I. WSTĘP II. MATERIAŁ I METODY

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (1) 2009 ANALIZA OBSERWACJI NALOTU CHRZĄSZCZY DIABROTICA VIRGIFERA LE CONTE NA PLANTACJE KUKURYDZY NA PODSTAWIE ODCZYTÓW Z PUŁAPEK FEROMONOWYCH I POKARMOWYCH NA PODKARPACIU W LATACH PAWEŁ K. BEREŚ 1, ZDZISŁAW KANIUCZAK 1, RAFAŁ SIONEK 2 1 Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Terenowa Stacja Doświadczalna Langiewicza 28, Rzeszów p.beres@ior.poznan.pl 2 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa Langiewicza 28, Rzeszów I. WSTĘP Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa (Diabrotica virgifera Le Conte) zasiedla zasiewy kukurydzy w Polsce od sierpnia i września 2005 roku (Sahajdak i wsp. 2006). W okresie niskiego jeszcze nasilenia występowania chrząszczy D. virgifera najskuteczniejszym sposobem monitorowania ich obecności w zasiewach kukurydzy jest wykorzystanie pułapek z atraktantami zapachowymi. Monitoring ma głównie na celu określenie występowania i rozprzestrzeniania się szkodnika na dotychczas niezasiedlonych obszarach oraz systematycznej oceny wzrostu jego populacji na już opanowanych terenach (Kiss i wsp. 2001). Celem badań prowadzonych na Podkarpaciu było określenie przydatności dwóch typów pułapek lepowych zawierających jako wabik feromon płciowy oraz wyciąg z roślin żywicielskich, a także wskazanie najodpowiedniejszych terminów ich stosowania w uprawach kukurydzy. II. MATERIAŁ I METODY Badania wykonano w latach na zasiewach kukurydzy pastewnej w trzech miejscowościach: Terliczce, Nienadówce i Krzeczowicach. Do monitoringu wykorzystano dwa rodzaje pułapek: feromonowe (z atraktantem płciowym) do zwabiania osobników męskich oraz pokarmowe (wyciąg z rośliny żywi-

2 Odłowy chrząszczy D. virgifera na pułapki feromonowe i pokarmowe 87 cielskiej) przyciągające chrząszcze obu płci. Zastosowane w pułapkach wabiki były produkcji węgierskiej Csalomon. Każda z pułapek składała się z płachty lepowej (barwy przeźroczystej lub żółtej), dyspensera zapachowego oraz zestawu mocującego do rośliny. Oba typy pułapek instalowano jednocześnie w zasiewach kukurydzy w połowie czerwca, sukcesywnie regulując wysokość położenia pułapki na rosnących roślinach, tak aby ostatecznie płachta lepowa znajdowała się w strefie wokół kolby. Pułapki sprawdzano systematycznie 2 razy w tygodniu aż do pierwszej dekady października notując liczbę odłowionych chrząszczy. Zebrane z pułapek martwe osobniki przewożono do laboratorium, gdzie oznaczano ich płeć. W trakcie sezonu wegetacyjnego, co 3 4 tygodnie wymieniano dyspensery z feromonami oraz w zależności od potrzeby płachty lepowe (silnie zabrudzone, zapełnione owadami lub z wyschniętym klejem). III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Warunki meteorologiczne w latach badań były korzystne dla rozwoju zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej. Dość wysokie temperatury utrzymujące się w okresie lipca i sierpnia, brak porywistych wiatrów oraz silnych opadów atmosferycznych sprzyjały lotom chrząszczy oraz rozprzestrzenianiu się na uprawach kukurydzy. Średnia miesięczna temperatura dobowa powietrza w latach badań w okresie lipca i sierpnia wyniosła odpowiednio: w 2006 r. 20,8 i 18,4 C; w 2007 r. 19,9 i 19,0 C; natomiast w 2008 r. 18,6 i 18,9 C. W 2006 roku w wyniku monitoringu wykazano obecność D. virgifera jedynie w Terliczce, w bardzo małym nasileniu. Pierwsze egzemplarze (samce) odłowiono na pułapkę feromonową w dniu 27 lipca, szczyt ich liczebności przypadł 10 sierpnia, natomiast ostatnie chrząszcze twierdzono na lepach 14 września. Począwszy od trzeciej dekady sierpnia zwiększyła się wyraźnie liczba chrząszczy odławiana w pułapki z atraktantem pokarmowym, a przewaga ta utrzymała się aż do końca okresu występowania szkodnika na plantacji. Ostatnie osobniki stwierdzono na pułapce pokarmowej w dniu 22 września. Łącznie w 2006 roku odłowiono w Terliczce: 14 chrząszczy na pułapkę feromonową oraz 11 osobników (3 samce i 8 samic) na pokarmową (tab. 1). W 2007 roku pierwsze samce D. virgifera stwierdzono w pułapce feromonowej w Terliczce w dniu 16 lipca, a w Nienadówce 27 lipca. Jedynie w Krzeczowicach jako pierwszego osobnika stwierdzono samicę, która odłowiła się w pułapkę pokarmową w dniu 8 sierpnia. Najwyższe nasilenie występowania szkodnika odnotowano w Terliczce. W 2007 roku we wszystkich trzech miejscowościach najwięcej chrząszczy (samców) odławiało się w pułapki feromonowe do drugiej lub trzeciej dekady sierpnia. Od końca sierpnia bardziej przydatne w monitoringu okazały się pułapki pokarmowe, natomiast dyspenser z feromonem płciowym przyciągał w tym okresie tylko pojedyncze samce. Ostatnie chrząszcze stwierdzano na pułapkach pokarmowych w trzeciej dekadzie września, a jedynie w Nienadówce zakończyły swój lot 14 września. Łącznie w 2007 r. na pułapki feromonowe i pokarmowe odłowiono: 107 chrząszczy w Terliczce, 70 w Nienadówce oraz 55 osobników w Krzeczowicach (tab. 1). Rok 2008 charakteryzował się wzrostem liczebności szkodnika we wszystkich trzech monitorowanych miejscowościach. Chrząszcze zaczęły się pojawiać w zasiewach

3 88 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (1) 2009

4 Odłowy chrząszczy D. virgifera na pułapki feromonowe i pokarmowe 89 kukurydzy od połowy lipca, przy czym najwcześniej w Krzeczowicach 16 lipca. Początkowo, podobnie jak w latach poprzednich, najwięcej osobników D. virgifera odławiało się w pułapki feromonowe. Od trzeciej dekady sierpnia, gdy zabrakło najbardziej preferowanego pokarmu, tj. pyłku oraz świeżych znamion kolb, chrząszcze były przyciągane przez substancje imitujące zapach pożywienia zawarte w pułapkach pokarmowych. W 2008 roku najwięcej chrząszczy odłowiono na zastosowane pułapki w Terliczce 153 sztuki oraz w Krzeczowicach 152 osobniki. W Nienadówce w tym okresie stwierdzono łącznie na lepach 112 chrząszczy (tab. 1). We wszystkich trzech latach badań chrząszcze odławiano do drugiej lub trzeciej dekady września, co jest zgodne z obserwacjami prowadzonymi przez Beresia i Sionka (2007, 2008), a mogło to wynikać z wpływu niekorzystnych warunków meteorologicznych (głównie opadów deszczu, silnych wiatrów i pojawiających się od połowy września przymrozków) oraz braku dostępu do pożywienia. IV. WNIOSKI 1. W latach chrząszcze D. virgifera zasiedlały plantacje kukurydzy od połowy lipca, jedynie w 2007 roku w Krzeczowicach nalot na rośliny miał miejsce w pierwszej dekadzie sierpnia. Okres obecności szkodnika w zasiewach kończył się w drugiej i trzeciej dekadzie września. 2. W badanym okresie najwięcej chrząszczy (samców) odławiało się w pułapki feromonowe do połowy sierpnia, a od drugiej połowy tego miesiąca najbardziej przydatne dla celów monitorowania zasiewów na obecność D. virgifera było jednoczesne użycie pułapek feromonowych i pokarmowych. 3. Wykładanie pułapek z atraktantem pokarmowym w okresie dużej dostępności naturalnego pożywienia nie gwarantuje skutecznych odłowów, w związku z tym nie zaleca się stosowania jedynie tego typu pułapek w okresie lipca i sierpnia. V. LITERATURA Bereś P.K., Sionek R Wstępne obserwacje nad biologią zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Diabrotica virgifera Le Conte) w okolicach Rzeszowa. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 47 (1): Bereś P.K., Sionek R Wybrane elementy biologii Diabrotica virgifera Le Conte na podstawie obserwacji w okolicy Rzeszowa ( ). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 48 (1): Kiss J., Edwards C.R., Allara M., Sivcev I., Igrc-Barčić J., Festić H., Ivanova I., Princzinger G., Sivicek P., Rosca I A 2001 udapte on the Western corn rootworm, Diabrotica virgifera virgifera Le Conte in Europe. s W: Proceedings XXI IWGO Conference, VIII Diabrotica Subgroup Meeting, Padva, Italy, 27 October 3 November, 438 ss. Sahajdak A., Bereś P., Uznańska B., Konefał T Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa nowe zagrożenie dla upraw kukurydzy w Polsce. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 46 (1):

5 90 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (1) 2009 PAWEŁ K. BEREŚ, ZDZISŁAW KANIUCZAK, RAFAŁ SIONEK ANALYSIS OF DIABROTICA VIRGIFERA LE CONTE BEETLES INVASION OF MAIZE CROPS IN PODKARPACKIE REGION BASED ON PHEROMONE AND FOOD TRAP CATCHING IN THE SUMMARY The research was carried out with the use of two types of the Csalomon beetle traps: pheromone (with a sexual attractant) and food (with a food attractant) for Diabrotica virgifera catching. Both types of traps were installed simultaneously in maize crops beginning from the second half of June. In the first year D. virgifera beetles appeared only in the locality Terliczka, whereas in remaining years they were recorded in all three localities. First beetles were caught from the first half of July to the first decade of August. Comparing three years of research the earliest pest appearance was recorded on 12 July, 2007 in Terliczka. Until the half of August most beetles (males) were caught by pheromone traps. Only a few individuals could be found in the food traps during this season. After the first half of August, the pheromone traps attracted only single males, while the number of beetles (mainly females) caught in the food traps considerably increased. Last beetles were usually observed at the end of September. Key words: Diabrotica virgifera, maize, pheromone trap, food trap, occurrence