Quality News System ATEX zagrożenia wybuchem w zakładach branży budowlanej

Transkrypt

1 "System ATEX zagrożenia wybuchem w zakładach branży budowlanej" Wszystkie zakłady produkcyjne, w których w sposób stały lub okresowy występują pyły palne, w ilościach mogących doprowadzić do ich zapłonu, powinny podjąć stosowne działania zapobiegające możliwości ich wybuchu. Dotyczy to także niektórych zakładów branży budowlanej. Wszystkie zakłady produkcyjne, w których w sposób stały lub okresowy występują pyły palne, w ilościach mogących doprowadzić do ich zapłonu, powinny podjąć stosowne działania zapobiegające możliwości ich wybuchu. Dotyczy to także niektórych zakładów branży budowlanej. Konsekwencje zaniedbań mogą być katastrofalne. W wyniku wybuchu dochodzi do ogromnych strat w ludziach i infrastrukturze. Z tego powodu zostały przewidziane systemowe działania, nazywane w skrócie ATEX, a oznaczające całościowy system rozwiązań organizacyjno-technicznych, w miejscach pracy narażonych na eksplozję. Termin ten dotyczy także samych urządzeń, przewidzianych do pracy w atmosferach zagrożonych wybuchem. Skrót ATEX pochodzi z języka francuskiego (ATmospheres EXplosive) i oznacza atmosfery wybuchowe. W przypadku producentów urządzeń przeznaczonych do pracy w miejscach potencjalnie wybuchowych, stosowana jest dyrektywa 94/9/EC, natomiast firmy produkcyjne w których takie atmosfery mogą wystąpić, stosują dyrektywę 1999/92/EC, zatytułowaną: Minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowisku pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa. Obie wymienione dyrektywy uzupełniane są szczegółowymi, polskimi regulacjami prawnymi, przenoszącymi wymogi dyrektyw Unii Europejskiej, w zakresie zasad bezpiecznej pracy i stosowania adekwatnych do zagrożenia rozwiązań. Podstawowym aktem jest tu Dziennik Ustaw nr 107, poz z dnia 29 maja 2003 r. Z najważniejszych norm, warto zaś przywołać następujące: PN-EN :2001 Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybuchowi i ochrona przed wybuchem. Pojęcia podstawowe i metodologia. PN-EN :2005 Urządzenia elektryczne do stosowania w obecności pyłów palnych. Klasyfikacja obszarów, w których mogą być obecne pyły palne. PN-EN :2003 Urządzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. Podstawowe założenia i wymagania. PN-E-05204:1994 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Ochrona obiektów, instalacji i urządzeń. Wymagania. Przestrzeń zagrożona wybuchem Pojęcie to jest bardzo dokładnie sprecyzowane i oznacza przestrzeń, w której zależnie od warunków lokalnych i ruchowych (technologicznych) może wystąpić atmosfera wybuchowa czyli mieszanina substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł lub pyłów z powietrzem, w warunkach atmosferycznych, w której po zapaleniu, proces spalania rozprzestrzenia się na całą, nie spaloną jeszcze mieszaninę. Zatem z sytuacją strona 1 / 5

2 zagrożenia mamy do czynienia, gdy dla pewnego obszaru spełnione są jednocześnie cztery warunki: musi wystąpić mieszanina substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł lub pyłów, z powietrzem, w warunkach atmosferycznych, w której po zapłonie spalanie rozszerza się na całą niezapaloną mieszaninę. Tylko wówczas występuje Atmosfera wybuchowa. Definicja ta wyklucza np. występowanie takiej atmosfery wewnątrz zbiornika z gazem, który znajduje się pod ciśnieniem. Jako warunki normalne, przyjmuje się zakres temperatur od -20 C do +60 C, oraz ciśnienie w przedziale 0,8 do 1,1 bara. Identyfikacja zagrożenia Pierwszym pytaniem na które należy odpowiedzieć, to skąd mamy wiedzieć, czy substancje które wprowadzamy do produkcji, mogą powodować zagrożenie wybuchem? Odpowiedź jest prosta. Zawsze należy sięgnąć do kart charakterystyk wszystkich stosowanych komponentów. Co więcej, jeśli okaże się, że dany komponent ma charakter wybuchowy, a jego ilość w naszym gotowym produkcie (lub suma składników wybuchowych) przekracza 20%, cały proces produkcyjny, aż do wyrobu gotowego, musi być poddany procesowi nadzoru. Najczęściej jednak zagrożenie wybuchem zanika zaraz po dodaniu tzw. dodatków balastowych. Chociaż zatem celuloza jest potencjalnie wybuchowa, to ryzyko wybuchu znika w chwili jej wymieszania z piaskiem i cementem. Jeśli zatem zidentyfikowane zostało występowanie substancji wybuchowych w procesie produkcyjnym, należy wdrożyć praktyczne rozwiązania ATEX. Oznacza to cały szereg działań. Pracodawca powinien ocenić ryzyko związane z występowaniem atmosfery wybuchowej biorąc pod uwagęw szczególności : prawdopodobieństwo wystąpienia atmosfer wybuchowych oraz ich trwałość, prawdopodobieństwo wystąpienia efektywnych źródeł zapłonu, uwzględniając wyładowania atmosferyczne, charakter i typ instalacji, stosowane substancje, procesy technologiczne i ich możliwe wzajemne oddziaływanie, skalę przewidywanych skutków. Przepisy precyzują 13 efektywnych źródeł zapłonu. Należą do nich: gorące powierzchnie, płomienie i gorące gazy (w tym gorące cząstki), iskry wytwarzane mechanicznie, urządzenia elektryczne, strona 2 / 5

3 prądy błądzące oraz katodowa ochrona przed korozją, elektryczność statyczna (wyładowania snopiaste, stożkowe i z obłoku pyłu), uderzenie pioruna, fale elektromagnetyczne o częstotliwości radiowej (od 104 Hz do 3x1012 Hz), fale elektromagnetyczne o częstotliwości od 3x1011 Hz do 3x1015 Hz, promieniowanie jonizujące, ultradźwięki, sprężanie adiabatyczne i fale uderzeniowe, reakcje egzotermiczne, włącznie z samozapaleniem się pyłów. Identyfikacja stref ryzyka Pierwszoplanowym działaniem jest zidentyfikowanie wszystkich miejsc, w których występuje lub może wystąpić atmosfera wybuchowa. Miejsca takie zostają przyporządkowane do odpowiednich stref ryzyka, które w przypadku zagrożeń pyłowych mają symbolikę dwucyfrową (jednocyfrowe stosowane są w zagrożeniach gazowych): 20 Miejsca w których zawsze, często, lub przez długi czas istnieje potencjalne zagrożenie wybuchu pyłowego, w razie zetknięcia z powietrzem. W strefach 20 nie powinny znajdować się żadne osoby. Norma w ramach przykładu podaje silosy, przewody rurowe, pojemniki, w których odłożył się lub wymieszał pył. 21 Miejsca w których czasami istnieje potencjalne zagrożenie wybuchu pyłowego, w sytuacji wymieszania z powietrzem podczas normalnej pracy. Mogą to być strefy w pobliżu miejsc dostępu do pojemników z pyłem wybuchowym w środku, które są często otwierane, czy też miejsc załadunku i wyładunku substancji. 22 Miejsca w których nie istnieje prawdopodobieństwo zagrożenia pyłowego w warunkach normalnej pracy, a nawet gdyby zaistniało, to zagrożenie takie występuje tylko przez krótki okres czasu. Są to na przykład strefy w pobliżu filtrów, które z powodu niepoprawnego działania mogą wydzielić pył, czy składy worków z substancjami, które mogą zostać uszkodzone. Istnieją ściśle ustalone zasady identyfikowania zasięgu stref. W tym celu należy zapoznać się z odpowiednią literaturą. Często spotykanym rozwiązaniem jest ustalanie zasięgu metra od miejsc możliwego uwalniania się substancji wybuchowych, ale oczywiście jest to duże uproszczenie należy brać pod uwagę szereg innych czynników. Pomocnym narzędziem badawczym, zarówno podczas identyfikacji substancji, jak i stref ich występowania, jest analiza ryzyka. Szacuje ona nie tylkoryzyko, przyczynę i skutki wystąpienia nieprzewidzianego zdarzenia, ale też wynikają z niej działania prewencyjne, odpowiednie do stopnia zagrożenia. Działania prewencyjne strona 3 / 5

4 Podstawowym działaniem, jest zmniejszanie ilości występujących substancji niebezpiecznych, oraz ograniczanie miejsc ich występowania. Oczywiście tylko do pewnego stopnia, gdyż ograniczają nas względy technologiczne. Działanie takie nazywane jest unikaniem atmosfer wybuchowych, poprzez eliminację lub minimalizację czynników prowadzących do wybuchu. Kolejnym krokiem jest unikanie efektywnych źródeł zapłonu, poprzez ich zidentyfikowanie i podjęcie niezbędnych działań dla ich wyeliminowania, lub zminimalizowania prawdopodobieństwa ich zaistnienia. Krokiem trzecim jest zastosowanie środków ochrony, przyjmując do wiadomości fakt, że możliwe jest wystąpienie wybuchu. Poprzez środki ochrony rozumie się wszystkie rozwiązania techniczne, jak wprowadzanie do użytku maszyn i urządzeń przeznaczonych do pracy w strefach zagrożonych wybuchem (patrz rys. 2), modernizacja już istniejącego sprzętu (np. poprzez wymianę silników elektrycznych, elektrozaworów, wyłączników, lamp oświetleniowych, i innych elementów, na zgodne z Ex). Będą to także stosowne oznakowania, jak np. znaki przedstawione na rys. 1. W przypadku zakupu maszyn i urządzeń z oznakowaniem widocznym na rys. 2, należy zwrócić uwagę na symbolikę występującą za znaczkiem, która opisuje w jakich miejscach możemy zastosować dane urządzenie. Podstawowy podział jest następujący: Grupa I do pracy pod ziemią II do pracy na powierzchni Kategorie urządzeń Kategoria 1 dla stref 0 i 20 Kategoria 2 dla stref 1 i 21 Kategoria 3 dla stref 2 i 22 Strefa pracy (zastosowania) G gazowa D pyłowa Należy także rozpatrzyć wprowadzenie rozwiązań i zabezpieczeń przeciwwybuchowych. Bardzo ważnym działaniem zapobiegawczym, jest zapobieganie osadzaniu się pyłów, oraz utrzymywanie takich miejsc czystości. Trzeba przy tym pamiętać zachowaniu właściwych zasad postępowania. Jednym z nich jest odsysanie pyłów przy użyciu odkurzaczy przeznaczonych do pracy w strefach zagrożonych wybuchem. Pyłów nie wolno zamiatać, a jeśli już nie ma innej możliwości, należy je usuwać po zwilżeniu. Istnieje także cały szereg rozwiązań co do metod pracy, rodzaju używanych narzędzi, czy wreszcie ubioru pracowników oraz ich zachowań w strefach. Przecież nawet zwykła czynność czesania włosów powoduje ich elektryzowanie się. strona 4 / 5

5 Zgodnie ze wskazówkami normatywnymi, należy opracować następujące instrukcje: ainstrukcje obejmujące normalne działanie (załączanie / wyłączanie), instrukcje czyszczenia (usuwania pyłów) i systemu bezpiecznej pracy, instrukcje identyfikacji uszkodzeń i wymaganych działań, instrukcje badania urządzeń i systemów ochronnych, instrukcje o działaniach związanych z ryzykiem. Punkt 7.4 wymienionej normy zawiera wytyczne dotyczące kwalifikacji i szkoleń. Całość systemu powinien opisywać dokument Atex, ustalający procedury postępowania, dokładne opisy stref wraz ze schematami instalacji, czy wreszcie opis sposobów i metod przeciwdziałania wybuchowi, mający zastosowanie w konkretnej sytuacji. Podsumowanie Artykuł ten jedynie naszkicował problematykę przeciwdziałania możliwości wybuchu w miejscach pracy, w których w procesie technologicznym wykorzystuje się komponenty o charakterystyce wybuchowej. Całość tematu jest znacznie obszerniejsza. Producenci powinni bardzo poważnie potraktować powyższe zagadnienie, zapoznać się szczegółowo z wymogami dyrektyw, ustaw, norm, oraz ustalonych metod postępowania zapobiegawczego. Celowe może się okazać wsparcie, udzielone przez zewnętrznych specjalistów, zajmujących się rozwiązaniami ATEX. Z całą pewnością nie można przemilczeć tego faktu istnienia ryzyka, lub go bagatelizować. Stawką jest życie ludzkie. strona 5 / 5