Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach Tomasz Przechlewski, Krystyna Strzała Wyższa Szkoła Zarządzania w Kwidzynie/Uniwersytet Gdański Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.1/19
Agenda Krótka charakterystyka oprogramowania OSS Modele adopcji systemów IT w organizacji Model adopcji Oprogramowania Otwartego Opis badania, metoda i uzyskane wyniki Podsumowanie Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.2/19
Krótka charakterystyka oprogramowania OSS Istotą oprogramowania otwartego (open source software, OSS) jest zezwolenie na nieskrępowaną dystrybucję i modyfikowanie programu przez wszystkie zainteresowane strony. Oprogramowanie otwarte stało się już przedmiotem licznych badań i studiów przy czym większość z nich koncentruje się raczej na fenomenie tworzenia tego oprogramowania: motywacji twórców, koordynacji projektów itp. Wiele systemów OSS posiada znaczący udział na rynku oprogramowania: Apache, Sendmail, PHP itp. Udział oprogramowania OSS na rynku oprogramowania serwerowego jest dużo wyższy niż w przypadku programów desktopowych (wyjątek: Mozilla/Firefox). W swojej pierwotnej postaci oprogramowanie open source było projektowane przez ochotników motywowanych często względami niekomercyjnymi. Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.3/19
Modele adopcji systemów IT w organizacji Ogromna różnorodność systemów informatycznych eksploatowanych współcześnie w organizacji, różniących się stopniem technologicznego zaawansowania, wpływem na organizację, itd. Przykładowo z punktu widzenia technologicznego systemy IT można podzielić na aplikacje serwerowe (oprogramowanie infrastrukturalne) oraz aplikacje desktopowe. Swanson (1994), uwzględniając wpływ systemów IT na organizację proponuje podział technologii informacyjnej na trzy kategorie (systemy ograniczone wyłącznie do działu IT, różnego rodzaju systemy związane z obsługą administracji, systemy zintegrowane z działalnością biznesową). Kwan i West (2005) dzielą systemy informatyczne uwzględniając ich istotność dla realizacji celów organizacji na 4 kategorie: strategiczne, krytyczne, wspierające i eksperymentalne. Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.4/19
Modele adopcji systemów IT w organizacji Popularnym modelem wyjaśniającym adopcję technologii informacyjnej w organizacjach jest model TOE (Tornatzky i Fleischer (1990)). W modelu TOE wyróżnione zostały 3 następujące aspekty wpływające na proces adoptacji innowacji: technologiczy, organizacyjny i środowisko zewnętrzne (technology-organization-environment). Model TOE został wykorzystany w badaniach implementacji różnych systemów IT. Poszczególne aspekty były operacjonalizowane za pomocą różnych czynników. Stwierdzono odwrotną zależność pomiędzy poziomami satysfakcji z dotąd wykorzystywanych systemów i postrzeganymi kosztami a adopcją systemów otwartych. Związki pomiędzy postrzeganymi korzyściami i stopniem złożoności infrastruktury a adopcją systemów otwartych okazały się nieistotne (Chau i Tam 1997). Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.5/19
Model adopcji Oprogramowania Otwartego Interesującym przykładem adopcji oprogramowania jest decyzja o wyborze oprogramowania otwartego przez przedsiębiorstwa. Proces adopcji oprogramowania otwartego jest [w wielu aspektach] podobny do migracji do systemów otwartych (Chau i Tam 1997) lub też migracji od systemów EDI do systemów IOS Proponowany model adopcji oprogramowania otwartego Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.6/19
Model adopcji Oprogramowania Otwartego Czynniki technologicze: postrzegane korzyści (opłaty licencyjne, niższe koszty eksploatacji, większa niezawodność/funkcjonalność) i postrzegane koszty. Względna przewaga rozwiązań open source jest postrzegana w kategoriach kosztów i większej niezawodności. Aspekt organizacyjny: stopień złożoności infrastruktury IT, kompatybilność z dotąd wykorzystywanymi technologiami, wiedzą i umiejętnościami pracowników oraz satysfakcję z dotąd wykorzystywanych systemów. Czynniki zewnętrzne: stabilność rynku, wsparcie zewnętrzne, tj. oferta firm oferujących, np. usługi integracyjne i szkoleniowe oraz postrzegany wpływ środowiska (peer adoption), tj. stopień wykorzystania oprogramowania otwartego w podobnych przedsiębiorstwach. W świetle wyników wcześniejszych badań (Zhu i inni 2005, Chau i Tam 1997) należy oczekiwać, że wszystkie te czynniki mają charakter stymulujący akceptację. Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.7/19
Model adopcji Oprogramowania Otwartego Powyższe rozważania można podsumować postawieniem następujących hipotez badawczych: postrzegane korzyści mają pozytywny wpływ na decyzję co do akceptacji oprogramowania otwartego (H1); postrzegane koszty mają negatywny wpływ na decyzję dotyczącą akceptacji oprogramowania otwartego (H2); kompatybilność z dotąd wykorzystywanymi technologiami i satysfakcja z dotąd wykorzystywanych systemów mają negatywny wpływ na decyzję dotyczącą akceptacji oprogramowania otwartego (H3a); złożoność infrastruktury IT ma pozytywny wpływ na akceptację oprogramowania otwartego (H3b); czynniki środowiskowe mają pozytywny wpływ na akceptację oprogramowania otwartego (H4). Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.8/19
Metoda badawcza Weryfikację przedstawionych wyżej hipotez badawczych przeprowadzono w oparciu o zrealizowane badanie ankietowe. Celem badania było określenie przyczyn akceptacji bądź jej braku dla oprogramowania otwartego w polskich przedsiębiorstwach i instytucjach publicznych, samodzielnie eksploatujących zaawansowane systemy IT. Badanie przeprowadzono we wrześniu i październiku 2005 roku. Podstawową formę zbierania danych była samodzielnie wypełniana przez respondentów ankieta elektroniczna, poprzedzona krótką ankietą telefoniczną. Badanie zostało finansowane ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki Projekt nr. 1 H02B 001 26 Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.9/19
Metoda badawcza W badaniu skontaktowano się z 994 respondentami. Zgodnie z przewidywaniami wiele firm nie posiada działu IT i samodzielnie nie zarządza systemami informacyjnymi. Większość niezarządzających technologią IT organizacji to firmy średnie (46,4%); wśród dużych firm tylko 15,5% nie ma działu IT. Pomijając niezarządzających IT, 336 respondentów (tj. 60,8%) wykorzystuje oprogramowanie OSS a 217 (39,2%) takiego oprogramowania nie wykorzystuje (50 respondentów odmówiło udziału w badaniu). Kompletne ankiety otrzymano z 216 organizacji. Ponieważ nie było [znaczących] zmian w treści ankiety, do próby dołączono 70 ankiet z badania pilotażowego, co zwiększyło liczebność próby do 286. W tak zdefiniowanej próbie większość (242 jednostki) wykorzystuje oprogramowanie otwarte (84,6%) a 44 respondentów nie wykorzystuje (15,4%). Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.10/19
Metoda badawcza korzyści z wykorzystania oprogramowania otwartego były mierzone przy wykorzystaniu sześciu następujących zmiennych: dostępny plik źródłowy programu i możliwość jego modyfikowania jest ważną zaletą oprogramowania otwartego (1), niska opłata licencyjna bądź brak opłat (2), większa liczba dostępnych aplikacji i/lub rozwiązań hardware owych (3), oszczędności w zakresie utrzymania, administracji i wsparcia (4), większa wydajność, większa stabilność większe bezpieczeństwo (5) oraz współczynnik jakości do kosztów utrzymania (6). Postrzegane bariery zostały zoperacjonalizowane za pomocą następujących dwóch zmiennych: koszty migracji od rozwiązań komercyjnych do oprogramowania otwartego są wysokie (7) oraz kompatybilność z wykorzystywanymi w firmie aplikacjami jest utrudniona (8). Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.11/19
Metoda badawcza Czynnikami organizacyjnymi były: pracownicy znają tylko systemy komercyjne (9), wykorzystywane do tej pory systemy komercyjne spełniają potrzeby firmy (11) oraz współczynnik jakości do kosztów utrzymania wykorzystywanych dotychczas systemów komercyjnych jest wysoki (12). Stopień złożoności infrastruktury IT był oceniany za pomocą liczby pracowników działu IT oraz liczby komputerów w firmie. Jako czynniki środowiskowe zostały wybrane następujące cztery zmienne: dostęp do wsparcia technicznego (10), integracja oprogramowania otwartego z wykorzystywaną lub kupioną aplikacją (13), rekomendacja firmy wdrożeniowej (14) oraz wykorzystanie rozwiązań opartych na oprogramowaniu otwartym w organizacjach podobnych do przedsiębiorstwa respondenta (15). Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.12/19
Uzyskane wyniki Zmienna desktopowe serwerowe x od. st. x od. st. Dostępny plik źródłowy (1) 2,7149 1,30960 3,4174 1,36471 Niska opłata licencyjna (2) 4,2562 1,03890 4,1488 1,12800 Większa liczba aplikacji (3) 3,4628 1,07047 3,6157 1,02512 Oszczędności (4) 3,5248 1,09004 3,6157 1,10311 Większa wydajność (5) 3,2521 1,01365 3,6281 1,03973 Lepsze TCO (6) 3,6818 0,92117 3,8636 0,90755 Koszty migracji (7) 3,2769 0,96074 3,1901 0,97533 Kompatybilność (8) 2,5785 1,07211 2,9669 1,08886 Znajomość systemów komercyjnych (9) 2,0455 0,97797 2,8430 1,17377 Wsparcie techniczne (10) 3,0289 0,96580 3,1694 0,99387 Wykorzystywane systemy (11) 3,6942 0,77666 3,5868 0,90796 TCO systemów komercyjnych (12) 3,4008 1,00645 3,3264 1,02502 Oferta integratorów (13) 3,6653 1,10053 3,5992 1,20875 Rekomendacja firmy wdrożeniowej (14) 3,3802 1,00419 3,5702 1,02116 Wartości średnie i odchylenia standardowe odpowiedzi na pytania ankiety wg. typów systemów IT Przeciętne wartości zmiennych w wyróżnionych grupach: korzyści, koszty, organizacja i środowisko wyniosły odpowiednio: 3,7149, 3,0785, 3,2159, 3,2521. Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.13/19
Uzyskane wyniki Stopień wykorzystania oprogramowania OSS w kluczowych obszarach zastosowań: serwery, systemy bazodanowe, systemy webowe oraz aplikacje desktopowe. Wyniki odpowiedzi na pytanie o ocenę znaczenia oprogramowania otwartego w infrastrukturze IT organizacji (por. http://bwo.kwidzyn.edu.pl/): Ocena IS Budżet Przedsięb N % N % Bardzo niskie/nie używa 5 10,2 38 22,8 Niskie 2 4,1 17 10,2 Ani wysokie/ani niskie 15 30,6 35 21,0 Wysokie 20 40,8 48 28,7 Bardzo wysokie 7 14,3 29 17,4 Ogółem 49 100,0 167 100,0 Ogólna ocena wykorzystania oprogramowania otwartego według typu organizacji Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.14/19
Uzyskane wyniki Wykorzystano cząstkową metodę najmniejszych kwadratów (partial least squares, PLS, por. (Wold 1974)). Do obliczeń wykorzystano program PLSGraph w wersji 3.01 (Chin 2001). IT Koszty 0,04 0,144* 0,379* 0,156* Adopcja 0,34-0,146* Koszty -0,04 0,331* 0,306* IT 0,028 Adopcja 0,29 Organizacja * istotny na poziomie 0,05 a) -0,07 Organizacja Wartości współczynników modelu strukturalnego dla aplikacji serwerowych (a) i desktopowych (b). b) Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.15/19
Uzyskane wyniki Zaskakująca jest nieistotność związku pomiędzy postrzeganymi kosztami na decyzję dotyczącą adopcji. Drugim obok korzyści istotnym czynnikiem stymulującym adopcję okazał się wpływ środowiska poprzez wsparcie zewnętrzne w postaci oferty integratorów oraz postrzeganej popularności oprogramowania otwartego w innych organizacjach. Pozytywne nastawienie respondentów, manifestowane przez postrzeganie zalet a pomijanie kosztów łącznie z oczekiwaniem na wsparcie zewnętrzne stanowi ważną wskazówkę zarówno dla dostawców oprogramowania, jak i decydentów wdrażających systemy IT w organizacjach publicznych. Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.16/19
Podsumowanie W oparciu o model teoretyczny technologia-organizacja-środowisko opracowano i zweryfikowano model adopcji oprogramowania OSS. Zrealizowane badanie wykorzystania oprogramowania otwartego w Polsce pokazało, że ta kategoria oprogramowania jest używana w większości polskich organizacji (około 60%), które oceniają je jako ważny składnik swojej infrastruktury IT. Oddzielnej analizie poddano modele dla: oprogramowania serwerowego, eksploatowane przez pracowników działu IT oraz oprogramowania desktopowego, wykorzystywanego przez wszystkich pracowników organizacji. Dla ww. kategorii systemów, stwierdzono istotną zależność pomiędzy postrzeganymi korzyściami wykorzystania oprogramowania otwartego oraz czynnikami środowiskowymi (wsparcie zewnętrzne w postaci oferty integratorów, presja środowiska) a decyzją co do adopcji. Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.17/19
Podsumowanie Wpływ postrzeganych kosztów na decyzję adopcyjną okazał się w obu modelach nieistoty. Wpływ czynników organizacyjnych [kwalifikacje pracowników, satysfakcja z dotychczas eksploatowanych systemów i stopień złożoności infrastruktury IT] był istotny tylko w przypadku systemów serwerowych. Wyniki prezentowanego badania mają ogólny charakter, co wynika z przyjętych założeń i jest konsekwencją faktu, że jest to pierwsza znana autorom próba zmierzenia stopnia wykorzystania oprogramowania otwartego w Polsce. Wobec dużej różnorodności systemów IT eksploatowanych w organizacjach badanie nie mogło być wyczerpującą analizą zjawiska. Dalsza analiza zjawiska powinna [naszym zdaniem] polegać na określeniu czynników determinujących jego adaptację w poszczególnych grupach organizacji, np.: administracji, edukacji, itp... Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.18/19
Dziękuję Dziękuję za uwagę! Akceptacja oprogramowania otwartego w polskich organizacjach p.19/19