SALA POZNAWANIA I DOŚWIADCZANIA ŚWIATA Życie jest wspaniałe, należy tylko spoglądać na nie przez właściwe okulary. -Alexandre Dumas Sala Poznawania i Doświadczania Świata to specjalnie wyodrębnione pomieszczenie wyposażone w różnego rodzaju urządzenia stymulujące rozwój zmysłów. Głównym celem organizowania takich sal jest stwarzanie możliwości odbierania nowych bodźców, wzbogacanie doświadczeń oraz miłe spędzanie czasu w atmosferze relaksu i pełnej akceptacji przez osoby z wieloraką niepełnosprawnością. Świat wokół nas jest mieszaniną światła, zapachów, rzeczy, które możemy właśnie poznawać za pomocą zmysłów: dotyku, wzroku, słuchu, węchu i smaku. Różnorodność oferowanych bodźców odciąga dzieci od zachowań niepożądanych, które na co dzień dezorganizują zajęcia i uniemożliwiają im prawidłowe funkcjonowanie - dzieci nadpobudliwe wyciszają się i uspokajają, natomiast dzieci bierne i zahamowane wykazują większą aktywność, zainteresowanie oraz chęć poznawania i działania. Dzięki tej terapii osoby z niej korzystające na nowo postrzegają świat, bardziej spontanicznie i osobiście, ponieważ sala ta, to świat przeżyć, w którym dziecko czuje się dobrze, ma swobodę i możliwość wyboru bodźców oraz czas koncentrowania się na nich. Bodźce pozwalają na odpoczynek połączony z biernym ich odbiorem. Zmysły są angażowane nie w ich szerokości, ale w głębokości, a bodźce dobierane są selektywnie i redukowane wtedy, gdy są w danym czasie niepotrzebne.
Głównym celem Sali Poznawania i Doświadczania Świata jest: poznawanie i doświadczanie świata przez zmysły; urządzenia znajdujące się w sali stymulują rozwój zmysłów (wzroku, słuchu, węchu, dotyku); dziecko jest poddawane wpływowi bodźców dźwiękowych, świetlnych, zapachowych i mechanicznych; Terapia w Sali Poznawania i Doświadczania Świata dobierana jest indywidualnie do potrzeb dziecka. W takiej sali dziecko ma wolność wyboru bodźców, których w danym momencie najbardziej potrzebuje. Poznawanie odbywa się poprzez zmysły, dzięki czemu dostarczane do układu nerwowego informacje wpływają bardzo pozytywnie na pamięć, koncentrację, naukę, a przede wszystkim na chęć podejmowania aktywności, czy działań. Jedna z pierwszych Sal Doświadczania Świata, a właściwie namiot aktywności powstał w 1978 roku w ośrodku dla upośledzonych umysłowo De Hartenberg w Holandii z okazji święta letniego. Zorganizowano tam (wzorując się na doświadczeniach ośrodka w Tilburgu) rodzaj dachu na słupach. Ściany zrobiono z płótna namiotowego, a korytarze i drogi z czarnej folii. W labiryncie znajdowały się różne propozycje, które miały wpływać na zmysły i pobudzać osoby do działania. Używano tam dźwięków, światła, balonów, siana, wody, poduszek i pluszowych zabawek. Całość okazała się wielkim sukcesem i terapeuci zaczęli zastanawiać się nad dalszym rozwojem tego typu pomieszczeń. Sukces Namiotu Aktywności sprawił, że w następnym roku Salę Doświadczania Świata urządzono już jako stałą instalację pod dachem ośrodka. W 1979 roku w ciągu zaledwie dwóch dni to pomieszczenie odwiedziło około czterystu osób. Można powiedzieć, że od tej chwili zaczął się triumfalny pochód Snoezelen, nie tylko w Holandii, ale też w całej Europie i na świecie. Dziś w ośrodku de Hartenberg działa wspaniała, wielkopowierzchniowa instalacja Snoezelen składająca się z kilku oddzielnych pomieszczeń. Zajęcia w Sali Poznawania i Doświadczania Świata skierowane są do osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami i deficytami: upośledzeniem umysłowym; mózgowym porażeniem dziecięcym; Autyzmem; zespołem Aspergera; zespołem Downa; chorobą psychiczną; zaburzeniami mowy na tle nerwicowym; fobiami; nadpobudliwością ruchową; zaburzeniami zachowania;
osoby z demencją. Cele jakie są realizowane w Sali Poznawania i Doświadczania Świata podczas stymulacji zmysłów: - Wzrok: zyskanie poczucia i świadomości światła, ćwiczenie koncentracji na bodźcach wzrokowych, usprawnianie umiejętności spostrzegania swoich części ciała i przedmiotów w otoczeniu, rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej i kierunkowości spostrzegania, stymulowanie koordynacji wzrokowo ruchowa, usprawnianie analizy i syntezy wzrokowej, poszerzanie doświadczeń wzrokowych oraz pamięci wzrokowej. - Słuch: ćwiczenie umiejętności koncentracji na bodźcach słuchowych, poszerzanie doświadczeń słuchowych, zmniejszanie lęku przed nowymi dźwiękami, stymulowanie koordynacji słuchowo ruchowej, słuchowo wzrokowej, ćwiczenie umiejętności różnicowania dźwięków otoczenia i mowy oraz różnicowania różnorodnych dźwięków. - Stymulacja przedsionkowa: ćwiczenie odpowiedniego napięcia mięśniowego, rozwijanie poczucia i świadomości ciała, orientacji w schemacie ciała oraz orientacji w przestrzeni, usprawnianie umiejętności koncentracji uwagi, rozwijanie aktywności. - Dotyk: poszerzenie doświadczeń i rozwijanie zdolności postrzegania, poprawa poczucia i świadomości ciała oraz orientacji w schemacie ciała i w przestrzeni, ćwiczenie zdolności manipulacyjnych, rozwój aktywności ruchowej. - Węch: poszerzenie doświadczeń zmysłu, ćwiczenie zdolności kojarzenia zapachu z sytuacją, lokalizacji zapachu, budowanie wyobrażeń i wiedzy na temat otaczającego świata, wspomaganie usprawniania narządów artykulacyjnych.
- Smak: rozwijanie percepcji smakowej, poszerzenie preferencji smakowych, wspomagająco w terapii jedzenia i terapii logopedycznej. Pojęciem ściśle związanym z Salą Poznawanie i Doświadczania Świata jest snoezelen. Jest to metoda pracy z osobami upośledzonymi umysłowo. Obecnie metoda ta stosowana jest na całym świecie również pod nazwą Multi Sensory Environment (MSE). W Polsce przyjęło się określenie Sala Poznania i Doświadczania Świata. Pojęcie to dokładnie określa nasz sposób korzystania z sali i zostało ukształtowane przez dwóch młodych mężczyzn, którzy pracowali na oddziale Odprężenie ośrodka w Haaren, gdzie odbywali zastępczą służbę wojskową. Snoezelen to kombinacja słów snuffelen - węszyć, obwąchiwać i doezelen drzemać, być w pół śnie, gapić się. Oznacza zatem ostrożne poznawanie otoczenia. Definicji tego słowa jest wiele, ale najbardziej obrazowo przedstawia je przykład: Gdy snoezeluję pozwalam po prostu wszystkim bodźcom dochodzić do mnie. Poprzez organy zmysłów i system nerwowy bodźce przekazywane są do mózgu w postaci przyjemnych doświadczeń. Korzystając jednak z takiej sali należy pamiętać o następujących założeniach: - wytworzeniu właściwej atmosfery - atmosferę sali tworzą przede wszystkim światło i tło dźwiękowe. Konkretnie oznacza to, że należy stworzyć łagodne przytłumione oświetlenie i zaproponować spokojną muzykę w tle. Trzeba przy tym mówić cicho. Jeżeli chcemy nadać tej atmosferze pełną formę, potrzebujemy jeszcze wygodnych miejsc do siedzenia i leżenia; - własnej decyzji dziecka - wybór aktywności zależy nie od nas, opiekunów, lecz od odwiedzających. Wprawdzie snoezelujemy razem, ale wybór rodzaju aktywności zależy od naszego podopiecznego. Nie istnieje określony czas przebywania w sali, najczęściej jest to około 25 do 40 minut. W tym wypadku nasi podopieczni pokazują nam jak długo chcą korzystać z sali; - własnym tempie - odwiedzający salę musi mieć czas na przyjęcie bodźców, postrzeganie, zdobywanie doświadczeń. Wszystko to ma odbywać się we własnym tempie. Ważne jest, aby opiekunowie byli cierpliwi i nie narzucali własnego tempa terapii; - odpowiednim czasie trwania - spróbujmy stworzyć spokojny etap przechodzenia do sali poprzez początkowe wprowadzenie muzyki w tle, włączenie delikatnych przyciemnionych świateł punktowych. Połóżmy się przy naszym podopiecznym i dajmy mu poczucie, że powstaje nowa sytuacja. Podobnie jak przy fazie wstępnej również przy wychodzeniu z sali ważne jest, by zapewnić spokój. Takiej pełnej nastroju aktywności nie można gwałtownie przerwać z powodu końca pracy. Spróbujmy, poprzez określone zachowanie, wyraźnie przekazać, że znowu
przechodzimy do sytuacji dnia codziennego. Redukujmy środki techniczne, powoli ściszajmy muzykę, zapalajmy lampy, odsłaniajmy zasłony. Długość pobytu w sali zależy od reakcji odwiedzającego. Jeżeli zauważymy, że nudzi się, że maleje dla niego atrakcyjność otoczenia, trzeba odbierać to jako pewien rodzaj komunikatu informującego, że czas już zakończyć terapię; - powtarzalności - niepełnosprawny aby zrozumieć, czy zapamiętać bodźce, którym jest poddawany wymaga częstych powtórek tych samych sytuacji, trudno jest tu przewidzieć ile i jak długo powinien mieć powtarzane bodźce. Należy dokładnie obserwować zaciekawienie i reakcje podopiecznego; - wybranych propozycjach bodźców - świat dla upośledzonych umysłowo jest często mieszaniną chaotycznych bodźców napływających z otoczenia. Ważne jest, aby zmienić ten stan rzeczy, tak aby był uboższy w bodźce, mniej chaotyczny i mniej zagrażający. Możemy się zastanowić, jakie niepożądane bodźce należy zlikwidować (np. wyłączyć radio, ciszej mówić itp.); - właściwym nastawieniu - ważne są tu uczucia osobiste takie jak; przyjaźń, serdeczność, sympatia, wywierają one wpływ na cierpliwość, która w życiu ciężko upośledzonych jest niezbędna. Obchodzenie się z ludźmi w tym ciężko upośledzonymi musi być powołaniem. Przykładowe wyposażenie Sali Poznawania i Doświadczania Świata: Basen ze świecącymi kuleczkami Łóżka wodne
Kolumna wodna z bąbelkami Projektor
Kącik lustrzany Tablica magnetyczna
Zestaw świetlno dźwiękowy Magiczne akwarium Poduszki dotykowe
Lustrzany domek Światłowody Kolumny wodne
Emiter zapachów Ścieżka fakturowa Dzięki takiej wielozmysłowej terapii osoby z niej korzystające na nowo postrzegają świat, bardziej spontanicznie i osobiście, ponieważ sala ta to świat przeżyć, w którym dziecko czuje się dobrze, ma swobodę i możliwość wyboru bodźców oraz czasu koncentrowania się na nich.