia SEMINARIUM BOLOŃSKIE Uniwersytet Przyrodniczy y we Wrocławiu 7 czerwca 2013 r. Maria Ziółek Ekspertka Bolońska Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu
Plan prezentacji Jak kość system mu Modele systemów zapewnienia jakości kształcenia analiza dobrych i złych elementów ISO 9001 vs wskazówki i standardy ENQA Przykłady struktur systemów zapewnienia jakości kształcenia Jakość Dobre i złe praktyki zapewnienia jakości kwalifikacji kwalifikacji Wnioski Maria Ziółek 2
JAKOŚĆ SYSTEMU Maria Ziółek 3
Wewnętrzne systemy zapewnienia jakości kształcenia Zasady ogólne Nie ma jednego uniwersalnego modelu zarządzania jakością kształcenia Jaka jest wykładnia PKA? Zarządzanie jakością powinno być wypracowane indywidualnie przez instytucję (uwzględnia specyfikę instytucji) Warunki sprzyjające rozwojowi kultury jakości Wyłonienie liderów zachęcających do działań projakościowych Zaangażowanie i entuzjazm różnych uczestników procesu mających zaufanie do liderów (kadry, studentów ) Wypracowanie mechanizmów strukturalnych i decyzyjnych umożliwiających doskonalenie jakości Maria Ziółek 4
Wewnętrzne systemy zapewnienia jakości kształcenia Wybór modelu WSZJK zależy od: wielkości uczelni liczby jednostek prowadzących kształcenie różnorodności bądź jednorodności obszaru kształcenia doświadczenia ś d i uczelni w zakresie doskonalenia jakości kształcenia Modyfikacja WSZJK i dostosowanie do zmieniających się potrzeb uczelni jest procesem naturalnym i koniecznym Maria Ziółek 5
Dbałość o jakość kształcenia kością ą ment) nie jak managem ządzan (quality m Zarz ( Kontrola jakości (quality control) Sposób kontroli steruje sposobem kształcenia Jednostki akredytacyjne (np. PKA) Zapewnienie jakości (quality assurance) Spełnienie określonych (np. centralnie) wymogów Poprawa i doskonalenie jakości ś i( (quality improvement and enhancement) Inicjatywy oddolne służące poprawie jakości Maria Ziółek 6
Model kontroli jakości Sama kontrola jakości nie spełnia wymogów stawianych wewnętrznym systemom zapewnienia jakości kształcenia określonym w Ustawie PSW i rozporządzeniach ministra oraz przez PKA Systemy mają zapewniać jakość, a nie tylko ją kontrolować Maria Ziółek 7
Model zapewnienia jakości Łączy kontrolę jakości (samoocena; ankiety ocena zewnętrzna, etc.) i jej zapewnienie przez określenie wymogów/procedur i kontrolowanie ich realizacji Maria Ziółek 8
Model zarządzania jakością Obejmuje kontrolę (samoocena, ocena zewnętrzna), zapewnienie (procedury/wytyczne) i idoskonalenie (poprawę jakości kwalifikacji zdefiniowanej, opisanej przez jednostkę kształcącą, oraz kwalifikacji potwierdzonej) m.in. przez weryfikację metod kształcenia i oceniania oraz kryteriów oceniania Maria Ziółek 9
Dbałość o jakość kształcenia 2 podejścia: Obie praktyki prawidłowe Wewnętrzny system zarządzania jakością kształcenia samoocena ocena zewnętrzna (np. ankiety) Kontrola Zapewnienie tworzenie wytycznych, procedur kontrola realizacji wytycznych/procedur Poprawa jakości kwalifikacji (zdefiniowanej i nadawanej przez jednostkę) Doskonalenie Wewnętrzny system zapewnienia jakości Maria Ziółek Działania innych organów 10
Czy stosować normy ISO? PN-EN ISO 9001:2009 międzynarodowa norma określająca wymagania, które powinien spełniać system zarządzania jakością w organizacji Norma jest skonstruowana uniwersalnie. Nie zawiera wymagań dotyczących wyrobu (nie jest normą techniczną), tylko wymagania dotyczące systemu zarządzania. w SW nie zajmuje się jakością kwalifikacji Wymagania normy ISO 9001: m.in. wprowadzenie nadzoru nad dokumentacją i zapisami, zaangażowanie kierownictwa w budowanie systemu zarządzania jakością, usystematyzowanie zarządzania zasobami, ustanowienie procesów realizacji wyrobu, dokonywanie systematycznych pomiarów (zadowolenia klienta, wyrobów, procesów) PKA nie neguje stosowania normy ISO do zarządzania jakością kształcenia, ale generalnie ESG (European Standards and Guidelines) wskazane są jako bardziej odpowiadające dla szkolnictwa wyższego Maria Ziółek 11
Standardy d dla zarządzania jakością ą ISO vs ESG ISO zasady jakości 1. Zorientowanie na klienta 1.1. 1.7. ESG Standardy europejskie dla SW 2. Przywództwo 1.1. Polityka oraz procedury zapewnienia jakości 3. Zaangażowanie ludzi 1.3. Ocenianie studentów 1.4. Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej 4. Podejście procesowe 1.2. Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd programóworazoraz ich efektów 5. Systemowe podejście do zarządzania 1.1. Polityka oraz procedury zapewnienia jakości 6. Ciągłe doskonalenie 1.1. Polityka oraz procedury zapewnienia jakości 7. Rzeczowe podejście do podejmowania decyzji 1.6. Systemy informacyjne 1.2. Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd programów oraz ich efektów 8. Wzajemne korzyści ś w stosunkach z dostawcami 15 1.5. Zasoby do nauki oraz środki wsparcia dla studentów Stopień dopasowania???? Maria Ziółek 12
Przykłady struktur systemów zapewnienia jakości kształcenia 1) Uniwersytet im. A Mickiewicza w Poznaniu Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Wieniawskiego 1, 61-712 Poznań; www.amu.edu.pl 2) Dublin City University (DCU) Oba systemy bazują na standardach i wskazówkach opracowanych przez ENQA (Europejską Sieć Współpracy na rzecz Zapewnienia Jakości w Szkolnictwie Wyższym) ESG (European Standards and Guidelines) Maria Ziółek 13
PRZYKŁAD: struktura systemu zarządzania ą jakością ą kształcenia na UAM 15 wydziałów kształcących w obszarach nauk humanistycznych, y społecznych, ścisłych y i przyrodniczych Ok. 40 tys. studentów Ok. 1300 doktorantów Ok. 3000 pracowników naukowo-dydaktycznych Znaczna autonomia wydziałów Odpowiedzialność za wdrażanie KRK: Uczelniany System Zarządzania Jakością Kształcenia (USZJK) Maria Ziółek 14
UCZELNIANY SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ KSZTAŁCENIA (UAM) Plan prezentacji UCZELNIANA RADA DS. JAKOŚCI KSZTAŁCENIA Komisja ds. zapewniania Jakości Kształcenia (KZJK) (RJK) Komisja ds. Oceny Jakości Kształcenia (KOJK) WYDZIAŁOWE KOMISJE DS. JAKOŚCI KSZTAŁCENIA Zespół ds. zapewniania jakości kształcenia (WZZJK) (WKJK) Zespół ds. oceny jakości kształcenia (WZOJK) Biu ro Rady ds. Jak kości Ksz ztałcenia a Maria Ziółek 15
Struktura USZJK Czy zastosowana struktura USZJK daje możliwość uzyskania założonych (strategia, standardy zawarte w Uchwałach Senatu UAM i zarządzeniach ą rektora) ) efektów działania USZJK? TAK Maria Ziółek 16
Struktura USZJK mocne strony 1. Dwuczłonowy system poziomy (zapewnianie/doskonalenie i kontrola jakości) pozwala na prowadzenie równolegle działań projakościowych i kontrolnych. Np. WZZJK - wydział WZOJK - wydział Programy kształcenia Programy studiów Metody kształcenia Sposoby oceniania Sposoby oce a a p Weryfikacja: programów kształcenia metod kształcenia sposobów oceniania punktacji ECTS KZJK -uczelnia KOJK -uczelnia Realizacja rekomendacji i wytycznych dla doskonalenia jakości Ocena realizacji rekomendacji i wytycznych Maria Ziółek 17
Struktura USZJK mocne strony 2. Dwuczłonowy system pionowy (uczelniany, wydziałowy) pozwala na wspomaganie z poziomu uczelni działań wydziałowych struktur Np. RJK - uczelnia Procedury, wzory, kryteria, szkolenia, rekomendacje, etc. WKJK - wydział k l i Ocenianie: ankiety, ark. samooceny, etc. Wykorzystanie wzorów programów kształcenia, sylabusów, etc. Wykorzystanie opracowań wyników ankiet i ark. samooceny do podnoszenia jakości Maria Ziółek 18
Struktura USZJK mocne strony 3. Biuro Rady ds. Jakości Kształcenia (BRJK) zapewnia interakcje pomiędzy strukturami wydziałowymi i centralną, prowadzi ankietyzację i analizę ankiet, opracowuje raporty z wyników ankiet i arkuszy samooceny, organizuje spotkania RJK, szkolenia, prowadzi stronę internetową, opracowuje dokumentację m in dla PKA, PKA prowadzi akcje promocyjne, promocyjne etc. etc m.in. Maria Ziółek 19
Działanie USZJK Czy przyjęty sposób działania USZJK (cykliczny wg koła Deminga) jest efektywny i skuteczny (tzn. prowadzi do podniesienia jakości kształcenia i kultury jakości)? Częściowo ś skuteczny Wymaga modyfikacji Po 3 latach działania systemu przeprowadzono analizę SWOT Maria Ziółek 20
Sposób działania USZJK Mocne strony Słabe strony Jednolity system w UAM przy zachowaniu autonomii wydziałów Głęboka analiza problemów Rozwój komunikacji w środowisku Poprawa jakości niektórych elementów kształcenia Zbyt długi cykl utrudniający obserwację (przez respondentów) podniesienia jakości Ocena jakości: 1) Ankiety studenckie, doktoranckie, pracownicze 2) Wydziałowe arkusze samooceny Kolejny rok DIAGNOZA: rozbudowane ankiety i czas potrzebny na ich opracowanie Wdrożenie zmian: 1) Działania wydziałowe 2) Działania centralne Maria Ziółek Planowanie zmian i publikowanie planów: 1) Rekomendacje RJK i kalendarz działań 2) Rekomendacje WZOJK i kalendarz działań 21
Mocne strony Szeroka, zintegrowana jasna struktura; czytelnie określone cele Komunikacja i działania projakościowe w społeczności akademickiej; inspirowanie refleksji nad jakością kształcenia; wskazywanie na wyznaczniki wpływające na jakość kształcenia; ł częste organizowanie i seminariów ió i spotkań dla osób pracujących w wydziałowych zespołach Dostarczenie kadrze akademickiej ki narzędzi dido monitorowania i doskonalenia jakości Rozwój kultury jakości ś Maria Ziółek 22
Słabe strony Zachwianie równowagi pomiędzy: kontrolą jakości zapewnieniem i doskonaleniem jakości kontrola jakości (nadmiernie rozbudowana ankietyzacja) przydatność do określonego celu Maria Ziółek 23
Szanse Przesunięcie wagi w kierunku poprawy i doskonalenia jakości Wzmocnienie działań ń wspomagających podnoszenie jakości ś kształcenia Wsparcie finansowe dla wydziałowych projektów poprawy jakości (konkursy uczelniane) Seminaria treningowe w zakresie metod kształcenia i oceniania, kształcenia dla przedsiębiorczości, wymiaru społecznego kształcenia, RPL, etc. Rozwój wydziałowej samooceny Nowe, skuteczniejsze metody wewnętrznej oceny Rozwój wiedzy nt. USZJK w społeczności akademickiej; promocja jakości Modyfikacja ankietyzacji Uważa się, że lepiej jest mierzyć w sposób niedoskonały to co jest ważne, niż mierzyć w sposób doskonały to co błahe Hamdorf i Hall 2001 Maria Ziółek 24
Zagrożenia Zniechęcenie ę społeczności p akademickiejj do podejmowania działań projakościowych z p powodu: 9 9 braku szybkich zmian w poprawie jakości niedostatecznego doceniania działań projakościowych przez władze uczelni i jednostek kształcących Nadmierna biurokratyzacja Maria Ziółek 25
Przykład struktury systemu w Dublin City University (DCU) Zapewnianie jakości kształcenia od 1994 r. (18 lat doświadczeń) ś ń Integracja 7 jednostek kształcących Biuro Promocji Jakości ś od 2001 r. (przejście od Quality Assurance do Quality Promotion). Komitet promocji (22 osoby) Powołanie grup oceniających (wewnętrznych) przeprowadzających wizyty w jednostkach kształcących i przygotowujących raporty z rekomendacjami Kształcenia (seminaria treningowe) dla kadry akademickiej Wsparcie finansowe projektami uczelnianymi i państwowymi Maria Ziółek 26
Przykład struktury systemu w Dublin City University (DCU) Najważniejsze wskaźniki sukcesu: Rozwój szerokiej, zintegrowanej struktury jakości Rozwój komunikacji k i działań ł ń projakościowych ś w społeczności akademickiej prowadzący do kultury jakości ś Rozwój dostępności funduszy na podniesienie jakości Maria Ziółek 27
JAKOŚĆ KWALIFIKACJI PRZYKŁADY ZAPEWNIENIA JAKOŚCI KWALIFIKACJI Maria Ziółek 28
Jakość kwalifikacji Wg European Qualification Framework (EQF) for LLL: kwalifikacja oznacza formalny wynik oceny i walidacji uzyskany, kiedy właściwy organ stwierdza, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z określonymi standardami Kwalifikacja nadana (dyplom) Opisana w postaci efektów kształcenia i sposobów ich osiągnięcia kwalifikacja zdefiniowana Wykształcona i potwierdzona w praktycznej realizacji programu studiów kwalifikacja potwierdzona Maria Ziółek 29
Jakość kwalifikacji nadanej Jakość procesu kształcenia (praktyka stosowania metod, narzędzi) ę Jakość procesu uczenia się studentów Jakość kwalifikacji zdefiniowanej przez jednostkę kształcącąą ą Jakość kwalifikacji nadanej; DYPLOMU Jakość walidacji (oceniania /weryfikacji i potwierdzania) efektów kształcenia Maria Ziółek 30
Jakość kwalifikacji nadanej Jakość kwalifikacji zdefiniowanej Jakość kwalifikacji potwierdzonej Dobre i złe praktyki w zapewnieniu jakości kwalifikacji zdefiniowanej pokrywają się w pewnym stopniu z praktykami zapewnienia jakości kwalifikacji potwierdzonej Maria Ziółek 31
Dobre praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji nadanej Właściwe warunki rekrutacji pozwalające na przyjęcie kandydatów posiadających kwalifikacje konieczne do studiowania i na danym kierunku i profilu studiów. Przykłady y dobrych praktyk rekrutacji na studia II stopnia: otwartość studiów II stopnia na kandydatów którzy ukończyli studia na innym kierunku i w innej jednostce kształcącej (nieraz wymagająca rozszerzenia programu studiów II stopnia o jeden semestr dla tych kandydatów); wykorzystanie różnorodnych źródeł informacji o kompetencjach kandydatów (np. portfolio kandydata), szczególnie tych, którzy ukończyli studia w innych jednostkach kształcących; ukierunkowanie procedur rekrutacyjnych na weryfikację kompetencji kluczowych a nie wyłącznie specyficznych dla danego kierunku. Maria Ziółek 32
Złe ł praktyki ki w zakresie zapewnienia i jakości kwalifikacji Niewłaściwe warunki rekrutacji na studia prowadzące do przyjmowania kandydatów, którzy nie mają odpowiednich kompetencji na wejściu. ś To skutkuje k znaczną liczbą studentów, którzy nie kończą pierwszego semestru lub pierwszego roku studiów. dó PAMIĘTAJMY studia są kosztochłonne wydajemy pieniądze społeczne!!! Maria Ziółek 33
Dobre praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji zdefiniowanej Utworzenie księgi zasad, wytycznych i procedur dotyczących nauczania i uczenia się, która będzie suplementem do opisu efektów kształcenia i treści kształcenia dla programu studiów Określenie zasad, wytycznych i procedur m.in. dla : oceny efektów kształcenia osiągniętych przez studentów doboru metod kształcenia i oceniania do założonych efektów kształcenia kryteriów oceniania procesu dyplomowania Maria Ziółek 34
Dobre praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji zdefiniowanej i potwierdzonej Sprawdzanie możliwości osiągnięcia ę efektów kształcenia W trakcie projektowania programu W trakcie realizacji programu Określenie procedur i sprawdzenie, czy program spełnia wszystkie założenia ł ż i zapewnia osiągnięcie i i zdefiniowanych efektów kształcenia Określenie procedur i przeprowadzenie oceny na zakończenie pierwszego cyklu kształcenia oraz cykliczne powtarzanie ocen, zgodnie z wewnętrznymi procedurami ustalonymi w uczelni Maria Ziółek 35
Złe praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji zdefiniowanej i potwierdzonej Brak analizy oceny programów kształcenia przez interesariuszy zewnętrznych i wewnętrznych oraz doskonalenia programów na tej podstawie Raz zatwierdzone programy kształcenia niemodyfikowane przez lata Brak wytycznych i procedur dla systematycznego sprawdzania programów kształcenia i kształcenia w modułach Maria Ziółek 36
Dobre praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji potwierdzonej Przeprowadzanie samooceny kształcenia w modułach Stosowanie w praktyce metod i narzędzi kształcenia dostosowanych do założonych efektów kształcenia Stosowanie w praktyce zróżnicowanych metod i narzędzi oceniania pozwalających na rzetelną walidację założonych efektów kształcenia Powszechne stosowanie ocen diagnozujących, formujących i sumujących Samoocena jednostki w zakresie jakości dyplomowania i kwalifikacji nadanej absolwentowi Maria Ziółek 37
Dobre praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji potwierdzonej Wydanie poradnika zapobiegania plagiatom zapobieganie plagiatom rozwija kompetencje społeczne Uwzględnianie ę w pensum nauczyciela akademickiego czasu poświęconego dokładnej weryfikacji efektów kształcenia Praktyka zapraszania egzaminatorów zewnętrznych do uczestnictwa w wybranych losowo egzaminach dyplomowych oraz zwyczaj publikowania i recenzji prac dyplomowych Maria Ziółek 38
Dobre praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji potwierdzonej Wsparcie dla nowoprzyjętych studentów w celu wyrównania szans Wspomaganie studentów w procesie uczenia się - rozwijanie umiejętności studiowania zapewnienie wsparcia studentom w rozwijaniu różnych kompetencji niezbędnych w studiowaniu, takich jak m.in. umiejętność opracowywania zadań pisemnych, przygotowywania się do egzaminów, wykorzystania różnych strategii w czytaniu, kompetencji ogólnych, np. umiejętności organizacyjnych, zarządzania czasem, ustalania priorytetów, umiejętność interpretacji wyników badań, komunikowania się wjęzykach obcych, wykorzystania technologii informacyjnej Maria Ziółek 39
Dobre praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji Wsparcie dla kadry nauczającej - np. Skl Szkolenia Vademecum nauczyciela akademickiego Utworzenie ośrodka ś doskonalenia kadry akademickiej k Opracowanie wytycznych określających jakiego rodzaju świadectwa i d t (dokumenty) mają poświadczać ś ć osiąganie i przez studentów określonych efektów uczenia się (np. wyniki egzaminów, kolokwiów, portfolia, etc.) oraz poziom osiągnięć studentów. Istotne jest również uwzględnianie efektów uczenia się zdobytych poza sektorem szkolnictwa wyższego. Maria Ziółek 40
Złe praktyki w zakresie zapewnienia jakości kwalifikacji potwierdzonej Sztywne zasady pensum dydaktycznego uniemożliwiające stosowanie bardziej czasochłonnych metod kształcenia i oceniania Przykłady y Test wielokrotnego wyboru, egzamin z wiedzy zapamiętanej Egzamin oceniający umiejętność rozwiązania problemu Ocenianie realizacji projektu badawczego, ocenianie pracy w grupie Wzrost czasochłonności oceniania Brak wsparcia dla studentów z wykluczonych grup społecznych Maria Ziółek 41
Dobra praktyka w zakresie projektowania i doskonalenia programu studiów Rozporządzenie Ministra NiSW w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia Maria Ziółek 42
Dobra praktyka w zakresie projektowania i doskonalenia programu studiów Koordynator programu (K) Nauczyciele akademiccy (NA) realizujący program Studenci (S) Otoczenie społeczno-gospodarcze (OSG) DYSKUSJE - UZGODNIENIA: NA-1 NA-n S-1 OSG K-n K K-1 S-n Wewnętrzny system zapewniania jakości - przyczynia się do doskonalenia programu kształcenia Koordynator stymuluje dyskusje i podejmuje decyzje; przekazuje opinie i kierownikowi jednostki Maria Ziółek 43
Wnioski Zmiany dotyczące poprawy jakości kształcenia można łatwo wprowadzać technicznie technicznie, ale znacznie trudniej społecznie (zmiana mentalności, stosowanych praktyk pedagogicznych, zwyczajów studenckich, etc.) Trzeba rozwijać ć własne ł drogi stymulujące zmiany w zależności ż ś od instytucji, ale też trzeba mieć na uwadze konieczność przejścia od kontroli/zapewnienia jakości do poprawy i doskonalenia jakości, w końcu do promocji jakości Wewnętrzny System Zarządzania Jakością ś Kształcenia ł podlega dynamicznym zmianom uwarunkowanym zmianami w krajowym i europejskim obszarze szkolnictwa wyższego. Dlatego trzeba go wciąż doskonalić, ale.!!!!! Maria Ziółek 44
Wnioski Nadrzędna jest poprawa jakości kwalifikacji i jakości kadry dydaktycznej, y a nie tylko poprawa jakości systemu Maria Ziółek 45