Chemia Analityczna. Chromatografia. Tłumaczyła: inż. Karolina Hierasimczyk

Podobne dokumenty
Chemia Analityczna. Chromatografia. Tłumaczyła: inż. Karolina Hierasimczyk

Podstawy chromatografii i technik elektromigracyjnych / Zygfryd Witkiewicz, Joanna Kałużna-Czaplińska. wyd. 5, 4 dodr. Warszawa, 2015.

Podstawy chromatografii i technik elektromigracyjnych / Zygfryd Witkiewicz, Joanna Kałużna-Czaplińska. wyd. 6-1 w PWN. Warszawa, cop.

Jakościowa i ilościowa analiza mieszaniny alkoholi techniką chromatografii gazowej

CHROMATOGRAFIA CHROMATOGRAFIA GAZOWA

Ilościowa analiza mieszaniny alkoholi techniką GC/FID

Techniki immunochemiczne. opierają się na specyficznych oddziaływaniach między antygenami a przeciwciałami

GraŜyna Chwatko Zakład Chemii Środowiska

Jakościowe i ilościowe oznaczanie alkoholi techniką chromatografii gazowej

Kontrola produktu leczniczego. Piotr Podsadni

PORÓWNANIE FAZ STACJONARNYCH STOSOWANYCH W HPLC

Pytania z Wysokosprawnej chromatografii cieczowej

Identyfikacja węglowodorów aromatycznych techniką GC-MS

ROZDZIELENIE OD PODSTAW czyli wszystko (?) O KOLUMNIE CHROMATOGRAFICZNEJ

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

Chemia Analityczna. Chromatografia. Tłumaczyła: inż. Karolina Hierasimczyk

Identyfikacja alkoholi techniką chromatografii gazowej

Wpływ ilości modyfikatora na współczynnik retencji w technice wysokosprawnej chromatografii cieczowej

Kolumnowa Chromatografia Cieczowa I. 1. Czym różni się (z punktu widzenia użytkownika) chromatografia gazowa od chromatografii cieczowej?

Rys. 1. Chromatogram i sposób pomiaru podstawowych wielkości chromatograficznych

Chromatografia kolumnowa planarna

OPTYMALIZACJA EFEKTÓW ROZDZIELANIA W KOLUMNACH KAPILARNYCH DOBÓR PRĘDKOŚCI PRZEPŁYWU GAZU

Metody chromatograficzne w chemii i biotechnologii, wykład 6. Łukasz Berlicki

4A. Chromatografia adsorpcyjna B. Chromatografia podziałowa C. Adsorpcyjne oczyszczanie gazów... 5

3. Jak zmienią się właściwości żelu krzemionkowego jako fazy stacjonarnej, jeśli zwiążemy go chemicznie z grupą n-oktadecylodimetylosililową?

OZNACZENIE JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE w HPLC

Fazą ruchomą może być gaz, ciecz lub ciecz w stanie nadkrytycznym, a fazą nieruchomą ciało stałe lub ciecz.

WPŁYW ILOŚCI MODYFIKATORA NA WSPÓŁCZYNNIK RETENCJI W TECHNICE WYSOKOSPRAWNEJ CHROMATOGRAFII CIECZOWEJ

PODSTAWY CHROMATOGRAFII GAZOWEJ

WYSOKOSPRAWNA ELEKTROFOREZA KAPILARNA (HPCE) + +

CHROMATOGRAFIA W UKŁADACH FAZ ODWRÓCONYCH RP-HPLC

Ślesin, 29 maja 2019 XXV Sympozjum Analityka od podstaw

Ćwiczenie 1 Analiza jakościowa w chromatografii gazowej Wstęp

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

CHROMATOGRAFIA BARWNIKÓW ROŚLINNYCH

Chemia Analityczna. Chromatografia. Tłumaczyła: inż. Karolina Hierasimczyk

Sonochemia. Schemat 1. Strefy reakcji. Rodzaje efektów sonochemicznych. Oscylujący pęcherzyk gazu. Woda w stanie nadkrytycznym?

Pytania z Chromatografii Cieczowej

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

POTWIERDZANIE TOŻSAMOSCI PRZY ZASTOSOWANIU RÓŻNYCH TECHNIK ANALITYCZNYCH

Kreacja aromatów. Techniki przygotowania próbek. Identyfikacja składników. Wybór składników. Kreacja aromatu

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

RP WPROWADZENIE. M. Kamiński PG WCh Gdańsk Układy faz odwróconych RP-HPLC, RP-TLC gdy:

Jolanta Jaroszewska-Manaj 1. i identyfikacji związków organicznych. Jolanta Jaroszewska-Manaj 2

EKSTRAKCJA W ANALITYCE. Anna Leśniewicz

Strona 1 z 6. Wydział Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego Podstawy Chemii - Laboratorium Rozdzielanie Substancji - Wprowadzenie

Wysokosprawna chromatografia cieczowa dobór warunków separacji wybranych związków

ANALIZA ŚLADOWYCH ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA I ROK OŚ II. OznaczanieBTEX i n-alkanów w wodzie zanieczyszczonej benzyną metodą GC/FID oraz GC/MS 1

ĆWICZENIE 3: CHROMATOGRAFIA PLANARNA

1.Wstęp. Ćwiczenie nr 9 Zatężanie z wody związków organicznych techniką SPE (solid phase extraction)

CHROMATOGRAFIA II 18. ANALIZA ILOŚCIOWA METODĄ KALIBRACJI

Chemia Analityczna. Chromatografia. Tłumaczyła: inż. Karolina Hierasimczyk

Metody chromatograficzne (rozdzielcze) w analizie materiału biologicznego (GC, HPLC)

chemia wykład 3 Przemiany fazowe

Prof. dr hab. inż. M. Kamiński 2006/7 Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny PG. Ćwiczenie: LC / GC. Instrukcja ogólna

4. WYZNACZENIE IZOTERMY ADSORPCJI METODĄ ECP

Różne dziwne przewodniki

Politechnika Śląska Wydział Chemiczny Katedra Technologii Chemicznej Organicznej i Petrochemii INSTRUKCJA. Metody analizy związków chemicznych:

Przemysłowe laboratorium technologii ropy naftowej i węgla II

Chromatografia. Chromatografia po co? Zastosowanie: Podstawowe rodzaje chromatografii. Chromatografia cienkowarstwowa - TLC

5. WYZNACZENIE KRZYWEJ VAN DEEMTER a I WSPÓŁCZYNNIKA ROZDZIELENIA DLA KOLUMNY CHROMATOGRAFICZNEJ

Instrukcja ćwiczenia laboratoryjnego HPLC-2 Nowoczesne techniki analityczne

Strona 1 z 6. Wydział Chemii UJ, Chemia medyczna Podstawy Chemii - Laboratorium Rozdzielanie Substancji - Wprowadzenie

Prędkości cieczy w rurce są odwrotnie proporcjonalne do powierzchni przekrojów rurki.

METODY PRZYGOTOWANIA PRÓBEK DO POMIARU STOSUNKÓW IZOTOPOWYCH PIERWIASTKÓW LEKKICH. Spektrometry IRMS akceptują tylko próbki w postaci gazowej!

TECHNIKI SEPARACYJNE ĆWICZENIE. Temat: Problemy identyfikacji lotnych kwasów tłuszczowych przy zastosowaniu układu GC-MS (SCAN, SIM, indeksy retencji)

Metoda analityczna oznaczania chlorku winylu uwalnianego z materiałów i wyrobów do żywności

Chromatografia. Chromatografia po co? Zastosowanie: Optymalizacja eluentu. Chromatografia kolumnowa. oczyszczanie. wydzielanie. analiza jakościowa

CHROMATOGRAFIA ADSORPCYJNA I PODZIAŁOWA. 1. Rozdział barwników roślinnych metodą chromatografii adsorpcyjnej (techniką kolumnową)

Teoria do ćwiczeń laboratoryjnych

HPLC? HPLC cz.1. Analiza chromatograficzna. Klasyfikacja metod chromatograficznych

WYKŁAD 7. Diagramy fazowe Dwuskładnikowe układy doskonałe

MATERIAŁY DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH - CHROMATOGRAFIA JONOWA

Techniki Rozdzielania Mieszanin

RP WPROWADZENIE. M. Kamioski PG WCh Gdaosk 2013

OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ

Warunki izochoryczno-izotermiczne

Zadanie 1. Temat. Zastosowanie chromatografii gazowej z detektorem wychwytu elektronów w analizie chlorowcopochodnych w próbkach powietrza

relacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach

BADANIE ZAWARTOŚCI WIELOPIERŚCIENIOWYCH WĘGLOWODORÓW AROMATYCZNYCH (OZNACZANIE ANTRACENU W PRÓBKACH GLEBY).

Cz. 5. Podstawy instrumentalizacji chromatografii. aparatura chromatograficzna w skali analitycznej i modelowej - -- w części przypomnienie -

BUDOWA ATOMU KRYSTYNA SITKO

PROCESY JEDNOSTKOWE W TECHNOLOGIACH ŚRODOWISKOWYCH WYMIANA JONOWA

CHROMATOGRAFIA. Sprawdzono w roku 2014 przez K. Czapińską. Teoria Metody rozdzielcze i proces rozdzielania

Czy równowaga jest procesem korzystnym? dr hab. prof. nadzw. Małgorzata Jóźwiak

Inżektory i detektory w chromatografii gazowej

-- w części przypomnienie - Gdańsk 2010

SPECJALNE TECHNIKI ROZDZIELANIA W BIOTECHNOLOGII. Laboratorium nr1 CHROMATOGRAFIA ODDZIAŁYWAŃ HYDROFOBOWYCH

Zadanie 2. Jakościowa analiza mieszaniny alkoholi techniką GC/FID

OD HPLC do UPLC. Prof. dr hab. inż. Agata Kot-Wasik. Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska

Chemia Analityczna. Chromatografia. Tłumaczyła: inż. Karolina Hierasimczyk

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

ANALIZA INSTRUMENTALNA MATERIAŁU BIOLOGICZNEGO ANALIZA INSTRUMENTALNA MATERIAŁU BIOLOGICZNEGO

Metody chromatograficzne w chemii i biotechnologii, wykład 3. Łukasz Berlicki

ZAKŁAD CHEMII ANALITYCZNEJ

Adsorpcyjne oczyszczanie gazów z zanieczyszczeń związkami organicznymi

CHROMATOGRAFIA. Sprawdzono w roku 2017 przez A. Hałkę-Grysińską. Teoria Metody rozdzielcze i proces rozdzielania

WYZNACZANIE ROZMIARÓW

Formularz opisu kursu (sylabus przedmiotu) na rok akademicki 2011/2010

Transkrypt:

Chemia Analityczna Chromatografia Tłumaczyła: inż. Karolina Hierasimczyk Korekta: dr hab. inż. Waldemar Wardencki, prof. nadzw. PG prof. dr hab. inż. Jacek Namieśnik Część I Co to jest chromatografia? Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska 2002

SPIS TREŚCI Wprowadzenie...I/3 1. Co to jest chromatografia?...i/4 1.1. Proces chromatograficzny...i/5 1.2. Podział metod chromatograficznych...i/8 1.3. Co to jest chromatografia gazowa?...i/18 2. Terminy i definicje 2.1. Czas retencji (t R ) 2.2. Współczynnik retencji (k) 2.3. Indeks retencji (I) 2.4. Współczynnik rozdzielenia 2.5. Teoretyczna liczba półek (N) lub sprawność kolumny 2.6. Rozdzielczość (R S ) 2.7. Stosunek faz (β) 3. Kolumny kapilarne do chromatografii gazowej 3.1. Fazy stacjonarne 3.1.1. Polisiloksany 3.1.2. Glikole polietylenowe 4. Gazy nośne 5. Dozowniki 5.1. Dozowniki wykorzystujące odparowanie 5.2. Dyskryminacja związków dozowanych 5.3. Opłukiwanie membrany 5.4. Dozowanie na kolumnę typu Megabore 5.5. Dozowniki z dzieleniem strumienia gazu (split) 5.6. Dozownik bez podziału strumienia gazu 6. Detektory w GC 6.1. Detektor cieplno-przewodnościowy (TCD) 6.2. Detektor płomieniowo jonizacyjny (FID) 6.3. Detektor wychwytu elektronów (ECD) 6.4. Detektor azotowo fosforowy (NPD) 6.5. Detektor płomieniowo fotometryczny (FPD) 6.6. Detektor fotojonizacyjny (PID) 6.7. Spektrometr mas (MS) 7. Analiza ilościowa 2

Wprowadzenie Celem niniejszej pracy było przygotowanie materiałów w języku polskim z zakresu chromatografii gazowej. Autorem pracy w języku angielskim jest Profesor Carlos Lopez pracujący na hiszpańskim Uniwersytecie de Antioquia. W swojej pracy wyczerpująco opisał metodę chromatografii gazowej oraz zamieścił schematy rysunków szczegółowo przedstawiające istotę poszczególnych etapów związanych z tą techniką. Zapytany o pozwolenie na wykorzystanie i przetłumaczenie swojej pracy Profesor Lopez odpisał, iż materiały umieszczone w Internecie są ogólnodostępne. Obecnie materiały te można znaleźć na stronie internetowej o następującym adresie: http://matematicas.udea.edu.co/~carlopez/chromatography1/chrompage13.html Na stronie internetowej o następującym adresie można znaleźć także inne materiały autorstwa Profesora Lopez a poświęcone różnym technikom chromatograficznym: http://matematicas.udea.edu.co/~carlopez/ing2/cromato.html Swoją pracę Profesor Lopez umieścił na stronach web w wersji hiszpańskiej oraz angielskiej. Została więc przetłumaczona z języka angielskiego na potrzeby polskich studentów. 3

Co to jest chromatografia? Definicja Technika rozdzielania składników mieszaniny na podstawie względnych ilości każdej z substancji podzielonej pomiędzy poruszającym się strumieniem płynu, zwanym fazą ruchomą i sąsiadującą fazą stacjonarną. Fazą ruchomą może być gaz, ciecz lub substancja w stanie nadkrytycznym, podczas gdy fazą stacjonarną jest substancja stała albo ciekła. Kinetyczny ruch cząsteczek prowadzi do nieustannej wymiany substancji pomiędzy obie fazy. Jeżeli, dla danej substancji, podział jest bardziej korzystny dla poruszającej się fazy stacjonarnej, cząsteczki spędzą większość czasu migrując ze strumieniem tej fazy i będą oddzielone od innych składników, których cząsteczki są dłużej zatrzymane przez fazę stacjonarną. 4

Dla poszczególnych substancji, stosunek czasu spędzonego w obszarze fazy ruchomej i stacjonarnej jest równy stosunkowi ich stężenia w tych obszarach, i określany jest jako stała podziału (w przypadku fazy stałej często stosowany jest termin izoterma adsorpcji). Badana mieszanina jest wprowadzona do układu w postaci wąskiej strefy (punkt wyjściowy), po czym substancje są transportowane z różną szybkością zgodnie z kierunkiem przepływu fazy ruchomej. Siłą napędową migrującej substancji jest poruszająca się faza ruchoma, a siłą przytrzymującą jest powinowactwo substancji do fazy stacjonarnej; kombinacja obu tych sił, kontrolowana przez analityka, prowadzi do rozdzielenia składników mieszaniny na poszczególne substancje. 1.1. Proces chromatograficzny Stała podziału K D Każdy proces chromatograficznych oparty jest na podziale składników pomiędzy dwie fazy. Gdy próbka znajduje się w kolumnie, składniki próbek natychmiast ulegają podziałowi pomiędzy fazę stacjonarną (stałą lub ciekłą) lub fazę ruchomą (gaz, ciecz lub substancja w stanie nadkrytycznym). Faza ruchoma będzie przenosić przez kolumnę zadozowaną mieszaninę zawierającą różne składniki. Różne substancje będą różnorodnie oddziaływać z fazą stacjonarną w zależności od ich struktury cząsteczkowej. SUBSTANCJA ROZPUSZCZONA 5

Podział substancji opisuje współczynnik pozdziału K D, definiowany jako stosunek masy substancji w równych objętościach fazy ruchomej i stacjonarnej. masa substancji w jednostce objętości fazy stacjonarnej Cs K D = masa substancji w jednostce objętości fazy ruchomej = Cm K D jest stałą równowagi, która zależy tylko od badanej substancji, fazy ciekłej i temperatury. Jej wartość nie zależy od rodzaju kolumny. Transport substancji przez kolumnę odbywa się tylko w nieustannie poruszającej się z tą samą prędkością fazie ruchomej. Całkowity czas jaki substancja spędza w kolumnie jest jej czasem retencji (t R ). Im dłużej analizowana substancja przebywa w fazie ruchomej, tym szybciej wymywana jest z kolumny, a czas retencji jest krótki. Związki, które oddziaływują z fazą ciekłą w większym stopniu dłużej pozostają w kolumnie i ich czas retencji jest także dłuższy. Oddziaływanie związków z fazą stacjonarną, która w rzeczywistości określa czas retencji zależy od struktury cząsteczkowej, szczególnie od rodzaju i liczby obecnych grup funkcyjnych ale także od geometrii cząsteczek. Chromatografia jest jedną z kilku technik separacyjnych określanych jako migracja różnicująca z wąskiego początkowego pasma. Elektroforeza jest inną techniką z tej grupy. W tym przypadku siłą napędową jest pole elektryczne, które wywiera odmienne siły na różne ładunki jonowe poszczególnych substancji. Siłą przytrzymującą jest lepkość nie poruszającego się rozpuszczalnika. Kombinacja tych sił powoduje ruch jonów charakterystyczny dla każdej substancji rozpuszczonej. 6

PODSTAWOWE ELEMENTY EKEKTROFOREZY KAPILARNEJ Chromatografia znajduje liczne zastosowania w dziedzinie biologii i chemii. Jest szeroko stosowana w badaniach biochemicznych jako metoda służąca do separacji i identyfikacji związków chemicznych pochodzenia biologicznego. W przemyśle naftowym technika ta umożliwia analizę skomplikowanych mieszanin węglowodorowych. Jako metoda separacyjna, chromatografia ma liczne zalety w porównaniu do starszych technik rozdzielania np. krystalizacji, ekstrakcji za pomocą rozpuszczalnika i destylacji. Pozwala na separację wszystkich składników chemicznych mieszanin wieloskładnikowych bez potrzeby posiadania rozległej wiedzy o liczbie lub względnej ilości obecnych substancji oraz ich rodzaju. Jest uniwersalna ponieważ umożliwia rozdzielanie cząsteczek o różnych rozmiarach, począwszy od wirusów zbudowanych z milionów atomów do najmniejszych ze wszystkich cząsteczek - cząsteczek wodoru, zawierających tylko dwa atomy; co więcej, może być zastosowana przy małych lub dużych ilościach próbek. Dzięki niektórym rodzajom chromatografii można wykrywać substancje obecne na poziomie pikogramów (10-12 gram), czyniąc metodę znakomitą techniką do oznaczania śladowych ilości, szeroko stosowaną do wykrywania chlorowanych pestycydów w materiałach biologicznych i środowisku, w sądownictwie oraz przy wykrywaniu narkotyków w przypadku nadużyć i w terapeutyce. Jej możliwości rozdzielcze są nieporównywalne do innych metod separacyjnych. 7

1.2. Podział metod chromatograficznych Metody chromatograficzne klasyfikuje się według następujących kryteriów: o geometrii układu o rodzaju operacji o mechanizmu zatrzymywania i retencji o rodzaju faz Geometria Kolumna chromatograficzna W układzie chromatograficznym faza ruchoma i stacjonarna umieszczone są w taki sposób, aby migracja składników trwała dłużej wzdłuż niż w poprzek. Istnieją dwie podstawowe geometrie: kolumnowa i planarna. W wersji kolumnowej faza stacjonarna znajduje się w rurce zwanej kolumną. Kolumna z wypełnieniem zawiera cząstki, które albo stanowią albo podtrzymują fazę stacjonarną a faza ruchoma przepływa przez kanaliki przestrzeni międzyziarnowej. Teoria wykazała, że lepsze rezultaty osiąga się stosując bardzo małe cząsteczki, które jednocześnie zapewniają dodatkową pożądaną cechę, a mianowicie że kanaliki są bardzo wąskie. Wpływ przenoszenia masy w fazie ruchomej na rozmycie pasma (piku) zostanie w ten sposób zredukowany (dyskusja na temat przenikania masy i rozmycia pików, efektywności i rozdzielczości oraz teoretyczne rozważania poniżej). 8

Wyidealizowany proces separacji w chromatografii gazowej z trzema składnikami (dwa główne i jeden uboczny). 9

Jeżeli faza stacjonarna będzie miała formę cienkiej powłoki albo warstwy, zredukuje to rozmycie pasma spowodowane przenoszeniem masy do fazy stacjonarnej. Cząstki porowate, jako adsorbenty albo nośniki cieczy, mogą mieć głębokie pory, z których niektóre mogą obejmować całą cząstkę. Przyczynia się to do rozmycia pasma. Efekty te mogą być zmniejszone poprzez zastosowanie mikrocząstek ponieważ w ten sposób zostają zmniejszone kanaliki. Alternatywnie, jako wypełnienie można zastosować nieprzepuszczalne makrocząstki, takie jak kulki szklane, pokryte cienką warstwą mikrocząstek. Są to: warstwy porowate, powierzchniowo porowate, albo wypełnienia adhezyjne. W przypadku zmniejszenia wielkości cząstek, zmniejszona musi być także średnica kolumny. Ostatecznie, ilość fazy stacjonarnej jest mniejsza i wielkość próbki musi zostać zredukowana. Metody detekcji powinny więc odpowiadać bardzo małym rozmiarom badanej substancji, a także niezbędne jest większe ciśnienie do tego aby faza ruchoma przepływała przez kolumnę. Skrajnym przypadkiem są mikrokolumny, np. kolumna o długości 35 cm i średnicy wewnętrznej 320 µm wypełniona cząstkami o średnicy 2 µm. Innym rozwiązaniem jest pokrycie wewnętrznej ścianki rurki ze stali nierdzewnej lub stopionej krzemionki o małej średnicy, fazą stacjonarną. Są to kolumny kapilarne (otwarte). Pokrycie może mieć formę cieczy lub ciała stałego. W przypadku gdy fazą ruchomą jest gaz, długa i cienka warstwa fazy stacjonarnej pozwala na uzyskanie lepszych rezultatów. Kolumny takie ze względu na mały opór przepływu wymagają urządzeń wspomagających przepływ 10

strumienia gazu. Kolumny, w których stosuje się ciecz jako fazę ruchomą są krótsze i wymagają dużego ciśnienia wspomagającego przepływ strumienia gazu. Chromatografia planarna Komora z dwoma rowkami. Tylko rowek, w którym płytka jest umiejscowiona musi być wypełniony rozpuszczalnikiem gdy równowaga nie jest planowana. Standardowe warunki przed-równowagowe są wtedy gdy płytka umiejscowiona jest w pustym korytku, podczas gdy rozpuszczalnik albo jakakolwiek inna kondycjonowana ciecz znajduje się w innym. Rozwijanie rozpoczyna się po dodaniu rozpuszczalnika do rowka z płytką. Standaryzacja wstępnej równowagi jest możliwa dla płytki z pustym rowkiem, podczas gdy rozpuszczalnik lub każda inna kondycjonowana ciecz znajduje się w drugim rowku. 11

Colin F. Poole "Planar chromatography at the turn of the century, Journal of Chromatography A 1999, 856:1-2:399-427 W tym rozwiązaniu faza stacjonarna skonfigurowana jest jako warstwa dwuwymiarowa. W chromatografii bibułowej warstwa lub wąski pasek bibuły służy jako faza stacjonarna. W chromatografii cienkowarstwowej cienka powłoka fazy stacjonarnej złożonej z cząstek ciała stałego związanych razem siłą mechaniczną ze spoiwem, takim jak siarczan wapniowy, pokrywa szklaną albo plastikową płytkę. Jeden koniec płytki zanurzony jest w zbiorniku z fazą ruchomą, która, wskutek sit kapilarnych, porusza się przez złoże prostopadłe do powierzchni fazy ruchomej. Taki ruch kapilarny jest porównywany do dyfuzji substancji rozpuszczonej w fazie ruchomej pod kątem prostym w stosunku do drogi migracji, więc substancja rozpuszczona ograniczona jest do wąskiej dróżki. Techniki separacyjne Rozdzielenie składników próbki może być osiągnięte z wykorzystaniem jednej z trzech technik: analizę czołową, rozwijanie przez rugowanie albo rozwijanie elucyjne. Analiza czołowa Ciecz lub mieszaninę gazów wprowadza się do kolumny z wypełnieniem stałym. Mieszanina pełni rolę fazy ruchomej, a separacja zależy od oddziaływania z fazą stacjonarną i przeistoczenia się każdego ze składników mieszaniny w sorbat (zobacz poniższy rysunek). 12

Gdy wypełnienie kolumny zostanie nasycone (np. gdy większa ilość składników nie może już być zaabsorbowana), mieszanina przepływa wtedy w jej pierwotnym składzie. Na początku, gdy metodę te zaczęto stosować, mierzono zmiany stężenia na czole kolumny; stąd nazwa analiza czołowa. Najsłabiej sorbowane składniki przechodziły przez kolumnę jako pierwsze i były jedynymi składnikami otrzymanymi w czystej formie. Rysunek przedstawia zapis rozdzielania techniką analizy czołowej dla czteroskładnikowej próbki. Analiza czołowa wymaga wypukłych izoterm podziału. Wynikiem tego są piki o ostrych czołach i dobrze uformowanych stopniach. Rysunek wskazuje problemy analityczne związane a analizą czołową trudno jest obliczyć początkowe stężenia próbki. Można jednak określić liczbę składników w próbce. Jeżeli izotermy są liniowe, strefy mogą zostać rozproszone. Przyczyną tego mogą być trzy ważne procesy: niejednorodność wypełnienia, duże efekty dyfuzji i nieosiągalność równowagi sorpcji. Rozwijanie przez rugowanie W technice tej substancja rugująca znajduje się w fazie ruchomej, która może być cieczą lub gazem (zobacz rysunki). Podstawowy wymóg stanowi faza ruchoma, która powinna być bardziej sorbowana niż inne składniki próbki. Zawsze otrzymuje się pojedyncze czyste pasma pierwszego składnika próbki. W dodatku, dla każdego z rozwijanych związków zawsze istnieje nachodząca strefa, co stanowi zaletę tej techniki nad analizą czołową. Wadą, z analitycznego punktu widzenia jest to, iż pasma, składników nie są oddzielone strefą czystej fazy ruchomej. Wysokości są stosowane do identyfikacji składników, podczas gdy długość jest proporcjonalna jest do ilości składnika (zobacz rysunek). Podobnie jak w analizie czołowej, technika rugowania wymaga wypukłych izoterm. Gdy warunki równowagi zostaną spełnione, wzrost długości kolumny jest nieużyteczny w tej technice ponieważ separacja zależy bardziej od warunków równowagi niż od wymiarów kolumny. "Development of simultaneous purification methodology for multiple synthetic peptides by reversed-phase sample displacement chromatography", Volume 893, Issue 1, Date 29-Sep-2000 Journal of Chromatography A, D.L. Husband, C.T. Mant, R.S. Hodgespp 81-94 13

Rozwijanie elucyjne W technice tej, składniki A i B poruszają się wzdłuż kolumny ze stałym wypełnieniem z szybkością określoną przez ich retencję. Jeżeli różnice sorpcji są znaczne albo kolumna jest dość długa, możliwa jest całkowita separacja składników A i B. Gdy eluent dodawany jest w sposób ciągły kolumnę opuszczają odseparowane obszary lub pasma. Wadą techniki jest bardzo długi okres czasu potrzebny na usunięcie silnie zasorbowanych składników. Trudności te mogą być pokonane przez wzrost temperatury kolumny podczas procesu separacji. Rysunek przedstawia typowy chromatogram dla tej techniki. Maksimum piku na odciętej umożliwia identyfikację składników, i obszar pod pikiem jest miarą ilości każdego ze składników. Sygnał detektora Sygnał detektora Czas elucji (i) Czas elucji (ii) 14

Sygnał detektora Czas elucjii (iii) Odpowiedź detektora Czas lub objętość gazu Chromatogram różnicowy uzyskany w trakcie rozwijania elucyjnego. Kolejność zatrzymywania: C>B>A. Klasyfikacja w zależności od rodzaju fazy ruchomej Tabela: Powszechnie stosowane fazy w technikach separacyjnych. Technika Faza ruchoma Faza stacjonarna Lepka ciecz, np. skwalan, glikol polietylenowy, siloksan polimetylu. Stała substancja (adsorbent), np. krzemionka, sita Chromatografia Gaz (hel, azot, lub wodór) gazowa molekularne, tlenek glinowy i porowate polimery. Faza umieszczona jest w szklanej lub metalowej kolumnie. 15

Chromatografia cieczowa Elektroforeza kapilarna Chromatografia z fazą ruchomą w stanie nadkrytycznym Chromatografia jonowa Chromatografia bibułowa i cienkowarstwowa (Chromatografia cienkowarstwowa) Woda lub organiczne rozpuszczalniki takie jak metanol, acetonitryl, propanol, lub heksan. Elektrolit lub roztwór buforowy Dwutlenek węgla w stanie nadkrytycznym; może zawierać modyfikatory takie jak metanol. Można także zastosować pentan, heksan, sześciofluorek siarki i izopropanol. Roztwory wodnych kwasów, zasad i soli. Roztwory te niekiedy modyfikowane są mieszaninami wody i rozpuszczalników organicznych takich jak acetonitryl albo metanol. Mieszanina rozpuszczalników takich jak heksan/aceton, chloroform/octan etylu, octan etylu-metanol, butanol/kwas octowy/woda, lub, metanol/acetonitryl. Krzemionka w stanie stałym lub polimer taki jak wielocukry, lub polistyren umieszczone w kolumnie wykonanej ze stali nierdzewnej. Kolumna kapilarna wypełniona buforem, poddana przyłożonemu napięciu, które powoduje migrację naładowanych cząstek. Modyfikowane krzemionki lub polimery stosowane jako wypełnienia kolumny, usieciowane siloksany polimetylu w kolumnie kapilarnej. Żywica jonowymienna, alkilowo-wiązane żywice krzemionki porowatej, - styren polimery diwinylobenzenowe. Warstwy pokrywające: żel krzemionkowy, tlenek glinu, celuloza, poliamid, materiał wymieniający jony osadzony na szkle, plastikowe płytki, lub folia aluminiowa. 16

Tabela: Rodzaje próbek i przedziały czułości Technika Rodzaj analizowanej próbki Zakres czułości Ciało stałe, ciecz, lub gazowe lotne Chromatografia gazowa: bardzo ppt lub ng/l do organiczne lub nieorganiczne gazy wszechstronna i szeroko stosowana poziomu % lub g/l trwałe Lotne i nielotne ciecze organiczne, nieorganiczne, i związki Chromatografia cieczowa: technika biologiczne, polimery, związki ppb lub µg/l do analityczna do rozdzielania chiralne, termicznie nietrwałe poziomu % lub g/l składników nielotnych. związki, małe jony, i makrocząsteczki. Ciekłe polarne i niepolarne Elektroforeza kapilarna: analiza dużych biocząsteczek wymagających próbki tylko w nanolitrach. związki, niektóre pierwiastki, organiczne jonowe i niejonowe związki, nieorganiczne kationy i aniony, makrocząsteczki i związki chiralne. ppb lub µg/l do poziomu % lub g/l Chromatografia z fazą ruchomą w Ciało stałe, ciecz lub gaz, stanie nadkrytycznym: podobny termicznie nietrwałe i nielotne ppb lub µg/l do zakres jak GC lub LC, anality podobnie jak większość poziomu % lub g/l oprzyrządowanie bardziej próbek analizowanych w GC i LC. skomplikowane. Chromatografia jonowa: Ułatwia separację jonów nieorganicznych i organicznych oraz cząstek Ciekłe nieorganiczne kationy lub aniony, kwasy organiczne, aminy, aminokwasy, węglowodany, i ppb lub µg/l do poziomu % lub g/l podatnych na jonizację. kwasy nukleinowe. Chromatografia bibułowa i cienkowarstwowa: prosta, ekonomiczna alternatywa dla LC z jednoczesną analizą wielu próbek. Takie samo jak w chromatografii cieczowej. ppb lub µg/l do poziomu % lub g/l Takie same jak w chromatografii Frakcjonowanie polem: nowa, już ppb lub µg/l do cieczowej, ale więcej pojawiająca się technika. poziomu % lub g/l makrocząsteczek. 17

1.3. Co to jest chromatografia gazowa? Chromatografia polega na rozdzieleniu mieszaniny związków (substancji) na pojedyncze składniki. Poprzez rozdzielenie próbki na poszczególne składniki, łatwiej można zidentyfikować (analiza jakościowa) oraz określić ilość (analiza ilościowa) różnych związków znajdujących się w próbce. Znane są liczne techniki chromatograficzne i odpowiadające im wyposażenie analityczne. Jedną z tych technik jest chromatografia gazowa (GC). Szacuje się, że 10 20% znanych związków może być wykrywana za pomocą chromatografii gazowej. Związki, które mogą być analizowane z wykorzystaniem tej metody muszą charakteryzować się wystarczającą trwałością termiczną i odpowiednią lotnością. Jeżeli wszystkie albo niektóre cząstki składników znajdują się w fazie gazowej lub w postaci pary w 400-450 0 C albo poniżej tej temperatury, i nie rozkładają się w tej temperaturze, prawdopodobnie mogą być analizowane metodą chromatografii gazowej. Główne elementy podstawowego układu GC przedstawiono na Rysunku 1. Do chromatografu gazowego dostarczany jest gaz lub gazy odznaczające się wysoką czystością. Jeden z gazów (nazywany gazem nośnym) płynie przez kolumnę do dozownika a następnie do detektora. Próbka wprowadzona jest do dozownika strzykawką albo zewnętrznym urządzeniem dozującym. Dozownik ogrzewany jest zazwyczaj do temperatury 150 250 0 C, co powoduje odparowanie lotnych składników próbki. Odparowane składniki przenoszone są do kolumny za pomocą gazu nośnego. Rysunek 1. Podstawowe elementy układu GC Filtry do gazów Dławiki 18

Temperatura kolumny utrzymana jest przez termostat. Składniki przenoszone są przez kolumnę w stopniu określonym przez ich właściwości fizyczne, a także w zależności od temperatury i zastosowanej kolumny. Badane substancje przepływają przez kolumnę z różną szybkością. Związki, które przepływają najszybciej, opuszczą kolumnę (eluują) jako pierwsze po czym w odpowiedniej kolejności wymywane będą pozostałe składniki. Każdy składnik, który opuści kolumnę wprowadzany jest do detektora. Detektor reaguje na poszczególne składniki próbki i wytwarza odpowiedni sygnał elektroniczny. Wielkość wytworzonego sygnału zapisana jest w systemie danych a następnie wykreślona na chromatogramie, który przedstawia zależność wielkości piku do czasu wymycia składników. Idealny chromatogram zawiera nie zachodzące na siebie, rozmieszczone blisko piki. Piki nakładające się na siebie nazywane są pikami koelującymi. Czas wymywania oraz wielkość piku są bardzo ważne, ponieważ umożliwiają identyfikację i oszacowanie ilości analizowanych związków w próbce. Wielkość otrzymanego piku jest proporcjonalna do ilości składnika w próbce. Większe piki obserwuje się wtedy gdy rośnie stężenie danego składnika. Jeżeli kolumna i wszystkie warunki jej pracy pozostają nie zmienione, dany związek zawsze przemieszcza się przez kolumnę z tą samą szybkością. Dlatego, analizowany związek może być także rozpoznany na podstawie czasu w jakim przepłynął przez kolumnę (czas retencji). Natomiast identyfikacja związków nie może odbywać się tylko na podstawie ich czasów retencji. Analiza musi być przeprowadzona na czystym związku o znanej ilości co umożliwi określenie jego czasu retencji i wielkość piku. Wartości te mogą być porównane z wynikami nieznanych próbek w celu sprawdzenia obecności żądanych składników (przez porównanie ich czasów retencji) i określenia ich ilości (porównanie wielkości pików). Jeżeli któryś z pików zachodzi na pik sąsiadujący, dokładne określenie związków reprezentowanych przez te piki nie jest możliwe. Jeżeli dwa piki posiadają taki sam czas retencji, dokładna ich identyfikacja także nie jest możliwa. Dlatego w chromatografii zawsze dąży się do tego aby piki nie nakładały się na siebie i żeby nie koeluowały. 19