Strzyżewska, Małgorzata "Polski Związek Zachodni ", Michał Musielak, Warszawa 1986 : [recenzja]

Transkrypt

1 Strzyżewska, Małgorzata "Polski Związek Zachodni ", Michał Musielak, Warszawa 1986 : [recenzja] Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4,

2 Recenzje i omówienia 571 d o b ry p a p ie r. N ie w ie le je s t w P olsce m ia s t i to n ie je d n o k ro tn ie w ię k szych i w a ż n ie js z y c h od O ls z ty n a, k tó re b y m o g ły poszczycić się ta k ą d o k u m e n ta c ją. M oże ona b y ć p rz y d a tn a w w ie lu o k o lic z n o ś c ia c h i ja k się w y d a je n ie t y lk o do z a sp o ko je n ia cie ka w o śc i. Wojciech Wrzesiński M ic h a ł M u s ie la k, Polski Związek Zachodni , P W N, W a rs z a w a 1986, 324 ss. P re z e n to w a n a k sią żka p ie rw s z a p ró b a m o n o g ra fic z n e g o p rz e d s ta w ie n ia d z ia ła ln o ś c i P o lskie g o Z w ią z k u Z a c h o d n ie g o w la ta c h , p rz y g o to w a n a została na p o d s ta w ie r o z p r a w y d o k to rs k ie j o b ro n io n e j w In s ty tu c ie H is to r ii U n iw e r s y te tu im. A. M ic k ie w ic z a w P o zn a n iu. N ie je s t to je d y n a p u b lik a c ja M ic h a ła M u s ie la k a p o św ięco n a p o ls k ie j m y ś li za ch o d n ie j. O p ró cz a r ty k u łó w z a s y g n a liz o w a n y c h w b ib lio g r a fii o m a w ia n e j p ra c y je s t on ró w n ie ż a u to re m p o p u la rn e g o o p ra c o w a n ia Polski Związek Zachodni w Wielkopolsce , w y d a n e g o przez K r a jo w ą A g e n c ję W y d a w n ic z ą w 1985 r. Polski Związek Zachodni skład a się z sześciu ro z d z ia łó w, z k tó r y c h 3 p ie rw s z e i częściow o c z w a r ty m a ją u k ła d c h ro n o lo g ic z n o - -rz e c z o w y, pozostałe rz e c z o w o -c h ro n o lo g ic z n y. R o z d z ia ł p ie rw s z y p rze su w a cezurę p ra c y z podanego w ty t u le ro k u 1944 do A u to r p rz e d sta w ia genezę Z w ią z k u O b ro n y K re s ó w Z a c h o d n ic h (d ale j Z O K Z ), jego założenia ide o w e, s tr u k tu r ę o rg a n iz a c y jn ą o raz d z ia łaln o ść w p ła s z c z y źnie p o lity c z n e j, gosp o d arcze j, p ro p a g a n d o w e j i k u ltu ra ln o -o ś w ia to w e j. S y g n a liz u je tru d n o ś c i w p raca ch Z w ią z k u i te n d e n c je do jego lik w id a c ji zakończone p rz e k s z ta łc e n ie m Z O K Z, w 1934 r., w P o ls k i Z w ią z e k Z a ch o d n i (d a le j P Z Z ). O m a w ia n o w e cele o rg a n iz a c ji, je j z m ie n io n ą s tr u k tu rę oraz d o k o n u je o ce n y d zia ła ln o ści Z O K Z -P Z Z. W dalszej części ro z d z ia łu n a s tę p u je p re z e n ta c ja k o n s p ira c y jn e j d z ia ła ln o ś c i Z w ią z k u, od m o m e n tu jeg o re s ty tu o w a n ia, w ro k u A u to r p rz e d s ta w ia, po raz k o le jn y zm ie n io n e, zadania P Z Z i jeg o s tr u k tu r ę o rg a n iz a c y jn ą, m e to d y p ra c y o raz a k c je p ro p a g a n d o w e p o d e jm o w a n e w ś ró d p o ls k ic h ro b o tn i k ó w p rz y m u s o w y c h i lu d n o ś c i a u to c h to n ic z n e j zie m z a c h o d n ic h i p ó ł n ocn ych. R o zd zia ł d r u g i p o ś w ię c o n y je s t w a ru n k o m, w ja k ic h doszło do r e a k ty w o w a n ia P Z Z w r o k u R ozp o czyn a go z a s y g n a liz o w a n ie k o n c e p c ji

3 572 Recenzje i omówienia p rz e b ie g u p o ls k ie j g ra n ic y za ch o d n ie j, re p re z e n to w a n y c h p rzez u g ru p o w a n ia p o lity c z n e od obozu lo n d y ń s k ie g o po r e w o lu c y jn ą le w ic ę. P o te m n a s tę p u je o m ó w ie n ie d z ia ła ln o ś c i o rg a n iz a c ji p o w s ta ły c h w ś ró d p o l s k ic h p rz e s ie d le ń c ó w z z ie m za c h o d n ic h o ra z k o le jn y c h e ta p ó w p rac z m ie rz a ją c y c h do o d ro d ze n ia P Z Z. R o z w o jo w i o rg a n iz a c y jn e m u Z w ią z k u p o ś w ię c o n y je s t ro z d z ia ł trz e c i p ra c y. M. M u s ie la k w y ró ż n ia tu d w a o k re s y i e ta p y d z ia ła ln o ś c i: p ie r w szy o b e jm u ją c y lata k s z ta łto w a n ia p o d s ta w s tr u k tu r a l n y c h i p ro g ra m o w y c h, d ru g i la ta c h a ra k te r y z u ją c y się d użą d y n a m ik ą d z ia ła ń i ro z m a c h e m z a m ie rze ń. A u t o r p rz e d s ta w ia m.in. k r y s ta liz o w a n ie się s tr u k tu r y o rg a n iz a c y jn e j o ra z s to p ie ń z o rg a n iz o w a n ia p oszcze g ó ln ych o k rę g ó w. P o d e jm u je też p ró b ę u ka z a n ia s k ła d u so c ja l nego i sta n u licze b n e g o Z w ią z k u, za kresu w p ły w ó w w n im poszczególn y c h p a r t ii o raz s to p n ia jeg o o d d z ia ły w a n ia na społeczeństw o. P ro b le m a ty k ę te g o ro z d z ia łu k o ń c z y p re z e n ta c ja u w a r u n k o w a ń i o k o lic zn o ś c i p ołą cze nia P Z Z z L ig ą M o rs k ą, w r o k u Po o m ó w ie n iu s p ra w o rg a n iz a c y jn y c h A u to r u k a z u je założenia id e o w e i d z ia ła n ia p ro g ra m o w e Z w ią z k u. T e m a ty c e te j p o ś w ię c o n y je s t ro z d z ia ł c z w a rty k s ią ż k i. W ie le m ie js c a z a jm u je w n im sto s u n e k P Z Z do re fe re n d u m i w y b o r ó w je g o e w o lu c ja od n e u tra ln o ś c i po a k ty w n e p o p a rcie b lo k u d e m o k ra ty c z n e g o, k tó re p rz e ja w ia ło się m.in. w sze roko z a k ro jo n e j a k c ji p ro p a g a n d o w e j. D u żo u w a g i p o ś w ię c ił ró w n ie ż M. M u s ie la k s to su n k o m p o ls k o -n ie m ie c k im w u ję c iu i in te r p r e ta c ji P Z Z, je g o k o n c e p c jo m d o ty c z ą c y m p rz e b ie g u p o ls k ic h g ra n ic p a ń s tw o w y c h, ze s zcze g ó ln ym u w z g lę d n ie n ie m za ch o d n ie j o raz s to s u n k o w i w o b e c S e rb ó w łu ż y c k ic h. Z a ko ń cze n ie ro z d z ia łu s ta n o w i p re z e n ta c ja p o s ta n o w ie ń id e o w y c h i p ro g ra m o w y c h W a ln e g o Z ja z d u D e le g a tó w, z g ru d n ia 1947 r. R o zd zia ł n a s tę p n y p ią ty, p rz e d s ta w ia d zia łaln o ść P Z Z m a ją c ą na c e lu in te g ra c ję i za sie d le n ie Z ie m O d z y s k a n y c h : o rg a n iz o w a n ie a k c ji p rze sie d le ń cze j, p ro p a g o w a n ie i o rg a n iz o w a n ie a k c ji osadniczej, d z ia ła l ność z m ie rz a ją c ą do r e p a tria c ji a u to c h to n ó w z n ie w o li a lia n c k ie j i ic h re e m ig ra c ję z N ie m ie c. S zczególnie dużo m ie js c a p o ś w ię c i! A u to r s p ra w o m o s a d n ic tw a : k o n c e p c jo m, o rg a n iz a c ji, p rz e b ie g o w i a k c ji w poszczeg ó ln y c h o krę g a ch, p a tro n a to m o s a d n ic z y m i ocenie o s ią g n ię ty c h w y n ik ó w. W ro zd zia le o s ta tn im, n a jo b s z e rn ie js z y m, M. M u s ie la k pisze o w k ła dzie P Z Z w re p o ło n iz a c ję Z ie m O d z y s k a n y c h. O m a w ia a k ty p ra w n e u s ta la ją c e zasady w e r y f ik a c ji lu d n o ś c i ro d z im e j, p re z e n tu je p rzeb ieg tego procesu o raz p o d a je p rz y c z y n y, d la k tó r y c h u le g a ł on z a h a m o w a n io m i o p ó źn ie n io m. P rz e d s ta w ia ta kże d o ko n a n ą p rzez P Z Z ocenę p o lit y k i w ła d z w o b e c a u to c h to n ó w. N a stę p n e zaga d n ie n ie, p oru sza n e. przez

4 Recenzje i omówienia 573 A u to ra, to d zia ła ln o ść Z w ią z k u na rzecz o d n ie m c z a n ia k r a ju : p ró b y ro z w ią z a n ia p ro b le m u n ie m ie c k ie j lis t y n a ro d o w o ś c io w e j, k s z ta łto w a n ie zasad p o lity k i re h a b ilita c y jn e j, w a lk a z p rz e ja w a m i n ie m c z y z n y. M. M u siela k sze roko p re z e n tu je ró w n ie ż prace P Z Z m a ją c e na c e lu ro z b u d z e n ie i u g ru n to w a n ie p olsko ści lu d n o ś c i a u to c h to n ic z n e j o ra z p rz e d s ta w ia, s k ie ro w a n ą do całego społe cze ństw a, d zia ła ln o ść in fo r m a c y jn ą i p ro p a g a n d o w ą Z w ią z k u. Z a ko ń cze n ie k s ią ż k i z a w ie ra ocenę d z ia ła ln o ś c i P Z Z o ra z o m ó w ie n ie p rz y c z y n, d la k tó r y c h Z w ią z e k p o łą c z y ł się z L ig ą M o rs k ą. C ałości d o p e łn ia b ib lio g ra fia, in d e k s n a z w is k o ra z spis ta b e l, k tó re ro zrzu co n e w te kście są cenną ilu s tra c ją o m a w ia n y c h p rz e z A u to r a zagad n ień. W o b e c ja s n e j i p rz e jrz y s te j k o n c e p c ji p ra c y m o żna pogodzić się z b ra k ie m in d e k s u rzeczow ego. O d n a le z ie n ie p o s z u k iw a n e g o hasła n ie s p ra w ia w ię k s z y c h tru d n o ś c i. T ru d n o n a to m ia s t zgodzić się z b ra k ie m in d e k s u n a z w g e o g ra fic z n y c h. U n ie m o ż liw ia to s z y b k ie o d s z u k a n ie po trz e b n y c h in f o r m a c ji d o ty c z ą c y c h m ia sta, te re n u czy o k rę g u. Podczas le k t u r y k s ią ż k i o k a z u je się zresztą, że te r y to r ia ln e z a in te re so w a n ia A u to ra n ie są je d n a k o w e. N a jw ię c e j u w a g i p ośw ięca on o k rę g o m P o z n a ń s k ie m u i Ś lą s k o -D ą b ro w s k ie m u, in n e tr a k tu ją c w sposób p o b ie żn y i s k ró to w y. S p ostrze żen ie to d o ty c z y ró w n ie ż O k rę g u O ls z ty ń s k ie g o. M o żn a się tego sp od zie w a ć ju ż po z a p o zn a n iu się z b ib lio g ra fią p ra c y. M. M u s ie la k n ie k o rz y s ta ł a n i ze z b io ró w O śro d k a B a d a ń N a u k o w y c h im. W. K ę trz y ń s k ie g o, gdzie z n a jd u ją się m.in. d o k u m e n ty Z a rz ą d u O k rę g u P Z Z w O ls z ty n ie, a n i z zasobów A r c h iw u m P a ń s tw o w e g o w O l sztyn ie. N ie sięg n ą ł ta kże do p ra s y re g io n a ln e j, k tó ra p ra c o m P Z Z p o św ię ca ła w ie le u w a g i. S zkoda też, że n ie w y k o r z y s ta ł m.in. W o jc ie c h a W rz e s iń s k ie g o 1, M a ria n a M r o c z k i2, Tadeusza B a r y ł y 3. p u b lik a c ji M a rg in e s o w e p o tra k to w a n ie ty c h z ie m je s t o ty le b a rd z ie j zastanaw ia ją ce, iż sa m A u to r k ilk a k r o tn ie s tw ie rd z a, że s y tu a c ja tego re g io n u b y ła szczególnie s k o m p lik o w a n a ze w z g lę d u na d u ż y o dse tek m ie s z k a ją c y c h tu, słabo u ś w ia d o m io n y c h i z n a jd u ją c y c h się w tra g ic z n e j s y tu a c ji, 1 W. W rze siń sk i, Proces zasiedlania województwa olsztyńskiego г о latac h , w : S tu d ia n a d zagadnieniami gospodarczymi i społecznymi Ziem Zachodnich, P o z n a ń 1962; tenże, Przyczynki do p ro b le m u lo sc h o d n io p ru sk ie g o г о czasie li wojny światowej. K o m u n ik a ty M a zu rsk o -W a rm iń sk ie (d alej К MW), 1965, n r 1: tenże, Warmia i Mazury w polskiej myśli politycznej , W a rsz a w a M. M roczko, Z dzia ła ln o ści Związku Obrony Kresów Zachodnich P o lsk ie g o Związku Zachodniego na pograniczu Prus Wschodnich w latach , К M W, 1977, n r 2; tenże, Problematyka wschodniopruska w polskiej myśli zachodniej Drugiej Rzeczypospolitej, KM W, 1982, n r 4. 3 T. B a ry ła, D ziałalność P o lsk ie g o Z w tq zk u Z a ch o d n ieg o w O k rę g u M az u rsk im, K M W,

5 574 Recenzje i omówienia a u to c h to n ó w. R ó w n ie ż d zia ła ln o ść O k rę g u O ls z ty ń s k ie g o P Z Z, ja k się w y d a je, b y ła o w ie le b a rd z ie j ró ż n o ro d n a i znacząca n iż to z k s ią ż k i w y n ik a. Z a strze że n ie b u d z i ju ż p ie rw s z a in fo rm a c ja d otyczą ca p o w s ta n ia Z w ią z k u. N a s. 84 A u to r pisze: S ta ra n ia w o k ó ł u tw o rz e n ia P Z Z na W a r m ii i M a z u ra c h, ze w z g lę d u na n ik łą lic z b ę lu d n o ś c i w p ie rw s z y c h m ie sią ca ch po w y z w o le n iu, k o ń c z y ły się p o c z ą tk o w o n ie p o w o d z e n ie m. O d cze rw ca 1945 r. p rz e b y w a ł w O ls z ty n ie d e le g a t Z G P Z Z d r Z y g m u n t C h rz a n o w s k i, k tó r y z a ją ł się o rg a n iz a c ją p ie rw s z y c h k o m ó re k P Z Z. N a j w cze śn ie j p o w s ta ła p la c ó w k a Z w ią z k u w S z tu m ie, k t ó r y b y ł w ó w c z a s na ty c h te re n a c h n a jw ię k s z y m o ś ro d k ie m p o ls k o ś c i. D e le g a tu ra Z a rz ą d u G łó w n e g o P Z Z na P r u s y W s c h o d n ie p o w s ta ła ju ż w m a ju 1945 r., po w tó re S z tu m, a c z k o lw ie k z n a jd o w a ł się do 27 lip c a 1945 r. w g r a n i cach a d m in is tra c y jn y c h O k rę g u M a z u rs k ie g o, to n ie le ży n a W a r m ii czy M a z u ra c h, lecz na P o w iś lu. N a stę p n ie, n ie z a trz y m u ją c się n a d d z ia ła l nością D e le g a tu ry, A u to r o z n a jm ia o u tw o r z e n iu w p o ło w ie m a rca 1946 r., Z a rz ą d u O k rę g u. D o k ła d n a data p o w s ta n ia O k rę g u O ls z ty ń skieg o je s t znana o d b y ło się to 11 m a rca, a poza t y m w y s ta rc z y p rz e jrz e ć n u m e r y G ło s u Z ie m i i W ia d o m o ś c i M a z u rs k ic h, a b y p rze ko n a ć się, że od m a ja 1945 r. do m a rca 1946 r., P Z Z n ie t y lk o is tn ia ł, ale i d z ia ła ł: P o w ia to w y K o m it e t O s ie d le ń c z y w O ls z ty n ie p ra c u je in te n s y w n ie d la ja k najszyb sze go z a lu d n ie n ia p o w ia tu o ls z ty ń s k ie g o. W s k ła d K o m ite tu w ch o d zą p rz e d s ta w ic ie le p a r tii p o lity c z n y c h, Z w ią z k u Z a ch o d n ie g o i p rz e d s ta w ic ie le m ie js c o w e g o s p o łe c z e ń s tw a " ä, D z ię k i p o p a rc iu P e łn o m o c n ik a R ząd u R P, p łk. d r. P ra w in a, P o ls k i Z w ią z e k Z a c h o d n i w O ls z ty n ie w y s ła ł na k o lo n ie le tn ie do P o ls k i c e n tra ln e j o koło 50 d zie ci W a rm ia k ó w i M a z u ró w 5, P o ls k i Z w ią z e k Z a c h o d n i w O ls z ty n ie k o m u n ik u je, że za p isy do A k a d e m ii A d m in is tr a c y jn e j p r z y jm u je się co d zie n n ie w b iu rz e Z w ią z k u 6, W o b e c za cho d zą cych w y p a d k ó w n ie w ła ś c iw e g o tra k to w a n ia przez c z y n n ik i n ie o d p o w ie d z ia ln e m ie js c o w e j lu d n o ś c i a u to c h to n ic z n e j, P o ls k i Z w ią z e k Z a c h o d n i w O ls z ty n ie z o rg a n i z o w a ł d z ia ł p o ra d p r a w n y c h d la W a rm ia k ó w i M a z u r ó w 7. J e d n ą z cie k a w s z y c h in ic ja t y w P Z Z b y ło w y d a n ie, w z w ią z k u z u ro c z y s to ś c ia m i g r u n w a ld z k im i 15 lip ca 1945 r o k o lic z n o ś c io w e j J e d n o d n ió w k i. R ó w n ie ż i p óźn ie jsza d zia ła ln o ść O k rę g u O ls z ty ń s k ie g o P Z Z zn ala zła na ła m a c h re g io n a ln e j p ra s y sze rokie odb icie. W r Ż y c ie O ls z ty ń s k ie don o siło : Z a rz ą d o k rę g u o raz w s z y s tk ie jeg o p la c ó w k i te re n o w e 4 W ia dom ości M az u rsk ie, 1945, n r 6. 5 Ib id e m, n r Ib id e m, n r Bezpłatne porady prawne dla W armiaków i M az u ró w, G łos Z iem i, 1945, n r 12.

6 Recenzje i omówienia 575 b r a ły c z y n n y u d z ia ł w a k c ji w e r y f ik a c ji lu d n o ś c i m ie js c o w e g o p och o dzenia. P ra ca ta p ole g ała z je d n e j s tr o n y na u ś w ia d a m ia n iu te j lu b je j o b o w ią z k ó w w o b e c P a ń s tw a, z d ru g ie j na o p in io w a n iu w n io s k ó w w e r y f ik a c y j n y c h. N a jb a rd z ie j je d n a k w y m o w n e są w y n ik i osiągn ię te na o d c in k u p ra c y k u ltu ra ln o - o ś w ia to w e j. P o ls k i Z w ią z e k Z a ch o d n i udzie la s u b w e n c ji na z a k u p p o d rę c z n ik ó w s z k o ln y c h d la k szta łcą ce j się m ło d z ie ż y m ie js c o w e g o poch o d zen ia n a k u rs a c h r e p o lo n iz a c y jn y c h P Z Z o rg a n iz u je szereg im p re z, a k a d e m ii, k o n c e rtó w, w y s tę p ó w a r t y s ty c z n y c h (O ls z ty n e k, B a rto szyce, K ę tr z y n, G iż y c k o ), p o p is ó w zespołu ś w ie tlic o w e g o U L w M o rą g u itd. D o o s ta tn ic h osiągnięć P Z Z n a le ż y o tw a rc ie ś w ie tlic y w G iż y c k u o raz w y a s y g n o w a n ie w ra m a c h C z y n u P rze d ko n g re so w e g o s u m y 60 tys. zł, p rz e z n a c z o n y c h na w yp o sa że n ie w sp rzęt ś w ie tlic y w G ie trz w a łd z ie 8. P o ls k i Z w ią z e k Z a c h o d n i w O ls z ty n ie p o d ją ł o s ta tn io n o w ą a kcję. O to p rzesła no b ezp o śre dn io do in s p e k to ra tó w s z k o ln y c h w Piszu, M rą g o w ie i S z c z y tn ie po 100 e g z e m p la rz y b ro s z u r» P isze m y p o p ra w n ie «, 750 e g z e m p la rz y»nasza O jc z y z n a «i 250 e g z e m p la rz y» C z y ta m y «. P o n a d to do w s i K łę b o w o p o w. L id z b a rk p rz e słano 600 e g z e m p la rz y ty c h b ro szu r. C a ły te n m a te ria ł p ro p a g a n d o w o - -n a u k o w y zostanie w y k o r z y s ta n y bądź to na k u rs a c h re p o lo n iz a c y jn y c h, b ądź też w szko ła ch p o w sze ch n ych, gdzie k s ią ż k i zostaną ro zdzie lo n e m ię d z y n a jb ie d n ie js z e d zie ci m ie js c o w e g o p o ch o d ze n ia 9. R ó w n ie ro z le g łą i o ż y w io n ą, ja k w y n ik a z le k t u r y p ra sy, dzia łaln o ść p ro w a d z iły k o ła Z w ią z k u fu n k c jo n u ją c e w o ls z ty ń s k ic h za k ła d a c h p ra c y. K o ło P ra c o w n ik ó w P o c z to w y c h P Z Z w z ię ło p od o pie kę szkołę pow szech n ą w P a try k a c h, g dzie p ro w a d z i się p ó łk o lo n ie i a k c ję d o ż y w ia n ia, k tó ra o b e jm u je o ko ło 100 dzie ci a u to c h to n ó w. O s ta tn io ro z d z ie lo n o w ś ró d b ie d n y c h d zie ci k o m p le ty e le m e n ta rz y i in n e d a r y I0. N a to m ia s t w śro d o w is k u k o le ja rz y p ra c e sp o łe c z n o -p o lity c z n e o g ra n ic z y ły się na razie do u rzą d ze n ia o d c z y tó w i p o g a d a n e k, k tó re m a ją na c e lu za cie ra nie ró ż n ic m ię d z y lu d n o ścią rd z e n n ą i n a p ły w o w ą, o raz u d z ie la n ie p o p a rcia m o ra ln e g o i m a te ria ln e g o lu d n o ś c i m ie js c o w e g o poch o d zen ia i p o ś re d n i czenia w p o s z u k iw a n iu z a tru d n ie n ia. Z p ra c k u ltu r a ln o - o ś w ia to w y c h w s p o m n ie ć n a le ż y o p o g łę b ia n iu p rze z o b w ó d w ie d z y w ś ró d p ra c o w n ik ó w o zn acze n iu Z ie m O d z y s k a n y c h d la k ra ju. Z o rg a n iz o w a n o ró w n ie ż szereg 8 (il), W obliczu n o toych zadań. Dotychczasowe o siągnięcia P o lsk ie g o Związku Zachodniego na ziemi warmińsko-mazurskiej, Ż ycie O lsztyńskie, 1949, n r (il), Nowu akcja repolonizacyjna Polskiego Związku Zachodniego. K siążki i broszury iciq w p ro st n a w ieś, Ib id e m, n r S zkoła w P a tr y k a c h p od o p iek ą k o la p o cz to w có w P Z Z, W ia dom ości M azu rsk ie, 1946, n r 198.

7 576 Recenzje i omówienia o d c z y tó w o te m a ty c e Z ie m Z a c h o d n ic h, ic h h is to r ii o ra z ro li, ja k ą one o d e g ra ją w P olsce L u d o w e j n. T o t y lk o n ie k tó re fo r m y p ra c y P o lskie g o Z w ią z k u Z a c h o d n ie g o na W a r m ii i M a z u ra c h. W książce M. M u s ie la k a tego ty p u in fo r m a c ji d o ty czą cych O k rę g u n ie m a z b y t w ie le. T a k ie za p re z e n to w a n ie o ls z ty ń s k ie g o P Z Z s u g e ru je, iż d zia ła ln o ść Z w ią z k u b y ła tu m a ło znacząca i n ie e fe k ty w n a, a p rzecie ż ta k ie g o w n io s k u w y s u w a ć n ie m o żna bez za po zn a nia się z całością is tn ie ją c e j d o k u m e n ta c ji. U w a g i te odnoszą się n ie ty lk o do O k rę g u O ls z ty ń s k ie g o, d o tyczą ró w n ie ż fu n k c jo n o w a n ia P Z Z w in n y c h re g io n a c h P o ls k i. D z ia ła ln o ś ć p o szcze g ó ln ych o k rę g ó w w y m a g a szczegółow ego z b a d a n ia i o p ra c o w a n ia. K s ią ż k a M. M u s ie la k a je s t do tego in s p ira c ją. Małgorzata Strzyżewska A n d rz e j B u rd a, Przymrozki i odwilże. Wspomnienia z lat , L u b lin 1987, 346 ss. D y n a m ic z n e W y d a w n ic tw o L u b e ls k ie, s z u k a ją c ja k n a jle p s z e go m ie js c a na r y n k u k s ię g a rs k im z a in ic jo w a ło serię w s p o m n ie ń i p a m ię t n ik ó w. Są to k s ią ż k i pisane p rze z lu d z i ró ż n y c h e p o k i ró ż n y c h p ro fe s ji. N ie d z iw i za te m, że za in te re s o w a ło się ró w n ie ż w s p o m n ie n ia m i, n ie d a w n o zm a rłe g o A n d rz e ja B u rd y, k tó re g o z w ią z k i z L u b lin e m b y ły szeroko znane. A zresztą ju ż w 1970 г., w p ra w d z ie w k r a k o w s k im W y d a w n ic tw ie L ite r a c k im, u k a z a ł się p ie rw s z y to m w s p o m n ie ń tego A u to ra, o b e j m u ją c y la ta K s ią ż k a została dość ż y c z liw ie za uw a żo na na r y n k u k s ię g a rs k im, co m o g ło b yć d o b rą za p o w ie d z ią d la je j dalszego ciągu. A n d rz e j B u rd a b y ł osobą zn an ą w ż y c iu p u b lic z n y m P o ls k i. P ro fe s o r i r e k to r U n iw e r s y te tu M a r ii C u rie S k ło d o w s k ie j, p r o k u r a to r g e n e ra ln y P R L. a k ty w n y d zia łacz p o lity c z n y, c zło n e k T r y b u n a łu S ta n u, d zia łacz p a r ty jn y, o p rz e rw a n e j ciąg łości stażu p a rty jn e g o, to t y lk o n ie k tó re f u n k c je, o kre śla ją ce jeg o a k ty w n o ś ć p u b lic z n ą. M o g ły za p o w ia d a ć a tr a k c y j ną tre ść w s p o m n ie ń. N a le ż a ł do lu d z i za a n g a ż o w a n y c h id e o w o, je d n a k ż e n ie z m ie rn ie w y s o k o c e n ił sobie w ie rn o ś ć w ła s n y m p o g lą d o m, co z d e cyd o w a ło o m e a n d ra c h jeg o życia, czasem sukcesach i p rz e w a g a c h, a p o ra ż k a c h i sa m o tn o ści k ie d y in d z ie j. N ie ta ił sw ego zd an ia na te m a ty p u - 11 (il), J a k p ra c u ją k o le ja rz e w P o lsk im Związku Zachodnim. Są już dwa k ola cztery b ędą, Ż y c ie O lsztyńskie, 1949, n r 28.