Europejska zgodność CE wentylatorów. Autor: Stefan KOSZTOWSKI Wtorek, 22 Styczeń :58

Transkrypt

1 W niniejszej publikacji omówione zostały zasady wprowadzania wentylatorów na rynek. Autor zwrócił szczególną uwagę, na fakt, że wprowadzany wyrób powinien spełniać wymagania wszystkich dyrektyw, które mają do niego zasto-sowanie, za co odpowiedzialność ponosi jego producent. Podstawą dopuszczenia do obrotu i użytkowania wentylatorów jest wystawiona przez producenta Deklaracja Zgodności WE oraz oznakowanie wyrobu CE. Zasady swobodnego przepływu wyrobów w UE Kluczowym zagadnieniem dla funkcjonowania dzisiejszego jednolitego rynku wyrobów Unii Europejskiej (UE) są zasady związane ze swobodnym przepływem wyrobów w jego obrębie. Zasady bezpieczeństwa U podstaw filozofii swobodnego przepływu wyrobów leżą zasady bezpieczeństwa wyrobów, które do obrotu dopuszczają tylko wyroby bezpieczne tj. takie, które podczas stosowania nie zagrażają życiu i zdrowiu człowieka oraz środowisku. Podstawowe wymagania bezpieczeństwa zawarte są w dyrektywach Nowego Podejścia (NP) wypełniających rolę obligatoryjnych przepisów prawnych przyjętych przez wszystkie państwa członkowskie UE. Dyrektywy te zostały wprowadzone w ramach tzw. Nowego Podejścia do technicznej harmonizacji i normalizacji opierającego się na następujących zasadach: harmonizacja ustawodawcza została ograniczona tylko do zasadniczych wymagań bezpieczeństwa, tylko wyroby spełniające zasadnicze wymagania mogą być wprowadzone do obrotu, europejskie normy zharmonizowane z dyrektywami zapewniają spełnienie zasadniczych wymagań na podstawie domniemanej zgodności, stosowanie norm zharmonizowanych jest dobrowolne. Wyrób spełniający zasadnicze wymagania dopuszczony do obrotu w jednym państwie UE jest automatycznie dopuszczany do obrotu w pozostałych krajach wspólnoty. Obecnie wprowadzono 29 dyrektyw NP obejmujących swym zakresem różne sektory wyrobów w tym część z nich dotyczy obszaru wentylatorów. Zasady odpowiedzialności i nadzoru rynku Kolejnym filarem swobodnego przepływu wyrobów są zasady odpowiedzialności producenta za wyrób wprowadzany do obrotu i stosowania oraz zasady nadzoru rynku, które mają zapobiegać i dyscyplinować producenta przed wprowadzaniem na rynek wyrobów niebezpiecznych. Dyrektywy NP nakładają na producenta obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za bezpieczeństwo wyrobów, bo tylko on ma prawo składania i wypełniania takiej deklaracji. Dyrektywy nakładają również obowiązek na państwa członkowskie UE zorganizowania skutecznego systemu nadzoru rynku w obrębie każdego państwa w oparciu o własne przepisy zgodne z ustaleniem tych dyrektyw. I tak w Polsce organy kontroli rynku mogą ukarać producenta w trybie administracyjnym za wprowadzenie do obrotu wyrobu niebezpiecznego 1 / 6

2 grzywną zależną od stopnia szkodliwości czynu. Odpowiedzialność producenta za bezpieczeństwo wyrobu jest wzmocniona dodatkowo przez dyrektywę 85/374/EWG dotyczącą odpowiedzialności za wadliwy wyrób. Na podstawie tej horyzontalnej dyrektywy producent ponosi również odpowiedzialność prawną za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób osobom oraz w mieniu. Zasady oceny zgodności wyrobów W ramach tzw. Globalnego Podejścia określone zostały zasady do badań i certyfikacji wyrobów, takie aby w stosunku do wyrobów podlegających pod dyrektywy NP można było stosować jednolity i spójny system oceny zgodności bezpieczeństwa wyrobów. W oparciu o te zasady na podstawie decyzji Rady 93/465/EWG przyjęto modułowy system oceny zgodności wyrobów oraz znakowania wyrobu symbolem CE. Każda dyrektywa NP ma przyporządkowane procedury oceny zgodności zależne od poziomu ryzyka stwarzanego przez wyrób, które są budowane w oparciu o podstawowe moduły zawarte w wymienionej wyżej decyzji. Poszczególne podstawowe moduły oceny zgodności określają, kto ma uprawnienia do wykonania czynności oraz jakie działania należy przeprowadzić aby zgodność wyrobu była zapewniona. Podstawowe moduły w tzw. uproszczonym systemie oceny zgodności wyrobów są następujące: Moduł A wewnętrzna kontrola produkcji. Producent samodzielnie ocenia wyrób i deklaruje zgodność. Moduł B badanie typu. Badanie typu wyrobu wykonuje trzecia strona niezależna od producenta tzw. jednostka notyfikowana. Moduł C zgodność z typem. Producent dokonuje zgodności wyrobu z wzorcem wyrobu, który podlegał badaniu typu. Moduł D zapewnienie jakości produkcji. Producent posiada nadzorowany przez jednostkę notyfikowaną system jakości PN-EN ISO 9001:2001 w części dotyczącej produkcji. Moduł E zapewnienie jakości wyrobu. Producent posiada nadzorowany przez jednostkę notyfikowaną system jakości PN-EN ISO 9001:2001 w części dotyczącej kontroli i odbioru końcowego wyrobu. Moduł F weryfikacja wyrobu. Jednostka notyfikowana sprawdza w fazie produkcji wyroby na zgodność z wzorcem wyrobu, który podlegał badaniu typu. Moduł G weryfikacja produkcji jednostkowej. Jednostka notyfikowana sprawdza w fazie produkcji każdy wyrób. Moduł H pełne zapewnienie jakości. Producent posiada nadzorowany przez jednostkę notyfikowaną system jakości PN-EN ISO 9001:2001 dla fazy projektowania, produkcji, kontroli i odbioru końcowego wyrobu. Na podstawie przedstawionych modułów można budować 7 procedur podstawowych oceny zgodności, które maja zastosowanie w Dyrektywach NP a mianowicie: procedura wg modułu A, procedura wg modułów B + C, procedura wg modułów B + D, procedura wg modułów B + E, procedura wg modułów B + F, procedura wg modułu G, procedura wg modułu H. Procedury te przewidują w ocenie zgodności wyrobu dla wyrobów o niskim ryzyku tylko uczestnictwo producenta (procedura wg modułu A) oraz odpowiednio do wzrastającego stopnia ryzyka wyrobu uczestnictwo jednostki notyfikowanej i producenta (pozostałe procedury). (...) 2 / 6

3 Zasady oznakowania CE wyrobu Dyrektywy NP wymagają od producenta aby wyroby spełniały zasadnicze wymagania odpowiednich dyrektyw oraz aby ocena zgodności była prowadzona wg właściwych procedur do tych dyrektyw. W takim przypadku producent ma obowiązek wystawić Deklarację Zgodności WE oraz oznakować wyrób symbolem CE europejskiej zgodności od pierwszych liter francuskiego wyrażenia Conformite Europeenne. Jeżeli w ocenie zgodności w fazie produkcji uczestniczy jednostka notyfikowana to obok CE umieszczany jest jej numer. Charakterystyka wentylatorów Wentylatory można klasyfikować wg różnych kryteriów, takich jak: przeznaczenie, miejsce zainstalowania, warunki środowiskowe pracy, droga przepływu medium względem osi wirnika, sposób sprzęgnięcia napędu. Jednak z punktu widzenia omawianej tematyki najistotniejszym kryterium podziału wentylatorów jest ich zakres przeznaczenia i związane z tym stosowane rozwiązania konstrukcyjne, które mają istotny wpływ na towarzyszące im przy używaniu zagrożenia. Stosując kryterium przeznaczenia, w sposób jak najbardziej ogólny, wentylatory stosowane w obiektach budowlanych można podzielić na: przeznaczone do celów przemysłowych, przeznaczone do celów domowych i biurowych. W przypadku wentylatorów przemysłowych możemy mówić między innymi o wentylatorach: dachowych, kanałowych, ściennych, wbudowanych w maszyny i różne urządzenia techniczne. W przypadku wentylatorów domowych i biurowych możemy wyróżnić między innymi wentylatory: łazienkowe/kuchenne, biurkowe/podłogowe, ścienne/okienne, sufitowe. Przy użytkowaniu wentylatorów istotne są również warunki środowiskowe ich pracy do których muszą być one przystosowane. W tej sytuacji klasyfikacja wentylatorów powinna uwzględnić między innymi: warunki klimatyczne pracy (temperaturę, wilgotność, zanieczyszczenie powietrza), rodzaj i cechy przepływającego medium, rodzaj środowiska elektromagnetycznego pracy, rodzaj środowiska pracy związanego z zagrożeniem wybuchowym. Dyrektywy Nowego Podejścia stosowane do wentylatorów Kluczową sprawą podczas kwalifikacji wentylatorów do dyrektyw NP (które mają do nich zastosowanie) jest znajomość przeznaczenia wentylatorów oraz zagrożeń bezpieczeństwa ludzi i środowiska jakie mogą towarzyszyć w czasie ich użytkowania. O tym jakie zagrożenia są istotne dla określonego rodzaju wentylatora rozstrzyga analiza ryzyka prowadzona podczas fazy projektowania oraz stosowne zapisy w instrukcji obsługi wynikające z przeznaczenia. W przypadku tych rozważań związanych z analizą rozwiązań konstrukcyjnych wentylatora, jego gabarytami i masą, wymaganą mocą silnika, do podstawowych zagrożeń dla zastosowań standardowych należy zaliczyć zagrożenia: mechaniczne, elektryczne, termiczne oraz 3 / 6

4 dotyczące kompatybilności elektromagnetycznej. W zastosowaniach specjalnych należy uwzględnić także np. zagrożenia związane z wybuchem. Wentylatory dla celów przemysłowych, z uwagi na występowanie w ich przypadku istotnych zagrożeń mechanicznych, traktowane są jako maszyny i podlegają pod dyrektywę 98/37/WE MD Maszyny. Dla wentylatorów przeznaczonych dla celów domowych i biurowych na podstawie analizy ryzyka uznaje się, że przy właściwie zaprojektowanej konstrukcji oraz z uwagi na stosowane niskie moce zasilania, zagrożenia mechaniczne są mniej istotne, w związku z czym mają zastosowania następujące dyrektywy NP: 2006/95/WE LVD Sprzęt elektryczny niskiego napięcia, 2004/108/WE EMC Kompatybilności elektromagnetycznej. Wentylatory pracujące w środowisku zagrożonym wybuchem podlegają pod dyrektywę 94/9/WE ATEX Urządzenia i systemy ochronne przeznaczone do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. Często wentylatory mają zastosowanie w obiektach budowlanych, gdzie są montowane w sposób trwały. Jednak dla takiego użytkowania wentylator nie jest traktowany jako wyrób budowlany i nie podlega pod dyrektywę 89/106/EWG CPD Wyroby budowlane, gdyż nie uzyskał on stosownego mandatu Komisji Europejskiej (wyjątek stanowią wentylatory oddymiające). Dyrektywy NP mają bardzo podobny układ elementów składowych, z których najistotniejsze elementy stanowią: zakres zastosowania, zasadnicze wymagania, procedury oceny zgodności, formy potwierdzenia zgodności. Dalej omówione zostaną wymienione wyżej elementy dla Dyrektyw mających zastosowanie do wentylatorów. Dyrektywa 98/37/WE MD (Dz. U. Nr 259/2005, poz. 2170) Obejmuje maszyny rozumiane jako zestaw połączonych ze sobą części lub elementów składowych, z których przynajmniej jedna wykonuje ruch wraz z odpowiednimi siłownikami, obwodami sterowanymi, obwodami mocy itd. połączonymi w całość w celu konkretnego zastosowania, w szczególności do przetwarzania, obróbki, przemieszczania lub pakowania materiałów. W tej definicji mieszczą się wentylatory. (...) Formy potwierdzenia zgodności (...) Dyrektywa 2006/95/WE LVD (Dz. U. Nr 155/2007, poz. 1089) Obejmuje urządzenia elektryczne stosujące napięcie między 50V i 1000V prądu 4 / 6

5 przemiennego lub 75V i 1500 V prądu stałego. Do takich urządzeń zaliczane są wentylatory. (...) Dyrektywa 2004/108/WE EMC (Dz. U. Nr 171/2004, poz z p. zm.; Dz. U. Nr 82/2007, poz. 556) obejmuje wyroby, które mogą powodować zaburzenia elektromagnetyczne lub na działanie których mogą mieć wpływ takie zaburzenia. Takimi wyrobami są wentylatory. (...) Dyrektywa 94/9/WE ATEX (Dz. U. Nr 263/2005, poz. 2203) Obejmuje urządzenia i systemy ochronne przeznaczone do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem oraz części i podzespoły urządzeń i systemów ochronnych, jak również aparaturę zabezpieczającą, sterującą i regulacyjną, przeznaczoną do użytku na zewnątrz przestrzeni zagrożonej wybuchem ale współpracujących z urządzeniami w wymienionej przestrzeni. Wyroby podzielone zostały na grupy I i II przy czym grupa II obejmuje wyroby przeznaczone do użytku w miejscach, w których nie występuje zagrożenie metanem lub pyłem węglowym. Grupa II dzieli się dalej na kategorie od 1 do 3 z uwagi na prawdopodobieństwo pojawienia się atmosfery wybuchowej w miejscu pracy wyrobu. (...) Ocena zgodności wentylatorów przemysłowych Do wentylatorów w wykonaniu standardowym przeznaczonych do celów domowych lub biurowych mają zastosowanie dyrektywy LVD i EMC, a dla przeznaczonych do celów przemysłowych dyrektywy MD, LVD i EMC. Do tych dyrektywy w przypadku stosowania norm zharmonizowanych może być użyty moduł A oceny zgodności, który pozwala na przeprowadzenie całej procedury przez producenta. Jeżeli producent nie jest w stanie sam przeprowadzić takiej oceny zgodności z wymaganiami dyrektyw, może skorzystać w takiej sytuacji z pomocy jednostki notyfikowanej, która wystawi stosowny Certyfikat Zgodności będący podstawą do wystawienia przez producenta Deklaracji Zgodności WE. Takie działanie podwyższa rangę wystawionej Deklaracji Zgodności WE, gdyż w proces oceny zgodności zaangażowana jest profesjonalna i niezależna trzecia strona. Sam proces oceny zgodności wyrobu metodą step by step dla dyrektyw mających zastosowanie został omówiony szeroko w (1). W tym miejscu warto przedstawić mało znany dokument odniesienia wygodny do stosowania w ocenie zgodności wentylatorów przemysłowych jakim jest projekt Europejskiej Normy EN 14461:2002 posiadający mandat Komisji Europejskiej do dyrektywy MD. Norma traktuje wentylatory jak maszynę i stawia wymagania bezpieczeństwa i sposób ich sprawdzenia. W zakresie zagrożeń mechanicznych wymienione są między innymi następujące zagrożenia: zgniecenie, wciąganie, struga powietrza, wyrzucenie ruchomych części, stateczność i przemieszczanie, dostęp do urządzenia z uwzględnieniem poślizgu, upadku i spadku. 5 / 6

6 W zakresie zagrożeń elektrycznych istnieje powołanie na normę EN , która w tym zakresie obejmuje między innymi: ochronę przed dotykiem bezpośrednim, ochronę przed dotykiem pośrednim (uszkodzenie izolacji), ochronę przed napięciem szczątkowym, ochronę przed przetężeniem zwarciowym, ochronę prądową przed przeciążeniem silnika, ciągłość połączeń ochronnych i jakość zacisku ochronnego, testy wytrzymałości elektrycznej izolacji i rezystancji izolacji. W zakresie zagrożeń termicznych przywołane są wymagania normy EN 563, zagrożeń związanych z drganiami mechanicznymi mają zastosowanie normy: ISO , ISO , ISO , a w zakresie ochrony przed hałasem przywołana jest norma EN ISO Norma pr EN 14461:2002 jest przykładem dobrej Specyfikacji Technicznej w zakresie zagadnień bezpieczeństwa wentylatorów przemysłowych w odniesieniu do wymagań stawianych przez Dyrektywy NP. Podsumowanie Omawiane zasady wprowadzania na rynek wyrobów związanych z wentylatorami w wielu przypadkach stanowią prostą i wygodną dla producenta formę wypełnienia wymagań związanych tylko z bezpieczeństwem wyrobów. Należy podkreślić, że wyrób powinien spełniać wymagania wszystkich dyrektyw, które mają do niego zastosowanie i za to ponosi odpowiedzialność producent wyrobu. Podstawą dopuszczenia do obrotu i użytkowania wentylatorów jest wystawiona przez producenta Deklaracja Zgodności WE oraz oznakowanie wyrobu CE. LITERATURA [1] FORTUNA S. Wentylatory, Techwent, Kraków [2] KOSZTOWSKI S. (redaktor prowadzący) Oznaczenie CE. Przeprowadzenie oceny zgodności wyrobów wg dyrektywy Unii Europejskiej, FORUM, Poznań wydanie 12/2007 CZYTAJ CAŁOŚĆ, ZAMÓW PRENUMERATĘ: TRADYCYJNĄ E-WYDANIE 6 / 6