EUROPEJSKI KODEKS WALKI Z RAKIEM Profilaktyka pierwotna walki z rakiem FOTO
Pojęcia nowotwór i rak w języku potocznym często stosowane są zamiennie. Rozróżnienie pomiędzy nowotworem, a rakiem opiera się na pochodzeniu komórek tworzących nowotwór: *Nowotworem nazywamy rozrost komórek patologicznych z tkanki mięśniowej, nerwowej, nabłonkowej i kostnej *Rak wywodzi się wyłącznie z tkanki nabłonkowej.
Każdy rak jest nowotworem, natomiast nie każdy nowotwór jest rakiem.
Profilaktyka pierwszej fazy obejmuje wszelkie działania mające za zadanie zapobiec wystąpieniu choroby unikanie czynników ryzyka
Ponad 85% nowotworów złośliwych u ludzi jest związanych ze szkodliwymi nawykami i niezdrowym stylem życia. W województwie śląskim 1 mężczyzna z 4 i 1 kobieta z 5 ma szanse zachorowania na nowotwory złośliwe do 75 roku życia.
Najczęstsze nowotwory są w głównej mierze efektem rakotwórczego stylu życia, na który składają się:
1. Palenie papierosów: dym tytoniowy zawiera ponad 4000 substancji chemicznych, z których większość została zidentyfikowana jako związki toksyczne, a blisko 60 jako związki o działaniu rakotwórczym. Składnikami głównego strumienia dymu są substancje gazowe, ciekłe i stałe, a najważniejsze z nich to: azot, dwutlenek węgla, wodór, fenol, benzen, amoniak, chlorek winylu, nikotyna, ketony, oraz aldehyd mrówkowy, pirydyny, tlenki azotu, lotne nitrozoaminy.
Palenie papierosów odpowiada za 1/3 zachorowań na raka. Rak płuca najbardziej zagraża tym, którzy wpadli w nałóg w młodym wieku. Pierwsze objawy choroby pojawiają się po kilkudziesięciu latach. Zapadalność na raka płuca rośnie po 40. roku życia, najwięcej osób zaczyna chorować po ukończeniu 70. lat.
Wieloletni palacze umierają w młodszym wieku niż osoby wolne od nałogu - połowa z nich żyje o 20-25 lat krócej niż niepalący. Według badań amerykańskich palenie papierosów skraca życie mężczyzn o 13,2 lat, a kobiet o 14.5 lat.
Nikotyna oprócz efektu uzależniającego, ma również działanie pro nowotworowe stymuluje wzrost komórek rakowych, hamuje ich samobójczą śmierć, stymuluje proces inwazji oraz zmniejsza skuteczność terapii przeciwnowotworowej.
Rak płuca występuje niemal wyłącznie u palaczy i osób narażonych na bierne palenie Nałóg ten jest przyczyną ponad 80 proc. zachorowań na raka krtani i płuca
Palenie bierne stanowi nie mniejszy problem, ponieważ jest również rakotwórcze. Dym unoszący się z żarzącej się końcówki papierosa jest czterokrotnie bardziej toksyczny niż ten, którym zaciąga się palacz. W zadymionym pomieszczeniu osoba niepaląca wdycha trzy razy więcej tlenku węgla, ponad 10 razy więcej nitrozamin, 15 razy więcej benzenu i nawet do 70-u razy więcej amoniaku niż podczas aktywnego palenia papierosów.
2. Dieta: Przyczynę blisko 30 proc. nowotworów stanowi dieta. Niewłaściwy sposób odżywiania jest drugim po paleniu tytoniu elementem naszego codziennego życia mającym duży wpływ na ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej. W gruncie rzeczy to pozytywna informacja, ponieważ mamy całkowitą kontrolę nad tym co jemy.
Trzeba dbać o odpowiednią ilość warzyw i owoców. Według rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia należy te roślinne produkty jeść w ilości co najmniej 400 g dziennie, najlepiej w pięciu porcjach. Dobrze jeśli zastępują przekąski między dużymi posiłkami. Warto stosować regułę pięciu kolorów, by w diecie były obecne warzywa i owoce czerwone, zielone, białe, fioletowe i żółtopomarańczowe.
Badania nad konkretnymi składnikami roślinnymi diety koncentrują się m.in. na warzywach z rodziny krzyżowych, do których należą brokuły, brukselka, kapusta, kalafior, rzodkiewka, rzepa, gorczyca. Wszystkie obfitują w glukozynolany, substancje zawierające siarkę. Glukozynolany w trakcie trawienia są rozkładane do związków biologicznie aktywnych, które w badaniach laboratoryjnych mają silne działanie hamujące proces nowotworowy. Chronią komórkowe DNA przed uszkodzeniami, pomagają dezaktywować karcynogeny, zapobiegają procesom zapalnym, stymulują śmierć komórkową (apoptozę), hamują tworzenie naczyń krwionośnych, które odżywiają guz, ograniczają rozsiew komórek nowotworowych.
Likopen składnik pomidorów jest cenną bronią w walce z rakiem prostaty. Występuje w świeżych pomidorach, i we wszystkich produktach pomidorowych soku, koncentracie, ketchupie. Jako silny przeciwutleniacz chroni DNA komórki przed uszkodzeniami. Badania dowodzą, że jedzenie pomidorów 2-4 razy w tygodniu zmniejsza ryzyko zachorowania na raka prostaty o jedną czwartą.
Błonnik (czyli włókno pokarmowe), składnik warzyw, owoców, ale przede wszystkim także produktów z mąki z pełnego przemiału, takich jak chleb razowy, czy makaron, płatki owsiane, brązowy ryż jest także ważnym składnikiem przeciwnowotworowej diety.
Wśród pokarmów, które należy ograniczać jest czerwone mięso (wołowina, wieprzowina, cielęcina). Nie powinno się go jeść więcej niż 500 g tygodniowo, a bardzo niewielką część z tej ilości mogą stanowić wędliny. W badaniach stwierdzono, że u osób, które na co dzień jadły ok. 80 g czerwonego mięsa, ryzyko zachorowania na raka jelita grubego zwiększało się o jedną trzecią.
Czerwone mięso i wędliny zawierają szczególnie duże ilości hemu (zawierającego żelazo składnika hemoglobiny), który nadaje mięsu czerwony kolor. Mięso drobiowe ma znacznie mniej tego barwnika. Hem, może drażnić i uszkadzać śluzówkę jelita grubego, a także stymulować bakterie żyjące w tej części układu pokarmowego do produkcji substancji rakotwórczych.
Wysokie spożycie soli jest jedną z prawdopodobnych przyczyn raka żołądka, a także nadciśnienia i udarów mózgu. Gdyby większość soli dodawana była przy stole, podczas posiłku, czy w trakcie gotowania, łatwo byłoby uniknąć jej nadmiaru. Tymczasem większość jest dodawana podczas procesu produkcji żywności. Zawierają ją nawet te produkty, w których soli nie wyczuwamy, na przykład chleb, czy płatki do mleka. W efekcie nasza dieta zawiera jej nawet dwa razy za dużo. Średnia europejska to 9-12 g soli dziennie, podczas gdy zalecane jest nie więcej niż 5 g. Ocenia się, że co czwarty przypadek zachorowania na raka żołądka wiąże się z nadmiernie słoną dietą, która uszkadza nabłonek żołądka i wywołuje jego stany zapalne.
3. Otyłość
Z badań wynika, że szczupła sylwetka (BMI na poziomie 21-23 kg/m2) pozwala uniknąć do 20 proc. nowotworów związanych z nadmiarem tkanki tłuszczowej. Natomiast przyrost masy ciała (BMI powyżej 25 kg/m2 podwyższa ryzyko rozwoju chorób nowotworowych około półtora razy w porównaniu z ryzykiem zachorowania na raka przy prawidłowym BMI. W krajach europejskich nadwaga i otyłość są przyczyną 11 proc. zachorowań na raka okrężnicy, 9 proc. przypadków raka piersi, 39 proc. raka trzonu macicy, 37 proc. gruczolakoraka przełyku, 25 proc. nowotworów nerki i 24 proc. nowotworów pęcherzyka żółciowego. Przybywa dowodów, że wysokie BMI może także zwiększać prawdopodobieństwo nawrotów raka, osłabia skuteczność chemoterapii i zwiększa umieralność spowodowaną przez nowotwory.
Body Mass Index - wskaźnik masy ciała - masa musi być podana w kilogramach, a wzrost w metrach (nie w centymetrach)
Tkanka tłuszczowa nie tylko magazynuje nadwyżki energii, ale także produkuje różnego typu substancje. Jedną z nich jest estrogen. Wysoki poziom tego hormonu zwiększa ryzyko raka piersi, trzonu macicy i kilku innych nowotworów. Po drugie otyłe osoby mają we krwi większe ilości insuliny i podobnego do insuliny czynnika wzrostu (IGF) niż osoby szczupłe. Taki stan sprzyja rozwojowi niektórych guzów, na przykład raka wątroby i chłoniaków nieziarniczych u mężczyzn oraz raka okrężnicy i pęcherza moczowego u kobiet. Co więcej, komórki tłuszczowe, poza estrogenem, produkują także adipokiny, czyli hormony regulujące procesy zapalne i metaboliczne oraz wzrost komórek. Adipokiny powodują, że otyłość jest w gruncie rzeczy przewlekłym, łagodnym stanem zapalnym. Procesy zapalne zwiększają ryzyko rozwoju raka, szczególnie raka wątroby (nawet 4,5-krotnie).
4. Brak ruchu ograniczając aktywność fizyczną rezygnujemy z cennej ochrony przeciwnowotworowej i tym samym zwiększamy ryzyko zachorowania na raka jelita oraz raka piersi
Minimalna dawka ruchu: 3 x 30 po 130
5. Alkohol: nadmierna konsumpcja napojów alkoholowych prowadzi do rozwoju raka jamy gębowej, krtani, gardła, przełyku, jelita, raka piersi.
6. Opalanie się:
Promienie UV - nowotwory skóry są jednym z najczęściej spotykanych nowotworów. Czerniak jego najbardziej złośliwa forma mimo że stanowi zaledwie pięć proc. wszystkich przypadków, charakteryzuje się największą śmiertelnością. Pozostałe dwa typy raka skóry mają łagodny charakter i nie zagrażają życiu. Najczęściej na czerniaka chorują osoby starsze, które ukończyły 70 lat. Jednak nowotwór ten rozwija się także u osób przed trzydziestką. Wg danych czerniak jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym wśród młodych kobiet.
Największe ryzyko zachorowania mają osoby, które podczas wakacji intensywnie się opalają i często mają skórę poparzoną przez słońce, czyli w krótkim czasie otrzymują wysoką, toksyczną dla skóry dawkę promieniowania UV.
Równie niebezpieczne jak naturalne światło są sztuczne źródła promieniowania UV, czyli łóżka opalające. Potwierdzono związek między korzystaniem z solariów i podwyższonym ryzykiem rozwoju trzech typów raka skóry. W badaniu Nurses' Health Study II śledzono zwyczaje nastoletnich Amerykanek, a następnie 25 35- letnich. Podobnie, jak w przypadku światła słonecznego, dawka promieniowania otrzymanego w ciągu całego życia sumuje się. Im jest większa, tym wyższe ryzyko zachorowania na nowotwór skóry. W porównaniu z osobami, które nigdy nie były w solarium, niebezpieczeństwo rozwoju łagodnych form raka skóry zwiększało się o 15 proc. przy każdych czterech wizytach na rok, zaś ryzyko zachorowania na czerniaka o 11 proc
Na czerniaka skóry szczególnie narażone są osoby o bladej i piegowatej skórze, jasnych włosach i niebieskich oczach, gdyż są one najbardziej podatne na poparzenie słoneczne. Według danych kanadyjskich ludzie o jasnej karnacji mają dwukrotnie większe ryzyko zachorowania na czerniaka w porównaniu z osobami o ciemniej karnacji.
7. Infekcje wirusowe i bakteryjne: pewne typy nowotworów mogą być konsekwencją infekcji wirusowych (rak szyjki macicy, rak wątroby) lub bakteryjnych (rak żołądka).
Profilaktyka drugorzędowa polega na wykonywaniu badań, które pozwalają na wczesne wykrywanie chorób i dają szansę na skuteczne ich leczenie.
Kobiety po 25. r. życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy (cytologia), co 3-5 lat, do 60 r. ż.
Każdego dnia aż pięć Polek umiera z powodu raka szyjki macicy! Nowotwór, który w rozwiniętych krajach europejskich już prawie się nie zdarza. Tych śmierci mogłoby nie być, gdyby kobiety regularnie robiły proste badanie - cytologię.
Kobiety po 50. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi (mammografia) co 2 lata.
U kobiet najczęściej rozpoznawanym nowotworem złośliwym jest nowotwór piersi występuje u co 5 kobiety chorej na nowotwory złośliwe.
Kobiety i mężczyźni po 50. r. życia powinni robić badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego
11 zasad Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem I. Prowadząc zdrowy styl życia, można poprawić ogólny stan zdrowia i zapobiec wielu zgonom z powodu nowotworów złośliwych 1. Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących. 2. Wystrzegaj się otyłości 3. Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne. 4. Spożywaj więcej różnych warzyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie. Ogranicz spożycie produktów zawierających tłuszcze zwierzęce. 5. Nie pij; jeśli pijesz alkohol - piwo, wino lub alkohole wysokoprocentowe - ogranicz jego spożycie: mężczyźni do dwóch porcji dziennie, kobiety do jednej porcji dziennie.
6. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne. Szczególnie chroń dzieci i młodzież. Osoby mające skłonność do oparzeń słonecznych powinny przez całe życie stosować środki chroniące przed słońcem. 7. Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed narażeniem na znane substancje rakotwórcze. Stosuj się zawsze do instrukcji postępowania z substancjami rakotwórczymi. Przestrzegaj zaleceń krajowych ośrodków ochrony radiologicznej. 8. Bierz udział w programach szczepień ochronnych, przede wszystkim przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B. II. Programy ochrony zdrowia, mogące zapobiegać rozwojowi nowotworów lub zwiększyć szanse ich wyleczenia 9. Kobiety po 25. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy. 10. Kobiety powyżej 50. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi. 11. Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego.