Implikacje wymiaru finansowego polityki UE wobec sąsiadów

Jan Muś, Joanna Kamińska 1 Implikacje wymiaru finansowego polityki UE wobec sąsiadów Główne tezy Wymiar finansowy polityki Unii Europejskiej wobec swoich sąsiadów jest wyjątkowo złożony i wielowektorowy. Fundusze dostępne dla państw sąsiedzkich pochodzą z funduszy przeznaczonych na rozwój danego obszaru geograficznego lub wsparcia konkretnych reform czy innych pożądanych działań państw partnerskich. Zwielokrotnienie dostępnych programów rodzi jednakże pytanie o dostępność środków finansowych. Budżet UE na cele związane z polityką sąsiedztwa jest ograniczony, lecz z drugiej strony, sytuacja ta może doprowadzić do zwiększenia efektywności wykorzystania dostępnych obecnie funduszy. System finansowania polityki UE wobec sąsiedztwa ma także kilka innych cech implikujących rozwój tej polityki. Stopień jego skomplikowania jest duży, jest to jednak charakterystyczne dla tak znacznych instrumentów obejmujących wiele dziedzin życia politycznego, społecznego i gospodarczego. Przenikanie się i nachodzenie na siebie nawzajem instrumentów finansowych ma także tę zaletę, że ułatwia pozyskanie funduszy, zwiększając liczbę ich źródeł. Nadchodzące lata pokażą także, czy nowy trend finansowania projektów z takich funduszy, jak Neighbourhood Investment Facility spełni swą rolę i zastąpi pozostałe bardziej sztywne instrumenty finansowe. Obszary zainteresowania zaangażowania Unii w stosunkach z państwami sąsiedzkimi wskazują ponadto na potencjalnie duży udział państw członkowskich UE, ze względu na jasny i obopólny interes ewentualnych i poszczególnych inicjatyw oraz projektów. 1. Wstęp Przesunięcie granic Unii Europejskiej na wschód w 2004 r. spowodowało konieczność zmierzenia się z zupełnie nowymi problemami i wyzwaniami. Nowi sąsiedzi Unii Europejskiej postawili przed nią całkiem nowe wyzwania. Kwestie dotyczące Ukrainy, Białorusi, Rosji, Kaukazu Południowego zaczęły mieć bezpośredni wpływ na sytuację w Unii Europejskiej w tak ważnych obszarach, jak energetyka, migracje, czy szeroko pojęte bezpieczeństwo. Problemy związane z tymi kwestiami zaczęły być coraz bardziej widoczne na początku XXI w., stały się tematami publicznej debaty w Europie. Po rozszerzeniu Unii w 2004 r. wiele państw członkowskich bardzo niechętnie spoglądało na kolejne akcesje w niedalekiej przyszłości. Unia Europejska postanowiła przedstawić nową wizję polityki wobec państw sąsiedzkich, która z jednej strony, miała integrować je gospodarczo i politycznie z UE, a z drugiej strony, odsunąć w czasie perspektywę kolejnego rozszerzenia Unii o takie państwa, jak Ukraina. 1 Joanna Kamińska, doktorantka w Centrum Polityk Europejskich na Uniwersytecie Londyńskim, w Royal Holloway College. Artykuł opracowany na podstawie ekspertyzy przygotowanej na zlecenie UKIE The common subjects, the same interlocutors the finance scope of the different dimensions of the EU policy towards neighbourhoods (Wspólne tematy, ci sami rozmówcy zakres finansowych różnych wymiarów polityki Unii Europejskiej wobec sąsiadów). 1

Zaproponowana w 2003 r. przez Komisję Europejską idea szerszej Europy, czyli nowych ram współpracy z południowymi i wschodnimi sąsiadami 2, uwzględniała poza Europą Wschodnią, także państwa Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej położone w basenie Morza Śródziemnego. Komunikat obejmował więc praktycznie wszystkie państwa położone na zewnątrz Unii Europejskiej, ale z Unią graniczące i poprzez to mające dla wielu państw członkowskich duże znaczenie. Idea szerszej Europy zakładała eksport europejskich wartości oraz integrację, przede wszystkim gospodarczą, państw sąsiedzkich z UE. Pozwoliłoby to na stworzenie kręgu przyjaciół współpracujących z Unią w kwestiach społecznych, gospodarczych i politycznych oraz podzielających podstawowe wartości Unii bez przesądzania o przyszłym członkostwie w zjednoczonej Europie. Powołana w 2004 r. na bazie wcześniejszego komunikatu Europejska Polityka Sąsiedztwa (EPS) 3 jest więc wynikiem oczekiwań zarówno większości państw członkowskich starej Unii, obawiających się dalszego niekontrolowanego rozszerzenia o państwa Europy Wschodniej i ewentualnej destabilizacji w państwach leżących w basenie Morza Śródziemnego, jak i nowych członków Unii zwróconych tradycyjnie także na Wschód. Unia stale zwiększała wydatki na działania zewnętrzne, w tym także na politykę skierowaną ku najbliższemu sąsiedztwu Unii. W porównaniu z poprzednią perspektywą finansową, budżet UE na lata 2007 2013 ujęty w dziale czwartym Unia Europejska jako gracz globalny wzrósł o 29% do łącznej sumy 49 mld 463 mln euro 4. Europejska Polityka Sąsiedztwa nie obejmuje państw należących do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu: Szwajcarii, Norwegii i Islandii, jako państw, których poziom rozwoju gospodarczego oraz sytuacja polityczna różni się znacząco in plus od państw Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu, Kaukazu Południowego i Europy Wschodniej. Także państwa, które posiadały perspektywę akcesji do Unii, czyli kraje bałkańskie i Turcja objęte zostały polityką rozszerzenia UE, która jest skierowana do obszarów podobnych do tych objętych przez EPS, jednocześnie udostępniając większy wachlarz środków finansowych i narzędzi pomocowych. Europejska Polityka Sąsiedztwa nie powstała jednakże z próżni. Wcześniejsze rozszerzenia Unii Europejskiej w latach 80-tych i 90-tych doprowadziły do utworzenia polityk skierowanych ku poszczególnym zagranicznym regionom. Powstałe w 1995 r. Partnerstwo Euro-Śródziemnomorskie, zwane też od miejsca konferencji, w czasie której zostało powołane Procesem Barcelońskim, miało za zadanie zintensyfikować dialog polityczny, współpracę gospodarczą oraz stosunki między społeczeństwami w regionie Morza Śródziemnego. Wymiar Północny z 1997 r. stał się forum dialogu pomiędzy Szwecją i Finlandią a Rosją we wspólnych obszarach bezpieczeństwa, ekologii i współpracy regionalnej obszarów przygranicznych. EPS, a przede wszystkim jej instrumenty finansowe, obejmują obecnie także Synergię Czarnomorską, która powołana została w czasie niemieckiej prezydencji UE w kwietniu 2007 r. Synergia obejmuje państwa czerpiące korzyści z EPS, polityki rozszerzenia, Bułgarię i Rumunię, będące już wtedy członkami UE oraz Rosję, która swoje stosunki z Unią opiera na specjalnych zasadach. 2 Komunikat Komisji Europejskiej do Rady i Parlamenty Europejskiego: Wider Europe- Neighbourhood: A new framework of cooperation with our Eastern and Southern neighbours COM (2003) 104 final, Bruksela 11.3.2003. 3 Komunikat Komisji Europejskiej: European Neighbourhood Policy. Startegy Paper COM (2004) 373 final, Bruksela 12.5.2004. 4 Financial Framework 2007 2013. Annex. Dostępny na stronie Komisji Europejskiej. 2

Dwie najnowsze propozycje sygnalizują dalszą regionalizację Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, będąc jednocześnie wynikiem potrzeby szybszej i głębszej integracji regionów nią objętych z Unią Europejską. Jest to Proces Barceloński: Unia dla Sródziemnomorza oraz Partnerstwo Wschodnie. Unia dla Sródziemnomorza jest inicjatywą francuską, podczas gdy Partnerstwo Wschodnie polsko-szwedzką. Jak sugerują ich nazwy, pierwsza z nich zwrócona jest ku Południu i obejmuje także Turcję, Macedonię i Chorwację, a więc państwa wyłączone z EPS, jako posiadające perspektywę członkostwa; druga natomiast Partnerstwo Wschodnie to próba wzmocnienia i przyspieszenia procesu reform wewnętrznych i integracji partnerów wschodnich z Unią Europejską. Przedmiotem poniższego opracowania jest analiza finansowej strony polityki Unii Europejskiej wobec sąsiadów z uwzględnieniem wielowektorowści tej polityki oraz szerokiego wachlarza dostępnych instrumentów finansowych. Pod uwagę wzięty został obecny trend regionalizacji EPS oraz przenikanie się poszczególnych instrumentów finansowych w różnych obszarach geograficznych i tematycznych. 2. Europejska Polityka Sąsiedztwa Europejska Polityka Sąsiedztwa obejmuje 16 krajów partnerskich 5, jak dotychczas jednak tylko 12 z nich jest jej aktywnymi uczestnikami. Algieria, Białoruś, Syria i Libia, ze względu na polityczną sytuację wewnętrzną nie są w stanie nawiązać bliższych relacji z Unią Europejską w ramach EPS i nie korzystają w pełni z dostępnych instrumentów współpracy. Ponadto stosunki Rosja UE regulowane są osobno przez Porozumienie o Współpracy i Partnerstwie 6. Współpraca pomiędzy Unią Europejską a poszczególnymi krajami partnerskimi ma charakter bilateralny i jest oparta na wspólnie opracowywanych Planach Działań; państwa, które nie zawarły tego typu porozumienia nie mogą w pełni korzystać z pomocy finansowej oferowanej w ramach EPS. Pierwszym krokiem do uzgodnienia Planu Działania (Action Plan AP) jest zawarcie z sąsiadami południowymi Umowy Stowarzyszeniowej (Association Agreement AA) lub z sąsiadami wschodnimi Porozumienia o Współpracy i Partnerstwie (Partnership and Cooperation Agreement PCA). Po ratyfikacji odpowiedniego porozumienia dane państwo może rozpocząć negocjacje Planu Działań na okres od 3 do 5 lat. W 2005 r. Plan Działań podpisany został przez Izrael, Jordanię, Mołdowę, Maroko, Autonomię Palestyńską, Tunezję i Ukrainę, w 2006 r. zaś przez kraje kaukaskie Gruzję, Armenię i Azerbejdżan, a w 2007 r. przez Liban i Egipt. Unia Europejska ocenia postęp dokonany przez państwa partnerskie, zgodnie z ustaleniami zawartymi w Planie Działań, w tzw. Raportach na temat postępu (Progress Report). Należy jednocześnie podkreślić, że Plany Działań mają charakter dokumentów politycznych a nie prawnych i nie przewidują żadnych sankcji, wynikających ewentualnie z nie wywiązywania się z obowiązków przyjętych w Planach. Ewentualne sankcje mogą mieć charakter raczej polityczny, co w praktyce oznacza ograniczenie funduszy wynikające z mniejszego zaangażowania w proces wymaganych reform. Metoda ta jest najbardziej charakterystycznym narzędziem służącym motywacji państw partnerskich do przeprowadzania reform im więcej reform tym więcej funduszy, im mniejszy postęp tym mniejsza pomoc. 5 Białoruś, Ukraina, Mołdowa, Gruzja, Azerbejdżan, Armenia, Syria, Liban, Autonomia Palestyńska, Jordania, Izrael, Egipt, Libia, Tunezja, Algieria, Maroko. 6 Agreement on partnership and cooperation establishing a partnership between the European Communities and their Member States, of one part, and the Russian Federation, of the other part, Official Journal L 327, 28.11.1997, P. 0003 0069. 3

3. Instrumenty pomocy Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (European Neighbourhood and Partnership Instrument ENPI) jest jednym z sześciu 7 podstawowych narzędzi wsparcia finansowego przeznaczonego dla krajów sąsiedzkich oraz trzech innych instrumentów przeznaczonych na wykorzystanie w sytuacjach kryzysowych 8. ENPI powstał 9 w 2006 r. jako instrument uzupełniający programy MEDA i TACIE, a roku później zastąpił je całkowicie. W rozporządzeniu ustanawiającym ENPI czytamy, że jego celem jest: promowanie wzmocnionej współpracy i stopniowej integracji gospodarczej pomiędzy Unią Europejską i krajami sąsiadującymi 10 poprzez oparcie stosunków Unii z tymi krajami na przestrzeganiu wspólnych wartości, w tym demokracji, praworządności, dobrego sprawowania rządów i poszanowania praw człowieka, zasad gospodarki rynkowej, otwartego, opartego na prawie oraz uczciwego handlu, zrównoważonego rozwoju oraz zmniejszania ubóstwa 11. W praktyce zadaniem ENPI jest wspierania wprowadzania w życie postanowień Planów Działań, przyjętych jak dotychczas przez 12 krajów, wymienionych powyżej. Dla Rosji współpraca oparta została na mapie drogowej w tzw. czterech obszarach. Zastępując instrumenty MEDA i TACIS Europejski Instrument Współpracy i Partnerstwa skupia się na wsparciu zrównoważonego rozwoju, walce z ubóstwem, rozwoju środków umożliwiających przystąpienie do jednolitego rynku, dostosowywaniu ustawodawstwa do unijnego, procesie harmonizacji regulacji, reformie instytucjonalnej, programach twiningowych i udziale we wspólnotowych agencjach i programach. Jako nowy element ENPI wprowadza współpracę transgraniczną, ze specjalnym uwzględnieniem programów operacyjnych wspólnych dla państw członkowskich i państw sąsiedzkich UE. Ta część ENPI jest oparta na modelu INTERREG, dostępnym dla państw Unii Europejskiej i opłacanym również z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, który stanowi jedno ze źródeł finansowania współpracy transgranicznej w ramach ENPI. Budżet omawianego instrumentu na lata 2007 2013, w obecnej perspektywie finansowej wynosi 11,2 mld euro i jest o 32% wyższy od kwoty przeznaczonej na te same cele w latach 2000 2006. W marcu 2007 r. Komisja Europejska podjęła decyzję o faktycznym podzieleniu tych funduszy na dwie części. Pierwsza z nich byłaby dostępna w latach 2007 2010, a druga w latach 2010 2013. Ponadto Komisja Europejska zdecydowała się przyjąć Papiery Strategiczne i Programy Indykatywne dla każdego kraju i regionu dotyczące także współpracy transgranicznej obejmującej okres 2007 2010. Wspomniane programy i ich finansowanie mają być poddane przeglądowi przez Komisję. Udzielenie wsparcia finansowego w ramach ENPI następuje przez następujące programy: krajowe, wielostronne, współpracy transgranicznej, ułatwienia w zarządzaniu (Governace Facility) i Sąsiedzki Fundusz Inwestycyjny. Kluczowym punktem odniesienia przy ustalaniu wspólnotowych priorytetów udzielania pomocy są wspólnie uzgodnione plany działań lub inne równoważne dokumenty 12. Priorytety zostały zdefiniowane na okres 7 lat w Papierach Strategicznych, do których 7 Instrument Pomocy przedakcesyjne (IPA), Instrument Współpracy Rozwojowej (DCI), Instrument Współpracy Gospodarczej (ECI), Instrument Współpracy w sprawie Bezpieczeństwa Nuklearnego (INSC), Instrument Praw Człowieka (IHR). 8 Instrument Pomocy Humanitarnej, Pomoc Makrofinansowa, Instrument dla Stabilności. 9 Rozporządzenie (WE) nr 1638/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r. określające przepisy ogólne w sprawie ustanowienia Europejskiego 10 Punkt 22 preambuły Rozporządzenia (WE) nr 1638/2006. 11 Punkt 4 preambuły Rozporządzenia (WE) nr 1638/2006 12 Rozporządzenie (WE) nr 1638/2006 artykuł 3 pkt. 1 4

dołączone są Programy Indykatywne 13 (regionalne, międzyregionalne i krajowe) zakładające bardziej szczegółowe rozplanowanie wydatków na okres 4 lat. Po upływie czterech lat, Papiery Strategiczne poddawane są przeglądowi, a następnie planowane są wydatki na kolejny okres (obecnie będzie to okres 2010 2013). Poszczególne projekty zawarte są w Rocznych Programach Działań 14, a w doniesieniu do współpracy transgranicznej we Wspólnych Programach Operacyjnych opierających się bezpośrednio na Papierach Strategicznych 15. Istnieją także środki specjalne, które mogą zostać użyte w nadzwyczajnych okolicznościach nieprzewidzianych w strategii 16. Zdecydowanie największa część środków ENPI przeznaczona jest na programy krajowe i wielostronne, co przedstawia poniższy wykres. Wykres 1. Alokacja środków finansowych w ramach ENPI w latach 2007-2010 73 % Programy krajowe 15 % Programy wielostronne 5 % Współpraca transgraniczna 7 % Ułatwienia w zarządzaniu i Fudusz Inwestycji Sąsiedztwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej. Papiery Strategiczne przygotowywane dla poszczególnych państw są dokumentami analizującymi sytuację w tych krajach. Wskazują one na główne cele współpracy pomiędzy tymi państwami a Unią, biorąc pod uwagę wcześniejszą i obecną pomoc finansową oraz aktualne wyzwania przed nimi stojące. Jednocześnie załączona jest również informacja na temat wszystkich instrumentów i programów pomocowych dostępnych dla danego kraju. Należy w tym miejscu podkreślić, że wyszczególnione w Papierach Strategicznych priorytety pomocy zdefiniowane zostały na podstawie struktury Planu Działań przyjętego dla danego państwa. Papier Strategiczny zawiera więc odwołania do politycznego dialogu, gospodarczej, społecznej i politycznej reformy i rozwoju, reform rynkowych, współpracy w zakresie bezpieczeństwa, sprawiedliwości i wolności, transportu, energii, społeczeństwa informacyjnego, środowiska i kontaktów międzyludzkich. 13 Rozporządzenie (WE) nr 1638/2006, art. 7. 14 Rozporządzenie (WE) nr 1638/2006, art. 12. 15 Rozporządzenie (WE) nr 1638/2006, art. 12. 16 Rozporządzenie (WE) nr 1638/2006, art. 13. 5

Alokacje przeznaczone dla poszczególnych państw w ramach programów krajowych przedstawione zostały na poniższym diagramie 17. Wykres 2. Alokacja srodków finansowych w ramach ENPI z uwzglednieniem poszczególnych panstw partnerskich w latach 2007-2010 700 654 600 500 558 494 400 300 200 100 0 220 98,4 92 20 Algieria Armenia Azerbejdżan Białoruś Egipt 300 265 209,7 187 130 130 8 8 Izr ael Jordania Liban Libia Mołdowa Maroko Autonomia Palestyńska Syria Tunezja Ukraina Gruzja 120,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej. Programy wielostronne obejmują Programy Międzyregionalne oraz programy regionalne Południe i Wschód. Programy Międzyregionalne mają na celu wsparcie działań, których wprowadzenie w życie jest najbardziej efektywne ze względów administracyjnych, spójności i przejrzystości na poziomie międzyregionalnym. Z drugiej strony, mają wzmocnić dialog pomiędzy Unią Europejską a jej sąsiadami. Program Wschód obejmuje wsparcie rozwoju regionalnego we wspólnych dla regionu Europy Wschodniej i Kaukazu Południowego obszarach, takich jak: rozwój sieci transportowej i energetycznej, współpraca w obszarze wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw (25 30%), ochrona środowiska (25 30%), walka ze zorganizowaną przestępczością i kwestie migracji (20 30%), kontakty międzyludzkie (10 15%). Fundusze programu Wschód przewidziane na lata 2007 2013 wynoszą 223,5 mln euro 18. 343,5 mln euro przeznaczonych na program Południe, obejmujący państwa partnerskie leżące w rejonie Morza Śródziemnego, ma za zadanie wsparcie reform w obszarach m.in.: 17 Więcej szczegółów na temat alokacji finansowych w poszczególnych państwach na stopnie internetowej Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/world/enp/docments_en.htm 18 http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/country/enpi_eastern_rip_en.pdf 6

równouprawnienia płci i społeczeństwa obywatelskiego, promocji inwestycji, dialogu i dziedzictwa międzykulturowego, transportu i energii 19. Mimo że więcej pieniędzy przeznaczono dla sąsiadów południowych, to warto podkreślić, że alokacje ENPI są ustalane na podstawie schematu określonego w art. 7 rozporządzenia nr 1638/2006/WE. Schemat ten bierze pod uwagę następujące czynniki: 1. Charakterystykę i potrzeby danego kraju lub regionu; 2. Poziom ambicji dotyczących stopnia współpracy z UE; 3. Postęp w wprowadzaniu w życie dotychczasowych ustaleń; 4. Zdolność do zarządzania i spożytkowania pomocą wspólnotową. Unia Europejska w latach 2007 2010 przeznaczyła na współpracę transgraniczną 1,1 mld euro. Szczególny nacisk został położony na wspieranie rozwoju gospodarczego i społecznego w obszarach przygranicznych oraz na kwestie związane ze środowiskiem, ochroną zdrowia, walką z przestępczością zorganizowaną, kontrolą granic i kontaktami międzyludzkimi. Obecnie istniej 15 programów współpracy transgranicznej, z czego 9 dotyczących granic lądowych, 3 morskich i 3 basenów morskich. Współpraca transgraniczna w basenach morskich została zaprezentowana na poniższej mapie. Mapa 1. Źródło: http://www.rcbi.info/usr/layout/enpi-cbc_sea_basin_programmes.jpg Współpraca transgraniczna morska i lądowa została zaprezentowana poniżej. 19 http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/country/enpi_euromed_rsp_en.pdf 7

Mapa 2. Źródło: http://www.rcbi.info/pages/12_1.html Kolejne dwa instrumenty w ramach ENPI to wymienione wcześniej Ułatwienia w Zarządzaniu (Governace Facility GF) i Sąsiedzki Fundusz Inwestycyjny (Neighbourhood Investment Facility NIF). Sąsiedzki Fundusz Inwestycyjny jest funduszem zabezpieczającym i wspierającym udzielanie grantów i kredytów przez Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz inne instytucje dla państw partnerskich. Omawiane środki finansowe przeznaczone są na priorytety wymienione w Planach Działań odnoszące się do energii, środowiska i transportu. Przeznaczona przez Komisję Europejską na NIF suma na lata 2007 2010 to 250 mln euro, a na lata 2010 2013 to kolejne 450 mln euro. Oprócz tych 700 mln euro pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, także poszczególne państwa członkowskie mogą wpłacać składki o minimalnej wysokości 1 mln euro. NIF jest podobny do stworzonego w 2002 r. FEMIP (Facilite euromediterraneenne d investissement et de partenariat), mającego na celu wsparcie prywatnych inwestycji w regionie śródziemnomorskim. NIF jest skoncentrowany na projektach publicznego sektora energetyki i transportu łączących państwa sąsiedzkie z UE oraz na projektach dotyczących środowiska. Dotychczas spotykający się 4 razy w roku zarząd NIF zgodził się na finansowanie 8 projektów dla wschodnich sąsiadów i 6 dla południowych. Fundusz Ułatwienia w Zarządzaniu ma na celu wynagrodzenie łącznie 50 milionami euro dwóch krajów (po jednym z południa i ze wschodu), które dokonały największych postępów w obszarze reform uzgodnionych wspólnie z Unią Europejską 20. Państwa objęte Europejskim Instrumentem Sąsiedztwa i Partnerstwa mogą także korzystać z pomocy finansowej przyznawanej w ramach programów tematycznych dostępnych poprzez Instrument Wsparcia Rozwoju (Development Cooperation Instrument DCI). Są to: 1. Inwestycja w zasoby ludzkie; 20 Więcej na ten temat http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/governance_facility_en.pdf 8

2. Rozwój sektora pozarządowego i władz lokalnych; 3. Migracje i azyl; 4. Środowisko i zrównoważone zarządzeni zasobami naturalnymi (także źródłami energii); 5. Bezpieczeństwo żywności. Programy te krzyżują się z europejską polityką sąsiedztwa i polityką rozszerzenia, które skoncentrowane są i ograniczone do poszczególnych regionów graniczących z UE. Alokacja finansowa w ramach DCI dokonywana jest na podstawie dokumentów strategicznych ustanawiających cele, oczekiwane rezultaty, wskaźniki i obszary priorytetowe, w których Unia będzie interweniować, jak również dodaną wartość programu. Roczne Programy Działań dostarczają dalszych szczegółów dotyczących obszarów priorytetowych i funduszy dostępnych w konkretnym roku. Programy tematyczne z reguły finansowane są na podstawie odpowiednich wniosków, co czyni je bardziej efektywnymi, lecz suma przeznaczona na te programy 1 mln euro wydaje się niewystarczająca i może odgrywać jedynie rolę uzupełniającą wobec funduszy wykorzystywanych w ramach ENPI. Kolejnym, obok ENPI oraz programów tematycznych finansowanych w ramach DCI, narzędziem wsparcia państw sąsiedzkich Unii Europejskiej jest Europejski Instrument dla Demokracji i Praw Człowieka (European Instrument for Democracy and Human Rights EIDHR). Instrument ten, dysponujący na lata 2007 2013 budżetem 1,103 mld euro, ma na celu wspieranie na całym świecie demokracji i ochrony praw człowieka, politycznego pluralizmu oraz demokratycznego uczestnictwa i reprezentacji. Na lata 2007 2010 Unia przyjęła następujące cele dla EIDHR: 1. Wzmocnienie szacunku dla praw człowieka i podstawowych wolności w krajach i regionach, które potrzebują tego najbardziej; 2. Wzmacnianie roli społeczeństwa obywatelskiego w promowaniu praw człowieka i reform demokratycznych, rozwiązywaniu problemów społecznych oraz uczestnictwa w życiu politycznym; 3. Wsparcie działalności w zakresie dialogu na temat praw człowieka, obrońców praw człowieka, kary śmierci, tortur, praw dziecka i konfliktów zbrojnych; 4. Wsparcie dla regionalnego i międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka, wymiaru sprawiedliwości, praworządności i promowania demokracji; 5. Wsparcie dla politycznych wyborów demokratycznych. Instrument dla Stabilności (Instrument for Stability IfS) jest z kolei przeznaczony do wykorzystania w sytuacji kryzysu lub narastającego kryzysu oraz na pewne działania prewencyjne, jak: walka z terroryzmem, zorganizowaną przestępczością, zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia. Budżet tego instrumentu przeznaczony na lata 2007 2013 wynosi 2,062 mld euro, z czego 1,487 mld przeznaczone jest na reakcję w sytuacji kryzysowej i nie podlega wcześniejszemu programowaniu, a 484 mln na działania prewencyjne. Ta druga część została przedłożona w Dokumencie Strategicznym na lata 2007 2011 oraz w Programie Indykatywnym przyjętym na okres 2007 2008 21. W styczniu 2007 r. Program Bezpieczeństwa Nuklearnego TACIS zastąpiony został Instrumentem Współpracy dla Bezpieczeństwa Nuklearnego (Instrument for Nuclear Safety Cooperation INSC). Instrument ten ma do wykorzystania w latach 2007 2013 524 mln euro 21 http://ec.europa.eu/europeaid/where/worldwide/stability-instrument/details_en.htm 9

na cele promocji bezpieczeństwa nuklearnego, ochrony przed promieniowaniem i wykorzystania efektywnych zabezpieczeń w krajach trzecich 22. Tabela 1. INSTRUMENTY Budżet w miliardach euro na 2008 r. 2009 2010 2011 2012 2013 ENPI 1.557,6 1.618,0 1.543,8 1.637,5 1.798,9 1.922,1 DCI (tylko część dostępna w ramach programów tematycznych w ograniczonym stopniu) 2.251,2 2.364,2 2.483,3 2.511,8 2.596,3 2.741,1 IfS 182,6 258,1 291,6 340,2 382,3 471,8 EIDHR 147,2 152,4 156,5 163,1 168,7 175,7 INSC 72,5 74,0 75,5 75,8 77,3 78,9 Źródło: Komitet budżetowy 23. Państwa sąsiedzkie Unii Europejskiej mogą korzystać ze wszystkich pięciu wyżej wymienionych funduszy. Najważniejszym z nich pozostają oczywiście programy krajowe w ramach ENPI, natomiast najmniej popularnym wydają się być fundusze dostępne w ramach Funduszu Inwestycyjnego Sąsiedztwa. Potencjalni odbiorcy pomocy oferowanej przez Unię mogą poczuć się zagubieni wśród liczby dostępnych programów i niezbyt przystępnych informacji na ich temat. Wykorzystanie funduszy wydaje się jednak pełne, co osłabia argument za uproszczeniem systemu pomocy. Wykorzystanie funduszy dostępnych w ramach poszczególnych instrumentów w 2007 r. przedstawia Tabela 2. Tabela 2. 2007 INSTRUMENTY Budżet w milionach euro Wykorzystano Procent wykorzstanych funduszy Balans na koniec roku Przekazano na następny rok Wykorzysta-nie funduszy w rozliczeniu końcowym ENPI 1.653,0 1.652,5 100,0% 0,5 0,0 100,0% DCI 2.202,5 2.173,3 98,7% 29,2 21,8 99,7% IFS 139,0 136,1 97,9% 2,9 0,0 97,9% EIDHR 142,1 141,6 99,6% 0,5 0,0 99,6% INSC 70,0 69,8 99,7% 0,2 0,0 99,7% Źródło: Komitet budżetowy 24. 22 http://ec.europa.eu/europeaid/where/worldwide/nuclear-safety/working-documents_en.htm 23 Heading 4 of the Multi-Annual Financial Framework: 2009 and Financial Programming 2010 2013, COMBUD 284/08. 10

4. Regionalizacja polityki sąsiedztwa UE wymiar finansowy Polityka Unii Europejskiej wobec swojego sąsiedztwa ujęta została w ramy Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Geograficzne położenie różnych państw członkowskich i związana z tym oczywista hierarchia interesów politycznych, gospodarczych, a także coraz częściej społecznych, spowodowały, że rozwój stosunków pomiędzy członkami UE a państwami sąsiedzkimi w ciągu ostatnich kilku lat podlegał swoistej koncentracji uwagi i wysiłku poszczególnych państw na pojedynczych kierunkach geograficznych polityki zagranicznej. Państwa takie jak Słowacja, Litwa czy Polska skoncentrowane są w oczywisty sposób na polityce wschodniej UE; Węgry, Słowenia i Włochy na Bałkanach. Natomiast państwa leżące na południu starego kontynentu zwrócone są ku północnym wybrzeżom Afryki. Proces Barceloński: Unia dla Śródziemnomorza jest stosunkowo nową inicjatywą Francji mającą na celu lepszą integrację gospodarczą, polityczną i społeczną państw basenu Morza Śródziemnego, włączając w to, obok państw objętych Europejską Polityką Sąsiedztwa, Unię Europejską jako całość oraz niektóre kraje objęte polityką rozszerzenia. Unia dla Śródziemnomorza jest oparta na powstałym w 1995 r. Procesie Barcelońskim, skierowanym także ku południowym granicom Unii. Komunikat Komisji na temat Unii dla Śródziemnomorza przewiduje szeroki wachlarz instytucjonalny obsługujący tę formułę współpracy. Przewiduje on konkretne projekty, które byłyby dodatkowo współfinansowane (poza środkami z budżetu UE) przez państwa członkowskie 25. Dodatkowe fundusze, które mają być w założeniu ważną wartością dodaną Unii dla Śródziemnomorza mają być w zamierzeniu pozyskane nie tylko z państw członkowskich zainteresowanych konkretnymi projektami, ale także z sektora prywatnego, władz regionalnych, międzynarodowych instytucji, którym partycypacja w poszczególnych projektach także mogłaby przynieść korzyści. Standardowe instrumenty pomocy finansowej Unii Europejskiej obejmowałyby wspomniany wcześniej Euro-śródziemnomorski Fundusz Inwestycji i Partnerstwa FEMPI, Sąsiedzki Fundusz Inwestycyjny oraz Instrument Współpracy Transgranicznej 26. W większości są to więc obecnie dostępne fundusze. Nowe zaś zostaną użyte w ramach NIF i FEMIP pod szyldem Unii dla Śródziemnomorza. Ponadto oczekuje się, że także państwa uczestniczące w śródziemnomorskiej inicjatywie niebędące członkami Unii Europejskiej także będą partycypować w kosztach. Obecnie wymieniane projekty to: 1. Oczyszczenie środowiska w regionie; 2. Rozwój morskich i lądowych szlaków transportowych; 3. Ochrona przed katastrofami; 4. Energia alternatywna: Śródziemnomorski Plan Słoneczny; 5. Szkolnictwo wyższe i badania: Uniwersytet Euro-śródziemnomorski; 24 Implementation of different external relations instruments within Heading 4 in 2007 and in 2008, COMBUD 305/8. 25 Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, Bruksela 20.05.08, COM (2008) 319 (final), Barcelona Process: Union for the Mediterranean, http://ec.europa.eu/external_relations/euromed/docs/com08_319_en.pdf 26 Joint Declaration of the Paris Summit for the Mediterranean Paryż, 13.07.2008, http://www.eu2008.fr/webdav/site/pfue/shared/import/07/0713_declaration_de_paris/joint_declaration_of_the _Paris_summit_for_the_Mediterranean-EN.pdf 11

6. Śródziemnomorska Inicjatywa Rozwoju Biznesu 27. Jeśli proponowane projekty okażą się atrakcyjne i korzystne zarówno dla sektora publicznego, jak i prywatnego, można spodziewać się, że NIF i FEMIP staną się głównymi narzędziami służącymi finansowaniu poszczególnych projektów. Ze względu jednak na odmienne interesy państw członkowskich UE dotyczące podziału finansów pomiędzy Wschód i Południe sąsiedztwa, nie należy oczekiwać większej ilości funduszy płynących z budżetu UE. Każda kwota przeznaczona z tego źródła na jeden z kierunków działania zrodzi automatycznie żądania dotyczące finansowania także drugiego z nich. Podsumowując, można spodziewać się przepakowania obecnie dostępnych funduszy oraz napływu kapitału ze strony najbardziej zainteresowanych konkretnymi projektami podmiotów oraz finansowymi instytucjami o charakterze międzynarodowym. Synergia Czarnomorska została powołana do życia jako wynik kilku czynników. Po pierwsze, w 2007 r. Bułgaria i Rumunia uzyskały członkostwo w Unii Europejskiej, co przesunęło granice Unii nad wybrzeże Morza Czarnego, wymuszając niejako na Unii konieczność wypracowania polityki dla tego regionu. Drugim ważnym czynnikiem były narastające problemy związane z rynkami energetycznymi oraz spodziewana, alternatywna dla rosyjskiej, droga przesyłowa źródeł energii z Azji Środkowej, biegnąca dnem Morza Czarnego. Po trzecie, niemiecka prezydencja w Unii Europejskiej skierowała więcej uwagi na Wschód, co zaowocowało utworzeniem właśnie Synergii Czarnomorskiej, w skład której poza Rumunią i Bułgarią weszła Ukraina, Mołdowa, Gruzja, Armenia i Azerbejdżan (wschodni wymiar EPS), a także Rosja i Turcja. Synergia Czarnomorska nawiązuje do istniejących wspólnotowych programów sektorowych i inicjatyw w takich obszarach, jak: dobre rządy, przepływ osób i bezpieczeństwo, energia, transport, ochrona środowiska, polityka morska, rybactwo, handel, badania, edukacja, zatrudnienie, sprawy społeczne, nauka oraz technologia. Jest pomyślana jako inicjatywa o elastycznych ramach mająca zapewnić większą spójność działań i ich lepszą koordynację. Obecnie, poza środkami finansowymi udostępnionymi państwom regionu przez Wspólnotę, uruchomiono specjalny program współpracy transgranicznej w regionie Morza Czarnego. Ma on stymulować działania społeczeństwa obywatelskiego w regionach nadmorskich 28. Finansowanie ma w założeniu odbywać się poprzez środki pochodzące z ENPI, jak również ze wsparcia inwestycyjnego pochodzącego z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Ponadto zaproponowany»sąsiedzki fundusz inwestycyjny«dla krajów z planami działania w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa mógłby przyczynić się do przygotowania i współfinansowania inwestycji infrastrukturalnych, szczególnie w dziedzinie energii, transportu, ochrony środowiska, w bliskiej współpracy z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, szczególnie EBI i EBOiR 29. Raport na temat implementacji Synergii Czarnomorskiej przedstawia propozycję działań skoncentrowanych na konkretnych projektach oraz uruchomienie partnerstwa sektorowego, które stanowiłoby ramę 27 Annex, Joint Declaration of the Paris Summit for the Mediterranean Paryż, 13.07.2008, http://www.eu2008.fr/webdav/site/pfue/shared/import/07/0713_declaration_de_paris/joint_declaration_of_the _Paris_summit_for_the_Mediterranean-EN.pdf 28 Synergia czarnomorska: zbliżenie państw regionu Morza Czarnego do UE Bruksela, 11.04.2007, europa.eu/rapid/pressreleasesaction.do?reference=ip/07/486&format=pdf&aged=1&language=pl&guilangu age=en 29 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Synergia czarnomorska Nowa inicjatywa współpracy regionalnej, Bruksela, 11.04.2007, COM(2007) 160 wersja ostateczna, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/com07_160_pl.pdf 12

dla współfinansowania tychże projektów przez międzynarodowe instytucje finansowe 30, co oznacza finansowanie ich przez NIF. W związku z tym, że Turcja korzysta z funduszy pomocy przedakcesyjnej, łączna suma pomocy finansowej dla państw sąsiedzkich objętych Synergią Czarnomorską obejmującą także Instrument Pomocy Przedakcesyjnej łącznie w 2007 r. wyniosła 862,15 mln euro, z czego 25,8 mln zostało przeznaczonych w ramach pomocy humanitarnej UE na terenie Rosji, Gruzji, Azerbejdżanu i Mołdowy 31. Warto także podkreślić, że z ponad 862 mln euro 497,2 mln przeznaczone było dla Turcji, jako państwa kandydującego do członkostwa w UE. Wymiar Północny stanowi ramy dla wspólnych dla Unii Europejskiej i Rosji tzw. Czterech przestrzeni: gospodarczej, wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, bezpieczeństwa zewnętrznego oraz kultury, badań i edukacji. Członkami Wymiaru Północnego jest także Norwegia i Islandia, a w jego pracach uczestniczy wiele organizacji regionalnych, takich jak Rada Państw Morza Bałtyckiego czy Nordycka Rada Ministrów oraz międzynarodowych instytucji finansowych: Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny i Nordycki Bank Inwestycyjny. Wymiar Północny jest również przykładem współpracy międzynarodowej, w której dużą role odgrywa sektor pozarządowy. Wymiar Północny obejmujący między innymi Unię Europejską i Rosję miał na celu nawiązanie, programowanie i wzmacnianie stałej współpracy pomiędzy krajami leżącymi w rejonie Morza Bałtyckiego oraz Północnego, których witalne interesy związane były właśnie z północnymi akwenami morskimi, lub które odgrywały w regionie kluczową rolę. Prowadzony dialog, zacieśnianie więzów gospodarczych i społecznych, zrównoważony rozwój miały przede wszystkim doprowadzić do utrzymania stabilnej sytuacji w regionie w takich kwestiach, jak ochrona środowiska, bezpieczeństwo, zdrowie, migracja. Wymiar Północny był narzędziem części państw członkowskich UE mającym pomóc w utrzymaniu względnie stabilnej sytuacji w rejonie Morza Bałtyckiego i Arktycznego. Obawy dotyczyły głównie kwestii związanych z przestępczością międzynarodową i ekologią, jednak odnosiły się także do innych zagadnień, które pojawiły się lub mogły się pojawić w związku z nową sytuacją polityczną na terenie byłego ZSRR. Oficjalnie do najważniejszych celów Wymiaru Północnego należy lepsza koordynacja polityki Unii Europejskiej w Europie Północnej oraz niwelowanie różnic w rozwoju gospodarczym i społecznym między krajami Unii Europejskiej a Rosją i krajami byłego bloku wschodniego. Konsekwentnie, Wymiar Północny objął następujące obszary: ochronę środowiska i leśnictwo, infrastrukturę transportową, energetykę, górnictwo i bezpieczeństwo nuklearne, zwalczanie przestępczości, edukację, badania, szkolenie i rozwój zasobów ludzkich, współpracę regionalną, rozwój służb socjalnych i ochronę zdrowia, 30 Communication from the Commission to the Council and the European Parliament: report on the first year of implementation of the Black Sea Synergy Brussels, 19.6.2008 COM(2008) 391 final http://www.delgeo.ec.europa.eu/en/support/blacksea.pdf 31 Annex II Communication from the Commission to the Council and the European Parliament: report on the first year of implementation of the Black Sea Synergy Brussels, 19.6.2008 COM(2008) 391 final 13

handel i inwestycje 32. W 2006 r. Unia Europejska przyjęła dodatkowo dokument ramowy, w którym jasno wskazała, że celem Wymiaru Północnego będzie wypracowywanie i promocja dialogu i współpracy, wzmacnianie stabilności, dostatku, intensywnej współpracy gospodarczej, konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju w Europie 33. Z deklaracji politycznej UE wynika z kolei, że to dobrosąsiedzkie stosunki Rosja UE (z udziałem Islandii i Norwegii), wraz z ewentualnym wprowadzeniem tzw. czterech wspólnych przestrzeni w regionie obejmującym część Rosji, są właściwym celem Wymiaru Północnego 34. Co ciekawe, w ramach Wymiaru Północnego wypracowana została strategia pracy w ramach tzw. partnerstw. Obecnie istnieje Północne Partnerstwo ds. Środowiska oraz Partnerstwo Wymiaru Północnego ds. Zdrowia Publicznego i Dobrego Społecznego Samopoczucia. Obecnie rozważane jest utworzenie nowych partnerstw w innych obszarach współpracy. Partnerstwa obejmują zarówno podmioty międzynarodowe, jak i organizacje z sektora pozarządowego zainteresowane danym obszarem współpracy. Głównym źródłem finansowania Północnego Wymiaru jest ENPI, a szczególnie cześć dotycząca współpracy transgranicznej. Obydwa wymienione wyżej partnerstwa oparte są na strategii i planach pracy, które wskazują cele, określają przewidywane działania na poziomie międzynarodowym, państwowy, regionalnym i lokalnym 35. Ponadto tym dwóm inicjatywom udało się przyciągnąć dodatkowe fundusze zarówno z państw UE, jak i z krajów partnerskich. Utworzony w 2002 r. w Brukseli Fundusz Wsparcia Partnerstwa Północnego ds. Środowiska zdołał już w pierwszym roku zachęcić Danię, Finlandię, Norwegię, Szwecję, Rosję i Komisję Europejską do wpłaty miliona euro. Celem tego funduszu jest pomoc w uzyskiwaniu kredytów pochodzących z międzynarodowych instytucji finansowych. Partnerstwo Wschodnie jest nową polsko-szwedzką inicjatywą skierowaną ku wschodnim sąsiadom Unii Europejskiej. Wzmocnienie więzów łączących Unię z jej wschodnimi sąsiadami oraz przyspieszenie procesu integracji europejskiej w tym regionie ma być wsparte poprzez wielostronną współpracę na podstawie Europejskiej polityki sąsiedztwa, w szczególności w obszarze politycznym i bezpieczeństwa; współpracy w zakresie ruchu przygranicznego; gospodarczym i finansowym oraz środowiska i społecznym. Wymiar Wschodni będzie tworzyć 27 krajów UE i 6 partnerów wschodnich objętych EPS, tj.: Ukraina, Mołdowa, Azerbejdżan, Armenia, Gruzja i Białoruś (współpraca z Białorusią początkowo odbywałaby się na szczeblu technicznym i eksperckim poszerzenie współpracy nastąpi, gdy pozwolą na to warunki). Projektami finansowanymi w ramach ENPI mogłaby zostać objęta również Rosja. Współpraca opierać się będzie na realizacji konkretnych projektów, a zaangażowanie w działania w ramach współpracy wielostronnej będzie dobrowolne i zależne od zainteresowania poszczególnych krajów konkretnymi projektami. Współpraca wielostronna ze wschodnimi sąsiadami będzie komplementarna wobec dotychczasowych inicjatyw regionalnych: Synergii Czarnomorskiej i Wymiaru Północnego. Zgodnie z założeniami środki finansowe potrzebne do realizacji projektów zainicjowanych w ramach współpracy wielostronnej będą pochodzić z już dostępnych funduszy ENPI (m.in. 32 Implementation of a Northern Dimension for the Policies of the European Union, Conclusions Adopted by the Council on 31 May 1999. 33 Northern Dimension Policy Framework Dokument Oslo, 12.12.2006, http://www.ndphs.org/?language,polski,mtgs,pac_3,_oslo 34 Political Declaration on Northern Dimension, Oslo, 12.12. 2006, http://www.ndphs.org/?language,polski,mtgs,pac_3,_oslo 35 Annual Work Plan 2008, NDPHS, 16.11.2007, Wilno http://www.ndphs.org///documents/780/ndphs_annual_work_plan_for_2008.pdf 14

przeznaczonych na współpracę regionalną we wschodnim sąsiedztwie oraz na współpracę transgraniczną). Środki UE mają być w założeniu połączone z kredytami EBI, EBOiR, a także funduszami przekazywanymi dobrowolnie przez poszczególne kraje członkowskie UE oraz EOG i inne państwa partnerskie (upowszechnienie mechanizmu Trust Fund). 5. Wnioski Aspekt finansowy Europejskiej Polityki Sąsiedztwa szeroko pojętej i obejmującej także inicjatywy ograniczone do poszczególnych regionów jest bardzo złożony i wielowarstwowy. Środki finansowe dostępne dla państw sąsiedzkich pochodzą również z funduszy przeznaczonych na rozwój danego obszaru geograficznego lub wsparcia konkretnych reform czy innych pożądanych działań państw partnerskich. Turcja na przykład może czerpać z finansowania projektów w ramach Synergii Czarnomorskiej, Unii dla Śródziemnomorza oraz funduszy pomocowych dostępnych dla państw kandydujących do członkostwa w Unii. Ukraina skorzysta finansowo zarówno na Synergii Czarnomorskiej, jak i Partnerstwie Wschodnim, a także programach tematycznych w ramach DCI. To zwielokrotnienie dostępnych programów rodzi wszakże pytanie o dostępność środków finansowych. Propozycje nowych form współpracy pomiędzy Unią Europejską a jej sąsiedztwem nie są bowiem poparte żadnymi znaczącymi wkładami finansowymi, które szłyby w parze za proponowanym rozwojem stosunków czy projektami reform. Natężenie współpracy, integracji tych państw z UE oraz idącą za tym potrzebą reform finansowana będzie praktycznie wygodospodarowane z tych samych funduszy. Może to doprowadzić do ograniczenia dostępności najbardziej popularnych funduszy lub z drugiej strony, do lepszego, pełniejszego i efektywniejszego wykorzystania dostępnych obecnie funduszy. Nadchodzące lata pokażą, w jaki sposób nakładanie się inicjatyw, programów i polityk wpłynie na wykorzystanie funduszy dostępnych w ramach ENPI i innych instrumentów finansowych. Przenikanie się środków pomocowych i instrumentów finansowych z jednej strony skutkuje skomplikowaniem i rozmyciem schematu pomocy finansowej dla państw sąsiedzkich. Jednakże dostępne kwoty oraz obszary, w których środki te mogłyby zostać użyte są tak duże i kluczowe, że uproszczenie całego systemu mogłoby oznaczać ograniczenie jego jakości. Przenikanie się nawzajem instrumentów finansowych ma także tę zaletę, że ułatwia pozyskanie funduszy, poprzez zwiększenie liczby ich źródeł. Większość środków dostępnych dla państw partnerskich przeznaczana jest w ramach programów krajowych, natomiast na współpracę regionalną czy, inaczej rzecz ujmując, regionalne podejście do problemu przeznaczone zostały odpowiednio mniejsze sumy, które mają zostać uzupełnione przez wkłady podmiotów publicznych i prywatnych zainteresowanych rozwojem poszczególnych projektów. Zastanowienia wymaga również kwestia, czy taki rodzaj finansowania sprawdzi się w praktyce i czy przyciągnie odpowiednie fundusze. Nadchodzące lata pokażą, czy Partnerstwo Wschodnie i Unia dla Śródziemnomorza, wspierane i jednocześnie w jakiś sposób gwarantowane przez najbardziej zainteresowane państwa członkowskie, są w stanie zapewnić wystarczającą liczbę inwestorów. Pozytywny wpływ na większe kontrybucje poszczególnych państw, instytucji międzynarodowych czy prywatnych przedsiębiorstw ma też istniejący proces regionalizacji polityki UE wobec sąsiadów. Oznacza to skoncentrowanie się w ramach określonych w EPS na obszarach, które stanowią rzeczywisty przedmiot zainteresowania państw członkowskich UE, bez konieczności finansowego angażowania w danym regionie pozostałych państw członkowskich. 15

Projekty Europejskiej Polityki Sąsiedztwa oraz polityk skoncentrowanych w poszczególnych regionach mają także tą zaletę, że skupione są na projektach bezsprzecznie przynoszących także korzyści samym państwom członkowskim UE, tj. rozwój infrastruktury umożliwiający zwiększenie handlu z państwami partnerskimi i UE, energia, bezpieczeństwo, migracje, prawa człowieka, promowanie demokracji i dialog polityczny. Sytuacja w tych obszarach ma bowiem niewątpliwy wpływ na sytuację w Unii Europejskiej. Ocena obecnego systemu finansowania Europejskiej Polityki Sąsiedztwa nie jest i nie może być jednoznaczna. Najważniejsze cechy tej Polityki sprawiają, że nie jest to zbiór doskonałych instrumentów finansowych, jednak stanowi on dobrą podstawę działań Unii w sąsiedztwie w celu integracji tego obszaru z Unią, tworząc docelowo stabilny i dostatni teren szerszej Europy. Bezpośrednie korzyści osiągają także państwa członkowskie, którym zdecydowanie łatwiej jest wspierać proces niezbędnych reform społecznych, gospodarczych i politycznych. W nadchodzącej w 2014 r. perspektywie finansowej można oczekiwać wzrostu wydatków na politykę zagraniczną, w tym na jej najważniejszą część Europejską Politykę Sąsiedztwa. Błędem byłoby jednak spodziewać się znacznych wzrostów. Wydaje się, że nowe formy, oparte na sponsorowaniu poszczególnych projektów, staną się ważną częścią finansowania Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, choć w tym przypadku jest jeszcze za wcześnie na jednoznaczne oceny. Na zakończenie warto podkreślić, że obecna forma polityki UE wobec sąsiedztwa jest bardzo młoda, stawiane są bowiem przed nią cele tak olbrzymie, jak obszar, który obejmuje. Nie należy więc na razie spodziewać się rewolucyjnego tempa wprowadzania pożądanych reform, gospodarczego i społecznego rozwoju czy intensyfikacji dialogu politycznego wśród naszych sąsiadów. Bibliografia Akty prawne Komunikat Komisji Europejskiej do Rady i Parlamenty Europejskiego, Wider Europe- Neighbourhood: A new framework of cooperation with our Eastern and Southern neighbours, COM (2003)104 final, Bruksela 11.3.2003 Komunikat Komisji Europejskiej, European Neighbourhood Policy. Startegy Paper COM (2004) 373 final, Bruksela 12.5.2004 Financial Framework 2007 2013. Annex. Dostępny na stronie Komisji Europejskiej Agreement on partnership and cooperation establishing a partnership between the European Communities and their Member States, of one part, and the Russian Federation, of the other part, Official Journal L 327, 28/11/1997, P. 0003 0069 Rozporządzenie (WE) nr 1638/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 października 2006 r. określające przepisy ogólne w sprawie ustanowienia Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa Rozporządzenie (WE) nr 1638/2006 European Neighbourhood and Partnership Instrument ENPI. Eastern Regional Indicative Programme 2007 2010, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/country/enpi_eastern_rip_en.pdf European Neighbourhood and Partnership Instrument ENPI. Regional Startegy Paper for 2007 2013 and Regional Indicative Programme 2007 2010 for the Euro - Mediterranean Partnership, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/country/enpi_ euromed_rsp_en.pdf 16

Principles for the implementation of a Governace Facilitz under ENPI, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/governance_facility_en.pdf The Instrument for Stability Startegy Paper 2007 2013, http://ec.europa.eu/europeaid/ where/worldwide/stability-instrument/documents/ifs_strategy_2007-2011_en.pdf Indicative Program of the Instrument for Stability 2007 2008, http://ec.europa.eu/ europeaid/where/worldwide/stabilityinstrument/documents/ifs_indicative_programme_2007-2008_en.pdf Council Regulation (EURATOM) No 300/2007 of 19 February 2007 establishing an Instrument for Nuclear Safety Cooperation, http://ec.europa.eu/europeaid/ where/worldwide/nuclear-safety/working-documents_en.htm Heading 4 of the Multi-Annual Financial Framework: 2009 and Financial Programming 2010 2013, COMBUD 284/08 Implementation of different external relations instruments within Heading 4 in 2007 and in 2008, COMBUD 305/8 Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, Bruksela 20/05/08, COM (2008) 319 (final), Barcelona Process: Union for the Mediterranean, http://ec.europa.eu/external_relations/euromed/docs/com08_319_en.pdf Joint Declaration of the Paris Summit for the Mediterranean Paryż, 13 lipca 2008, http://www.eu2008.fr/webdav/site/pfue/shared/import/07/0713_declaration_de_paris /Joint_declaration_of_the_Paris_summit_for_the_Mediterranean-EN.pdf Annex, Joint Declaration of the Paris Summit for the Mediterranean Paryż, 13.07.2008, http://www.eu2008.fr/webdav/site/pfue/shared/import/07/0713_declaration_de_paris /Joint_declaration_of_the_Paris_summit_for_the_Mediterranean-EN.pdf Synergia czarnomorska: zbliżenie państw regionu Morza Czarnego do UE Bruksela, 11.04.2007, europa.eu/rapid/pressreleasesaction.do?reference=ip/07/486&format=pdf&aged=1 &language=pl&guilanguage=en Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Synergia czarnomorska Nowa inicjatywa współpracy regionalnej, Bruksela, 11.04.2007, COM (2007) 160 wersja ostateczna, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/com07_160_pl.pdf Communication from the Commission to the Council and the European Parliament: report on the first year of implementation of the Black Sea Synergy Brussels, 19.6.2008 COM (2008) 391 final, http://www.delgeo.ec.europa.eu/ en/support/blacksea.pdf Annex II Communication from the Commission to the Council and the European Parliament: report on the first year of implementation of the Black Sea Synergy Brussels, 19.6.2008 COM (2008) 391 final Implementation of a Northern Dimension for the Policies of the European Union, Conclusions Adopted by the Council on 31 May 1999 Northern Dimension Policy Framework Dokument Oslo, 12.12.2006, http://www.ndphs.org/?language,polski,mtgs,pac_3,_oslo Political Declaration on Northern Dimension, Oslo, 12.12.2006, http://www.ndphs.org/?language,polski,mtgs,pac_3,_oslo Annual Work Plan 2008 NDPHS, 16.11.2007, Wilno, http://www.ndphs.org///documents/780/ndphs_annual_work_plan_for_2008.pdf 17