Ocena porażenia odmian kukurydzy przez omacnicę prosowiankę (Ostrinia nubilalis Hbn.) *

Transkrypt

1 Ocena porażenia odmian kukurydzy przez omacnicę prosowiankę (Ostrinia nubilalis Hbn.) * mgr inż. Wanda Chojnacka, mgr inż. Anna Faryn, mgr inż. Paweł Wójcicki - Zakład Doświadczalny Oceny Odmian COBORU, Kawęczyn dr inż. Roman Warzecha Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików Wprowadzenie: W skali kraju, bezpośrednie straty powodowane przez omacnicę prosowiankę w plonach kiszonki szacowane są na 10%, a w uprawach na ziarno na około 20%. Lokalnie te straty mogą być znacznie wyższe, nawet %, co jest uzależnione od nasilenia szkodnika i przebiegu warunków pogodowych (Bereś, 2016). W 2006 roku oszacowano straty w plonie ziarna kukurydzy na ponad 40% powierzchni tej uprawy, czyli na ponad 272 tys. ha. Z wyliczeń wynikało, że ubytek ziarna na skutek żerowania szkodnika wyniósł około 460 tyś. ton. Przy średniej cenie ziarna za 2005 rok dało to kwotę około 230 mln zł, a przy średniej cenie ziarna z 2006 roku wynoszącej na poziomie zł, kwota ta wzrosła prawie do 300 mln zł (Warzecha, niepublikowane). Od 2009 roku omacnica prosowianka występuje na terenie całego kraju, we wszystkich województwach, a jej szkodliwość w ostatnich latach znacząco wzrosła, dlatego obecnie straty są dużo wyższe (Bereś, 2016). Poniżej przedstawiono mapę zasięgu występowania omacnicy prosowianki według Bereś, Konefał Skutki żerowania omacnicy to nie tylko obniżenie plonu roślin i ziarna. W przypadku kiszonki, ziarno jest jej najważniejszym składnikiem. W miejscach żerowania i na uszkodzonych kolbach pojawiają się grzyby, które wytwarzają bardzo szkodliwe dla zdrowia zwierząt mikotoksyny. Do najważniejszych mikotoksyn należą deoskyniwalenol (DON), zearalenon oraz fumonizyny B1 i B2. Wywołują one liczne choroby zwierząt. DON powoduje

2 wymioty, biegunkę, zmniejszanie przyrostów i masy ciała, obniżenie odporności. Bydło dzięki bogatej mikroflorze przewodu pokarmowego jest mniej wrażliwe na obecność deoksyniwalenolu. Zearalenon wywołuje zaburzenia w cyklu rozrodczym zwierząt, zmniejszenie wagi płodów, poronienia i bezpłodność. Przy większej koncentracji, obserwuje się wrażliwość bydła na zearalenon. Fumonizyny mogą powodować uszkodzenie układu nerwowego, częściową lub całkowitą ślepotę, drgawki, a nawet śmierć zwierząt. Cel badań: Celem przeprowadzonych badań była ocena uszkodzeń roślin w odmianach przeznaczonych do uprawy na ziarno. Ocenę przeprowadzono, w latach , w Zakładzie Doświadczalnym Oceny Odmian COBORU w Kawęczynie, k. Sochaczewa, woj. mazowieckie. Zakład jest zlokalizowany w rejonie intensywnej uprawy kukurydzy na ziarno, gdzie udział tej rośliny w strukturze zasiewów wynosi 30-40%. Zwalczanie omacnicy prosowianki: Metoda agrotechniczna. Omacnica powoduje największe straty w kukurydzy uprawianej w monokulturze, w uproszczonych uprawach kukurydzy, oraz w regionach o dużym nasileniu uprawy kukurydzy. Nawet jeśli uprawiamy kukurydzę w zmianowaniu, to nalot motyli może nastąpić z pól kukurydzy, gdzie szkodnik występuje w dużym nasileniu. Przenawożenie azotem jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi szkodnika. Po zbiorach należy bardzo dokładnie i możliwie nisko rozdrobnić resztki łodyg. Należy niszczyć chwasty grubołodygowe w uprawach i w sąsiedztwie. Orka zimowa w dużym stopniu niszczy gąsienice, gdyż ogranicza ich przezimowanie. W profilaktyce przeciw omacnicy prosowianki można dobierać do uprawy odmiany o podwyższonej tolerancji na tego szkodnika. W praktyce jest to jednak bardzo trudne, gdyż w pierwszym rzędzie zwraca się uwagę na inne cechy użytkowe odmian, takie jak: plon suchej masy, strukturę plonu, czyli udział kolb i ziarna w plonie suchej masy, czy też na strawność odmian. Tolerancja na omacnicę jest w tym przypadku cechą drugorzędną. Ponadto, nie ma odmian o genetycznej odporności na omacnicę, a o jej wystąpieniu i szkodliwości w większym stopniu decyduje przebieg warunków pogodowych. Niemal całkowitą odporność zapewniają odmiany genetycznie zmodyfikowane MON 810 z genem Bt. Te odmiany jednak nie są dopuszczone do uprawy w Polsce. Metoda biologiczna zwalczania omacnicy polega na wykorzystaniu naturalnych wrogów tego szkodnika. Są to między innymi biopreparaty, do opryskiwania roślin, zawierające bakterię Bacillus thuringensis var. kurstaki lub grzyb Beauveria bassiana. W Polsce najczęściej wykorzystuje się błonkówkę kruszynek (Trichograma sp.). Niszczy ona złoża jaj składanych przez samicę omacnicy. Kruszynek składa do ich wnętrza jaja, z których wylegają się larwy. Odżywiają się one treścią jaj omacnicy, a następnie przepoczwarczają się, po czym wylatują z nich nowe błonkówki. Poszukują one kolejnych złóż jaj omacnicy. Biopreparaty zawierające kruszynka mogą być rozkładane ręcznie, w formie zawieszek na małych plantacjach, a na dużych z wykorzystaniem specjalnych rozsiewaczy lub też przy pomocy aparatury agrolotniczej (wiatrakowców). Pierwszy termin zastosowania biopreparatu kruszynka następuje po 7-10 dniach, od stwierdzenia pojawienia się pierwszego samca, lub 5-7 dniach od pojawienia się pierwszej samicy, w drugiej połowie czerwca lub na początku lipca. Drugi termin następuje po 7-10 dniach po pierwszym terminie. Do wykrycia pojawienia się motyli stosuje się pułapki świetlne lub feromonowe. Można korzystać z systemów sygnalizacji prowadzonych przez firmy Syngenta, KWS i DuPont, oraz z badań prowadzonych prze Instytut Ochrony Roślin, Oddział w Rzeszowie. Potrzebne informacje są

3 dostępne na stronach internetowych wymienionych firm. Dodatkowo należy przeprowadzać własne obserwacje i wykrywać złoża jaj omacnicy. Ochrona chemiczna jest bardzo trudna do przeprowadzenia, gdyż wysokość roślin, w momencie aplikacji insektycydu, wynosi 1,5-2,0m. Potrzebne są opryskiwacze szczudłowe, które ze względu na cenę, na ogół, nie są dostępne. Można używać klasycznych opryskiwaczy, o odpowiednio długich belkach, podniesionych powyżej łanu kukurydzy, lub opryskiwaczy strumieniowych z bocznym wyrzutem cieczy na odległość m w jedną stronę. Jednak w obydwu przypadkach niezbędne jest pozostawienie ścieżek przejazdowych. Nawet w przypadku konieczności wjechania w łan (bez ścieżek przejazdowych), i zniszczenia części roślin, można uzyskać korzystne efekty zwalczania omacnicy. Wadą ochrony chemicznej jest niszczenie innych niedocelowych (pożytecznych) owadów. Przy ochronie chemicznej konieczne jest, tak jak w przypadku biologicznego zwalczania omacnicy, korzystanie z sygnalizacji pojawiania się motyli, lub prowadzenia własnych obserwacji i wykrywania złóż jaj na liściach. Takie złoża trzeba oznaczyć i obserwować. Oprysk należy wykonać, gdy z jaj zaczynają się wylegać gąsienice. Jest to faza tzw. czarnej główki. W praktyce stosuje się zabiegi chemiczne (i biologiczne), gdy na roślinach pojawiają się czubki wiech w lejku liściowym (pierwszy zabieg) i w fazie pełnego rozwoju wiech (drugi zabieg). Wyniki: Przez 7 lat, w okresie , przedmiotem oceny było ogółem 723 odmiany kukurydzy w 3. grupach wczesności. W grupie wczesnej oceniono 194, w grupie średniowczesnej 351, a grupie średniopóźnej 178 odmian. Stwierdzono, że w analizowanym okresie roślin uszkodzonych przez omacnicę we wszystkich grupach wczesności było 27,9% (14,6 53,8%). W grupie odmian wczesnych ten odsetek był najniższy 24,7% (18,6 46,2%), w grupie odmian średniowczesnych uszkodzonych było 29,9% roślin (15,5 54,0%), a grupie odmian średniopóźnych 29,0% (17,3 50,1%). Tab. 1 odmian mieszańcowych kukurydzy przez omacnicę prosowiankę w ZDOO Kawęczyn woj. mazowieckie w latach Rok Grupa wczesności Liczba ocenianych minimalne maksymalne średnie % roślin odmian % roślin % roślin 2010 wczesna 22 2,5 35,0 22,1 średniowczesna 42 12,5 57,5 34,9 średniopóźna 26 12,5 45,0 28, wczesna 25 0,0 42,5 17,8 średniowczesna 32 0,0 37,5 16,6 średniopóźna 31 2,5 35,0 14, wczesna 21 10,0 30,0 18,8 średniowczesna 39 0,0 47,5 19,7 średniopóźna 36 5,0 40,0 19, wczesna 23 25,0 70,0 46,2 średniowczesna 47 25,0 82,5 50,4 średniopóźna 27 27,5 75,0 53, wczesna 34 10,0 50,0 29,4 średniowczesna 56 25,0 80,0 45,8 średniopóźna 24 27,5 65,0 49,0

4 2015 wczesna 37 10,0 27,5 20,3 średniowczesna 72 12,5 65,0 26,7 średniopóźna 16 12,5 25,0 19, wczesna 32 5,0 50,0 18,6 średniowczesna 63 5,0 37,5 15,5 średniopóźna 18 7,5 27,5 17,8 Suma/średnia ,9 Duże zróżnicowanie uszkodzeń roślin obserwowano w poszczególnych latach; najniższe w 2011 roku 16,3%, a najwyższe w 2013 roku, aż 50,1%. Bardzo wysoki stopień uszkodzeń roślin obserwowano również w 2014 roku 41,4%. W załączonych tabelach zestawiono wyniki uszkodzenia roślin w poszczególnych latach, z podziałem na grupy wczesności odmian, a także średnie temperatury i opady w okresie wegetacji kukurydzy w ZDOO Kawęczyn, woj. mazowieckie w latach W niektórych latach stwierdzono brak uszkodzeń roślin w pojedynczych odmianach (0,0%), podczas gdy poziom uszkodzeń roślin w innych odmianach był bardzo wysoki (maksymalny 82,5%). W wielu odmianach było uszkodzonych powyżej 40% roślin. Tab. 1 odmian mieszańcowych kukurydzy przez omacnicę prosowiankę w ZDOO Kawęczyn woj. mazowieckie w latach Rok Grupa wczesności Liczba ocenianych minimalne maksymalne średnie % roślin odmian % roślin % roślin 2010 wczesna 22 2,5 35,0 22,1 średniowczesna 42 12,5 57,5 34,9 średniopóźna 26 12,5 45,0 28, wczesna 25 0,0 42,5 17,8 średniowczesna 32 0,0 37,5 16,6 średniopóźna 31 2,5 35,0 14, wczesna 21 10,0 30,0 18,8 średniowczesna 39 0,0 47,5 19,7 średniopóźna 36 5,0 40,0 19, wczesna 23 25,0 70,0 46,2 średniowczesna 47 25,0 82,5 50,4 średniopóźna 27 27,5 75,0 53, wczesna 34 10,0 50,0 29,4 średniowczesna 56 25,0 80,0 45,8 średniopóźna 24 27,5 65,0 49, wczesna 37 10,0 27,5 20,3 średniowczesna 72 12,5 65,0 26,7 średniopóźna 16 12,5 25,0 19, wczesna 32 5,0 50,0 18,6 średniowczesna 63 5,0 37,5 15,5 średniopóźna 18 7,5 27,5 17,8 Suma/średnia ,9

5 Średnie temperatury i opady w okresie wegetacji kukurydzy w ZDOO Kawęczyn, woj. mazowieckie w latach Miesiąc Temperatury C Średnia dobowa ekstremalne max. min. Opady (mm) Rok 2010 Kwiecień 9,0 25,8-2,2 15,1 Maj 13,0 22,6 3,5 155,5 Czerwiec 17,1 31,5 5,3 37,0 Lipiec 21,4 34,9 9,6 67,4 Sierpień 19,7 33,2 8,6 87,7 Wrzesień 13,0 17,0 6,7 45,1 Średnia/suma 15,5 27,5 5,2 407,8 Rok 2011 Kwiecień 2,9 19,2-12,7 40,2 Maj 10,6 23,4-0,2 31,5 Czerwiec 14,4 29,7-1,7 51,4 Lipiec 18,6 30,3 7,8 179,8 Sierpień 18,2 28,6 7,8 69,8 Wrzesień 14,7 27,6 1,4 7,8 Średnia/suma 13,2 26,5 0,4 380,5 Rok 2012 Kwiecień 9,6 29,9-12,6 46,0 Maj 15,4 29,4-6,4 46,4 Czerwiec 17,0 31,4 1,8 67,3 Lipiec 20,6 34,1 4,8 74,3 Sierpień 18,9 35,1 6,5 58,1 Wrzesień 14,3 30,3-1,5 28,6 Średnia/suma 16,0 31,7-1,2 320,7 Rok 2013 Kwiecień 7,5 25,4-8,6 49,6 Maj 14,8 26,9 2,6 131,2 Czerwiec 18,3 32,5 6,4 106,0 Lipiec 20,0 36,2 5,2 16,7 Sierpień 19,0 37,0 5,1 59,4 Wrzesień 11,9 24,5-1,4 79,4 Średnia/suma 15,3 30,4 1,6 442,3 Rok 2014 Kwiecień 10,0 25,2-3,0 37,4 Maj 13,2 27,5-1,0 86,4 Czerwiec 15,3 28,9 4,5 76,2 Lipiec 20,9 31,4 8,8 53,2 Sierpień 18,0 32,4 6,2 78,7 Wrzesień 14,7 26,8 0,8 25,3 Średnia/suma 15,3 28,7 2,7 357,2 Rok 2015 Kwiecień 7,4 23,4-6,2 36,6 Maj 12,7 25,1-2,2 46,5

6 Czerwiec 16,2 29,4 3,0 45,5 Lipiec 18,8 35,2 6,2 65,0 Sierpień 21,0 36,6 4,0 27,9 Wrzesień 14,8 34,9 0,5 28,3 Średnia/suma 15,2 30,8 0,9 249,8 Rok 2016 Kwiecień 8,8 24,1-8,5 17,6 Maj 14,4 28,9-2,6 39,4 Czerwiec 18,1 33,9 1,9 45,1 Lipiec 19,9 33,0 6,4 86,0 Sierpień 18,8 31,5 7,5 30,5 Wrzesień 15,7 29,9-0,7 10,1 Średnia/suma 16,0 30,2 0,7 228,7 Literatura: Paweł K. Bereś Omacnica prosowianka bez tajemnic. Hortpress Sp. z o.o., Warszawa, 127 stron. * Praca wykonana w ramach Programu Wieloletniego IHAR PIB Zadanie 3.5 Monitoring zmian zdolności chorobotwórczych populacji organizmów szkodliwych i kwarantannowych kukurydzy