SCENARIUSZ ZAJĘĆ przeprowadzonych w ramach programu profilaktyczno- terapeutycznego Jestem bezpieczny w niebezpiecznym świecie TEMAT: Radzimy sobie ze swoimi emocjami. Szkoła bez agresji. CEL OGÓLNY: kształcenie umiejętności wyrażania swoich emocji w sposób społecznie akceptowany; CELE SZCZEGÓŁOWE (OPERACYJNE): Wychowanek: potrafi nazwać podstawowe uczucia, których doświadcza w życiu codziennym; wie, w jakich sytuacjach wyraża podstawowe uczucia; wie, co to jest złość, agresja, przemoc; potrafi wymienić rodzaje agresji oraz podać przykłady; potrafi wymienić rodzaje przemocy oraz jej formy; potrafi wymienić przyczyny agresji/przemocy w domu i w szkole; wie, kto to jest ofiara i sprawca przemocy; potrafi wymienić cechy charakterystyczne dla ofiary i sprawcy przemocy; pozna, jak reagować na różne sytuacje, jak kontrolować swoje emocje; zna sposoby radzenia sobie ze złością; METODY PRACY: werbalna, poglądowa, praktycznego działania; FORMY PRACY: indywidualna, zbiorowa, praca w grupach; ZASADY NAUCZANIA: - z. aktywnego i świadomego udziału dziecka w procesie nauczania- uczenia się; - z. dostosowania treści do możliwości i potrzeb dzieci; - z. trwałości wiedzy; - z. systematyczności; ŚRODKI DYDAKTYCZNE: hasła przewodnie zajęć, kartki z nazwami emocji, stwierdzenia określające przyczyny agresji w domu i w szkole, stwierdzenia charakteryzujące ofiarę i sprawcę przemocy, plansza sześciu kroków do odpowiedzialności, przykłady sposobów radzenia sobie ze złością, gazety, balony, brystole, mazaki, klej;
PRZEBIEG ZAJĘCIA 1. Wprowadzenie w tematykę zajęć. Hasła przewodnie zajęć: Pamiętaj! Nikt za ciebie nie myśli, to ty sam wybierasz, o czym i jak myślisz. Nikt za ciebie nie czuje, to ty sam czujesz i możesz zmienić swoje odczucia. Ty sam decydujesz czy zachowasz się agresywnie, czy wybierzesz inny sposób. 1. Praca w grupach. Podział wychowanków na cztery grupy. Każda z grup losuje nazwę jednej emocji i każdy z wychowanków ma za zadanie dokończyć dwa zdania. I gr. (radość) Kiedy jestem wesoły, to Jestem wesoły, gdy II gr. (smutek) Kiedy jestem smutny, to Jestem smutny, gdy III gr. (złość) Kiedy jestem zły, to Jestem zły, gdy IV gr. (strach) Kiedy się boję, to Boję się, gdy Wspólne omówienie wykonanego zadania. Przypomnienie czym są emocje człowieka. Emocje to reakcja człowieka na jego własne zachowania i własną sytuację życiową, a także reakcje na osoby, sytuacje, wydarzenia zewnętrzne, które wpływają na jego los. Emocjom towarzyszą reakcje organizmu (czerwienienie się, pocenie, drżenie rąk, mimika twarzy itd.) i często stają się impulsem do działania. Emocje są ważną informacją o naszej sytuacji życiowej. Nie powinno się ich dzielić na pozytywne i negatywne, ale raczej na radosne (przyjemne) i bolesne (przykre). Wszystkie są bowiem pozytywne, jako nośniki informacji o naszym życiu. Przeżywane emocje nie podlegają ocenie. One się po prostu pojawiają i są. Trzeba je tylko tak przeżywać, żeby nie zranić innych, zachowywać się w taki sposób, który jest powszechnie akceptowany. 1. Złość, agresja i przemoc. Przypomnienie, co to jest złość, agresja i jakie są jej rodzaje. ZŁOŚĆ to emocja (uczucie). Pojawia się zazwyczaj w sytuacjach, w których napotykamy na przeszkodę w osiągnięciu ważnego dla nas celu. Przeżywają ją wszyscy i nie mamy wpływu na jej pojawienie się. Dlatego złoszczenie się nie jest samo w sobie ani złe, ani dobre. Możemy mieć natomiast wpływ na to, co robimy, gdy czujemy złość. AGRESJA to świadome, zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś (lub sobie) krzywdy fizycznej, psychicznej lub materialnej. Jej charakterystyczną cechą jest 2
używanie siły fizycznej lub psychicznej wobec osoby o zbliżonych możliwościach, mającej zdolność skutecznej obrony. Agresja fizyczna (napaść fizyczna na innego człowieka) np.: szarpanie, bicie, popychanie, kopanie, wszczynanie bójek, oplucie kogoś, spoliczkowanie, niszczenie rzeczy, okradanie. Agresja słowna (zachowania słowne) np. wyśmiewanie, przezywanie, straszenie, grożenie, poniżanie, przeklinanie, krzyczenie, niegrzeczne odzywanie się, dokuczanie, plotkowanie (obmawianie), ubliżanie. Przypomnienie, co to jest przemoc i jakie są jej rodzaje. PRZEMOC to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem. Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy). Przemoc fizyczna (wszelkiego rodzaju działanie z użyciem siły), np.: popychanie, obezwładnianie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, ciągnięcie za włosy, bicie, uszkodzenia ciała (również z użyciem przedmiotów, np. noża). Przemoc psychiczna (działanie prowadzące do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby), np.: dokuczanie, wyśmiewanie, przezywanie, przedrzeźnianie, rozpowszechnianie kłamstw, poniżanie, upokarzanie, ciągłe krytykowanie, groźby, szantażowanie, izolowanie, zabieranie lub niszczenie rzeczy osobistych, wysyłanie obraźliwych wiadomości na telefon komórkowy czy pocztę internetową. Przemoc seksualna (wymuszanie różnego rodzaju niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy), np.: niechciane: obłapywanie, całowanie, przytulanie, dotykanie miejsc intymnych, klepanie po pupie, malinki. Przyczyny agresji/przemocy. W domu: - brak ciepła i zainteresowania ze strony rodziców; - przyzwolenie dla dziecka na stosowanie agresji wobec innych; - stosowanie agresji i przemocy przez rodziców; - zakazy; - kłótnie rodziców; - kłopoty finansowe; - problem rodzica/rodziców z alkoholem; W szkole: - hałas; - z góry ustalony rozkład zajęć (ograniczona swoboda); - agresja i przemoc na terenie szkoły; - rozwiązywanie konfliktów metodami siłowymi ; - relacje oparte tylko na wymaganiach bez nagradzania i wzmacniania pozytywnych zachowań dzieci; - niesprawiedliwość w traktowaniu i ocenianiu uczniów; 3
- brak konsekwencji i zgodności nauczycieli w egzekwowaniu przyjętych norm; - naśladowanie osoby z grupy, która zachowuje się agresywnie (odważna, silna); - uczeń stosujący przemoc nie spotyka się z konsekwencjami ze strony dorosłych; Wpływ mediów. Oglądanie aktów przemocy wpływa na uczenie się przez dzieci agresywnych zachowań szczególnie, gdy pokazywana forma przemocy: - przynosi sprawcy satysfakcję, nagrodę lub nie jest ukarana; - jest usprawiedliwiona i przedstawiona jako aprobowana społecznie; - jest pokazana realistycznie i atrakcyjnie (można ją naśladować). 1. Jestem sprawcą czy ofiarą zachowań agresywnych/przemocy? Wspólne wyjaśnienie pojęcia ofiary i sprawcy przemocy. OFIARA- osoba, która poniosła uszczerbek na zdrowiu fizycznym lub psychicznym, doznała zaburzeń emocjonalnych, strat materialnych lub naruszenia swoich podstawowych praw w wyniku działania drugiej osoby. SPRAWCA (agresor)- osoba lub grupa osób naruszających prawa i dobra osobiste innej osoby. Co czuję jako kat-ofiara-świadek? Prowadzący dzieli wychowanków na trzy grupy: katów, ofiary i świadków. Każdy w grupie katów ma zrobić trzy kulki z papieru i na sygnał rzucać w stojące naprzeciw bezbronne ofiary. Wprowadzenie do dramy: Jest 14.30, wychodzicie ze szkoły. Nic dzisiaj katom nie wyszło. Są wściekli. Wychodząc spotykają grupę ofiar, które jak zawsze patrzą na nich wystraszeni. Boją się was. Kaci postanawiają się na nich wyżyć. Wszyscy wiedzą, że ofiary nic nie powiedzą nikomu, bo boją się katów. Grupa katów bierze do ręki kasztany i z całej siły rzuca w stojące bezbronne ofiary. Całej scenie z boku przygląda się grupa świadków. Oni też wiedzą, że to nie pierwszy i nie ostatni raz Prowadzący prosi o podzielenie się wrażeniami po ćwiczeniu, następnie każda grupa opisuje emocje, uczucia, które może przeżywać grana przez nią osoba w rzeczywistości. Płaszcz eksperta - rozmowa z wychowankami. Kaci: w jaki sposób można rozładować złość, gniew, żeby nikomu nie zrobić krzywdy? Ofiary: w jaki sposób można się bronić, u kogo szukać pomocy? Świadkowie: jak pomóc ofiarom, jak nie bać się przeciwstawić katom? Spośród przygotowanych stwierdzeń wychowankowie mają za zadanie wybrać te, które charakteryzują ofiarę i te charakterystyczne dla sprawcy przemocy. OFIARA: nieśmiała i niepewna; 4
SPRAWCA: ostrożna w kontaktach z innymi; nie potrafi się bronić, atakowana przez innych płacze; ma niskie poczucie wartości; czuje się osamotniona, zwykle nie ma w klasie bliskiego przyjaciela; może być słabsza fizycznie; jest pewny siebie i bardzo sprawny fizycznie; często jest otoczony świtą - towarzyszy mu dwóch, trzech kolegów; dokucza głównie osobom słabszym; czerpie korzyści materialne ze swojej przemocy; niczego się nie boi i lubi dominować; potrafi udawać przed dorosłymi grzecznego i niekonfliktowego; ma trudności z przestrzeganiem ogólnie przyjętych zasad; na ogół nie wykazuje żadnego poczucia winy; 1. Sześć kroków do odpowiedzialności. Prowadzący prezentuje sygnalizację świetlną- planszę sześciu kroków, która ma pomóc wychowankom i nauczyć ich kontrolować swoje emocje. Umiejętność panowania nad swoimi emocjami jest bardzo ważna w życiu każdego z nas. Znak sześciu kroków do odpowiedzialności jest zestawieniem konkretnych kroków, pomagających zareagować na różne sytuacje w bardziej przemyślany sposób. 1. Zatrzymaj się i uspokój, pomyśl zanim coś zrobisz. 2. Powiedz, na czym polega problem i co czujesz. 3. Wyznacz sobie pozytywny cel. 4. Pomyśl o różnych rozwiązaniach. 5. Pomyśl z góry o konsekwencjach.. 6. Przystąp do działania według najlepszego planu. 2. Lekarstwo na złość. 5
Balony złości - ćwiczenie. Prowadzący prosi dwie osoby o nadmuchanie balonów, następnie mówi, że balon to człowiek, a powietrze w nim to złość. Następnie zadaje pytanie: Co dzieje się z człowiekiem, gdy złość w nim zostanie? Jedna z osób tak długo uciska balon, aż pęknie, druga- stopniowo wypuszcza powietrze. Prowadzący pyta, który ze sposobów był bezpieczny? Wspólne podanie dobrych sposobów radzenia sobie ze złością i spisanie ich na arkuszu szarego papieru. LEKARSTWO NA ZŁOŚĆ Kopanie piłki. Mocne tupanie w podłogę. Robienie czegoś, co sprawia przyjemność. Głębokie oddechy. Prysznic. Rozmowa z kimś bliskim. Uderzanie w poduszkę/worek treningowy. Podarcie niepotrzebnej gazety. Propozycja wprowadzenia tzw. krzesła złości. 1. Jacy jesteśmy? Czasami zastanawiamy się jacy jesteśmy, jak zachowujemy się wobec tych, którzy żyją obok nas, jak się do nich odnosimy. I odwrotnie- zastanawiamy się jak inni się zachowują w stosunku do nas i jak się do nas odnoszą. Wybrani wychowankowie otrzymują karty z twierdzeniami dotyczącymi różnych form zachowań (zał.1, zał.2) i zaznaczają odpowiednio TAK lub NIE. 6
Zał.1 MOJE ZACHOWANIA WOBEC KOLEGÓW/KOLEŻANEK (zaznacz TAK lub NIE) TAK NIE 1. Biłem ich. 2. Przezywałem ich/obrażałem. 3. Kopałem ich. 4. Podstawiałem im nogi. 5. Zabierałem bez pozwolenia ich rzeczy. 6. Niszczyłem ich rzeczy. 7. Obrażałem ich bliskich, np. rodziców. 8. Wyzywałem ich, np. od głupków, idiotów, itp. 9. Wyśmiewałem się z nich. 10. Groziłem im pobiciem. 7
Zał.2 ZACHOWANIA KOLEŻANEK/KOLEGÓW WOBEC MNIE (zaznacz TAK lub NIE) TAK NIE 1. Bili mnie. 2. Przezywali mnie/obrażali. 3. Kopali mnie. 4. Podstawiali mi nogi. 5. Zabierali bez pozwolenia moje rzeczy. 6. Niszczyli moje rzeczy. 7. Obrażali moich bliskich, np. rodziców. 8. Wyzywali mnie, np. od głupków, idiotów, itp. 9. Wyśmiewali się ze mnie. 10. Grozili mi pobiciem. 8
9