Dyrektywa 94/9/WE zwana jest w skrócie ATEX fr. Atmosphères Explosibles. ATEX weszła w życie 1 lipca 2003 roku.

Katedra Mikroelektroniki i Technik Informatycznych Politechniki Łódzkiej Dyrektywa 94/9/EC ATEX Prawne aspekty projektowania i realizacji urządzeń elektronicznych dr inż. Piotr Pietrzak pietrzak@dmcs.pl pok. 54, tel. 631 26 20 www.dmcs.p.lodz.pl Dyrektywa 94/9/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 23 marca 1994 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem Dyrektywa 94/9/WE zwana jest w skrócie ATEX fr. Atmosphères Explosibles. ATEX weszła w życie 1 lipca 2003 roku. Oprócz 94/9/WE obowiązuje dyrektywa 99/92/EC ATEX137 z 16 grudnia 1999 r., określana jako ATEX USER, definiująca minimalne wymagania odnośnie bezpieczeństwa pracy, na stanowiskach, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa. 2 Dyrektywa 94/9/EC ATEX Dyrektywa 94/9/EC zakres Dyrektywa ATEX została wprowadzona do polskiego prawodawstwa z dniem wejścia Polski do Unii Europejskiej, 1 maja 2004 r.). Obecnie obowiązujące rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia2005r.,któraweszławżycieod1stycznia2006r. ATEX USER została wprowadzona przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej 29 maja 2003 r. (z późn. zm.) i zaczęła obowiązywać 25 lipca 2003 r. Pierwsze rozporządzenie z 2003 roku zostało zastąpione przez rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 roku w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej w miejscu pracy (Dz. U. Nr 138, poz. 931), któreweszło w życie 31 października 2010 r. 3 Dyrektywa ma zastosowanie do urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do stosowania w przestrzeniach zagrożonych wybuchem Zakresem stosowania dyrektywy objęte są również urządzenia zabezpieczające, sterujące i regulacyjne przeznaczone do użytku poza przestrzeniami zagrożonymi wybuchem, które wymagane są lub przyczyniają się do bezpiecznego funkcjonowania urządzeń i systemów ochronnych wobec zagrożeń wybuchowych. 4 Dyrektywa 94/9/EC definicje Dyrektywa 94/9/EC definicje Urządzenia maszyny, sprzęt, przyrządy stale lub ruchome, podzespoły sterujące i oprzyrządowanie oraz należące do nich systemy wykrywania i zapobiegania, które oddzielnie lub połączone ze sobą są przeznaczone do wytwarzania, przesyłania, magazynowania, pomiaru, regulacji i przetwarzania energii i/lub do przekształcania materiałów, a które, przez ich własne potencjalne źródła zapłonu, są zdolne do spowodowania wybuchu Systemy ochronne wszystkie części i podzespoły inne niż wyżej zdefiniowane, których zadaniem jest natychmiastowe powstrzymanie powstającego wybuchu, i/lub ograniczenie skutecznego zasięgu płomienia i ciśnienia wybuchu, i które wprowadzane są do obrotu oddzielnie do stosowania autonomicznego. 5 Przestrzenie wybuchowe mieszanina z powietrzem, w warunkach atmosferycznych, substancji palnych w postaci gazu, oparów, mgły lub pyłu z powietrzem, w której po nastąpieniu zapłonu, spalanie rozprzestrzenia się na całą niespaloną mieszaninę Przestrzenie zagrożone wybuchem Powietrze, które w zależności od warunków lokalnych i ruchowych, może stać się wybuchowe Części i podzespoły wyroby istotne dla bezpiecznego funkcjonowania urządzeń i systemów ochronnych, lecz bez funkcji autonomicznych 6 1

Dyrektywa 94/9/EC wyłączenia Dyrektywa 94/9/EC wyłączenia wyroby medyczne przeznaczone do użytku w środowisku medycznym urządzenia i systemy ochronne, gdy zagrożenie wybuchowe wynika wyłącznie z obecności materiałów wybuchowych lub substancji chemicznie niestabilnych sprzęt przeznaczony do użytku domowego i nieprzeznaczonego do sprzedaży, gdy przestrzeń zagrożona wybuchem może powstać rzadko, wyłącznie w wyniku przypadkowego wycieku paliwa sprzętu ochrony osobistej, będącego przedmiotem dyrektywy 89/686/EWG statki pełnomorskie i pływające jednostki przybrzeżne, wraz z wyposażeniem znajdującym się na ich pokładzie środków transportu, tj. pojazdów i ich przyczep przeznaczonych wyłącznie do pasażerskiego transportu lotniczego, drogowego, kolejowego lub wodnego oraz środków transportu w zakresie, w jakim są one przeznaczone do powietrznego, drogowego, kolejowego lub wodnego transportu rzeczy, nie wyłączając środków transportu przeznaczonych do używania w przestrzeniach grożących wybuchem, wyposażenia objętego art. 223 ust. l lit. b) Traktatu (uzbrojenie, amunicja i materiały wojenne, w tym do uzbrojenia, które wykorzystuje energię jądrową) 7 8 Dyrektywa 94/9/EC powiązanie z innymi dyrektywami Dyrektywa 94/9/EC grupy i kategorie Gdy urządzenie podlega pod dyrektywę ATEX oraz dyrektywę EMC, każda z nich musi być stosowana odpowiednio do swojego zakresu. Urządzenia przeznaczone do użytku w atmosferze potencjalnego wybuchu są wyłączone z ustaleń dyrektywy 2006/95/WE (LVD). Wszystkie wymagania tej dyrektywy muszą być zawarte w dyrektywie ATEX(Załącznik II pkt. 1.2.7). Dyrektywie 2006/95/WE podlegają urządzenia wymienione w art. 1 ust.2 dyrektywy ATEX, przeznaczone do stosowania poza atmosferą potencjalnego wybuchu, ale które są wymagane dla bezpiecznego funkcjonowania sprzętu lub systemów ochronnych lub są z nimi związane. W odniesieniu do tych urządzeń obydwie dyrektywy muszą być stosowane jednocześnie. Grupa I sprzęt przeznaczony do użycia w kopalniach pod ziemią oraz w tych obszarach instalacji naziemnych, które są narażone na gazy kopalniane i/lub wybuchowe mieszaniny pyłów Grupa II urządzenia przeznaczone do stosowania w innych gałęziach przemysłu narażonych na występowanie przestrzeni wybuchowych 9 10 Dyrektywa 94/9/EC Grupa I, kategoria M1 Dyrektywa 94/9/EC Grupa I, kategoria M1 Grupa I, kategoria M1 Urządzenia zaprojektowane i, w razie potrzeby, wyposażone w specjalne dodatkowe środki zabezpieczenia przeciwwybuchowego tak, aby mogły funkcjonować zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta oraz zapewniając bardzo wysoki poziom zabezpieczenia. Urządzenia tej kategorii są przeznaczone do prac w podziemiach kopalń i w częściach ich instalacji na powierzchni, w których jest prawdopodobne wystąpienie zagrożenia wybuchem metanu i/lub pyłu węglowego Urządzenia należące do kategorii M1 muszą być zdolne do działania, nawet w przypadku rzadko występujących awarii urządzeń, w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, i charakteryzują się środkami zabezpieczenia przeciwwybuchowego takimi, że: albo w przypadku defektu jednego ze środków zabezpieczających przynajmniej drugi, niezależny środek zapewni wymagany poziom zabezpieczenia, albo wymagany poziom bezpieczeństwa będzie zapewniony w przypadku wystąpienia dwóch niezależnych od siebie uszkodzeń. Urządzenia M1 muszą spełniać wymogi uzupełniające określone w pkt 2.0.1 załącznika II. 11 12 2

Dyrektywa 94/9/EC Grupa I, kategoria M2 Dyrektywa 94/9/EC Grupa I, kategoria M2 Grupa I, kategoria M2 Obejmuje urządzenia zaprojektowane tak, aby mogły funkcjonować zgodnie z parametrami ruchowymi, ustalonymi przez producenta oraz by mogły zapewnić wysoki poziom zabezpieczenia. Urządzenia tej kategorii przeznaczone są do prac w podziemiach kopalń i w częściach ich instalacji na powierzchni, w których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia wybuchem metanu i/lub pyłu węglowego. Środki zabezpieczenia przeciwwybuchowego dotyczące urządzeń tej kategorii zapewniają wymagany poziom zabezpieczenia podczas normalnego działania, a także w przypadku bardziej surowych warunków pracy, w szczególności powstałych na skutek nieostrożnego obchodzenia się z urządzeniem i zmieniających się warunków środowiska. Urządzenia tej kategorii M2 muszą spełniać wymogi uzupełniające określone w pkt 2.0.2 załącznika II. W przypadku wystąpienia przestrzeni zagrożonej wybuchem przewidziane jest wyłączenie zasilania tych urządzeń. 13 14 Dyrektywa 94/9/EC Grupa II, kategoria 1 Dyrektywa 94/9/EC Grupa II, kategoria 2 Grupa II, kategoria 1 Urządzenia zaprojektowane tak, aby mogły funkcjonować zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta oraz zapewniając bardzo wysoki poziom zabezpieczenia. Urządzenia tej kategorii przeznaczone są do użytku w przestrzeniach potencjalnego wybuchu z powodu stałej, częstej lub długotrwałej obecności mieszaniny powietrza z gazami, parami, mgłami lub mieszaniny pyłowo-powietrznej. Urządzenia kategorii 1 muszą zapewniać wymagany poziom zabezpieczenia nawet w przypadku rzadko występującej awarii urządzenia i charakteryzują się środkami zabezpieczenia przeciwwybuchowego takimi, że: w przypadku awarii jednego ze środków zabezpieczających, przynajmniej drugi, niezależny środek zapewni wymagany poziom zabezpieczenia, albo wymagany poziom bezpieczeństwa będzie zapewniony w przypadku wystąpienia dwóch niezależnych od siebie uszkodzeń. Urządzenia tej kategorii 1 muszą spełniać wymogi uzupełniające określone w pkt 2.1 załącznika II. 15 16 Dyrektywa 94/9/EC Grupa II, kategoria 2 Grupa II, kategoria 2 Urządzenia zaprojektowane tak, aby mogły funkcjonować zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta i zapewniać wysoki poziom zabezpieczenia. Urządzenia tej kategorii przeznaczone są do użytku w przestrzeniach, w których bardzo rzadko zachodzi prawdopodobieństwo istnienia przestrzeni zagrożonej wybuchem z powodu gazów, par, mgieł lub mieszanin pyłowo-powietrznych. Środki zabezpieczenia przeciwwybuchowego dotyczące urządzeń tej kategorii zapewniają wymagany poziom zabezpieczenia nawet w przypadku częstych zaburzeń lub uszkodzeń urządzeń, które zwykle należy brać pod uwagę. Urządzenia kategorii 2 muszą spełniać wymogi uzupełniające określone w pkt 2.2 załącznika II. Dyrektywa 94/9/EC Grupa II, kategoria 3 Grupa II, kategoria 3 urządzenia zaprojektowane tak, aby mogły funkcjonować zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta oraz zapewniając normalny poziom zabezpieczenia. Urządzenia tej kategorii przeznaczone są do użytku w przestrzeniach, w których istnienie prawdopodobieństwo występowania przestrzeni zagrożonych wybuchem z powodu gazów, par, mgieł lub mieszanin pyłowo-powietrz-nych; jeżeli one rzeczywiście występują, to ma to miejsce niezbyt często i jedynie przez krótki okres. Urządzenia kategorii 3 zapewniają wymagany poziom zabezpieczenia podczas normalnej pracy. Urządzenia kategorii 3 muszą spełniać wymogi uzupełniające określone w pkt 2.3 załącznika II. 3

Dyrektywa 94/9/EC Załącznik II ZASADNICZE WYMOGI BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA DOTYCZĄCE PROJEKTOWANIA I BUDOWY URZĄDZEŃ I SYSTEMÓW OCHRONNYCH PRZEZNACZONYCH DO UŻYTKU W PRZESTRZENIACH ZAGROŻONYCH WYBUCHEM. WYMOGI WSPÓLNE DOTYCZĄCE URZĄDZEŃ I SYSTEMÓW OCHRONNYCH WYMOGI UZUPEŁNIAJĄCE DOTYCZĄCE URZĄDZEŃ Dyrektywa 94/9/EC Załącznik II Wymagania ogólne unikanie wytwarzania atmosfer wybuchowych przez urządzenia i systemy ochronne, unikanie czynników elektrycznych i nieelektrycznych mogących wywołać zapłon, w przypadku wystąpienia wybuchu, ograniczenie jego zasięgu w fazie projektowania uwzględnienie możliwości nieprawidłowego użytkowania oraz wystąpienia uszkodzeń uwzględnienie w fazie projektu i produkcji procedur kontroli i konserwacji w fazie projektu i produkcji uniezależnienie od przewidywalnych warunków przestrzennych stosowanie właściwego oznaczenia urządzeń i systemów ochronnych(załącznik II, pkt. 1.0.5) przekazanie użytkownikom instrukcji zgodnych z wymaganiami określonymi w dyrektywie(załącznik II, pkt. 1.0.6) Dyrektywa 94/9/EC Załącznik II Dyrektywa 94/9/EC Załącznik II Dobór materiałów w warunkach eksploatacyjnych nie mogą wywołać wybuchu nie mogą wchodzić w reakcję ze składnikami przestrzeni zagrożonej wybuchem zachodzące w nich z różnych powodów zmiany nie mogą zmniejszyć osiągniętego zabezpieczenia (korozja, zużycie, przewodność elektryczna, odporność mechaniczna, odporność na starzenie się i skutki zmian temperaturowych) Projekt i budowa wykorzystanie w fazie projektu i konstruowania wiedzy technologicznej w przedmiocie zabezpieczenia przeciwwybuchowego, części składowe i części zamienne muszą działać bezpiecznie, przy montażu zgodnym z instrukcją producenta. w przypadku emisji gazów lub pyłów należy stosować konstrukcje zamknięte i szczelne, jeśli konstrukcja nie może być szczelna, należy wyeliminować możliwość powstania atmosfery wybuchowej poza urządzeniem w środowiskach zapylonych należy zapewnić łatwość czyszczenia, chronić urządzenie, ograniczyć wzrost temperatury do poziomu zapłonu pyłów, chronić system przed przegrzaniem (osadzanie pyłów) Dyrektywa 94/9/EC Załącznik II Dyrektywa 94/9/EC Załącznik II Projekt i budowa stosowanie dodatkowych środków ochrony i zapewnienie odporności na narażenia zewnętrzne zapewnienie bezpiecznego z punktu widzenia ochrony przeciwwybuchowej otwierania uwzględnienie innych zagrożeń(powodowanie obrażeń, zagrożenia nieelektryczne, przeciążenia) ochrona przed przeciążeniami poprzez zastosowanie zintegrowanych przyrządów pomiarowych Potencjalne źródła zapłonu Należy dążyć do wyeliminowania potencjalnych źródeł zapłonu: iskier, płomieni, łuków elektrycznych, wysokich temperatur powierzchni, energii akustycznej, promieniowania optycznego, fal elektromagnetycznych i innych ładunków elektrostatycznych prądów elektrycznych błądzących i upływowych nadmiernego rozgrzewania fal uderzeniowych lub sprężeń mogących spowodowanych wyrównywaniem się ciśnień 4

Dyrektywa 94/9/EC Załącznik II Dyrektywa 94/9/EC Załącznik II Zagrożenia wynikające z wpływów zewnętrznych Należy zapewnić odporność na: zewnętrzne napięcia wilgoć wibracje zanieczyszczenia szok mechaniczny lub termiczny substancje żrące (agresywne) Wymogi w odniesieniu do urządzeń zabezpieczających Należy zapewnić odporność na: zewnętrzne napięcia wilgoć wibracje zanieczyszczenia szok mechaniczny lub termiczny substancje żrące (agresywne) Dyrektywa 94/9/EC procedury oceny zgodności Dyrektywa 94/9/EC procedury oceny zgodności Procedury oceny zgodności: załączniki III do IX Produkt Badanie typu Art.8.1(a) i 8.2 (moduł B) wybór Produkt Art.8.1(b)(i) wybór Produkty Typ produktu Art.8.1(b) PRODUCENT wybór Produkt Art.8.1(b)(ii) Produkt Art.8.1(c) Weryfikacja jednostkowa (moduł G) Zapewnienie jakości w produkcji (moduł D) Weryfikacja produktu (moduł F) Zgodność z typem (moduł Cbis1) Zapewnienie jakości w produkcji (moduł E) Wewnętrzna kontrola produkcji; zgłoszenie dokumentacji do JN (moduł A+) Wewnętrzna kontrola produkcji (moduł A) Moduł Producent Jednostka notyfikowana Dokument Badanie typu WE Dostarcza wyrób i dokumentację techniczną Sprawdza i poświadcza, że reprezentatywny egzemplarz umożliwiającą dokonanie Certyfikat WE badania typu (Załącznik III) rozpatrywanego wyrobu oceny zgodności z wymogami dyrektyw spełnia wymagania dyrektyw Producent stosuje system Ocenia system jakości jakości produkcji, kontroli i poprzez audit, aby badań wyrobu zdecydować czy spełnia on Decyzja jednostki Zapewnienie jakości zapewniający jego wymogi gwarantujące notyfikowanej wraz z produkcji zgodność z typem zgodność wyrobu z typem raportem z auditu (Załącznik IV) opisanym w certyfikacie opisanym w certyfikacie Deklaracja zgodności WE badania typu i WE badania typu i wymogami dyrektyw wymaganiami dyrektyw Sprawdza i poświadcza, że Przeprowadza badania i próby każdego wyrobu w celu potwierdzenia jego zgodności z wymaganiami wyrób jest zgodny z typem dyrektywy lub próby Weryfikacja wyrobu opisanym w certyfikacie równoważne w celu Certyfikat zgodności (Załącznik V) WE badania typu i weryfikacji zgodności wymogami dyrektyw wyrobu z typem opisanym w certyfikacie WE badania typu i wymaganiami dyrektyw Dyrektywa 94/9/EC procedury oceny zgodności Dyrektywa 94/9/EC normy zharmonizowane Moduł Producent Jednostka notyfikowana Dokument Zgodność z typem Producent zapewnia i deklaruje zgodność wyrobu z typem opisanym Deklaracja zgodności (Załącznik VI) w certyfikacie WE badania typu i wymogami dyrektyw Producent stosuje system Ocenia system jakości jakości dotyczący wyrobu poprzez audit, aby zapewniający jego zdecydować czy spełnia on Decyzja jednostki Zapewnienie jakości zgodność z typem wymogi gwarantujące notyfikowanej wraz z wyrobu opisanym w certyfikacie zgodność wyrobu z typem raportem z auditu (Załącznik VII) CE badania typu i opisanym w certyfikacie Deklaracja zgodności wymogami dyrektyw oraz WE badania typu i deklaruje tą zgodność wymaganiami dyrektyw Wewnętrzna kontrola Producent zestawia dokumentację techniczną umożliwiającą dokonanie produkcji oceny zgodności wyrobu z Deklaracja zgodności (Załącznik VIII) wymogami dyrektyw oraz deklaruje zgodność z tymi wymogami Ogółem norm EN zharmonizowanych z dyrektywą ATEX zostało opracowanych ok. 30 Weryfikacja produkcji jednostkowej (Załącznik IX) Producent zapewnia i Przeprowadza badania i deklaruje zgodność próby pojedynczego wyrobu z typem opisanym wyrobu w celu upewnienia w certyfikacie WE badania się o jego zgodności z typu i wymogami dyrektyw wymaganiami dyrektywy Certyfikat zgodności 30 5

Dyrektywa 94/9/EC normy zharmonizowane PN-EN 1127-1 Zapobiegania wybuchowi i ochrona przed wybuchem Część 1: Pojęcia podstawowe PN-EN 1127-1 Zapobiegania wybuchowi i ochrona przed wybuchem Część 2: Pojęcia podstawowe i metodologia dla górnictwa PN-EN 12874 Przerywacz płomienia Wymagania konstrukcyjne, metody badań i zakres stosowania PN-EN 13463-1 Nieelektryczny sprzęt stosowany w przypadku atmosfer potencjalnie wybuchowych Część 1: Podstawowa metoda i wymagania PN-EN 50014 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem Wymagania ogólne i metody badań PN-EN 50015 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem Osłona olejowa o 31 PN-EN 50017 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych Dyrektywa 94/9/EC normy zharmonizowane PN-EN 50018 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem Osłony ognioszczelne d PN-EN 50019 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem Budowa wzmocniona e EN 50020 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem wykonanie iskrobezpieczne i PN-EN 50021 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem zabezpieczenia typu n PN-EN 50281-1-1 Urządzenia elektryczne stosowane w obecności gazów palnych Część 1-1: Urządzenia elektryczne zabezpieczone osłonami Budowa i badania PN-EN 50281-1-2 Urządzenia elektryczne stosowane w obecności gazów palnych Część 1-2: Urządzenia elektryczne zabezpieczone osłonami Dozór, instalacja i konserwacja urządzeń Dyrektywa R&TTE 99/5/EC Dyrektywa R&TTE zakres (Artykuł 2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1999/5/WE z dnia 9 marca 1999 r. w sprawie urządzeń radiowych i końcowych urządzeń telekomunikacyjnych oraz wzajemnego uznawania ich zgodności (Dziennik Urzędowy UE, wydanie specjalne w jęz. polskim, rozdział 13, tom 23). Zapisy dyrektywy R&TTEzostały wprowadzone do polskiego prawodawstwa poprzez: ustawę Prawo Telekomunikacyjne" z dn. 16 lipca 2004r (Dz. U. Nr 171 z 2004 rpóz. 1800 i Dz. U. Nr 273 z 2004 rpóz. 2703) rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 kwietnia 2004 r w sprawie dokonywania oceny zgodności telekomunikacyjnych urządzeń końcowych przeznaczonych do dołączania do zakończeń sieci publicznej i urządzeń radiowych z zasadniczymi wymaganiami oraz ich oznakowania (Dz. U. Nr 73 z 2004 rpóz. 659) 33 Aparatura jakiekolwiek urządzenie, które jest albo sprzętem radiowym, albo końcowym urządzeniem telekomunikacyjnym, albo też spełnia obie te funkcje Sprzęt radiowy dowolny produkt lub jego znaczący element umożliwiający przekazywanie informacji za pośrednictwem wysyłanych i/lub odbieranych fal radiowych, wykorzystujący widmo przeznaczone do łączności radiowej na ziemi lub w przestrzeni kosmicznej; 34 Dyrektywa R&TTE zakres (Artykuł 2) Dyrektywa R&TTE Artykuł 2 Końcowe urządzenie telekomunikacyjne dowolny produkt, umożliwiający przesyłanie informacji lub jego znaczący element, które mogą być bezpośrednio lub pośrednio podłączone za pomocą jakichkolwiek środków do interfejsu publicznych sieci telekomunikacyjnych (to znaczy, sieci telekomunikacyjnych, które w całości lub częściowo są wykorzystywane do świadczenia ogólnodostępnych usług telekomunikacyjnych) Fale radiowe fale elektromagnetyczne o częstotliwości w zakresie od 9 khz do 3 000 GHzrozchodzące się w przestrzeni, które nie są sztucznie ukierunkowane Interfejs (i) urządzenie końcowe sieci, będące punktem, w którym dochodzi do fizycznego połączenia z siecią, gdzie użytkownik ma możliwość uzyskania dostępu do publicznej sieci telekomunikacyjnej i/lub (ii) interfejs radiowy, określający ścieżkę łączności radiowej między sprzętem radiowym wraz z ich specyfikacjami technicznymi Klasa sprzętu klasa określająca poszczególne typy aparatury, które w rozumieniu niniejszej dyrektywy uznaje się za podobne oraz te interfejsy, dla których dana aparatura została zaprojektowana. Aparatura może należeć do więcej niż jednej klasy sprzętu 35 36 6

Dyrektywa R&TTE Artykuł 2 Dyrektywa R&TTE wyłączenia (Załącznik I) Pakiet danych technicznych dane opisujące aparaturę oraz zawierające informacje i wyjaśnienia, w jaki sposób w urządzeniu uwzględnione zostały stosowne zasadnicze wymogi Szkodliwe zakłócenia oznaczają zakłócenia, które stanowią zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania usług nawigacji radiowej lub innych usług związanych z bezpieczeństwem, lub które w inny sposób w poważnym zakresie pogarszają, przeszkadzają lub wielokrotnie przerywają łączność radiową prowadzoną w ramach usług, do których stosują się uregulowania krajowe i uregulowania wspólnotowe w tym zakresie Sprzęt radiowy używany przez radioamatorów w rozumieniu art. l, definicji 53 regulacji radiowych Międzynarodowej Unii Telekomunikacyjnej (ITU), chyba że taki sprzęt jest dostępny w ogólnej sprzedaży. Zestawy części składowych, które mają być montowane przez radioamatorów oraz sprzęt dostępny w sprzedaży, zmodyfikowany przez radioamatorów dla ich własnych potrzeb nie są uznawane za sprzęt dostępny w ogólnej sprzedaży. Urządzenia objęte przepisami dyrektywy Rady 96/98/WE z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie wyposażenia morskiego. Przewody i instalacje elektryczne. Sprzęt radiowy przeznaczony tylko do odbioru dźwięku i sygnałów telewizyjnych. 37 38 Dyrektywa R&TTE wyłączenia (Załącznik I) Dyrektywa R&TTE 99/5/EC Produkty, urządzenia i części składowe w rozumieniu art. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 3922/91 z dnia 16 grudnia 1991 r. w sprawie harmonizacji wymagań technicznych i procedur administracyjnych w dziedzinie lotnictwa cywilnego (zmiana: 2176/96/WE, Dz.U. L 291 z 14.11.1996). Urządzenia i systemy urządzeń kontroli lotów w znaczeniu art. l dyrektywy Rady 93/65/EWG z dnia 19 lipca 1993 r. w sprawie definicji i zastosowania kompatybilnych warunków technicznych przy nabywaniu sprzętu i systemów zarządzania ruchem lotniczym (zmiana: 97/15/WE, Dz.U. L 95 z 10.4.1997). Urządzenia podlegające ocenie zgodności dzielą się na dwie klasy: 1) telekomunikacyjne urządzenia końcowe, przeznaczone do dołączania do zakończeń sieci publicznej, które nie wykorzystują widma fal radiowych, odbiorcze części urządzeń radiowych oraz urządzenia radiowe w stosunku do których Kraje Członkowskie nie stosują ograniczeń przy wprowadzaniu do obrotu 2) urządzenia radiowe nadawcze i nadawczo wobec których Kraje Członkowskie stosują różne ograniczenia Dyrektywa R&TTEdla powyższych urządzeń jest dyrektywą nadrzędną wobec dyrektyw EMC i LVD. 39 Pod dyrektywę R&TTEpodlegają wyroby medyczne które stanowią integralny element albo element wyposażenia sprzętu określonego w art. 2, bez uszczerbku dla stosowania dyrektywy 2007/47/WE (zmieniająca 93/42/EWG i 90/385/EWG podane w R&TTE). 40 Dyrektywa R&TTE 99/5/EC Dyrektywa R&TTE 99/5/EC Urządzenia radiowe klasy 1 wykorzystują pasma radiowe podlegające przepisom zharmonizowanym w Krajach Członkowskich, dla których: są wykorzystywane jednakowe zakresy częstotliwości, obowiązują jednakowe wymagania dotyczące parametrów technicznych urządzeń jak częstotliwości, moc, cykle pracy, szerokość pasma itp. Procedury oceny zgodności podaje ROZDZIAŁ II, Artykuł 10, odwołujący się do załącznika II. Producent musi przygotować i sporządzić dokumentację techniczną opisaną w pkt. 4 i albo on, albo jego upoważniony przedstawiciel we Wspólnocie musi przechowywać ją przez okres co najmniej 10 lat po tym, jak ostatni taki produkt został wyprodukowany i udostępniać właściwym władzom krajowym dowolnego Państwa Po sporządzeniu pełnej dokumentacji podmiot wprowadzający urządzenie do obrotu oznacza je znakiem CE i wystawia deklarację zgodności. Ocena zgodności z zasadniczymi wymaganiami dla urządzeń klasy 1 jest dokonywana na podstawie wewnętrznej kontroli produkcji Moduł A (Załącznik II dyrektywy R&TTE). 41 42 7

Dyrektywa R&TTE 99/5/EC Dokumentacja techniczna musi pozwalać na ocenę zgodności produktu z wymogami zasadniczymi. Musi ona zawierać dane dotyczące projektu, produkcji i użytkowania produktu, w szczególności: ogólny opis produktu, schematy ideowe oraz rysunki i schematy wykorzystywane do produkcji części składowych, podzespołów, obwodów itd. opisy i wyjaśnienia, niezbędne dla zrozumienia powyższych schematów i rysunków oraz działania produktu, wykaz norm określonych w art. 5, które zostały zastosowane w całości lub w części, oraz opisy i wyjaśnienia rozwiązań, które zostały przyjęte po to, aby urządzenie spełniało wymogi zasadnicze określone w dyrektywie w przypadku, gdy takie normy określone w art. 5 nie zostały zastosowane lub nie istnieją, wyniki przeprowadzonych obliczeń związanych z projektem, przeprowadzonych badań, itp., sprawozdania z testów. 43 Dyrektywa R&TTE 99/5/EC Przy ocenie zgodności urządzeń klasy 2 wobec których państwa członkowskie, zgodnie z dyrektywą, stosują ograniczenia ze względu na: 1) efektywność wykorzystania zakresów częstotliwości 2) eliminowanie szkodliwych zaburzeń elektromagnetycznych; 3) ochronę zdrowia publicznego, podmiot wprowadzający do obrotu urządzenie radiowe pracujące na częstotliwościach niezharmonizowanych jest obowiązany zawiadomić Prezesa UKE, co najmniej na 28 dni przed planowanym terminem wprowadzenia tego urządzenia do obrotu. Zawiadomienie powinno zawierać niezbędne informacje, dotyczące przeznaczenia, właściwości technicznych i eksploatacyjnych oraz zakresu zastosowania wprowadzanego do obrotu urządzenia radiowego. 44 Dyrektywa R&TTE procedura oceny zgodności Dyrektywa R&TTE procedura oceny zgodności 45 46 Dyrektywa R&TTE 99/5/EC Ocena zgodności analiza ryzyka i bezpieczeństwo Opublikowano 279 norm zharmonizowanych z R&TTE 47 48 8

Ocena zgodności analiza ryzyka i bezpieczeństwo Ocena zgodności analiza ryzyka i bezpieczeństwo START Określenie ograniczeń dotyczących maszyny Identyfikacja zagrożeń Wskazówki zawierają: PN-EN 1050 PN-EN 292-1 PN-EN 292-2 PN-EN 1050 PN-EN 292-1 PN-EN 292-2 Maszyny Bezpieczeństwo Zasady oceny ryzyka Bezpieczeństwo maszyn. Podstawowa terminologia, metodologia Bezpieczeństwo maszyn. Zasady i wymagania techniczne Oszacowanie ryzyka PN-EN 60204-31 PN-EN 954-1 PN-EN 60204-31 Bezpieczeństwo maszyn. Wyposażenie elektryczne maszyn. Wymagania podstawowe Zmniejszenie ryzyka NIE Ocena ryzyka Urządzenie jest bezpieczne? PN-EN 954-1 Maszyny. Bezpieczeństwo. Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem. Część1. Ogólne zasady projektowania TAK K O N I E C 49 50 Analiza ryzyka i bezpieczeństwo PN-EN 1050 Analiza ryzyka i bezpieczeństwo PN-EN 1050 Zakres normy: ogólne zasady systemowej oceny ryzyka sposoby identyfikowania zagrożeń szacowanie i ocena ryzyka Ważne definicje: szkoda zdarzenie zagrażające środek bezpieczeństwa ryzyko resztkowe Informacje przydatne w identyfikacji zagrożeń: dane o ograniczeniach dotyczących maszyny wymagania dotyczące różnych faz życia maszyny dane o zasilaniu maszyny rysunki konstrukcyjne i inne środki opisu maszyny historia każdego wypadku czy awarii oraz zdarzenia prawie wypadkowego dotyczącego danej maszyny lub maszyn podobnych wszystkie informacje dotyczące pogorszenia stanu zdrowia 51 52 Analiza ryzyka i bezpieczeństwo PN-EN 1050 Analiza ryzyka i bezpieczeństwo PN-EN 1050 Oszacowanie ryzyka Oszacowanie ryzyka aspekty dodatkowe Ryzyko wynika z kombinacji następujących elementów: waga (ciężkość) szkody prawdopodobieństwo wystąpienia szkody częstość i czas trwania narażenia osób na zagrożenia prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzenia zagrażającego techniczne i ludzkie możliwości uniknięcia lub ograniczenia szkody kto jest narażony operatorzy maszyny czy również inni ludzie rodzaj, częstość i czas trwania narażenia narażenie i skutki czynniki ludzkie (współdziałanie człowieka i maszyny, zdolność do oceny ryzyka, praca zespołowa) niezawodność funkcji bezpieczeństwa możliwość udaremnienia lub obejścia funkcji bezpieczeństwa możliwość utrzymania środków bezpieczeństwa w należytym stanie informacje dotyczące użytkowania 53 54 9

Analiza ryzyka i bezpieczeństwo PN-EN 1050 Oszacowanie i ocena ryzyka jest podstawą decyzji o zastosowaniu lub nie środków eliminujących bądź zmniejszających ryzyko. Jeśli wprowadzamy środki zmniejszające ryzyko to należy dokonać oceny czy wprowadzone zmiany nie powodują kreowania nowych zagrożeń Porównanie ryzyka z maszyną, która jest uważana za bezpieczną Opracowanie dokumentacji oceny ryzyka 1. Wstępna analiza zagrożeń PHA, Preliminary Hazard Analysis (identyfikacja możliwości wypadku i jakościowy szacunek skutków) 2. Metoda Co Gdy WHAT IF (analiza konstrukcji, działania i użytkowania) 3. Analiza rodzajów defektów i ich skutków FMEA, Failure Mode and Effects Analysis 4. Symulacja defektów w systemach sterowania (testy praktyczne) 5. Systematyczna analiza ryzyka MOSAR zidentyfikowane zagrożenia 6. Analiza drzewa błędów FTA, Fault Tree Analysis 7. DELPHI burza mózgów ekspertów 55 56 Wstępna analiza zagrożeń (PHA) Metoda indukcyjna służąca do identyfikowania zagrożeń, sytuacji zagrożenia i zdarzeń zagrażających, mogących spowodować wypadek we wszystkich fazach życia określonego systemu/podsystemu/elementu. Metodą PHA identyfikuje się możliwość zaistnienia wypadku i jakościowo oszacowuje stopień możliwego urazu lub ubytku zdrowia. W efekcie proponuje się odpowiednie środki bezpieczeństwa wraz z wynikiem ich zastosowania. PHA powinna być aktualizowana w fazach projektowania, budowy i badań, w celu poznania nowych zagrożeń i wprowadzenia korekt w miarę potrzeby. Wnioski mogą być przedstawione w postaci np. tablicy, drzewa logicznego. 57 Metoda Co Gdy Metoda indukcyjna. W prostych aplikacjach badane są konstrukcja, działanie i użytkowanie maszyny. Przy każdym kroku co gdy formułowane są pytania i udzielane odpowiedzi w celu oceny wpływu uszkodzeń elementu maszyny, lub błędów proceduralnych, na powstanie zagrożeń związanych z maszyną. W aplikacjach złożonych wykorzystuje się listę kontrolną oraz odpowiednio dzieli pracę i przypisuje pewne aspekty użytkowania maszyny osobom mającym największe doświadczenie i umiejętności w ich ocenie. Audytuje się: sposoby obsługi i znajomość pracy przez operatora przydatność wyposażenia, projekt maszyny, jej system sterowania i urządzenia ochronne realizowany proces oraz zapisy dotyczące użytkowania i utrzymania w ruchu. Ocena według listy kontrolnej poprzedza użycie metod bardziej zaawansowanych. Analiza rodzajów uszkodzeń i ich skutków (FMEA) Metoda indukcyjna opisana w IEC 812 Analysistechniquesfor system reliability Procedure for failure mode and effects analysis (FMEA). Pozwalapoprzez wykorzystywanie wiedzy i doświadczeń wskazanie potencjalnych przyczyn i skutków, błędów popełnianych przy projektowaniu i wyeliminowanie ich, najlepiej zanim jeszcze powstanie gotowy wyrób. Polega na oszacowaniu ryzyka pojawienia się wad i błędów, ocenie ich znaczenia i możliwości wczesnego wykrywania. Na tej podstawie proponowane są rozwiązania prewencyjne lub korygujące uwzględniające zdiagnozowane wady (błędy) krytyczne. Symulacja defektów w systemach sterowania Metoda indukcyjnej, której procedury oparte są na dwóch kryteriach: technice wykonania oraz złożoności systemu sterowania. Do najczęściej wykorzystywanych metod należą: praktyczny test na istniejącym obwodzie i symulacja defektów na istniejących elementach, szczególnie w obszarach uznanych, w wyniku sprawdzania i analiz teoretycznych, za krytyczne symulacja zachowań układów sterowania (np. z zastosowaniem modelowania komputerowego i/lub oprogramowania) W przypadku badania złożonych systemów sterowania, związanych z bezpieczeństwem, zwykle konieczne jest podzielenie systemu na kilka funkcjonalnych podsystemów i niezależne poddanie ich testom symulacji defektów. Metoda może być stosowana także w odniesieniu do innych części maszyny. 10

Metoda systematycznej analizy ryzyka (MOSAR) Metoda systematycznej analizy ryzyka (MOSAR) Metoda kompleksowa składająca się z dziesięciu kroków. System, który ma być analizowany (maszyna, proces, instalacja, itp.) jest traktowany jako kilka wspódziałających podsystemów. Metoda korzysta z tablic, ułatwiających prowadzone badanie: 1.Tablica zagrożeń, zdarzeń zagrażających i sytuacji zagrożenia (identyfikacja zagrożeń) 2.Tablica środków ochronnych (ocenę skuteczności) 3.Tablica prezentująca niezależność środków ochrony 4.Tablica scenariuszy wypadkowych związanych z ryzykami zidentyfikowanymi poprzez analizę z użyciem innych narzędzi (np. FMEA), uporządkowane zależnie od stopnia ich ciężkości 5.Tablica łącząca stopień ciężkości z celami, które miały być osiągnięte dzięki środkom ochronnym (określenie poziomu skuteczności środków technicznych i organizacyjnych) 6.Tablica akceptowalności (analiza ryzyka resztkowego) Metoda analizy drzewa błędów (FTA) Metoda DELPHI Metoda dedukcyjna opisana w IEC 1025 Faulttreeanalysis(FTA). W kolejnych krokach określane są pełne zestawy krytycznych ścieżek prowadzące do zidentyfikowanych zdarzeń uważanych za niepożądane. Identyfikacja zdarzeń zagrażających Utworzenie logicznych drzew błędów zawierających wszystkie kombinacje pojedynczych uszkodzeń, mogących prowadzić do wydarzeń zagrażających. Wyznaczenie prawdopodobieństwo zdarzenia szczytowego poprzez oszacowanie prawdopodobieństw pojedynczych uszkodzeń Określenie wpływu zmian procesu na pradopodobieństwo zdarzenia szczytowego i badanie na tej podstawie wpływu alternatywnych środków ochronnych. Metoda wykorzystująca wiedzę ekspertów. Polega na badaniu ich opinii w kilku krokach, przy czym wynik poprzedniego kroku wraz z dodatkowymi informacjami jest podawany do wiadomości wszystkich uczestników. W kolejnych krokach poprzez, w anonimowej ankiecie uwzględnia się przede wszystkim aspekty, w stosunku do których w poprzednich ankietach nie uzyskano zgodności. DELPHI jest przede wszystkim metodą przewidywania, stosowaną także do generowania pomysłów. Metoda jest szczególnie skuteczna, ponieważ uczestniczą w niej wyłącznie eksperci. Analiza ryzyka i bezpieczeństwo PN-EN 292-1 PN-EN 292-1 Bezpieczeństwo maszyn. Podstawowa terminologia, metodologia Opis zagrożeń mechaniczne: zgniecenie, ścinanie, cięcie lub odcięcie, wplatanie, wciągnięcie, uderzenie, przekłucie lub przebicie, starcie lub otarcie elektryczne termiczne hałas i drgania mechaniczne promieniowanie materiały i substancje nieprzestrzeganie zasad ergonomii PN-EN 292-1 metody analizy zagrożeń i szacowania ryzyka Opis zagrożeń od czego zależą (kształt, masa i stateczność, masa i prędkość, niewystarczająca wytrzymałość mechaniczna, energia potencjalna elementów sprężystych, itp.) Strategia wyboru środków bezpieczeństwa wyznaczenie ograniczeń identyfikacja zagrożenia lub zmniejszenie ryzyka zastosowanie osłony i/lub urządzeń zabezpieczających, zmniejszających ryzyko informowanie i ostrzeganie użytkownika o ryzyku resztkowym uwzględnienie dodatkowych, koniecznych środków zapobiegawczych 66 11

Analiza ryzyka i bezpieczeństwo Analiza ryzyka i bezpieczeństwo PN-EN 954-1 PN-EN 292-2 Bezpieczeństwo maszyn. Zasady i wymagania techniczne PN-EN 954-1 Bezpieczeństwo. Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem. Określa podstawowe zasady bezpiecznej konstrukcji maszyn oraz definiuje ogólne wymagania techniczne np. dla osłon Zgodnie z normą podzespoły realizujące funkcje związane z bezpieczeństwem wbudowane w systemy sterowania dzielimy na pięć kategorii ze względu na odporność na wystąpienie defektu PN-EN 60204-31 Bezpieczeństwo maszyn. Wyposażenie elektryczne maszyn. Część 1: Wymagania ogólne Stanowi zbiór podstawowych zasad dotyczących konstrukcji wyposażenia elektrycznego dowolnej maszyny (zasilanie, zabezpieczanie, uziemianie, urządzenia odłączające, warunki środowiskowe ) 68 PN-EN 954-1 metody analizy zagrożeń i szacowania ryzyka PN-EN 954-1 metody analizy zagrożeń i szacowania ryzyka Norma zakłada, że prawidłowy projekt i budowa elementów systemów sterowania związanych z bezpieczeństwem zapewnia realizację wymagań PN-EN 1050 podczas: zgodnego z przeznaczeniem oraz dającego się przewidzieć niewłaściwego użycia podczas występowania defektów przy wystąpieniu dających się przewidzieć błędów ludzkich w trakcie użytkowania zgodnie z przeznaczeniem Strategia prac projektowych: na bazie oceny ryzyka projektant decyduje o udziale każdego elementu ochronnego w zmniejszaniu ryzyka zapewnienie, że elementy ochronne wytworzą sygnały wyjściowe, które spowodują zmniejszenie ryzyka projektant określa kategorię, punkty, w których zaczynają się i kończą elementy ochronne racjonalne podstawy do decyzji o kategoriach 69 70 PN-EN 954-1 kategoria bezpieczeństwa B PN-EN 954-1 kategoria bezpieczeństwa 1 Wymagania Część systemu sterowania maszyny odpowiedzialna za bezpieczeństwo i/lub jej wyposażenie zabezpieczające jak i jego składniki muszą być zaprojektowane, wyprodukowane, dobrane, zamontowane i połączone zgodnie z mającymi zastosowanie normami, tak aby przeciwstawić się oczekiwanym, mogącym zaistnieć zagrożeniom. Zachowanie się systemu Wystąpienie błędu może doprowadzić do utraty funkcji bezpieczeństwa. Podstawy osiągnięcia bezpieczeństwa Głównie przez dobór odpowiednich składników. 71 Wymagania Spełnione muszą być wymagania kategorii bezpieczeństwa i Muszą być stosowane zatwierdzone podzespoły i zasady bezpieczeństwa. Zachowanie się systemu Wystąpienie błędu może doprowadzić do utraty funkcji bezpieczeństwa. Prawdopodobieństwo wystąpienia błędu niższe niż dla kategorii B. Podstawy osiągnięcia bezpieczeństwa Przez dobór odpowiednich składników oraz właściwą instalację (zasady bezpieczeństwa). 72 12

PN-EN 954-1 kategoria bezpieczeństwa 2 Wymagania Spełnienie wymagań kategorii bezpieczeństwa B i zatwierdzonych zasad bezpieczeństwa. System sterowania maszyny musi kontrolować w odpowiednich odstępach czasu funkcje bezpieczeństwa. Zachowanie się systemu Wystąpienie błędu może doprowadzić do utraty funkcji bezpieczeństwa pomiędzy okresowymi kontrolami. Utrata funkcji bezpieczeństwa jest wykrywana w trakcie kontroli. PN-EN 954-1 kategoria bezpieczeństwa 3 Wymagania Spełnienie wymagań kategorii bezpieczeństwa B i zatwierdzonych zasad bezpieczeństwa. Część systemu sterowania związana z bezpieczeństwem musi być zaprojektowana tak aby: pojedynczy błąd nie prowadził do utraty funkcji bezpieczeństwa oraz: ilekroć może być to przeprowadzone we właściwy sposób, pojedynczy błąd powinien zostać wykryty. Zachowanie się systemu W razie wystąpienia pojedynczego błędu funkcja bezpieczeństwa jest utrzymana. Tylko niektóre błędy zostaną wykryte. Kumulacja błędów może prowadzić do utraty funkcji bezpieczeństwa. Podstawy osiągnięcia bezpieczeństwa Okresowa kontrola funkcji bezpieczeństwa (autokontrola). 73 Podstawy osiągnięcia bezpieczeństwa Redundancja (zwielokrotnienie) obwodów bezpieczeństwa. 74 PN-EN 954-1 kategoria bezpieczeństwa 4 Wymagania Spełnienie wymagań kategorii bezpieczeństwa B i zatwierdzonych zasad bezpieczeństwa. Część systemu sterowania związana z bezpieczeństwem musi być zaprojektowana tak aby: pojedynczy błąd nie prowadził do utraty funkcji bezpieczeństwa oraz: pojedynczy błąd powinien zostać wykryty w trakcie lub przed najbliższym wykorzystaniem funkcji bezpieczeństwa. Jeśli takie wykrycie błędu nie jest możliwe, to kumulacja błędów nie powinna spowodować utraty funkcji bezpieczeństwa. Zachowanie się systemu Mimo wystąpienia błędów, funkcja bezpieczeństwa jest utrzymana. Błędy są wykrywane na czas, tak aby zapobiec utracie funkcji bezpieczeństwa. Podstawy osiągnięcia bezpieczeństwa Okresowa kontrola funkcji bezpieczeństwa (autokontrola). Redundancja (zwielokrotnienie) obwodów bezpieczeństwa. 75 13