Palestra 12/10(130)wkladka, 1-44

Zbigniew Czerski Dziedziczenie, podział i obrót gospodarstwami rolnymi w orzecznictwie Sądu Najwyższego publikowanym w czasie od 1.1.1966 r. do 30.VI.1968 r. Palestra 12/10(130)wkladka, 1-44 1968

Wkładko do n-ru 10 Palestry" z 1968 r. ZBIGNIEW CZERSKI DZIEDZICZENIE, PODZIAŁ I OBRÓT GOSPODARSTWAMI ROLNYMI W ORZECZNICTW IE SĄDU N AJW YŻSZEGO publikowanym w czasie od 1. 1.1966 r. do 30.VI. 1968 r* * J e s t to k o n ty n u a c ja ed y cji z ro k u 1966 (też w fo rm ie w k ła d k i do n ru P a le s try z 1966 r.)> k tó re j p rzed m io tem b y ł te n sam te m a t, a u to re m zaś A lek san d er C zerski. W y jaśn ia się przy okazji, że o b jęty p o p rzed n ią w k ła d k ą m a te ria ł u w zg lęd n iał sta n p ra w n y do 1.1.1966 r., a nie do 31.1.1966, ja k m ylnie w y d ru k o w ano w ty tu le.

S K O R O W ID Z (liczby oznaczają nnm ery pozycji) 1. D ziedziczenie u staw o w e 2, 7, 10, 11, 12, 15, 19, 28, 29, 33, 44, 65, 73, 75, 88, 94, 99, 100 2. D ziedziczenie testam en to w e 6, 13, 17, 27, 38, 50, 71, 80, 81, 96 3. D ział sp a d k u 1, 8, 9, 21, 37, 39, 46, 48, 51, 61, 64, 69, 70, 71, 74, 77, 82, 90, 93, 95, 98, 102, 105 4. D ziałk a b u d o w lan a 82 5. G osp o d arstw o ro ln e pojęcie 18, 57, 66, 75, 78, 82, 86, 87 6. N ab y cie sp a d k u (postępow anie) 1, 12, 16, 21, 22, 26, 28, 31, 32, 35, 41, 43, 50, 52, 56, 67, 68, 69, 72, 74, 78, 81, 85, 86, 91, 103, 104 7. N abycie udziału w sp ad k u 45 8. P rz e d a w n ie n ie 70 9. P rzen iesie n ie w łasności 14, 30, 37, 45, 47, 48, 49, 57, 62, 89, 97, 101, 103 10. R ozgraniczenie 40 11. S p adkobiercy u p ra w n ie n i do dziedziczenia 2, 3, 5, 7, 10, 11, 15, 16, 17, 19, 20, 23, 24, 28, 29, 33, 35, 38, 41, 43, 44, 52, 54, 58, 59, 65, 73, 75, 80, 88, 99, 100 12. S p ła ty 36, 63, 77, 102 13. U ży tk o w an ie nieruchom ości ro ln ej 4, 55, 58, 63, 66, 76, 84, 92, 94, 101 14. W steczna m oc p rzepisów o o g raniczeniu p o działu i dziedziczenia g o sp o d arstw ro ln y ch 12, 13, 23, 32, 36, 42, 51, 54, 56, 59, 66, 67 15. Z n iesien ie w spółw łasności 1, 60, 61, 83, 89, 97, 98 16. W spólnoty g ru n to w e 25, 34 17. Z asiedzenie 26, 30, 53, 62, 79, 103

1. W sp ra w ie ro zp o zn aw an ej n a sk u te k re w iz ji nad zw y czajn ej d la oceny, że n aru szen ie p ra w a m iało c h a ra k te r zn iesien ie rażący w ro zu m ien iu a rt. 417 1 k.p.c. nie m ogą być współw łasności o b ojętne społeczno-gospodarcze sk u tk i, ja k ie zaskarżone dzia ł spadku orzeczenie za sobą pociąga. Jeżeli istn ie ją p o d staw y do nabycie spadku w niosku, że p rz y ję te w zask arżo n y m orzeczeniu roz- (postępo w a n ie) w iązan ie n ie w y tw o rzy sy tu a c ji pod w zględem społeczno-gosp o d arczy m gorszej a n iżeli ta, do k tó re j zm ierzał u staw o d aw ca przez p rzep is p ra w a w d an y m w y p ad k u n aru szo n y, należy d ać pierw szeń stw o o chro n ie praw om ocności. P o sta n o w ien ie z d n ia 11 m a rca 1965 r. II I C R 22/65, O SN C P ze szy t 6/1966, poz. 94. (R e w iz ja n a d z w y c z a jn a o p a r ta b y ła m. in. n a n a r u s z e n iu p rz e z s ą d y o b u in s ta n c ji, t j. p rz e z s ą d p o w ia to w y i s ą d w o je w ó d z k i, a r t. 214 1 i a r t. 1071 2 k.c. w s p r a w ie o z n ie s ie n ie w s p ó łw ła s n o ś c i. S ą d N a jw y ż s z y, s tw ie r d z a ją c w u z a s a d n ie n iu n ie w ą tp liw e n a ru s z e n ie o b u t y c h p rz e p is ó w, re w iz ję n a d z w y c z a jn ą w ty m z a k r e s ie o d d a lił z r a c ji p r z y to c z o n y c h w te z ie. U w a g a m o ja Z. Cz.). S szxt wt wzeenie S P A D K O B I E R C Y 2. M ałżonek, k tó reg o u p ra w n ie n ie do u ży tk o w an ia doży- w otniego części sp a d k u obejm ującego g o sp o d arstw o ro ln e o p iera się n a a rt. 232 k.c.k.p., zachow uje to p raw o, je - u p r a w n ie n i do żeli odp w ia d a p rzesłankom określo n y m w a rt. 24 ust. 2 d z ie d z ic z e n ia u sta w y z d n ia 29.VI.1963 r. To sam o w y n ik a z a rt. LV i LV I p rzep. w p ro w. k.c. P o sta n o w ien ie z dnia 20 m arca 1965 r. I I I C R 317164, O SN C P ze s zy t 2/1966, poz. 19. (W u z a s a d n ie n iu p o s ta n o w ie n ia S ą d N a jw y ż s z y s tw ie r d z a, ż e z g o d n ie z a r t. L I p rz e p. w p ro w. k.c. d o s p r a w s p a d k o w y c h s to s u je s ię p ra w o o b o w ią z u ją c e w c h w ili ś m ie rc i s p a d k o d a w c y, a w ię c ró w n ie ż a r t. 232 lu b 233 k.c.k.p. je ś l i o tw a r c ie s p a d k u n a s tą p iło p o d rz ą d e m k.c.k.p. Z a s a d ę o b lic z a n ia c zę ści g o s p o d a r s tw a ro ln e g o, j a k a p r z y s łu g u je m a łż o n k o w i d o d o ż y w o tn ie g o u ż y tk o w a n ia n a p o d s ta w ie a r t. 232 k.c.k.p., p o d a je u c h w a ła S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n. 22.XI.J965 r. I I I CO 79/64, z a m ie s z c z o n a p o d poz. 15 n in ie js z e j w k ła d k i. U w ag a m o ja Z. Cz.). 3. W św ietle a rt. 1059 1 p k t 3 i a rt. 1060 1 k.c. fa k t, S P A D K O B I F R f Y. że spadkobierca odpow iadający przew idzianym w tych u p r a w n ie n i do. dzied z ic ze n ia przepisach przesłankom pracuje po^a rolnictw em, nie pozbaw ia go praw a dziedziczenia gospodarstw a rolnego. P o sta n o w ien ie z dnia 25 m arca 1965 r. I I C R 120/65, O SN C P ze s zy t 1/1966, poz. 9. (A n a lo g ic z n e s ta n o w is k o z a ją ł S ą d N a jw y ż s z y w u c h w a le z d n ia 7 g r u d n ia 1965 r. I I I CO «8/65, o g ło s z o n e j w e w k ła d c e do n - r u 2 P a le s tr y z 1966 r. p o d p o z. 42. U w ag a m o ja Z. Cz.). 3

uzy t k o w a n ie 4. K ażdy z m ałżonków m oże dom agać się dopuszczenia go przez drugiego m ałżonka do w sp ó łp o siadania rzeczy o b jęte j w spólnością u staw o w ą p rzy odpow iednim stosow aniu D ^ Rli CTHOMOSCI zasad a rt. 206 k.c. i w y ty czn y ch Izby C yw ilnej S ąd u N a j- ROLNEJ.,, w yzszego z d n ia 28 w rz e śn ia 1963 r. III CO 33/62, S tosow nie do ty ch zasad: a) n ie byłoby dopuszczalne ta k ie żąd an ie, jeżeli w sp ó ln e p o siadanie ze w zględu n a c h a ra k te r i p rzezn aczen ie rzeczy o b jętej w spólnością u staw o w ą m oże być w y k o n y w an e ty lk o p rzy zgodnym w sp ó łd ziałan iu obu m ałżonków ; b) u re g u lo w a n ie w sp ó łp o siad an ia g o sp o d arstw a rolnego objętego w spólnością u staw o w ą p ow inno n a stą p ić w try b ie p o stęp o w ania nieprocesow ego, w łaściw ego d la sp ra w w y n ik a ją c y c h z zarządu tego g o sp o d arstw a. W y ro k z dnia 7 m a ja 1965 r. I I C R 174165, O SN C P z e s z y t 4/1966, poz. 56 oraz O S P ik A 7 8/1966, poz. 169. (W u z a s a d n ie n iu S ą d N a jw y ż s z y s tw ie r d z a, że d o g o s p o d a r s tw a ro ln e g o o b ję te g o w s p ó l n o ś c ią u s ta w o w ą m a ją z a s to s o w a n ie w y ty c z n e z d n ia 28.IX.19S3 r. w s p r a w ie s to s o w a n ia a r t. 78, 82 85 1 S0 p r a w a rz e c z o w e g o s y g n. I I I C O 33/62, o g ło szo n e w O S N C P z e s z y t 2 za r o k 1964, p o z. 22, a z w ła s z c z a p k t III i IV t y c h w y ty c z n y c h. A rt. 90 p r a w a rz e c z o w e g o o d p o w ia d a o b e c n ie o b o w ią z u ją c e m u a r t. 206 k.c. U w a g a m o ja Z. C z.). N a p y tanie: 5. Czy z m ocy a rt. 1059 i 1060 k.c. i a rt. L V I 2 przep. SPADKOBIERfY _ w prow. k.c. zach o w ał p raw o dziedziczenia z u sta w y gos- UPRAWNIENI DO d z ie d z ic z e n ia p o d a rstw a rolnego po m ałżo n k u zm arły m p rzed dniem 5 lip ca 1963 r. m ałżonek, k tó ry w chw ili o tw arcia sp a d k u p racow ał w g o sp o d arstw ie ro ln y m m ałżonka, n a stę p n ie je d n a k n a sk u te k z aw arcia now ego m ałżeń stw a, w d n iu 5 lip ca 1963 r. p ra c o w a ł i p ra c u je w g o sp o d arstw ie ro ln y m drugiego m ałżo n k a opuściw szy g o sp o d arstw o ro ln e spadkow e, u ży tk o w an e w dniu 5 lip ca 1963 r. w całości przez in n eg o sp a d k o b iercę? S ąd N ajw yższy udzielił n a stę p u ją c e j odpowiedzi: Jeżeli sp adek, w sk ła d któ reg o w chodzi g o sp o d arstw o rolne, został o tw a rty p rz e d dniem 5 lip ca 1963 r., to m ałżo n ek sp adkodaw cy, k tó ry do chw ili o tw a rc ia sp a d k u p ra c o w a ł w g o sp o d arstw ie spad k o w y m, lecz k tó ry n a stęp n ie z a w a rł p o now ne m ałżeń stw o, opuścił sp ad k o w e g o sp o d arstw o i w dniu 5 lipca 1S63 r. p r a cow ał w g o sp o d arstw ie ro ln y m drugiego m ałżo n k a, zachow uje p raw o dziedziczen ie g o sp o d arstw a po p ierw szy m m ałżo n k u (art. L V I 2 przep. w p ro w. k.c. w zw iązku z a rt. 1060 1 i 1059 1 p k t 3 k.c.). U chw ała z dnia 14 m a ja 1965 r. I I I CO 28/65, O SN C P z e s z y t 3/1966, poz. 33. testam en t o w e 6. Czy przep is a rt. 1065 k.c., p rzew id u jący, że spadikobiercą g o sp o d arstw a rolnego lu b jego części m ożna u stan o w ić w testam en cie ty lk o osobę, k tó ra odpow iada w a ru n k o m p rzew id zian y m d la sp adkobiercó w pow ołanych z u staw y do 4

dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, m ożna rozum ieć w te n sposób, że w y starczy, aby sp ad k o b ierca te sta m e n to w y o d pow iadał jed n em u z w a ru n k ó w ustaw ow ych d la sp ad k o b iercó w ustaw ow ych, i to obojętnie, k tó re m u? S ąd N ajw yższy uchwalił: W św ietle a rt. 1065 k.c. sp ad k o b iercą testa m e n to w y m m ożna u stan o w ić ty lk o ta k ą osobę, k tó ra odpow iada w a ru n k o m określo n y m w a rt. 1059 k.c. N ie dotyczy to je d n a k w y p ad k u, gdy sp adkodaw c a pow ołuje w te stam en cie do dziedziczenia oboje lub jed n eg o ze sw oich rodziców ; w ta k im w y p a d k u w y starcza, jeżeli pow o łan y odpow iada w y m ag an io m a rt. 1061 k.c.. Uchwala z dnia 3 czerwca 1965 r. III CO 27/65, OSNCP zeszyt 3/1966, poz. 34 oraz O SP ik A zeszyt 4/1966, poz. 88. (P o r. ta k ż e p o s ta n o w ie n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n. I7.VI.1966 r. I I CR 263/66 poz. 38 n in ie js z e j w k ła d k i. B ez z n a c z e n ia p rz y ty m j e s t o k o lic z n o ść, że w r a z ie d z ie d z ic z e n ia u s ta w o w e g o in n a o so b a o d p o w ia d a ła b y le p s z e m u w a r u n k o w i n iż te n, k tó r e m u o d p o w ia d a s p a d k o b ie r c a te s ta m e n to w y, a w s z c z e g ó ln o śc i, że c z y n iła b y o n a z a d o ś ć w a r u n k o w i p r z e w id z ia n e m u w a r t. 1059 1 p k t 1 k.p.c., g d y ty m c z a s e m s p a d k o b ie r c a te s ta m e n to w y o d p o w ia d a w a r u n k o w i z a r t. 059 2 k.c. P o r. o rz e c z e n ie z d n. 15.1.1966 r. III CR 336/65 p o d poz. 17 n in ie js z e j w k ła d k i. U w a g a m o ja Z. Cz.). d z i e d z i c z e n i e u s t a w o w e s p a d k o b i e r c y u p r a w n i e n i d o W jakim stosunku pozostają do siebie przepisy punktu 1 i 3 1 art. 1059 kodeksu cywilnego, a w szczególności czy przez pojęcie pracy w gospodarstwie swoich rodziców zawarte w punkcie 3 powołanego przepisu należy rozumieć pracę w gospodarstwie spadkowym, o jakim mowa w punk- cie 1, a jeśli tak, to czy w sytuacjach określonych w punkcie 3 nie obowiązuje wymaganie nieprzerwanej p racy co najm niej rok bezpośrednio przed otwarciem spadku? d z i e d z i c z e n i a Na pytanie: 7. Sąd Najwyższy udzielił następującej odpowiedzi: P rzep is p u n k tu 3 1 a rt. 1059 k.c., stan o w iący, że dziecko sp ad k o d aw cy dziedziczy z u staw y g o sp o d arstw o rolne, jeżeli w chw ili o tw arcia sp a d k u p ra c u je w g o sp o d arstw ie ro ln y m sw oich rodziców, o b ejm u je ró w n ież p ra c ę w g o sp o d arstw ie spad k o w y m, choćby było ono w y łączn ą w łasn o ścią sp ad k o d aw cy. U chw ała z dnia 3 lipca 1965 r. I I I CO 31/65, O SN C P z e s zy t 3/1966, poz. 36. ( J a k p o d a je w u z a s a d n ie n iu S ą d N a jw y ż s z y, d z ie c k o s p a d k o d a w c y, k t ó r e p r a c u je w s p a d k o w y m g o s p o d a r s tw ie r o ln y m, d z ie d z ic z y n a p o d s ta w ie p u n k t u 1 1 a r t. 1059 k.c., je ż e li p r a c a ta o d p o w ia d a p rz e s ła n k o m o k r e ś lo n y m w ty m p rz e p is ie i w 13 ro z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w z d n ia 28 lis to p a d a 1964 r. (Dz. U. N r 45, p o z. 304). W b r a k u ty c h p rz e s ła n e k d z ie c k o d z ie d z ic z y n a p o d s ta w ie p u n k t u 3 1 a r t. J059 k.c., je ż e li p r a c a w g o s p o d a r s tw ie s p a d k o w y m o d p o w ia d a p rz e s ła n k o m w ty m p u n k c ie p rz e w id z ia n y m. W a r u n e k z a m ie s z c z o n y w p u n k c ie 1 je s t s u ro w sz y, w p u n k c ie 3 ła g o d n ie js z y. U w ag a m o ja Z. Cz.). 8. d z i a ł s p a d k u P rzepis 3 a rt. 163 k.c., m a ją c y n a m ocy a rt. 1070 k.c. zastosow anie ta k ż e do działu sp a d k u o bejm ującego gosp o d arstw o rolne, obow iązuje obok rozp o rząd zen ia w y k o

naw czego z d n ia 28 listo p a d a 1964 r. w sp ra w ie p rzen o szen ia w łasn o ści n ieru ch o m ości ro ln y ch, znoszenia w sp ó łw łasn o ści ta k ic h n ieruchom ości oraz dziedziczenia g o sp o d arstw ro ln y ch (Dz. U. N r 48, poz. 304), k tó re n ie w p ro w ad ziło i n ie m ogło w p ro w ad zić w ty m w zględzie żadnej zm iany. P o sta n o w ien ie z dnia 3 lipca 1965 r. I I I C R 145/65, O SN C P z e s zy t 5/1966, poz. 79 oraz O S P ik A z e s z y t 5/1966, poz. 101. 9. O bjęcie g o sp o d arstw a ro ln eg o w p o siadan ie w drodze faktycznego (nieform alnego) działu sp ad k u n a stę p u je n a n ie f o r m a l n y*1 p o d staw ie um ow y, k tó ra m oże być z a w a rta p rzez k ażd e zgodne zach o w an ie się sp adkobiercó w u ja w n ia ją c e ich w o lę w sposób d o stateczn y. O koliczność zaś, że sp ad k o b iercy u trz y m a li p o d ział d o k o n an y jeszcze przez sp ad k o d aw cę, w sk azu je n a ich zgodne ośw iadczenie w oli co do tak ieg o fak ty czn eg o (nieform alnego) działu sp ad k u, in a czej m ów iąc w sk a z u je n a zaw arcie w sposób d orozum iany um ow y w ty m przedm iocie. P o sta n o w ien ie z dnia 20 sierp n ia 1965 r. I I I C R 136/65 O SN C P z e s zy t 4/1966, poz. 58 oraz O S P ik A z e s z y t 5/1966, poz. 105. (T eza n in ie js z e g o o rz e c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o m a z n a c z e n ie p r z y s to s o w a n iu i in t e r p r e ta c j i a r t. L V I l p rz e p. w p ro w. k.c. U w ag a m o ja Z. Cz.). N a p y tanie: 10. Czy sp ad k o b ierca b ęd ący u ży tk o w n ik iem w łasn eg o gosp o d a rstw a rolnego o b szaru 0,86 h a i p ro w ad zący to gosp y.tf! H 7. f r 7! F V TTS u s t a w o w e p o d a r s t w o t a k w c h w i l i o t w a r c i a s p a d k u, j a k i w d n i u 5 l i p c a 1963 r., a j e d n o c z e ś n i e b ę d ą c y w z a t r u d n i e n i u n a SPADKOBIERCY j....., u p r a w n ie n i do P o d s t a w i e u m o w y o p r a c ę p o z a r o l n i c t w e m m o ż e b y ć d z ied z ic ze n ia uznany za prow adzącego inne gospodarstw o rolne, a tym sam y m za u p raw n io n eg o do dziedziczenia g o sp o d arstw a spadkow ego w m y śl a r t. 1059 1 p k t 3 k.c.? S ąd N ajw yższy p o stan o w ił udzielić n a stę p u ją c e j odpowiedzi: P o w o łan y do sp a d k u, k tó ry w chw ili o tw a rc ia sp a d k u p ro w ad zi in d y w id u aln e g o sp o d arstw o ro ln e (art. 1059 1 p k t 3 k.c.), dziedziczy należące do sp ad k u gospod arstw o ro ln e ta k ż e w ty m w y p ad k u, gdy zarazem je s t on zatru d n io n y gdzie in dziej n a p o d sta w ie u m o w y o p ra c ę. U chw ala z dnia 31 sierpnia 1965 r. I I I CO 37/65, O SN C P z e s z y t 5/1966, poz. 70. (W u z a s a d n ie n iu u c h w a ły S ą d N a jw y ż s z y s tw ie r d z a, że p r o w a d z ą c y m g o s p o d a r s tw o ro ln e w r o z u m ie n iu p r z e p is u p k t 3 1 a r t. 1059 k.c. m o ż e b y ć w ła ś c ic ie l te g o g o s p o d a r s tw a, u ż y tk o w n ik, d z ie rż a w c a, a n a w e t s a m o is tn y p o s ia d a c z. S p a d k o b ie rc a t a k i w y k o n y w a z a w ó d r o ln ik a, a o k o lic z n o ś ć, że łą c z y te n z a w ó d z in n y m z a w o d e m, n ie p o w in n a m ie ć n ie k o r z y s t n e g o w p ły w u n a d z ie d z ic z e n ie g o s p o d a r s tw a. W p e w n y c h w a r u n k a c h t a k z w a n i c h ło p i- r o - b o tn ic y 1 c h ło p l- r z e m ie ś ln ic y m o g ą d z ie d z ic z y ć ta k ż e n a p o d s ta w ie p k t 1 a r t. 1059 1 k.c.;

p o r. 13 u s t. 2 p k t I lit. c) i p k t 2 ro z p. R ad y M in is tró w z d n ia 28.XI.1964 r. D z. U. N r 45, poz. 304. U w ag a m o ja Z. C z.). 11. S p ad k o b ierca, k tó ry p ra c u je w g o sp o d arstw ie rodziców sw ego m ałżo n k a i jed nocześnie je s t z a ję ty poza gosp o d arn 7 I F D 7 T r 7 F N T F ustaw o w e stw em na podstaw ie um ow y o pracę, zachow uje prawo dziedziczenia gospodarstw a rolnego, należącego do spadku spa d k o b ier c y otw artego przed dniem w ejścia w życie ustaw y z dnia 2 ł DZIEDZICZENIA UPH iwnieni Dt> czerw. ca 1963 r. o ograniczeniu «o podziału r gospodarstw. rolnych (Dz. U. N r 28, poz. 168) n a p o d staw ie a rt. L V I 2 p rzep. w p ro w. k.c., jeżeli jego p ra c a w g o sp o d arstw ie r o dziców m ałżo n k a m a c h a ra k te r sta ły, a n ie doryw czy. P ostanow ienie., z dnia ze s zy t 5/1966, poz. 85. p a źd ziern ika 1965 r. II C R 197/65, O SN C P (W u z a s a d n ie n iu S ą d N a jw y ż s z y s tw ie r d z a, ż e p rz e w id z ia n a w a r t. 1059 1 p k t 3 k.c. p r a c a ja k o e le m e n t o k r e ś la ją c y k w a lif ik a c je s p a d k o b ie r c y d o d z ie d z ic z e n ia g o s p o d a r s tw a r o l n e g o n ie m u s i m ie ć c h a r a k t e r u n ie p rz e rw a n e g o w r o z u m ie n iu p k t 1 te g o ż a r ty k u łu. D la te g o te ż p rz e p is 13 u s t. 1 ro z p. R a d y M in is tró w z d n ia 28.XI.1964 r. w s p ra w ie p rz e n o s z e n ia w ła s n o ś c i n ie ru c h o m o ś c i ro ln y c h, z n o s z e n ia w sp ó łw ła s n o ś c i ta k ic h n ie ru c h o m o ś c i o ra z d z ie d z ic z e n ia g o s p o d a r s tw ro ln y c h, k tó r y p o d a je d e f in ic ję p o ję c ia p r a c y n ie p r z e r w a n e j, n ie o d n o s i s ię d o a r t. 1059 p k t 3 k.c. U w ag a m o ja Z. Cz.). 12. C zy w w y p ad k u, gdy jed en ze sp ad k o b iercó w nie zad z ie d z ic z e n ie ch o w u je p ra w a do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, jeu st a w o w e go u d ział p rz y p a d a w odpow iednim sto su n k u n a rzecz w st e c z n a moc w szy stk ich w sp ó łspadkobierców, czy te ż ty lk o n a rzecz p r z e p is ó w o ty ch, k tó rz y b y li jeg o sp adkobiercam i? o g r a n ic z e n iu p o d z ia ł u i d z ie- Sąd N ajw yższy udzielił n a stę p u ją c e j odpowiedzi: d z ic z e n iu g o s- ra 2 je śm ierci p rzed d niem 5 lip ca 1963 r. sp ad k o - PODARSTW ROL" n y c h daw cy, który był w łaścicielem całego gospodarstw a lub w spółw łaścicielem, ale w spółw łasność ta n ie m ia ła c h a ra k - NABYCIE s p a d k u ł....... (p o s t ę p o w a n ie) te ru w spółw łasności sp ad k o w ej, oraz w razie śm ierci je d nego ze sp adkobiercó w tegoż sp ad k o d aw cy ró w n ież przed dniem 5 lip ca 1963 r. n a stę p u je z dniem 5 lip ca 1963 r. ponow ne dziedziczenie g o sp o d arstw a rolnego po p ierw szy m sp ad k o d aw cy łącznie z ponow nym dziedziczeniem udziału w ty m gosp o d arstw ie pozostałego w sp adku po zm arły m spad k o b iercy. W dziedziczeniu ty m b io rą udział ży jący w d n iu 5 lipca 1963 r. sp ad k o b iercy pierw szego sp ad k o d aw cy, k tó rzy zach o w ali p raw o dziedziczenia, o raz ży jący w d n iu 5 lip ca 1963 r. spad k o b iercy zm arłeg o sp ad k o b iercy, k tó rzy zachow ali p ra w o dziedziczenia po n im (art. LV 1 i L V I przep. w p ro w. k.c.). W ysokość udziałów sp adkobierców zachow ujących p raw o dziedziczenia po p ie rw szym sp ad k o d aw cy i w ysokość u d ziału zm arłeg o sp ad k o b iercy o k reśla się w edług

zasad p ra w a sp adkow ego obow iązującego w chw ili śm ierci p ierw szeg o sp adkodaw cy i ta k o k reślo n y u d ział zm arłego sp adkobiercy p rz y p a d a jego sp ad k o b ierco m, k tó rz y zach o w u ją p ra w o dziedziczenia po nim w sto su n k u w y n ik a ją c y m z zasad p ra w a sp adkow ego obow iązującego w ch w ili śm ierci tegoż sp ad k o b iercy (art. L V 2 p rzep. w p ro w. k.c.). U chw ała z d nia 15 p a źd ziern ika 1965 r I I I CO 30/65, O SN C P z e s z y t 6I1S66, poz. 91. (Należy mieć ponadto na uwadze, że zgodnie z art. XX 1 i 2 przep. wprow. k.p.c., jeżeli spadkobierca zmarł przed dniem 5 lipca 1963 r., w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku zamiast tego spadkobiercy wymienia się jego spadkobierców, którzy zachowali prawo dziedziczenia przypadającego mu udziału w gospodarstwie rolnym na podstawie art. LVI 3 przepisów wprowadzających k.c. Uwaga moja z. Cz.). 13. N a p y tanie: 1. Czy zapisobierca, k tó ry ze spadkow ego g o sp o d arstw a d z i e d z i c z e n i e rolnego u zy sk ał zapis w p o staci k w o ty pieniężnej o k re - t e s t a m e n t o w e ślonej w testa m e n c ie ja k o ró w n o w arto ść p ięciu m orgów w s t e c z n a m o c ziem i i n a k tó rego rzecz zo stała n a stę p n ie p raw o m o cn y m p r z e p i s ó w o w y ro k iem z d n ia 12 czerw ca 1963 r. w sp ra w ie o w ydainie d z i a ł u C* D z r a - P " ŁaPisu zasądzona ta k w o ta od sp ad k o b iercy g o sp o d arstw a d z i c z e n i u g o s - rolnego tra c i p raw o do n ie uiszczonej dotychczas p o - p o d a r s t w w yższej k w o ty, jeżeli n ie sp ełn ia w ogóle p rz e sła n e k do r o l n y c h dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego (a rt. L X II p rzep. w prow. k.c.)? a w ra z ie odpow iedzi p rzeczącej: 2. C zy istn ie je w o p isan y m w y p ad k u m ożliw ość obniżen ia w sp o m n ian ej k w o ty zapisu, jeżeli sta n o w iła b y ona n a d m ie rn e obciążenie spadkow ego g o sp o d arstw a ro ln ego? S ąd N ajw y ższy p o stan o w ił udzielić n a stę p u ją c e j odpowiedzi: Z apisu k w o ty p ieniężnej o k reślo n ej w te sta m e n c ie ja k o w a rto ść oznaczonej liczby m o rg ó w ziem i p ozostaw ionej w sp a d k u m ożna dokonać ta k ż e n a rzecz osoby, k tó ra n ie odpow iad a w a ru n k o m p rzew id zian y m d la sp ad k o b iercó w p o w o łanych z u sta w y do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego. G d y zapisem ta k im obciążony je s t sp a d k o b ie rc a g o sp o d arstw a rolnego, to zapis ten, jeżeli sta n o w i n a d m ie rn e obciążenie tego g o sp o d arstw a, u le g a sto so w n em u obniżeniu (art. 1067 1 i 2 k.c.). P rzep is a rt. 1067 2 k.c. sto su je się ró w n ież do sp ad k ó w o tw a rty c h p rzed dniem 5 lip ca 1963 r., choćby należność p ien iężn a z ty tu łu zapisu, o k tó ry m m ow a, zo stała praw o m o cn ie zasądzona w y ro k iem sądow ym p rzed ty m dniem. U chw ała z dnia 15 p a źd ziern ika 1965 r. I I I CO 50/65 O SN C P z e s zy t 5/1966, poz. 71. (N a le ż y z w ró c ić u w a g ę n a to, że j a k w y n ik a z u z a s a d n ie n ia u c h w a ły n ie w y m a g a ł ro z w a ż e n ia p ro b le m, c z y z a p is te g o ro d z a ju n ie n a r u s z a p rz e p is u a r t. 3 d e k r e tu z d n ia 27.VII.1949 r. o z a c ią g a n iu n o w y c h i o k r e ś la n iu w y s o k o ś c i n ie u m o rz o n y c h z o b o w ią z a ń p ie n ię ż n y c h D z. U. N r 45, p o z. 332. U w a g a m o ja Z. Cz.).

14. 1- J a k a je s t k o m p e te n c ja są d u co do stw ierd zen ia is t- P R Z E N IE S IE N IE.,,, w ł a s n o ś c i n iem a w a ru n k ó w, p rzew id zian y ch w u staw ie z 28 czerw ca 1962 r. (Dz. U. N r 38, poz. 166) o p rz e jm o w a n iu n ie k tó ry ch n ieru ch o m o ści ro ln y ch w zag o sp o d aro w an ie lu b n a w łasn o ść P a ń stw a, do p rz e ję c ia n ieru ch o m o ści n a w łasn o ść P a ń stw a, a w szczególności, czy sąd m a p raw o i o b ow iązek k o n tro li praw id ło w o ści u sta le ń w ładzy a d m in istra c y jn e j co do sk ładnik ó w (opisu) i szacow ania przejm o w an eg o gospod a rs tw a o raz decyzji te j w ład zy o konieczności p rz e ję c ia b u d y n k ó w (art. 31 p k t 3), a je ś li ta k, to czy m oże u zu p ełn ić to w p o stęp o w an iu sąd o w y m (np. zasięgając opinii b iegłych)? 2. C zy n iezałatw ien ie w n io sk u d łu żn ik a o p rz e ję c ie n a zag o sp o d aro w an ie n ie ruchom ości m a w p ły w n a orzeczenie są d u o p rzejęciu nieruchom ości n a w ła s ność P a ń stw a? S ąd N ajw yższy udzielił n a stę p u ją c e j odpowiedzi: S ąd, ro zp o zn ając w n io sek o p rz e ję c ie n ieruchom ości ro ln ej n a rzecz P a ń stw a w try b ie u sta w y z d n ia 28.V I.1962 r. o p rzejm o w an iu n iek tó ry ch nieruchom ości ro ln y ch w zagospodarow anie lu b n a w łasn o ść P a ń stw a oraz o zao p atrzen iu em e ry ta ln y m w łaścicieli ty c h n ieru ch o m o ści i ich rodzin (Dz. U. N r 38, poz. 166), u s ta la sam odzielnie, czy zachodzą w a ru n k i do p rz e ję c ia n ieruchom ości ro ln e j p rz e w id zian e w a rt. 51 pow ołanej u sta w y. U chw ala z dnia 25 p a źd ziern ika 1965 r. I I I CO 49/64, O SN C P z e s zy t 7 8/1966, poz. 111. 15. Ja k a część g o sp o d arstw a rolnego p rzy słu g u je m ałżonkow i do dożyw otniego u żytk o w an ia n a p o d staw ie a rt. 232 D Z I E D Z I C Z E N I E, u s t a w o w e k.c.k.p., jeśli ty lk o n ie k tó re z dzieci sp ad k o d aw cy zachos p a d k o b i e r c y u p r a w n i e n i d o D Z IE D Z IC Z E N IA w a ł y p r a w o d o d z i e d z i c z e n i a t e g o g o s p o d a r s t w a w ś w i e t l e p rzepisów k o d ek su cyw ilnego? S ąd N ajw yższy udzielił n a stę p u ją c e j odpowiedzi: W w y p a d k u gdy stosow nie do p rzep isu a rt. L V I 1 i 2 przep. w p ro w. k.c. obok m ałżo n k a ty lk o n ie k tó re z dzieci sp ad k o d aw cy zachow ały p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego n a leżącego do sp a d k u o tw arteg o pod rząd em k o d ek su cyw ilnego N apoleona o raz kodek su cyw ilnego K ró lestw a P olskiego, m ałżo n ek dziedziczy n a u ży tk o w an ie u dział w ty m g o sp o d arstw ie obliczony stosow nie do a rt. 232 k.c.k.p. p rzy uw zg lęd n ieniu ty lk o ty ch dzieci, k tó re p raw o dziedziczenia zachow ały. U chw ala z dnia 22 listopada 1965 r. I I I CO 79164, O SN C P z e s zy t 7 8/1966, poz. 112. (P o r. p o s ta n o w ie n ie z d n ia 20.111.1965 r. I I I CK 317/64, o g ło s z o n e p o d poz. 2 n in ie js z e j w k ła d k i. U w ag a m o ja Z. Cz.). 9

16. Z arów no sp ad ek, ja k i u d ział w sp ad k u ja k o ogół p ra w i obow iązków lu b ja k o część teg o ogółu n ie u le - с.,. g a p rzep adkow i m a ją tk u orzeczonego w zględem sp ad k o - S P A D K O B IE R C Y., u p r a w n i e n i d o biercy. D latego w p o stan o w ien iu o stw ierd zen iu p ra w do d z i e d z i c z e n i a sp ad k u (o n a b y ciu sp ad k u ) należy w y m ien ić n ie S k a rb n a b y c i e s p a d k u P a ń stw a, lecz teg o sp ad k o b iercę i w ysokość jeg o u działu (p o s t ę p o w a n i e ) w całości sp ad k u. In aczej je s t n a to m ia st, gdy chodzi o o k re ślo n y p rzed m io t sp ad k o w y. D latego te ż w tre śc i p o sta now ienia, k tó re dotyczy dziedziczenia g o sp o d arstw a ro l nego, n ależ y uczynić w zm ian k ę o p rz e jśc iu tego g o sp o d arstw a w całości lu b w części n a rzecz S k a rb u P a ń stw a w dro d ze p rz e p a d k u m a ją tk u sp ad k o b iercy. P o sta n o w ien ie z d n ia 11 g ru d n ia 1965 г. I C R 324/65, O SN C P z e s z y t 611966, poz. 103. 17. Z m ocy a rt. 1065 k.c. m o żn a sk u teczn ie u stan o w ić sp a d kobiercą te sta m e n to w y m g o sp o d arstw a rolnego osobę, k tó ra odpow iada w a ru n k o m p rzew id zian y m d la spad k o b iercó w d z i e d z i c z e n i e p o w o łan y ch z u sta w y do dziedziczenia g o sp o d arstw a ro l- t e s t a m e n t o w e nego, a w ięc w a ru n k o m o k reślo n y m p rzed e w szy stk im w s p a d k o b i e r c y 1 a rt. 1059 k.c., a w ra z ie b ra k u w a ru n k ó w z tego p rz e - u p r a w n i e n i d o p isu rów nież w a ru n k o m o k reślo n y m w 2 a rt. 1059 d z i e d z i c z e n i a k.c. Bez znaczen ia je s t p rz y ty m okoliczność, że w ra z ie dziedziczenia u staw o w ego in n a osoba o d p o w iad ałaby w a ru n k o w i lepszem u, a w szczególności p rzew id zian em u w p k t 1 1 a rt. 1059 k.c. P o sta n o w ien ie z d n ia 15 sty c zn ia 1966 r. I I I C R 336/65, O S P ik A z e s z y t 6/1967, poz. 135. (P o r. ta k ż e u c h w a łę S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n. 3 c z e rw c a 1965 r. I I I C O 27/65 p o d p o z. 6 n in ie js z e j w k ła d k i o ra z p o s ta n o w ie n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n. 17.VI.1966 г. I I C R 263/66 p o d p o z. 38 n in ie js z e j w k ła d k i. U w a g a m o ja Z. Cz.) 18. Z espół u żytków ro ln y ch zorganizow anych w ra m a c h g o s p o d a r s t w o jednego lu b k ilk u u d ziałó w w e w spółw łasności je d n e j n ie - R O L N E P O J Ę C IE...,. 4.. * ru chom ości w g o sp o d arstw o ro ln e je s t gosp o d arstw em ro ln y m w ro zu m ien iu a rt. 166 1 k.c. O d p o w ied ź na p yta n ie p ra w n e z dn. 24.1.1966 r. CO 81/65,,J>rawo i Z y c ie n r 19 z dn. 11.IX.1966 r. 10

19. P rz y istn ien iu m ałżo n k a u p raw n io n eg o do dziedziczenia d z i e d z i c z e n i e g o sp o d arstw a rolnego o raz zstępnych sp ad k o d aw cy n ie u s t a w o w e po siad ających ta k ic h u p ra w n ie ń rodzice i ro d zeń stw o sp ad k o d aw cy m ogą dziedziczyć to g o sp o d arstw o w y łączn ie U PB A w m K «CDO P d w a ru n k ie m p o sia d a n ia k w a lifik a c ji p rzew id zian y ch w d z i e d z i c z e n i a a r t- 1061 zdanie d ru g ie (w sto su n k u do rodziców ) i a r t 1062 2 k.c. (w sto su n k u do rodzeństw a). P o sta n o w ien ie z d n ia 28 sty c zn ia 1966 r. I I C R 115166, O SN C P z e s z y t 10/1966, poz. 175. (T e z a t a o z n a c z a, że n ie w y s ta r c z y t u p o s ia d a n ie p rz e z ro d z ic ó w 1 r o d z e ń s tw o s p a d k o d a w c y o g ó ln y c h w a r u n k ó w d z ie d z ic z e n ia g o s p o d a r s tw a ro ln e g o, ja k i e w c h o d z iły b y w g r ę w r a z ie n ie is tn ie n ia z s tę p n y c h s p a d k o d a w c y, k ie d y to o s o b y t e d z ie d z ic z y ły b y s p a d e k w z b ie g u z m a łż o n k ie m s p a d k o d a w c y. U w ag a m o ja Z. Cz.). 20. P rzez p ro w ad zen ie g o sp o d arstw a rolnego, o k tó ry m s p a d k o b i e r c y m ow a w a rt. 1059 1 p k t 3 k.c., należy rozum ieć ró w - u p r a w n i e n i d o nież p ro w ad zen ie g o sp o d arstw a n a p o d staw ie um ow y d zierd z i e d z i c z e n i a żaw y. N ie je s t p rzy ty m w ym ag an e, żeby sp adkobierca m iał się tru d n ić w y łączn ie p ra c ą n a ro li. P o stanow ienie z 10/1966, poz. 177. d n ia 12 lutego 1966 r. I I I C R 368/65, O SN C P ze s zy t (Por. uchwałę z dnia 31 sierpnia 1965 r. III CO 37/65 podaną pod poz. 10 niniejszej wkładki i uwagę do tej uchwały. Uwaga moja Z. Cz.). 21. Do p o stęp o w an ia n a sk u te k re w iz ji od p o stan o w ien ia d z i a ł s p a d k u w y danego po 1.1.1965 r. a stanow iącego uzu p ełn ien ie pon a b y c i e s p a d k u stan o w ienia o stw ierd zen iu p ra w do sp ad k u, w ydanego pod (p o s t ę p o w a n i e ) rząd em d aw nych przepisów, sto su je się p rzep isy now ego k.p.c. P o sta n o w ien ie z dnia 15 lu teg o 1966 r. I C Z 1166, O SN C P ze s zy t 7 811966, poz. 138. 22. Jeżeli p o stęp o w an ie sp ad k o w e po cudzoziem cu dotyczy n a b y c i e s p a d k u m a ją tk u n ieru chom ego położonego w Polsce, sp ra w a n a - (p o s t ę p o w a n i e ) leży do w y łącznej ju ry sd y k c ji k ra jo w e j w m y śl a rt. 1 1 0 2 k.p.c. P o sta n o w ien ie z d n ia 22 lutego 1966 r. II I C R 395/65, O SN C P ze szy t 11/1966, poz. 197. 11

23. N a p y tanie: 1. Czy p rzepisy ro zporząd zen ia z d nia 28 listo p ada 1964 r. w sp ra w ie p rzen o szen ia w łasn o ści nieruchom ości w s t e c z n a m o c rolnych, znoszenia w spółw łasności ta k ic h n ieruchom ości 0I-az dziedziczenia g o sp o d arstw ro ln y ch (Dz. U. N r 45, poz. OGRANICZENIU PO*...,.,..,,, d z i a ł u i d zie- 3 0 4 ' 0 d z i e d z i c z e n i u t y c h g o s p o d a r s t w m a j ą z a s t o s o w a n i e d z i c z e n i u g o s p o - do sp ad k ó w o tw a rty c h p rzed d niem 18 g ru d n ia 1964 r.? d a r s t w r o l - 2. Czy p rzepis 13 u st. 2 p k t 2 w y m ienionego rozpo- N Y C H rząd zen ia z apew n ia dziedziczenie g o sp o d arstw a roln eg o ta - s p a d k o b i e r c y k i e m u s p a d k o b i e r c y, k t ó r y w o k r e s i e p r a c y p o z a t y m g o s - u p r a w n i e n i d o p o d arstw em n ie w y k o n u je w n im żad n ej p ra c y? D Z IE D Z IC Z E N IA S ąd N ajw yższy u chw alił i postanow ił w pisać do k sięg i zasad p ra w n y c h n a stę p u ją c ą zasadę p ra w n ą : 1. P rzep isy ro zp o rząd zenia R ad y M in istró w z d n ia 28 listo p ad a 1964 r. w sp ra w ie p rzen o szen ia w łasn o ści nieruchom ości, znoszenia w sp ó ł w łasności ta k ic h n ieruchom ości ro ln y ch o raz dziedziczenia g o sp o d arstw rolnych (Dz. U. N r 45, poz. 304) sto su je się w zak resie dziedziczenia ty ch g o sp o d arstw ta k że do sp ad k ó w o tw a rty c h p rzed dniem 18 g ru d n ia 1964 r. 2. S to so w n ie do p rzep isu 13 u st. 2 p k t 2 w y m ienionego ro zporząd zen ia dziedziczy g o sp o d arstw o ro ln e, w sk ła d k tó rego w chodzą u ży tk i ro ln e o p o w ierzch n i nie p rz e k ra c z a ją c e j 0,5 h a, ta k ż e sp a d k o b ie rc a zatru d n io n y poza ty m g o sp o d arstw e m i n ie w y k o n u ją c y w n im żad n y ch p ra c, jeżeli w y k o n y w an ie p rzez niego p ra c y poza g o sp o d arstw em ro ln y m je s t b ez szkody d la n ależyteg o zag o sp o d aro w a n ia tego g o sp o d arstw a. U chw ała sk ła d u sied m iu sęd zió w z dnia 7 m a rca 1966 r. I I I CO 72165, O SN C P z e s zy t 1111966, poz. 180 oraz O S P ik A 12/1966, poz. 273. (U c h w a ła ta p ro w a d z i d o o g ó ln ie js z e g o w n io s k u, ż e g o s p o d a r s tw o o p o w ie rz c h n i n ie p r z e k r a c z a ją c e j 0,5 h a u ż y tk ó w r o ln y c h d z ie d z ic z y k a ż d y s p a d k o b ie r c a b ę d ą c y p r a c o w n i k ie m, c h o c ia ż b y n ie o d p o w ia d a ł ż a d n e m u z w a r u n k ó w p rz e w id z ia n y c h w a r t. J059 5 1 k.c., je ż e li ty lk o b y ło o n o n a le ż y c ie z a g o s p o d a ro w a n e w c ią g u o s ta tn ie g o r o k u p rz e d o tw a rc ie m s p a d k u. U w ag a m o ja Z. Cz.). 24. 1. A ni a rt. 1059 1 p k t 5 k.c., an i 14 ro zp o rząd zen ia R ady M in istró w z d n ia 28 listo p a d a 1964 r. (Dz. U. N r 45, s p a d k o b i e r c y p 0z. 301) n ie u zale żn ia zach o w an ia p ra w a dziedziczenia u p r a w n i e n i d o g o sp o d arstw a rolnego p rz e z osoby trw a le niezdolne do D7ISD7Ic7kNTA * * * p ra c y i zaliczone do I lu b II g ru p y inw alidów od tego, czy osoby te p o b ie ra ją re n tę in w alidzką. 2. W ydzierżaw ien ie przez sp ad k o b iercę g ru n tu spadkow ego n ie p rz e k re śla jego u p ra w n ie ń, p oniew aż p o siad an ie, o k tó ry m m ow a w a rt. L V I 1 p rzep. w prow. k.c., m oże b y ć w y k o n y w an e n ie ty lk o osobiście, lecz ró w n ież za p o śred n ictw em dzierżaw cy. P o sta n o w ien ie z dnia 7 k w ie tn ia 1966 r. I I I C R 354/66, O SN C P ze s z y t 1211966, poz. 217. 12

(S ą d N a jw y ż s z y o d s tą p i! w ty m p o s ta n o w ie n iu o d p o g lą d u w y ra ż o n e g o w u c h w a le z 5.II. 1965 r. I I I C O 9/44, w e d le k tó r e g o s p a d k o b ie r c a, k t ó r y w c h w ili o tw a r c ia s p a d k u o tr z y m u je r e n t ę s ta r c z ą ze w z g lę d u n a w y k o n y w a n ą p r z e d te m p r a c ę, n ie d z ie d z ic z y g o s p o d a r s tw a r o ln e g o z m o c y a r t. 1059 g 1 p k t 5 k.c. U w ag a m o ja Z. C z.). 25.,1. C zy w sporze z p o w ództw a S k a rb u P a ń s tw a przeciw ko g r u n t o w e * m ieszkańcom m ia sta lu b w si o w łasn o ść nieru ch o m o ści o p a rta n a p rzep isie a rt. 8 ust. 1 u sta w y z d n ia 29 czerw ca 1953 r. o zag o sp o d aro w an iu w sp ó ln o t g ru n to w y ch (Dz. U. N r 28, poz. 169) d ecyzja p rezy d iu m pow. ra d y n aro d o w ej u s ta la ją c a, ja k ie nieruchom ości stanow ią w sp ó ln o tę g ru n to w ą, a n ie o b ejm u ją c a sp o rn ej n ieru ch o m o ści w iąże sąd i to w ty m sensie, żeby n ie m ógł p rz y ją ć, iż je s t ona w sp ó ln o tą g ru n to w ą (ta sp o rn a nieruchom ość)? II. W ra z ie u d zielen ia odpow iedzi n eg a ty w n e j n a p y ta n ie pod p k t I czy n a d an ie m ia stu przez k ró la nieru ch o m o ści w dro d ze p rzy w ilejó w m oże sta n o w ić o w spólnocie g ru n to w e j jego m ieszkańców, jeżeli od w iek ó w n ieru chom ość ta b y ła w ich w sp ó ln y m u ży tk o w an iu w p o staci p a sa n ia b y d ła? S ą d N ajw y ższy p o stan o w ił udzielić n a stę p u ją c e j odpowiedzi: U stalen ie, czy nieru ch o m o ść stan o w i w sp ó ln o tę g ru n to w ą, należy do w y łączn ej w łaściw o ści org an ó w prezy d ió w ra d n aro d o w y ch w y m ien io n y ch w u sta w ie z d n ia 29 czerw ca 1963 r. o zag o sp o d aro w an iu w sp ó ln o t g ru n to w y ch (Dz. U. N r 28, poz. 169). U chw ała z dnia 14 k w ie tn ia 1966 r. II I CO 39/65, O SN C P. ze s zy t 1111966, poz. 181. 26. n a b y c i e s p a d k u w p o stęp o w an iu o stw ierd zen ie n ab y cia sp a d k u sąd nie (p o s t ę p o w a n i e ) m oże u sta la ć fa k tu n ab y cia n ieruchom ości p rzez zasiedze- Z A S IE D Z E N IE n j e. P o sta n o w ien ie z dnia 29 k w ie tn ia 1966 r. I I C R 189/66, O SN C P ze s z y t 1211966, poz. 222. 27. d z i e d z i c z e n i e t e s t a m e n t o w e P rzy obliczaniu zach o w k u d la osoby, k tó ra nie odpow iada w a ru n k o m p rzew id zian y m d la dziedziczenia gosp o d arstw ro lnych, n ie b ierze się pod uw agę należącego do sp ad k u g o sp o d arstw a rolnego. U chw ała z d nia 2.V.1966 r. I I I C ZP 28/66, P raw o i Z y c ie n r 14 z dn. 3.VII.1966 r. 13

28. d zied ziczen ie O soba w stę p u ją c a n a m ie js c e sp ad k o b iercy, k tó ry przed dniem 5 lip ca 1963 r. odrzucił sp ad ek, zachow uje p raw o sp a d k o b ie rc y dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego, jeżeli odpow iada w a - UPRAWNIENI DO. 7, d z i e d z i c z e n i a ru n k o m w y m ien io n y m w a rt. L V I przep. w p ro w. k.c., chociażby sp adkobierca, k tó ry sp ad ek odrzucił, w a ru n k o m NABYCIE SPADKU. '. ' * ' (postępow anie) ^ym nie odpowiadał. P o sta n o w ien ie z dnia 3 m a ja 1966 r. I I I C R 155/65, O SN C P z e s z y t 3/1967, poz. 50. 29. P rzep isy 14 ro zp o rząd zen ia R ad y M in istró w z d n ia 28.XI.1964 r. w sp ra w ie przen o szen ia w łasn o ści n ieru ch o m ości ro ln y ch, znoszenia w spółw łasności ta k ic h n ieru ch o - dzied ziczen ie m ości o raz dziedziczenia g o sp o d arstw ro ln y ch (Dz. U. USTAWOWE,,. -u o N r 45, poz. 304) m a ją n a celu zachow anie p ra w osob zaspadkobiercy tru d n io n y ch g łó w n ie poza ro ln ictw em, k tó re osiąg n ęły ju ż u praw n ien i do w iek e m e ry ta ln y i p rz e sta ły p raco w ać w sw y m zaw odzie. DZIEDZICZENIA P rzepisów ty c h n ie m ożna w zasadzie sto so w ać do ro ln i-, ków, k tó rz y pom im o o siąg n ięcia w ie k u em ery taln eg o p r a cu ją n a d a l w g o sp o d arstw ie ro ln y m. P o sta n o w ien ie z dnia 10 m a ja 1966 r. III C R 60/66, O SN C P z e s z y t 3/1967, poz. 51 oraz O S P ik A z e s zy t 4/1967, poz. 102. zasied zen ie pr zen iesien ie WŁAsnoSci 30. w sp ra w ie o stw ierd zen ie zasiedzenia b ra k w ezw ania do u działu w łaściciela nieru ch o m o ści pociąga za sobą n iew ażność ipostępow ania (art. 309 p k t 5 k.p.c.). P o sta n o w ien ie z dnia 10 m a ja 1966 r. II I C R 78166, O SN C P ze s zy t 5/1967, poz. 83. (T eza te g o o rz e c z e n ia m a z a s to s o w a n ie ró w n ie ż w p o s tę p o w a n iu o s tw ie r d z e n ie z a s ie d z e n ia n ie ru c h o m o ś c i r o ln e j. U w ag a m o ja Z. Cz.). 31. 1. O balenie d o m n iem an ia praw n eg o zw iązanego z orzeczeniem stw ie rd z a ją c y m n abycie sp ad k u m oże n a stą p ić nabycie spa d k u w y łączn ie w p o stępow an iu o k reślo n y m w a rt. 679 k.p.c. (POSTĘPOWANIE) 2. Do w y stą p ie n ia z w n io sk iem o uch y len ie albo o zm ianę p o stęp o w an ia stw ierd zająceg o n abycie sp a d k u leg ity m o w a n a je s t k a ż d a osoba, n a w e t p o śred n io zain te re so w a n a w w y n ik u p o stęp o w a n ia o stw ierd zen ie n ab y cia sp adku, a w ięc ró w n ież w ierzy ciel spad k o b iercy. P o sta n o w ien ie z dnia 10 m a ja 1966 r. I I C R 205/66, O SN C P z e s zy t 12/1966, poz. 224. 14

32. C zy sp ad k o b iercy zm arły ch p rz e d dniem 5 lip ca 1963 r. sp adkobierców, o k tó ry ch m ow a w a rt. L V I 3 przep. nabycie spadku w prów. k.c. i a rt. X X przep. w p ro w. k.p.c., p o w in n i sw ó j (postępow anie) p rzy m io t sp adkobiercó w w y k azać p o stan o w ien iem o n a - w steczna moc byciu sp ad k u, czy też fa k t te n u sta la sąd ja k o p rzesłan k ę PRZEPIS A W O ro z strzy g ającą o u zasad n ien iu sw ego o rzeczen ia? UuKAN II* ZE NI U PODZIAŁU I DZIE- DZICZENIU GOSPO- _.. ^... s 3d N ajw yzszy p o stan o w ił udzielić n a stę p u ją c e j o d - darstw rolnych powiedzi: Jeżeli sp ad k o b ierca g o sp o d arstw a rolnego zm arł przed dniem 5 lip ca 1963 r., w sen ten cji p o stan o w ien ia o stw ie rd z e n iu n ab y cia p ra w sp ad k o w y ch do tego g o sp o d arstw a (art. L V I 3 przep. w p ro w. k.c.) w y m ien ia się jego spadkobierców. U chw ala z dnia 13 m a ja 1966 r. I I I C Z P 22166, O SN C P z e s z y t 1211966, poz. 206. (P o r. u c h w a łę z d n. 15.X.1965 r. II I CO 30/65 p o d a n ą p o d poz. 12 n in ie js z e j w k ła d k i. U w a g a m o ja Z. Cz.). 33. C zy zstęp n y ro d zeń stw a, n ie odpow iad ający w aru n k o m o bjętym dyspozycją a rt. L V I 1 przep. w p ro w. k.c., zachow uje p raw o do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, jeust^ w o w e N1E żeli p ro w ad zi w łasn e gospodarstw o rolne, a w ięc odpow iad a w y m aganie m a rt. LV I 2 przep. w prow. k.c.? SPADKOBIERCY upraw nieni do S ąd N ajw yższy p o stan o w ił udzielić n a stę p u ją c e j o d - DZIEDZICZENIA j powiedzi:... Z stęp n i ro d zeń stw a n ie zach o w u ją p ra w a dziedziczenia gosp o d arstw a rolnego n a p o d staw ie a rt. L V I 2 przep. w prow. k o d ek s cyw iln y. U chw ała z dnia 13 m a ja 1966 r. II I C ZP 29/66, O SN C P z e s zy t 1/1967, poz. 2. (U c h w a ła p o w y ż sz a w u z a s a d n ie n iu p o w o łu je s ię n a u c h w a łę s k ła d u s ie d m iu sęd z ió w * d n ia 10 m a ja 1965 r. II I CO 18/85 w p is a n ą d o k s ię g i z a s a d p ra w n y c h, o g ło szo n ą w O S N C P z e s z y t 12/1955, p o z. 203. P o r. te z ę te j u c h w a ły o g ło s z o n e j ró w n ie ż w e w k ła d c e d o n r u 271936..P a le s tr y p o d p o z. 36 w ra z z u w a g a m i d o n ie j. U w a g a m o ja Z. Cz.). 34. Czy przep is art. 33 u staw y z d n ia 29 czerw ca 1963 r. gruntowe* 0 u P rzs!cikow aniu w sp ó ln o t g ru n to w y ch (Dz. U. N r 28, poz. 169) należy rozum ieć w te n spesób, że zaliczająca do w spólnoty g ru n to w ej sp o rn ą nieruchom ość p raw o m o cn a de- 15

cyzja w łaściw ego d o s p ra w ro ln y ch i, le śn y c h -o rg a n u p rezy d iu m pow iato w ej r a d y n aro d o w ej, w y d a n a n a zasadzie p rzepisu a rt. 8 cyt. u staw y, n ie w iąże sądu o ty* ' s, żeby m ógł fcrzyjąć p rzy ro z strz y g a n iu w ytoczonego przed d n iem 5 lipca 1963 r. (tj. p rzed dniem w ejścia w życie ustaw y ) p ow ództw a w in d y k acy jn ego m ieszkańców w si p rzeciw k o p o siad aczo m o w y d a n ie nieruchom ości, ja k o n a le ż ą cej do w sp ó ln o ty g ru n to w ej że ta sp o rn a n ieruchom ość nigdy n ie stan o w iła w spólnoty g ru n to w e j, w yłącza w sp ra w ie w in d y k a c y jn e j skuteczność zarzu tu zapozw ani, alb o też że w sp o m n ian a d ecyzja m a ten sk u tek, iż sąd n ie m ógł przy jąć pow ołanego w y żej sta n u? S ąd N ajw yższy uchwalił: U stalen ie n a p o d staw ie a rt. 8 u staw y z d n ia 29 czerw ca 1963 r. o zagospodarow aniu w sp ó ln o t g ru n to w y ch (Dz. U. N r 28, poz. 169) p rzez o rg an do sp ra w ro ln y ch i leśn y ch p re zydiu m p ow iatow ej ra d y n aro d o w ej, ja k ie g ru n ty w chodzą w skład w spólnoty g ru n to w e j alb o że n a sk u te k np. zasiedzenia p raw o w łasności nab y li sied zen ia ta k ż e w te d y, gdy sp ra w a ta została w szczęta p rzed w ejściem w życie w y m ien io n ej u sta w y. U chw ala z dnia 20 m aja 1966 r. III C ZP 16/66, O SN C P z e s zy t 1/1967, p oz. 4. 3 5. O koliczność, że sio stra sp ad k o d aw cy dziedziczyłaby w d a i- nabycib spadku icoiej n o ści n ie u zasad n ia odm ow y dopuszczenia jej (POSTĘPOWANIE).....,,...,. spadkobiercy do udziału w sprawie, gdy zgłasza ona okoliczności m a jące przemawiać za tym, iż spadkobierca dziedziczący w pierwszej kolejności nie zachował praw a dziedziczenia D Z I E D Z I C Z t& N ta g o sp o d arstw a rolnego. P ostanow ienie z dnia 24 m a ja 1966 r. III C R 94166, O SN C P zeszyt 111967, poz. 16. 3 6. N a p y ta n ie :.,Czy a rt. L X II 1 przep. w p ro w adzających k o d ek s cyw iln y z d nia 23.IV.1964 r. (Dz. U. N r 16, poz. 94) w części spłaty p rzew id u jącej u tr a tę p ra w a do n ie uiszczonych jeszcze w steczna moc sp ła t z ty tu łu udziału w g o sp o d arstw ie ro ln y m m a zasto - przepiso w o sow anie ta k ż e w ted y, gdy p rz e d dniem 5 lip ca 1963 r. ograniczeniu zm arła osoba, k tó re j p rzysądzono p raw om ocnie sp ła ty z PODZIAŁU I DZIE-, A.. *,. dziczeniu gospo- gospodarstwa rolnego, a spadkobierca takiej osoby nie ma darstw rolnych kw alifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego?" S ąd N ajw yższy postan o w ił udzielić odpowiedzi przeczącej. U chw ala z dnia 17 czerw ca 1211966, poz. 2CS. 1966 r. I I I C ZP 34/66, O SN C P zeszyt (W u z a s a d n ie n iu S ą d N a jw y ż s z y w y ja ś n ił, że p ra w o d o z a s ą d z o n e j s p ła ty w e sz ło p rz e d d n ie m 5 lip c a 1963 r. w s k ła d s p a d k u p o z m a rły m p rz e d ty m d n ie m s p a d k o b ie r c y i m o że b y 6 d o c h o d z o n e p rz e z je g o s p a d k o b ie rc ó w b e z o g ra n ic z e n ia. P r a w a te g o w ż a d n y m г а м е 16

n ie m o ż n a u w a ż a ć za g o s p o d a r s tw o r o ln e i s to so w a ć d o n ie g o a n a lo g ic z n e z a s a d y r. a r t. Ł V I t * p rz e p. w p ro w. k,c. U w ag a m o ja Z. Cz.). 37. 1. N ieruchom ość, k tó rą sp ad k o d aw ca zbył n a rzecz osoby trzeciej u m ow ą n iefo rm a ln ą, m ożna pom in ąć w d ziad z i a ł s p a d k u j e Sp acj k u, w r a z i e z a ś p ó ź n i e j s z e g o o d z y s k a n i a j e j p rz e z p r z e n i e s i e n i e w s z y s t k i c h l u b n i e k t ó r y c h s p a d k o b i e r c ó w n i e b ę d z i e p r z e - w ł a s n o S c i s z k ó d, a b y d o k o n a ć j e j d z i a ł u w o d r ę b n y m p o s t ę p o w a n i u. 2. N ie n ależy n a to m ia st w dziale sp adku p o m ijać n ie ru chom ości n a b y te j n iefo rm a ln ie przez sp ad k o d aw cę i o b jętej w p o siad an ie, k tó re w określo n y ch w a ru n k a c h m oże p ro w ad zić do zasiedzenia. W d ziale p rzed m io tem p rzy zn ania n a rzecz sp ad k o b iercy je s t p o siadan ie te j n ieruchom ości w ra z z w ie rz y telnością w y n ik a ją c ą z n iefo rm a ln ej um ow y, p rzy czym g ru n t należy oszacow ać w edług zasad przew id zian y ch w a rt. 1078 k.c. P ostanow ienie z d n ia 17 czerw ca 1966 r. I I I C R 109/66, O SPiK A z e sz y t 6/1967, poz, 139. (P o r. r ó w n ie ż p o s ta n o w ie n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 26 s ty c z n ia 1968 r. I I I C Z P loo/bt p «d p o r- 103 n in ie js z e j w k ła d k i. U w ag a m o ja Z. Cz.). 38. d z i e d z i c z e n i e S p ad k o b iercą g o sp o d arstw a rolnego lu b jeg o części m o- t e s t a m e n t o w e żna u stan o w ić w testa m e n c ie ta k ż e osobę, k tó ra n ie n a - S p a d k o b i e r c y leży do k rę g u sp adkobiercó w u staw ow ych, b y leb y ty lk o u p r a w n i e n i d o odpow iad ała ona w a ru n k o m p rzew id zian y m d la d zied zid z i e d z i c z e n i a czenia g o sp o d arstw a rolnego (art. 1065 k.c.). P o stanow ienie z d n ia 17 czerw ca 1966 г. I I C R 263/66, O SN C P ze szy t 4/1967, рог. 70. (P o r. u c h w a łę S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n. 3.VI.1963 r. III C O 27/65 p o d poz. 6 n in ie js z e j w k ła d k i. U w ag a m o ja Z. Cz.). 39. 1. W ydzielenie dożyw otnikow i n a p o d staw ie a rt. 232 k.c. K r.p. części g ru n tu n a u żytk o w an ie n ie w y m ag a zachow a- d z i a ł s p a d k u n ia p 0tjstaw o w ej n o rm y obszarow ej, a p rzy zn anie m u w zam ian te g o o dpow iedniej re n ty lu b sp ła ty je s t dopuszczalne ty lk o za jego zgodą. 2. Jeżeli d a ro w a n a p rzez sp ad k o d aw cę nieruchom ość ro ln a ulega p o w ro to w i w n a tu rz e do m asy sp ad k o w ej (a rt. 859 k.c. N ap.) i sta je się p rzed m io tem d ziału sp ad k u, p o d ział fizyczny te j n ieruchom ości m oże n a stą p ić w zasadzie ty lk o z zach o w an iem podstaw o w ej n o rm y o bszarow ej (art. 1070 k.c.), ch y b a że zachodzą w a ru n k i p rzew id zian e w a rt. L X 2 przep. w p ro w. k.c., dopuszczające m ożliw ość o d stąp ien ia od te j norm y. P o stanow ienie z dnia 21 czerw ca 1966 г. I CR 343/66, O SN C P z e s z y t 211967, p oz. 31. 2 D z ied z ic z en ie, p o d z ia ł i o b ró t... 17

(P o r. p o s ta n o w ie n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 20 m a r c a 1985 r. I I I C R 317/64 o g ło szo n e p o d poz. z n in ie js z e j w k ła d k i. P o c z ą tk o w o S ą d N a jw y ż s z y u w a ż a ł, że m o ż liw o ś ć ta k ie g o w y d z ie le n ia j e s t u z a le ż n io n a o d z a c h o w a n ia p o d s ta w o w e j n o rm y o b s z a ro w e j. J e ż e li j e d n a k n a r u s z a ło b y o n o tę n o rm ę d o p u s z c z a ln e je s t z a s ą d z e n ie d o ż y w o tn ik o w i s to s o w n e j r e n ty w z a m ia n p r z y s łu g u ją c e g o m u z m o c y u s ta w y d o ż y w o tn ie g o u ż y tk o w a n ia (o rz e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n. 22.IX. 1964 r. I I I CR 201/84, O S N C P z e s z y t 11/1985, poz. 187). P o n ie w a ż p o g lą d te n b u d z ił z a s tr z e ż e n ia, S ą d N a jw y ż s z y o d s tą p ił o d n ie g o i w p o s ta n o w ie n iu z d n ia 21.VI.1988 r. d a ł w y r a z o d m ie n n e m u p o g lą d o w i. U w a g a m o ja Z. Cz.). 40. 1. R o zgraniczenie w ro zu m ien iu d e k re tu z d n ia 13 w rzer o z g r a n i c z e n i e n i a 1 C4 0 r. 0 ro zg ran iczen iu nieruchom ości (Dz. U. N r 53, poz. 298) w zw iązku z a rt. 153 k.c. m oże być dokonane ty lk o m iędzy n ieruchom ościam i. N ie są zaś nieru ch o m o ściam i g ru n ty o d p o w iad a ją c e u d ziało m w e w spółw łasności. 2. O koliczność, że sta n p ra w n y je s t w ątp liw y, n ie u zasad n ia d o konania ro z g ra n iczenia w ed łu g p o siad an ia. P o sta n o w ien ie z dnia 21 lipca 1966 r. II I C R 146/66, O S P ik A zeszyt 7 8/1967, poz. 185. 41. n a b y c t e s p a d k u N a p o d staw ie zapew n ien ia z a rt. 671 k.p.c. n ie m ożna (p o s t ę p o w a n i e ) u stalać, k tó rzy spośród sp ad k o b iercó w pow ołanych do s p a d k o b i e r c y spadku odpow iad ają w a ru n k o m do dziedziczenia gosp o d ar- U P R A W N T E N I DO g t w a rq l D Z IE D Z IC Z E N IA P o sta n o w ien ie z dnia 21 lipca 1966 r. III CR 170/66, O SN C P zeszyt 5/1967, poz. 86. (K w e stie ja k ie w ła d z e w y d a ją d o k u m e n ty s tw ie r d z a ją c e, że s p a d k o b ie r c a o d p o w ia d a w a r u n k o m d o d z ie d z ic z e n ia g o s p o d a r s tw a ro ln e g o, o ra z tr e ś ć i fo r m ę ty c h d o k u m e n tó w o k r e ś la ro z p. K a d y M in. z d n. 28.XI.1964 r. w s p r a w ie p rz e n o s z e n ia w ła s n o ś c i n ie ru c h o m o ś c i ro ln y c h, z n o s z e n ia w s p ó łw ła s n o ś c i ta k ic h n ie ru c h o m o ś c i o ra z d z ie d z ic z e n ia g o s p o d a r s tw r o ln y c h (D z. U. N r 45, p o z. 304) o ra z i n s tr u k c ja n r 14 M in is tra R o ln ic tw a z d n ia 31 g ru d n ia 1934 r., o g ło s z o n a w D z ie n n ik u U rz ę d o w y m M in is te r s tw a R o ln ic tw a N r 1 z d n. 20 lu te g o 3965 r. U w ag a m o ja Z. Cz.). 42. C zy p rzy sto so w an iu p rzep isu a rt. 1071 2 k.c. co do w s t e c z n a m o c kolejności spadkobierców, k tó ry m n ależałoby p rzy zn ać n a p r z e p is ó w o w łasność p o d d an e działow i sp a d k u gospodarstw o ro ln e (pkt o g r a n ic z e n iu 1 do 5 pow ołanego przepisu), m oże n a stą p ić zm ian a te j P O D Z IA Ł U I D Z IE -,., T \ D Z T C 7E N IU g o s p o - k o lejn o ści p rzy zasto so w an iu p rzepisów art. 4 i 5 kod. cyw., D A R S T W r o l n y c h jeżeli sp ad k o b ierca w sk azan y w p rzepisie a rt. 1071 2 kod. cyw. n a dalszym m iejscu d a je lepszą g w a ra n c ję p ro w a dzenia g o sp o d arstw a rolnego niż sp ad k o b ierca w y p rz e d z a jący poprzedniego przep iso w ą k o lejn o ścią? - 18