Praktyczne zastosowanie wyników monitoringu rolnic na wybranych plantacjach buraka cukrowego

Dział surowcowy Praktyczne zastosowanie wyników monitoringu rolnic na wybranych plantacjach buraka cukrowego Practical implemantation of the monitoring results of cutworms on selected plantations of sugar beet Dr Jan Bocianowski Uniwersytet Przyrodniczy, Katedra żetod żatematycznych i Statystycznych, Poznań jbocśup.poznan.pl Dr inż. żagdalena Jakubowska Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Poznań m.jakubowskaśiorpib.poznan.pl Dr inż. Henryk Ławiński Pfeifer & Żangen Polska S.ś., Poznań henryk.lawinskiśliz.pl Celem przeprowadzonych wraz z Działem Doświadczalnictwa irmy Pfeifer & Langen Polska badań monitoringowych była próba stworzenia systemu doradczego dla służb surowcowych i plantatorów buraka ułatwiającego podjęcie decyzji o zastosowaniu zabiegu insektycydowego do zwalczania rolnic. W związku z tym porównano dwa modele prognostyczne wyznaczenia terminu chemicznego zwalczania, według sygnalizacji oraz na podstawie wyznaczonych sum ciepła i sum temperatur efektywnych dla pożądanego stadium rozwojowego zwalczanych gąsienic rolnic, które wysoce istotnie wpływały na długość rozwoju rolnic do osiągnięcia przez gąsienice stadium L 2. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji ustalono termin początku wylotów motyli oraz całkowitą liczebność szkodnika na plantacjach. W latach badań (2009-2012) zabiegi insektycydowe przeciwko rolnicom według sygnalizacji wyznaczono między 29 a 40 dniem od daty wskazującej na początek masowego lotu motyli rolnic. Zabiegi metodą fenologiczną wyznaczono uzyskując sumy ciepła w przedziale od 428,0 C do 565,7 C oraz sumy temperatur efektywnych od 120,2 C do 260,5 C. Słowa kluczoweś monitoring, burak cukrowy, rolnice, suma ciepła, suma temperatur efektywnych The aim of the monitoring tests which were done with Pfeifer & Langen Poland Company was to create a system for advisory services and raw beet growers in making decisions about the use of insecticidal treatment for the control against cutworms. Therefore, we compared two forecasting models determine time of chemical control, according to the signal and based on the determined sum of temperature and effective temperature for the developmental stage of larvae. In 2009-2012 insecticidal treatments against cutworms by signaling set between 29 and 40 days from the date indicating the start of a mass light of moth. The treatments were determined by phenological method give the total temperature in the range of 428.0 C to 565.7 C, and total effective temperature of 120.2 C to 260.5 C. Key wordsś monitoring, sugar beet, cutworms, temperature and effective temperature sum Wprowadzenie Introduction Wykorzystanie monitoringu szkodliwości agrofagów w skali ogólnokrajowej, jak również sygnalizacja szkodników na danym polu powinny odbywać się według określonych metodyk. Stale uaktu- alniane będą pomocne w: praktycznej diagnostyce organizmów szkodliwych, poznaniu znajomości ich biologii, ocenie wpływu czynników zewnętrznych na rozwój agrofagów, ocenie nasilenia występowania liczebności oraz wyznaczaniu optymalnego terminu zabiegu chemicznego z uwzględnieniem progu ekonomicznej szkodliwości [21]. Gazeta Cukrownicza 4/2013 147

Ukryty tryb życia gąsienic rolnic stanowi poważną przeszkodę w zwalczaniu tych szkodników glebowych. W praktyce ustalenie optymalnego terminu chemicznego zwalczania rolnic w ciągu dnia jest niemal niemożliwe [6, 7, 9, 10, 13, 20]. Zastosowanie środków ochrony roślin w nieodpowiednim terminie w dużym stopniu zmniejsza skuteczność, a także przyczynia się do zwiększenia skażenia środowiska przez ich wielokrotne stosowanie. Jak dotychczas w Polsce najlepsze wyniki zwalczania, jak podają Piekarczyk i żałachowska [17] oraz żałachowska [12], uzyskano dla gąsienic zwalczanych w drugim stadium larwalnym. W praktyce rolnice na burakach zwalcza się w momencie zaobserwowania pierwszych objawów żerowania gąsienic na liściach lub korzeniach, a także w przypadku zauważenia licznych wypadów w obsadzie roślin na polu. Prawidłowo prowadzony monitoring i właściwa interpretacja zebranych danych jest ważnym elementem długo- i krótkoterminowego prognozowania pojawiania się rolnic oraz służy prawidłowemu wyznaczeniu terminu zwalczania tych szkodników. Najczęściej stosowanymi metodami sygnalizacji pojawiania się rolnic do niedawna były odłowy osobników dorosłych na pułapki świetlne. Obecnie metodę sygnalizacji wzbogaca się o pułapki feromonowe dzięki zastosowaniu syntetycznych odpowiedników feromonów płciowych samic, które są selektywną metodą odławiania samców danego gatunku szkodnika. żetodą zalecaną do tej pory i stosowaną od wielu lat do zwalczania rolnic jest metoda sygnalizacji według Zacha [22], oparta na wyznaczeniu terminu chemicznego zwalczania na podstawie lotu motyli, za pomocą samołówek świetlnych. Jest to metoda mało precyzyjna, wymagająca dość licznych lustracji pól, a także stałej obserwacji warunków meteorologicznych. Z tych powodów producenci wykonują zabieg nie zawsze w odpowiednim terminie. Zwykle decydują się na niego w momencie, gdy żerujące gąsienice zniszczyły już znaczną część powierzchni asymilacyjnej liści lub zeszły pod powierzchnię ziemi. W związku z powyższym bardzo ważnym zadaniem jest wskazanie metody wyznaczenia optymalnego terminu zabiegu chemicznego przeciwko tym szkodnikom. Celem przeprowadzonych wraz z Działem Doświadczalnictwa irmy Pfeifer & Żangen Polska S.ś. badań była próba stworzenia systemu doradczego wspomagającego podjęcie decyzji o zastosowaniu zabiegu insektycydowego do zwalczania rolnic. Metody Methods Prace nad monitoringiem i wyznaczeniem terminu zwalczania rolnic były prowadzone przez Zakład żetod Prognozowania śgrofagów i Ekonomiki Ochrony Roślin IOR PIB i Dział Doświadczalnictwa irmy Pfeifer & Żangen Polska S.ś., na corocznie wybranych 13 plantacjach buraka cukrowego w województwie wielkopolskim i dolnośląskim. W sumie, przez cały okres badawczy od roku 2009 do roku 2012, monitoring rolnic prowadzono w 21 miejscowościach. Do odłowu motyli rolnic używano pułapek świetlnych, po jednej na każdą plantację [3, 8, 9, 10]. Obserwacje dotyczące odłowów imagines szkodnika prowadzono 1-2 razy w tygodniu, w okresie od początku maja do końca lipca. Zebrany materiał biologiczny identyikowano do gatunków oraz sumowano [5, 16]. Ponadto, podczas prowadzenia odłowów motyli, od maja do końca września rejestrowano temperaturę oraz wilgotność względną powietrza za pomocą polowych stacji meteorologicznych należących do Stacji Doświadczalnictwa Polowego IOR-PIB (Winna Góra), Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) (Turew, Szalejewo, Żeszno, źościelna Wieś) oraz GlaxoSmithźline (GSź-Poznań). W wyniku przeprowadzonych obserwacji ustalono termin początku wylotów motyli oraz całkowitą liczebność szkodnika na plantacjach. Jednocześnie z monitoringiem odłowów rolnic prowadzono systematyczną kontrolę plantacji od momentu stwierdzenia masowego lotu motyli. źontrola plantacji posłużyła do zaobserwowania początku składania jaj, wylęgu pierwszych gąsienic, osiągnięcia przez gąsienice wielkości 10-12 mm oraz ustalenia terminu zabiegu chemicznego. Termin zwalczania szkodnika ustalono na podstawie kontroli lotu motyli [7, 17, 22] oraz jednoczesnym wyznaczeniu wartości sum ciepła i sum temperatur efektywnych, które wysoce istotnie wpływały na długość rozwoju rolnic do osiągnięcia przez nie pożądanego stadium rozwojowego Ż 2 [7, 9, 15, 19]. Na potrzeby prognozowania krótkoterminowego, na podstawie statystycznie udowodnionych wysoce istotnych związków między długością całego badanego okresu rozwojowego rolnic a najsilniej skorelowanymi cechami meteorologicznymi, ze szczególnym uwzględnieniem sum temperatur efektywnych i sum ciepła, został wyznaczony termin zabiegu chemicznego przeciwko rolnicom na buraku cukrowym. Zabieg metodą fenologiczną oparty na sumach ciepła i sumach temperatur efektywnych wyznaczono na podstawie daty początkowej, masowego nalotu motyli rolnic. Po ustaleniu daty masowego lotu imagines rolnic, należy dodać 30-35 dni i otrzymujemy optymalny termin wykonania zabiegu, kontrolując jednocześnie jaką wartość dla wspomnianej liczby dni będzie stanowiła obliczona suma ciepła i porównanie z uzyskanymi wartościami z badań w warunkach kontrolowanych [7]. żożliwe jest wcześniejsze wykonanie zabiegu chemicznego z powodu panujących wysokich temperatur powietrza i suszy w okresie lotu motyli, składania jaj i wylęgów larw oraz późniejsze w przypadku niesprzyjających warunków pogodowych dla rozwoju szkodnika. Uzyskane wyniki liczebności gatunku rolnicy czopówki (Agrotis exclamationis) z przeprowadzonego monitoringu opracowano statystycznie. Jednoczynnikowa analiza wariancji (śnovś) przy poziomie istotności α = 0,05 została zastosowana do weryikacji hipotezy zerowej o braku wpływu lat na liczebności rolnicy czopówki (A. exclamationis). Podobnie, jednoczynnikową analizę wariancji zastosowano do weryikacji hipotezy o wpływie miejscowości na liczebności obserwowanych rolnic czopówki. Obliczono najmniejszą istotną różnicę (NIR 0,05 ) dla liczebności rolnic czopówki i na jej podstawie wyznaczono grupy jednorodne. żodel regresji prostej zastosowano do analizy wpływu sumy ciepła i sumy temperatur efektywnych na liczebności rolnic czopówki. Współzależność między liczebnością rolnicy czopówki (A. exclamationis) a liczebnością rolnicy zbożówki (A. segetum), omówionej we wcześniejszej pracy [Jakubowska i Bocianowski, niepublikowane], oceniono na podstawie współczynnika korelacji prostej Pearsona. Wyniki i ich omówienie Results and discussion W roku 2012 pierwsze doniesienia o odłowionych motylach rolnicy czopówki (Agrotis exclamationis), rejestrowano w Żołędnicy 8 maja, w Poznaniu 13 maja oraz w Osieku 15 maja. Najpóźniej wylot motyli obserwowano w Skiereszewie 28 maja (tab. 1). żasowe składanie jaj obserwowano pod koniec maja. W pozostałych miejscowościach okres składania jaj wydłużył się i trwał od połowy do końca czerwca. Sprzyjające warunki meteorologiczne pozwoliły zaobserwować początkowe stadium gąsienic Ż 1 w pierwszej dekadzie czerwca. W trzeciej dekadzie czerwca, na monitorowanych plantacjach odnotowano różne stadia rozwojowe gąsienic rolnic, od stadium Ż 2 do Ż 4. Przeprowadzona analiza wariancji dla liczebności odłowionych samców rolnicy czopówki w latach 2009-2012 wykazała, że 148 Gazeta Cukrownicza 4/2013

Tabela 1. Monitoring odłowu motyli rolnic w roku 2012 Table 1. Monitoring catch moths of cutworms carried out in 2012 Rok Year 2012 Miejscowości Location Gmina District Początek masowego nalotu motyli rolnicy A. exclamationis Start of mass moths light A. exclamationis Liczba odłowionych imagines A. exclamationis Number of captured adults of A. exclamationis Prognozowany termin zabiegu Predicted date of chemical treatment Żołędnica Miejska żórka 08.05 2 23.06-29.06 Poznań Poznań 13.05 25 12.06-17.06 Osiek Kościan 15.05 13 14.06-19.06 Czachorowo żostyń 18.05 9 18.06-23.06 Wronów Krotoszyn 18.05 14 06.06-11.06 Żukowice żłogów 19.05 12 19.06-22.06 Rogaczewo Krzywiń 22.05 2 21.06-26.06 Drożdżyce Stęszew 22.05 29 21.06-26.06 Rozalin Słupca 23.05 7 22.06-27.06 Russów Żelazków 23.05 12 20.06-25.06 Boryszyn Mały żóra Śląska 24.05 13 09.06-13.06 czynnikiem różnicującym nie były lata prowadzenia obserwacji (p = 0.242). Zaobserwowano natomiast istotne statystycznie różnice między miejscowościami, w których prowadzony był monitoring (p = 0.037) (tab. 2). żetodą sygnalizacyjną w roku 2012 wyznaczono termin zabiegu na dni od 15 do 29 czerwca, tj. między 29. a 40. dniem od daty początkowej wskazującej na masowy lot motyli rolnic. Średnia suma temperatur jaka została osiągnięta dla 13 miejscowości wyniosła 457,15 C. Wartości otrzymanych sum temperatur w sześciu miejscowościach przekroczyły wartości sumy zakładanej w badaniach (502 C) (rys. 1). Średnia temperatura powietrza dla tego okresu wynosząca 19,1 C w porównaniu z latami poprzednimi była temperaturą sprzyjającą rozwojowi szkodników. Obserwowane Sumy ciepła [oc] Winna żóra Środa Wlkp. 24.05 2 16.06-21.06 Skiereszewo żniezno 28.05 6 27.06-1.07 550 Osiek 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 04.17 04.20 04.23 04.26 04.29 05.02 05.05 05.08 05.11 05.14 05.20 05.23 05.26 05.29 05.17 Data Sumy ciepła obliczone dla 13 miejscowości The sums of heat calculated for 13 localities 06.01 06.04 06.07 06.10 06.13 06.16 06.19 06.22 06.25 06.28 Czachorowo Słone Borszyn Mały Wronów Rogaczewo Wielkie Golina Wielka Skiereszewo Poznań Drożdżyce Rozalin Winna Góra Russów Rys. 1. Terminy zabiegów insektycydowych wyznaczonych na podstawie sum ciepła na terenie 13 miejscowości w roku 2012 Żig. 1. Dates of chemical treatments appointed on the basis sums of heat in 13 localities in 2012 502ºC próg dla sumy śr. temperatur dziennych treshold for the sum of heat Tabela 2. Wartości średnie i odchylenia standardowe liczebności występowania rolnicy czopówki w poszczególnych miejscowościach w latach 2009-2012 Table 2. The mean values and standard deviations of the number of occurrence of heart and dart moth in particular localities in 2009-2012 Miejscowości Localities Lata Years 2009 2010 2011 2012 Średnia Mean Odchylenie standardowe Standard deviation Boryszyn Mały 18 16 11 13 14,5 ab 3,109 Choryń * 5 3 * 4 cde 1,414 Czachorowo * 3 5 9 5,667 bcde 3,055 Dębnica 25 7 4 * 12 abc 11,358 Drożdżyce 4 9 2 29 11 abcd 12,356 żola 9 * * * 9 abcde - żóreczki 8 * * * 8 bcde - Januszewo * 6 13 * 9,5 abcde 4,95 Kopaszewo 0 * * * 0 e - Nacław 5 * * * 5 bcde - Osiek * * * 13 13 abc - Poznań 26 13 9 25 18,25 a 8,539 Rogaczewo * * * 2 2 de - Rozalin 24 8 14 7 13,25 abc 7,805 Russów 15 2 14 12 10,75 abcd 5,965 Skiereszewo * * * 6 6 bcde - Staniew * 3 8 * 5,5 bcde 3,536 Winna żóra 7 13 2 2 6 bcde 5,228 Wronów * * * 14 14 ab - Żołędnica 4 2 0 2 2 de 1,633 Żukowice 6 15 6 12 9,75 abcde 4,5 Średnia Mean Odchylenie standardowe Standard deviation 11,615 a 7,846 a 7 a 11,231 a 8,94 4,997 4,865 8,298 * brak danych lack of date wartości w kolumnach oznaczone jednakowymi literami nie różnią się istotnie na poziomie α = 0,05 means in columns followed by the same letters are not signiicantly different at according to α = 0.05 w tym czasie gąsienice osiągnęły wielkość stadium Ż 2 i Ż 3, tj. miały od 12 do 17 mm długości. śnaliza liczebności gąsienic wykonana 19 czerwca wykazała średnio 2,6 osobników na 1 m². Próg szkodliwości nie został osiągnięty. Podsumowując, można stwierdzić, że termin zabiegu chemicznego według sygnalizacji został wyznaczony z niewielkim opóźnieniem. Zabieg wyznaczony drugim sposobem (fenologicznym) z wykorzystaniem sum temperatur i temperatur efektywnych dla całego badanego okresu rozwojowego rolnic wyznaczono na dzień 13 czerwca dla Poznania. Wartość sumy temperatur osiągnęła 516,4 C, a suma temperatur efektywnych 175,8 C. źolejnymi terminami, jakie wyznaczono dla pozostałych miejscowości były 16, 18, 22 i 26 czerwca. Uzyskano sumy temperatur wynoszące od 448,2 C dla miejscowości Russów do 556,7 C dla miejscowości Drożdżyce oraz sumy temperatur efektywnych od 140,6 C dla Osieku do 209,8 C dla miejscowości Drożdżyce. śnaliza liczebności rolnic wykonana 20 czerwca wykazała średnio 1,7 osobników na 1 m². Próg szkodliwości nie został osiągnięty. Średnio wyznaczony zabieg przypadł na 34 dzień od daty wskazanej jako początek masowego Gazeta Cukrownicza 4/2013 149

lotu motyli, a wartości sum temperatur efektywnych dla badanego okresu rozwojowego rolnic zostały osiągnięte dla 10 miejscowości. Podobnie, jak na potrzeby sygnalizacji, obserwowane w tym czasie na polu gąsienice rolnic osiągały różne stadia rozwojowe od 0,6 do 19 mm (stadium Ż 1 -Ż 3 ). Podsumowując, można stwierdzić, że zabieg chemiczny według kryterium fenologicznego i sygnalizacyjnego w roku 2012 został wyznaczony z niewielkim opóźnieniem, gdyż dla wielu monitorowanych plantacji zostały przekroczone wartości sum temperatur. śnalizy gleby wykazały, iż obserwowane gąsienice rolnic miały średnio wielkość od 9 do 17 mm, co odpowiadałoby stadium Ż 2 -Ż 3. W wyniku czteroletnich badań (2009-2012) dynamiki występowania motyli rolnic, za pomocą pułapki świetlnej stwierdzono, że na poziom ich efektywności w dużej mierze miał wpływ przebieg warunków pogodowych. Rok 2011 był najbardziej korzystny dla rozwoju gąsienic rolnic. Okresowe zwiększenie się liczebności rolnic zaobserwowano w roku 2009, na co wskazywał bardzo duży lot motyli gatunku A. exclamationis. W roku 2010 ze względu na niekorzystne warunki pogodowe lot motyli rolnic był opóźniony. żaksimum lotów przypadało na lipiec i sierpień. Rok 2011 i 2012 są kolejnymi latami, w których obserwowano okres ukrytego narastania gradacji szkodnika. Naloty motyli badanych gatunków Noctuinae, na obserwowanych plantacjach rozpoczynały się przeważnie od trzeciej dekady maja (lata, 2009 i 2011) i trwały do pierwszej połowy lipca. W roku 2012 obserwowano dorosłe motyle od początku maja. Długość lotu motyli zależała głównie od warunków pogodowych. Początek składania jaj przez rolnice w latach badań obserwowano w warunkach polowych od końca maja do pierwszej połowy czerwca. Ciepła i wilgotna pogoda, z wyjątkiem roku 2010, sprawiła, że początek wylęgów gąsienic obserwowano od pierwszej dekady czerwca do początku lipca (tab. 3). Tabela 3. Terminy zabiegów insektycydowych przeprowadzonych w latach 2009-2012 (wybrane miejscowości) Table 3. Date of chemical treatments in 2009-2012 (the selected localities) Rok Year 2009 2010 2011 2012 Miejscowość Localities Gmina Community data zabiegu chemicznego date of chemical treatments Kryterium sygnalizacji The criterion for signalling suma ciepła sum of heat [ C] stadium rozwojowe developmental stage data zabiegu chemicznego date of chemical treatments Kryterium fenologiczne The phenological criteria suma ciepła sum of heat [ C] sumy temperatur efektywnych sum of effective temperatures [ C] stadium rozwojowe developmental stage Żukowice żłogów 20.VI 543,0 L2 18.VI 511,4 123,5 L2-L3 Żołędnica Miejska żórka 22.VI 522,0 L2 19.VI 507,4 126,3 L2-L3 Dębnica Kłecko 22.VI 512,4 L2 19.VI 484,9 133,4 L2-L3 Poznań Poznań 22.VI 527,5 L2 20.VI 501,3 143,5 L2-L3 Russów Żelazków 20.VI 538,1 L2 18.VI 507,3 120,2 L2-L3 Januszewo Kościan 28.VI 543,82 L2-L3 28.VI 543,82 166,62 L2-L3 Choryń Kościan 1.VII 539,1 L2-L3 28.VI 502,1 128,62 L2 Staniew Koźmin 1.VII 547,7 L2-L3 28.VI 502,1 175,1 L2 Poznań Poznań 1.VII 522,8 L2-L3 29.VI 504,9 168,2 L2 Drożdżyce Stęszew 1.VII 504,9 L2 29.VI 481,9 156,1 L2-L3 Rozalin Słupia 5.VII 604,1 L2-L3 30.VI 503,9 176,9 L2 Winna żóra Środa Wlkp. 4.VII 576,2 L2-L3 29.VI 470,4 165,2 L2 Russów Żelazków 1.VII 615,3 L2-L3 28.VI 565,4 183,9 L2-L3 Czachorowo żostyń 11.VI 537,0 L2 9.VI 502,0 197,1 L2 Żukowice/Słone żłogów 15.VI 632,5 L2 10.VI 507,9 191,6 L2 Boryszyn Mały żóra Śląska 17.VI 502,4 L2 15.VI 462,2 189,7 L2 Staniew/Wronów Koźmin 25.VI 427,25 L2-L3 29.VI 504,2 209,9 L2-L3 Żołędnica Miejska żórka 22.VI 551,6 L2-L3 17.VI 500,0 205,7 L2-L3 Dębnica/Skiereszewo Kłecko 30.VI 561,3 L2-L3 23.VI 514,7 242,2 L2-L3 Poznań Poznań 20.VI 687,3 L3-L4 10.VI 497,8 225,3 L2-L3 Rozalin Słupia 15.VI 593,0 L2-L3 10.VI 503,8 198,6 L2-L3 Winna żóra Środa Wlkp. 20.VI 606,0 L3 15.VI 513,7 219,4 L2-L3 Russów Żelazków 20.VI 574,0 L2-L3 16.VI 505,1 211,2 L2-L3 Januszewo/Osiek Kościan 15.VI 482,6 L2 16.VI 502,9 140,6 L2 Czachorowo żostyń 22.VI 579,0 L2-L3 18.VI 505,0 167,2 L2 Staniew/Wronów Koźmin 15.VI 300,7 L2 26.VI 507,1 182,0 L3 Dębnica/Skiereszewo Kłecko 29.VI 564,9 L3 26.VI 507,1 182,0 L2-L3 Poznań Poznań 15.VI 547,6 L3-L4 13.VI 516,4 175,8 L2-L3 Drożdżyce Stęszew 22.VI 556,7 L2-L3 22.VI 556,7 209,8 L2-L3 Rozalin Słupia 25.VI 556,49 L2-L3 22.VI 500,4 164,7 L2-L3 Winna żóra Środa Wlkp. 22.VI 502,8 L3 22.VI 502,8 169,1 L2-L3 150 Gazeta Cukrownicza 4/2013

Wnioski 1. Okresowa zmienność nasilenia sezonowych lotów A. segetum i A. exclamationis ma duże znaczenie dla ochrony roślin i uzasadnia tym samym konieczność stałego monitorowania dynamiki ich lotu oraz śledzenia ich szkodliwych okresów rozwojowych na potrzeby sygnalizacji. 2. Wartości sum ciepła i sum temperatur efektywnych są elementem wspomagającym ustalenie optymalnego terminu wykonania zabiegu chemicznego przeciwko szkodnikom. Jednak przy wyznaczeniu terminu chemicznego zwalczania należy uwzględnić próg ekonomicznej szkodliwości. 3. Najlepsze efekty chemicznego zwalczania rolnic w latach 2009-2012 uzyskano, gdy szkodnik osiągnął pełne stadium Ż 2 i początek stadium Ż 3 (około 11-14 mm). Obserwowane rośliny buraka cukrowego były w fazie BBCH 31-35. Conclusions Rys. 2. Współzależność między liczebnościami występowania rolnicy czopówki (Agrotis exclamationis) i rolnicy zbożówki (Agrotis segetum) Fig. 2. Relationship between number of occurrence of Agrotis exclamationis and Agrotis segetum Wyniki przeprowadzonej analizy regresji wskazują na istotny statystycznie (p < 0,001) wpływ zarówno sumy temperatur, jak i temperatur efektywnych na liczebność rolnic czopówki. Oceniając współzależność między liczebnościami rolnicy czopówki i rolnicy zbożówki [Jakubowska i Bocianowski, niepublikowane], obliczono współczynnik korelacji prostej Pearsona. Współczynnik korelacji między powyższymi liczebnościami wynosił r = 0,4899 i był istotny na poziomie α = 0,001 (rys. 2). Prognozowanie i kontrolowanie rozwoju populacji rolnic jest bardzo trudne, gdyż brak jest korelacji między liczbą odławianych osobników motyli a liczebnością gąsienic na uprawach roślin. Z tego względu bardzo ważne jest opracowanie precyzyjniejszych metod sygnalizacji i oceny nasilenia występowania badanych sówek. Prace badawcze dotyczące prognozowania krótkoterminowego oparte na tzw. stopniodniach (degree-day), tj. na sumowaniu temperatur od ustalonej umownie daty, dla określenia sumy ciepła, jaka jest potrzebna do osiągnięcia odpowiedniego stadium rozwojowego szkodnika, realizowane są od lat 70. i 80. w USś, Danii, Niemczech, Holandii, a także współcześnie we Włoszech i w Polsce [1, 2, 11, 14, 18]. Uzyskane wyniki są obiecujące i wskazują na możliwość zastosowania na szerszą skalę metody zwalczania rolnic z wykorzystaniem sum temperatur i temperatur efektywnych po wyznaczeniu krytycznego dnia lotu motyli za pomocą samołówki. Na podstawie wskazań modelu fenologicznego, na bazie lotów motyli i dziennych luktuacji temperatury powietrza w praktyce wykorzystuje się model prognostyczny do sygnalizacji omacnicy prosowianki na kukurydzy [4, 15]. Zgodnie z Dyrektywą Unii Europejskiej dotyczącą obligatoryjnego stosowania środków ochrony roślin, dokładnie z zasadami integrowanej ochrony roślin oraz z źrajowym Planem Działania na rzecz ograniczenia ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin na lata 2013-2018, przewiduje się budowę platformy internetowej ochrony roślin. Na platformie zostaną udostępnione wyniki prac badawczych w postaci gotowych metodyk, systemów wspomagania decyzji w walce z organizmami szkodliwymi uwzględniające szeroko stosowany monitoring w ograniczaniu szkodników w ochronie roślin. The result of the experiments following conclusions are: 1. Seasonal variability of lights of A. segetum and A. exclamationis are very importance for the crop protection. Thus justifying the need for regular monitoring of the lights moths and harmfulness developmental periods of cutworms for the method of signaling. 2. Temperature and effective temperatures sum are the supporting element to determine the optimal application time of the pesticide. However, the designation of the chemical control term should be considered on economic harmfulness threshold. 3. The best results of chemical control were obtained when the pests were reached the full stage Ż 2 and on beginning stage Ż 3 (about 11-14 mm). Observed sugar beet plants were in phase BBCH 31-35. Literatura Bibliography [1] śllen J.C.: 1976. ś modiied sine wale method for calculating degree days. Environmental Entomology 5: 388-396. [2] Bonhomme R.: 2000. Bases and limits to using degree-day units. European Journal of śgronomy 13:1-10. [3] Bereś P.: 2011. Występowanie oraz szkodliwość rolnic (Agrotinae) dla kukurydzy (Zea mays Ż.) w południowo-wschodniej Polsce w latach 2004-2010. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 51 (2): 593-598. [4] Bessie R.: 2003. Predicting European Corn Borer development. University of źentucky College of śgriculture, Entomology web pagehttp:// www.ca.uky.edu/entomology/entfacts/ef106.asp. śccessed 31 żarch 2011. [5] Fibiger ż., Hacker H.: 1991. Systematic list of the Noctuidae of Europe. Esperiance 2: 1-109. [6] Garnis J., Dąbrowski Z.T.: 2008. Praktyczna ocena metod i technik stosowanych w monitoringu rolnicy zbożówki (Agrotis segetum Ż.). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 48 (2): 836-840. [7] Jakubowska ż.: 2009. Doskonalenie prognozowania krótkoterminowego chemicznej ochrony buraka cukrowego przed Agrotis segetum (Den. et Schiff.) i A. exclamationis (Ż.) (Lepidoptera: Noctuidae). Praca doktorska, Instytut Ochrony Roślin PIB, Poznań, 176 ss. [8] Jakubowska ż., Ławiński H.: 2011. Przydatność wyników monitoringu rolnic (Agrotis sp.) na plantacjach buraka cukrowego dla potrzeb ochrony roślin. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 51 (2): 570-576. [9] Jakubowska ż., Walczak F.: 2007. Wyznaczenie optymalnych terminów zwalczania rolnic w uprawach buraka cukrowego przy użyciu pu- Gazeta Cukrownicza 4/2013 151

łapek świetlnych i feromonowych. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 47 (1): 238-243. [10] Jakubowska ż., Ławiński H., Bandyk ś.: 2012. żonitoring rolnic (Noctuinae) jako element integrowanej ochrony buraka cukrowego. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 52 (2): 229-234. [11] Juszczak R., Żeśny J., Olejnik J.: 2008. Suma temperatur efektywnych jako element prognozy agrometeorologicznej Wielkopolskiego Internetowego Serwisu Informacji śgrometeorologicznej. ścta śgrophysica 12 (3): 409-426. [12] żałachowska D.: 1987. żetody sygnalizacji terminu zwalczania rolnicy zbożówki w Polsce. Gazeta Cukrownicza nr 2: 41-42. [13] żatyjaszczyk E., Tratwal ś., Walczak F.: 2010. Wybrane zagadnienia ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym i integrowanej ochronie roślin. Instytut Ochrony Roślin PIB, Poznań, 103 ss. [14] żcżaster G.S., Wilhelm W.W.: 1997. Growing degree-days: one equation, two interpretations. śgricultural and Forest żeteorology 87: 291-300. [15] żaiorano ś.: 2012. ś physiologicall based approach for degree-day calculation in pest phenology models: the case of the European Corn Borer (Ostrinia nubilalis Hbn.) in Northern Italy. International Journal Biometeorological 56: 653-659. [16] Nowacki J.: 1996. źlucze do oznaczania owadów Polski cz. 27. żotyle (Lepidoptera). Pochodzenie: Piętnówki: Hadeninae. Turpress, Toruń, 88 ss. [17] Piekarczyk ź., żałachowska D.: 1993. Instrukcja dla służby ochrony roślin z zakresu prognoz, sygnalizacji i prognozowania pojawu chorób i szkodników roślin. Instytut Ochrony Roślin, Poznań, s. 90-131. [18] Pruess ź.p.: 1983. Day-degree methods for pest management. Environment Entomology 12: 613-619. [19] Walczak. F.: 2003. Wykorzystanie metody regresji wielokrotnej przy wyznaczeniu optymalnego terminu chemicznej ochrony zbóż przed skrzypionkami (Oulema spp.) w Wielkopolsce. Rozpr. Nauk. Instyt. Ochr. Roślin 12, 123 ss. [20] Walczak F., Jakubowska ż.: 2001. Wzrost szkodliwości rolnic (Agrotinae) w Polsce. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 41 (2): 386-390. [21] Walczak F., Tratwal ś., źrasiński T.: 2010. źierunki rozwoju prognozowania i sygnalizacji śgrofagów w ochronie roślin rolniczych. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 50 (1): 81-86. [22] Zacha J.: 1966. Prognoza a Signalizace u Ochrane Rastnin. Stani, 10 ss. 152 Gazeta Cukrownicza 4/2013