Władysław Chojnowski Przepisy przejściowe i końcowe ustawy z dnia 29 czerwca 1963 roku o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych

Transkrypt

1 Władysław Chojnowski Przepisy przejściowe i końcowe ustawy z dnia 29 czerwca 1963 roku o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych Palestra 8/1(73),

2 WŁADYSŁAW CHOJNOW SKI Przepisy przejściowe i końcowe ustawy z dnia 29 czerwca 1963 roku o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych W dotychczas ogłoszonych k o m en tarzach do tej u staw y dość szczegółow o om ó w ione są przep isy art u staw y, m ało n a to m ia st m ów i się o p rzepisach p rz e j ściow ych, k tó re d la p ra k ty k i m a ją w ielk ie znaczenie, poniew aż sp ra w ze sp ad k ó w o tw a rty c h po 5 lipca 1983 ro k u je s t i będzie w n ajbliższym czasie bard zo m ało. D latego też ty m przepisom przejścio w y m chcę pośw ięcić ten a rty k u ł. P rzep isy a rt u staw y sto su je się do spadków o tw a rty c h po 5 lipca 1963 ro k u, poniew aż u staw a w chodzi w życie z dniem ogłoszenia. A rt. 2 p.o.p.c. głosi, że u staw a nie m a m ocy w steczn ej, ch y b a że w y n ik a to z je j b rzm ienia lu b celu. A rt cyt. u staw y m ów ią o m ocy w steczn ej u staw y. A rt. 24 w p ro w ad za w steczne d ziałan ie u staw y w sto su n k u do spad k ó w o tw a r ty ch p rzed 5 lip ca 1963 r. (nie do zn iesien ia w spółw łasności) z p ew n y m i w y jątk am i. A rty k u ł ten głosi w ięc, że p raw o do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego zach o w u ją: 1) sp ad k o b iercy, którzy w drodze fakty cznych (nie fo rm aln y ch) działów s p a d kow ych o trzy m ali w posiadanie g ospodarstw o ro ln e lu b jego część. C hodzi tu w ięc o p isem n e p ry w a tn e um ow y działow e lu b n a w e t ustn e, jeżeli ty lk o spad k o b iercy w eszli w p o siad an ie sp ad k u lu b jego części. P rzez posiadanie należy rozum ieć to w szystko, co p raw o ej w iln e rozum ie przez w y raz p o siad an ie. P osiadaczem w ięc pozostanie w ydzierżaw iający, o d dając d zierżen ie całości lu b części g o sp o d arstw a n abyw cy na p o d staw ie um ow y p rzedw stęp n ej itp. (inaczej je s t ta sp ra w a u regulo w a n a p rzy w spółw łasności); 2) sp ad k o b iercy, k tó rzy bezpośrednio przed dniem w ejścia w życie u staw y p raco w ali w ty m gospodarstw ie p rz y n a jm n ie j przez 1 rok. S p ad k o b iercy ci są zatem w gorszej sy tu a c ji niż sp ad k o b iercy dziedziczący po w ejściu w życie u s ta w y, poniew aż o ich przym iocie d ecy d u je nie chw ila o tw a rc ia sp ad k u, w k tó rej n ajczęściej są jeszcze zw iązani z g ospodarstw em, lecz m o m en t w ejśc ia w życie u staw y, n ie ra z o k ilk ad ziesiąt la t późniejszy od o tw a rc ia sp adku; 3) pozostali spad k o b iercy o k reślen i w art. 5 ust. 1 p k t 2 4, a w ięc: a) pro w ad zący w chw ili o tw arcia sp ad k u (zagadnienie to u sta w a u jm u je inaczej niż w p k t 2) in n e in d y w id u aln e g ospodarstw o albo p ra c u ją c y w g o sp o d arstw ie ro 'n y m w spółm ałżonka lub jego rodziców (robotnik ro ln y je s t tu zatem w y łą czony), b) w chw ili o tw arcia sp ad k u m ało letn i, uczniow ie lu b stu d en ci, c) w chw ili o tw a rc ia sp ad k u trw a le niezdolni do p racy. P ra w a dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego n ie zach o w u ją w ięc sp ad k o b iercy, choćby przed o tw arciem sp adku p raco w ali w gosp o d arstw ie ro in y m p rz y n a jm n ie j przez ro k, n ato m ia t zach o w u ją je sp ad k o b iercy, k tó rzy fak ty czn ie w eszli w posia d a n e całeco g o sro d a rstw a lu b jego części, a w szczególności zach o w u je je je d y n y sp ad k o b ierca, jeżeli w szedł w posiad an ie (w rozum ieniu w yżej określonym ) tegoż gospodarstw a. P odobn e ja k w a rt. 5, w b ra k u sp ad k o b iercó w p racu jący ch w gosp o d arstw ie ro ln y m (art. 24 ust. 2 p k t 1 2), a p rzy istn ien iu n a w e t sp ad k o b iercó w w y m ien io

3 6 Władysław Chojnowski N r 1 (73) n y ch w yżej pod p k t 3a-c p raw o do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego zach o w u je ró w n ież ten z pozostałych spad k o b iercó w, k tó ry m a d o stateczne k w a lifik a c je do p ro w ad zenia g o sp o d arstw a rolnego i ośw iadczy w p ań stw o w y m b iu rz e n o ta ria ln y m albo w sądzie sp a d k u w ciągu 6 m iesięcy od d n ia w ejścia w ż y c ij u staw y gotow ość p ro w ad zen ia g o sp o d arstw a rolnego. Jeżeli w ięc istn ie ją sp ad k o b iercy p ro w ad z ący w chw ili o tw a rc ia sp ad k u in n e in d y w id u aln e gospodarstw o rolne? albo p ra c u ją c y w gosp o d arstw ie roln y m w sp ó ł m ałżo n k a lu b jego rodziców alb o jeżeli istn ie ją w chw ili o tw a rc ia sp ad k u m ało letn i, uczniow ie lu b stu d en ci bądź trw a le niezdolni do pracy, to m im o to sp ad k o b ierca nic> zw iązany z g o sp o d arstw em ro ln y m m oże złożyć ta k ie ośw iadczenie. N ieco in a w e j sp raw a ta je s t ro zw iązan a w a rt. 5. T am tego ro d zaju spad k o b ierca p rzy podziale g o sp o d arstw a nie u trz y m a się, poniew aż w a rt. 7 w y m ien io n y je s t dopiero w trzeciej kolejności. U staw a sta w ia zatem sp ad k o b iercó w daw n y ch w sytu a c ji lepszej niż spad k o b iercó w now ych. M ogą oni otrzym ać p rz y n a jm n ie j sp łatę. W razie zbycia u d ziału w sp ad k u przez sp ad k o b iercę przed dniem w ejścia w życie u staw y n ab y w ca u d ziału zach o w u je p raw o do tego u d ziału bez w zględu na to, czy zbyw ca udziału należy do spad k o b iercó w, k tó rzy zach o w u ją p raw o do dziedziczenia. C hodzi tu o h o n o ro w an ie ju ż sporządzonych ak tó w n o tarialn y ch. N abyw ca m oże nie w ejść n a w e t w p o siad a n ie udziału. U m ow y je d n a k n ie fo rr m aln e nie b ęd ą m iały znaczenia. Z achodzi p y tan ie, na kogo będzie opiew ać p o stan o w ien ie o stw ierd zen iu p ra w do spadku. S p ad k o b ierca m oże zbyć, co często się zdarza, ty lk o część sw ego udziału. U staw a będzie m ia ła zasto so w an ie ró w n ież do tak ieg o spadkobiercy. Z d an iem m oim, postan o w ien ie o stw ierd zen iu p ra w do sp ad k u p o w inno obejm ow ać oba n azw isk a z zaznaczeniem fa k tu zbycia u d ziału. P o stan o w ien ie to m ogłoby m ieć np. ta k ie b rzm ien ie: Sąd (...) stw ierd za, że X n a b y ł p raw o w łasności do V3 części g o sp o d arstw a od sp ad k o b iercy Y W szyscy sp ad k o b iercy w y m ien ien i w a rt. 24 o raz nabyw cy u d ziałó w sp ad k o w ych m a ją p raw o ró w n ież do o trz y m a n ia g o sp o d arstw a rolnego lu b jego części w drodze działów sp ad k u, a w ięc nie są w y łączen i tak że in w alid zi (inaczej niż w a rt. 5, który ich od tego w yłącza). P a ń stw o n ie m oże dziedziczyć, gdy istn ieją ty lk o sp ad k o b iercy trw a le niezdolni do p racy, spadek zaś o tw o rzy ł się przed dniem w ejścia w życie u staw y, p o n iew aż a rt. 24 ust. 5 p o sta n a w ia inaczej niż a rt. 6. N a te liczne różnice m iędzy tre śc ią a rt. 5 6 a treścią a rt. 24 należy zw rócić b aczną uw agę. S p ad k o b iercy z n ajd u jący się n a g ru n cie (art. 24 ust. 2 p k t 1 i 2), k tó ry m nie p rzy d zielo n o g o sp o d arstw a rolnego w drodze działów, o trz y m a ją sp ła ty stosow nie do a rt. 8 i 9, pozostali sp ad k o b iercy sp ła ty z a rt. 5 ust. 2 p k t 2 w edług a rt. 9, m ało letn i, uczniow ie i stu d en ci w edług a rt. 10, in w alid zi w edług a rt. 8 (art. 24 ust. 1) i n abyw cy udziałów sp ad k o w y ch w edług a rt. 8. N orm y 'o podziale nie b ęd ą m iały w ogóle zastosow ania, jeże li k ilk u sp ad kobierców u ży tk u je osobiście w ydzielone części g o sp o d arstw a fak ty czn ie lub w drodze n iefo rm a ln ej um ow y, a p o d ział tego g o sp o d arstw a z zach o w an iem norm nie b yłby m ożliw y. Is tn e ją c y c h ju ż fo rm aln y c h działów sp a d k u u sta w a n ie w zrusza. Jeżeli p o stan ow ienie nie je s t p raw om ocne, a sp ad k o b iercy w eszli ju ż na g ru n t, będzie m iał zastosow anie przepis poprzedni. N ie uiszczonych sp ła t działow ych nie m ożna do-*- chodzić. M oże się w yłonić p y tanie, czy w razie o d rzu cen ia sp ad k u, zrzeczenia się praw a

4 N r 1 (73) Przepisy przejściowe ustawy z 29.VI.J953 r. 7 do dziedziczenia lu b w y łączen ia od dziedziczenia n ie dziedziczą ze w zg lędu na fik c ję stw orzoną przez przepisy a rt. 43, 12 i 31 pr. spadk. sp ad k o b iercy z d ru g iej linii. Z d an iem m oim nie, poniew aż n ie m ożna odrzucić sp ad k u, zrzec się p ra w a do dziedziczenia lu b być w yłączonym od dziedziczenia, jeśli się n ie rna p rzy m io tu sp ad k o b iercy g o sp o d arstw a rolnego. O becnie postan o w ien ie o stw ierd zen iu p ra w do sp adku będzie się sk ładało z dw óch części, a w łaściw ie z trzech, i będzie dotyczyło ogólnie m a ją tk u osobistego i dorobkow ego oraz szczególnie g o sp o d arstw a rolnego. N ajlepiej treść tak ieg o postan o w ien ia om ów ić n a przykładzie. S p ad k o d aw cy (zam. w Polsce C en traln ej) zm arli: m ąż w 1912 r., a żona w 1940 r. P o zo staw ili siedm ioro dzieci: trzech synów i cztery córki. Je d e n z synów z m a rł w 1917 r., p o zostaw iając dw oje m ało letn ich dzieci; dw ie córki zm arły w 1930 i 1934 r. bezdzietnie; dw óch synów w yjech ało do A m ery k i; dw ie có rk i pozostały n a gosp o d arstw ie roln y m i je d n a z n ich zm arła b ezdzietn ie w 1958 r. Z m a rli nie dziedziczą, poniew aż bezpośrednio przed dniem w ejścia w życie u sta w y nie p raco w ali w ty m g o spodarstw ie, nie m ogli zaś p raco w ać z pow odu śm ierci (art. 24 ust. 2 p k t 2); ta k sam o nie dziedziczą synow ie, k tó rzy w y jech ali do A m eryki. Pozostały dw ie siostry, k tó re odziedziczyły g o sp o d arstw o w całości. Po siostrze zm arłej w 1958 r. całe gospodarstw o odziedziczyła pozostała p rzy życiu je j sio stra. Dzieci m ało letn ie po zm arłym w 1917 ro k u sp ad k o b iercy ojca nie d ziedziczą, choć w chw ili o tw arcia sp ad k u były one m ało letn ie, p oniew aż ich ojciec n ie b y ł spadkobiercą. N iek tó rzy w y ra ż a ją pogląd, że a rt. 24 sto su je się ty lk o do sp adkobierców ż y ją cych. M a.oletni w ięc odziedziczyliby przy ta k ie j in te rp re ta c ji 1/5 część gospod a rs tw a. O sobiście poglądu tego nie podzielam, choć u w ażam, że k o n stru k c ja a rt. 24 ust. 2 p k t 2 je s t sztuczna, niezgodna z p o d staw am i p ra w a spadkow ego, k tó re za d ecy d u jącą przy u sta la n iu osoby sp ad k o b iercy u w aża chw ilę o tw a rc ia sp adku. P rzy tej k o n stru k c ji u d ział zm arłego sp ad k o b iercy przeszedłby n a S k a rb P a ń stw a, jeśli jego spad k o b iercy, zam ieszkali poza g o sp o d arstw em ro ln y m, są p ełn o letn i. T o sam o dotyczy sp ad k u po m atce. Je ś li chodzi o p y tan ie, w ja k ie j form ie m a być sporządzone dodatkow e o rz e czenie o stw ierd zen iu p raw do sp ad k u obejm u jąceg o g ospodarstw o ro ln e: czy w fo rm ie uzupełn iająceg o postan o w ien ia co do dziedziczenia tego g o sp o d arstw a, czy też w fo rm ie p rzew idzianej w art. 70 p r. sp ad k. (w yroku sądow ego) to m oim zdaniem pow inno to n astąp ić w fo rm ie p o stan o w ien ia uzupełn iająceg o p o p rzed n ie stw ierd zen ie p raw do spadku. N ie żąda się tu bow iem u ch y len ia p o przed n ieg o p o stan o w ien ia, tylko u zupełn ien ia go co do sp ecjaln eg o p rzed m io tu spadkow ego. N abyć w łasność g o sp o d arstw a rolnego p rzez zasiedzenie m ożna jeszcze w ciągu dw óch la t po dniu w ejścia w życie u staw y, czyli do 5 lipca 1965 ro k u w edług a rt. X X X III przep. w p r. pr. rzecz, i p.o.k.w. Do zasiedzenia n ie b ędą się sto so w ały przepisy p ra w a rzeczow ego (poniew aż do, 1965 ro k u u p ły n ie od w e jścia w życie tego p ra w a zaledw ie la t 18), ty lk o przepisy d aw n e, a w ięc na ogół do zasied zen :a będzie się w ym agać p o siadania trzy dziestoletn iego (poza p rzep isam i szczególnym i przew id u jący m i term in y krótsze). B ieg tego dw u letn ieg o te rm in u stosow nie do p rzep isu a rt. 53 pr. rzecz, t- n le g a zaw ieszeniu w w y p a d k a c h p rzew id zian y ch w a rt. 109 i 110 p.o.p.c., p rz e

5 8 W ł o d 2 ł m t e r 2 D 2 i ą c i o f o w s k i N r 1 (73) ry w a się zaś w w y p ad k ach w ym ienionych w a rt. 111 ty c h przepisów. Jeżeli w ięc zajd ą okoliczności p rzew id zian e w przep isach a rt. 109 i 110 w ciągu tych dw óch la t, to o k res ten m oże ulec p rzed łu żen iu ; jeżeli n a stą p i p rz e rw a n ie zasiedzenia, to te rm in jego zaczyna biec na now o, a w ięc zasied zen ie w ed łu g a rt. 3 ju ż n ie n astąpi. * W u staw ie z d n ia 13 lipca 1957 ro k u o obrocie n ieru ch o m o ściam i ro ln y m i (Dz. U. poz. 172) w prow adzono n a stę p u ją c e zm iany: 1. K ażda osoba fizyczna, k tó ra n ab y w a nieruchom ość ro ln ą lu b je j część fizyczną albo u łam k o w ą, m u si przed staw ić zaśw iadczenie stw ie rd z a ją c e je j p r a k tyczne lu b teo rety czne k w alifik acje do p ro w ad zen ia g o sp o d arstw a rolnego, choćby b y ła zstępnym zbyw cy lu b jego m ałżonkiem ; nie dotyczy to je d n a k n ab y cia w drodze dziedziczenia, k tó re re g u lu ją przepisy a rt. 5 i 24. K w a lifik a c ji ty c h n ie p o trzeb a p rzed staw iać p rzy n a b y w a n iu d ziałk i b u d o w lanej o k reślo n ej w przep isach o te re n a c h b u d o w lanych n a o b szarach w si, jeżeli n ab y w ca n ie posiad a ta k ie j działki w te j sam ej m iejscow ości. 2. N ieruchom ość obciążona należnością P ań stw o w eg o F u n d u szu Z iem i lu b B an k u R olnego z ty tu łu n a d a n ia i sprzedaży albo n ależnością b.. F u n d u sz u O brotow ego R efo rm y R olnej m oże być zb y w an a obecnie pod w a ru n k ie m p rz e ję c ia należności przez nab y w cę n a dotychczasow ych w aru n k a c h. N ie oznacza to, że nie m ożna je j spłacić przed sporządzeniem aktu. 3. W w y p a d k u n ab y cia g ru n tu przez w sp ó łm ałżo n k a bierze się pod uw agę łączny obszar g ru n tó w należących do obu m ałżonków lub stan o w iący ch ich udział w e w sp ó łw łasn o ści, k tó ry nie m oże przek raczać norm w yznaczonych w a rt. 4 o m aw ian e j ustaw y. 4. W d ek recie o post. spadk. i w d ek recie o post. niesp. w zak resie p ra w a rzeczow ego sk re śla się 2 a rt. 152 i 2 a rt. 39 o konieczności zasięg an ia opinii biegłego w p o stęp o w an iu działow ym i o zniesienie w spółw łasności. O becnie d ecy d u ją n o rm y p rzew id zian e w a rt. 2 u staw y o o g ran iczen iu p o działu gosp o d arstw ro lnych. N ie oznacza to, żeby sąd nie m ógł w ezw ać biegłego. B ędzie to p rzew ażn ie rzeczą kon eczną choćby d la oszacow ania m a ją tk u. N a m ocy a rt. 28 straciła m oc u staw a z d nia 18 czerw ca 1959 ro k u o zaw ieszeniu n.e k tó ry c h sp ła t spadkow ych (Dz. U. N r 36, poz. 227). W lodziwerz d z ię c io ł o w s k i Z problematyki służebności gruntowych M im o stosunkow o bogatej lite ra tu ry i o rzeczn ictw a sp ra w a d ochodzenia roszczeń z ty tu łu służebności g ru n to w y ch o k azuje się w p ra k ty c e częściow o nad al o tw a rtą. Z ad an iem w ięc niniejszego a rty k u łu będzie p rzedstaw ić w kró tk im zary sie sp o ty k an e najczęściej w p ra k ty c e (a w lite ra tu rz e jeszcze niezdecydow anie) o k re ślo n e w y p ad k i tego ro d zaju sporów.