37. W JAKI SPOSÓB MO NA PRZEDSTAWIÆ DEFORMACJE SKALNE ZA POMOC MODELU? 1. Realizowane treœci podstawy programowej Przedmiot Realizowana treœæ podstawy programowej Fizyka Geografia Informatyka 1. Ruch prostoliniowy i si³y. Uczeñ: 3. podaje przyk³ady si³ i rozpoznaje je w ró nych sytuacjach praktycznych 4. opisuje zachowanie siê cia³ na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona 10. opisuje wzajemne oddzia³ywanie cia³, pos³uguj¹c siê trzeci¹ zasad¹ dynamiki Newtona 11. opisuje wp³yw oporów ruchu na poruszaj¹ce siê cia³a 3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeñ: 5. podaje g³ówne cechy p³ytowej budowy litosfery; wykazuje zwi¹zki pomiêdzy p³ytow¹ budow¹ litosfery a wystêpowaniem zjawisk wulkanicznych i trzêsieñ ziemi 7. rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeÿby powsta³e w wyniku dzia³ania czynników rzeÿbotwórczych 2. Wyszukiwanie i wykorzystywanie (gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie) informacji z ró nych Ÿróde³; wspó³tworzenie zasobów w sieci. Uczeñ: 2. pos³uguj¹c siê odpowiednimi systemami wyszukiwania, znajduje informacje w internetowych zasobach danych, katalogach, bazach danych 3. pobiera informacje i dokumenty z ró nych Ÿróde³, w tym internetowych, ocenia pod wzglêdem treœci i formy ich przydatnoœæ do wykorzystania w realizowanych zadaniach i projektach 2. Kszta³cone kompetencje kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, umiejêtnoœæ uczenia siê, kompetencje informatyczne. 3. Cele zajêæ blokowych strona 106 wykonanie modelu fa³dów tektonicznych, wykonanie modelu przedstawiaj¹cego budowê zrêbow¹, rozró nianie cech budowy p³ytowej i zrêbowej.
4. Oczekiwane osi¹gniêcia ucznia Po ukoñczeniu lekcji uczeñ: wykona model przedstawiaj¹cy budowê fa³dow¹, rozró ni na rysunku rodzaje fa³dów, wyjaœni mechanizm powstawania gór fa³dowych, wykona model przedstawiaj¹cy budowê zrêbow¹, wska e na rysunkach/modelu elementy budowy zrêbowej. 5. Przyk³adowe rozwi¹zania Przebieg zajêæ w obu wariantach jest taki sam, z wyj¹tkiem wykonania modelu. W tabeli zawieraj¹cej proponowany przebieg zajêæ warianty opisane s¹ w punkcie 5. 1. Wykaz pomocy dydaktycznych do wykonania modeli w 1 wariancie Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk 1 pude³ko o wymiarach 50 cm x 10 cm x 10 cm 1 2 folia przezroczysta o wymiarach 60 cm x 20 cm lub przezroczyste pleksi o wymiarach 50 cm x 10 cm 1 3 kijki lub druty o d³ugoœci oko³o 30 cm 2 4 kawa³ki grubej tektury lub sklejki o wymiarach 10 cm x 10 cm 2 5 kawa³ki tkanin w trzech ró nych kolorach, z³o one do wymiaru 10cmx48cm 3 6 prostok¹tny kawa³ek tektury o wymiarach 100 cm x 30 cm 1 7 materia³ do przymocowania kawa³ków tektury do powierzchni pionowej: np.: tablica magnetyczna z magnesami lub masa plastyczna lub rzepy 8 farby plakatowe w trzech kolorach (np.: ó³ty, br¹zowy, czarny), pêdzle, naczyñka na wodê. kilka sztuk 3 9 no yczki 2 10 papier/gazety/cerata do ochrony ³awek (jeœli bêd¹ u ywane farby) strona 107
Wykaz pomocy dydaktycznych do wykonania modeli w 2 wariancie Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk 1 paski kolorowej g¹bki lub kolorowej ligniny 3 4 2 tektura (podstawa do wykonania modelu) o wymiarach oko³o 15 cm x 60 cm 1 3 pude³ka tekturowe (np. po butach) 12 4 farby plakatowe w trzech kolorach (np.: ó³ty, br¹zowy, czarny), pêdzle, naczyñka na wodê 3 5 taœma klej¹ca lub zaczepy do ustabilizowania na podstawce u³o onych fa³dów i pude³ek 6 no yczki 2 2. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min 1 Zapoznanie uczniów z tematem i organizacj¹ zajêæ. Podzia³ klasy na grupy. 2 strona 108 2 Wprowadzenie do tematu deformacje ska³. 1. Wyjaœnienie, dlaczego ska³y ulegaj¹ deformacji. W tym celu warto wykorzystaæ zasoby Internetu, np. krótkie filmy i animacje zamieszczone na www.youtube.com (linki do przyk³adowych animacji zamieszczone s¹ w wykazie literatury). Jeœli nauczyciel uwa a, ze uczniowie sami s¹ w stanie znaleÿæ odpowiednie materia³y i uczniowie maj¹ dostêp do kilku komputerów w sali, mo na im wydaæ polecenie, aby pracuj¹c w grupach, znaleÿli 2-3 animacje, wybrali najlepsz¹ i zaprezentowali klasie. 2. Okreœlenie warunków, które sprzyjaj¹ powstawaniu deformacji ci¹g³ych (fa³dów) i deformacji nieci¹g³ych (uskoków). 3. Przedstawienie klasyfikacji gór (fa³dowe, zrêbowe, wulkaniczne). 15
Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min 3 Zapoznanie uczniów z rodzajami deformacji oraz cechami budowy zrêbowej i fa³dowej. Mo na wykorzystaæ rysunki przedstawiaj¹ce rodzaje fa³dów i uskoków, które znajduj¹ siê we wskazanych pozycjach literatury. Ewentualnie mo na wyjaœniæ powstanie p³aszczowiny deformacji poœredniej miêdzy ci¹g³ymi i nieci¹g³ymi. Jeœli bêdzie wyjaœnione podstanie p³aszczowiny, warto nawi¹zaæ do p³aszczowinowej budowy Karpat. 4 Wykonanie przez uczniów æwiczeñ. Uczniowie w grupach wykonuj¹ æwiczenia znajduj¹ce siê na karcie pracy, nastêpnie otrzymuj¹ od nauczyciela klucz odpowiedzi i sprawdzaj¹ poprawnoœæ wykonania æwiczeñ. 5 Wykonanie modelu deformacji. Ka da grupa wykonuje dwa modele deformacji skalnych. Jeden z modeli przedstawia powstawanie deformacji ci¹g³ych fa³dowanie ska³, drugi powstawanie deformacji nieci¹g³ych i form typowych dla gór zrêbowych. Uczniowie mog¹ samodzielnie wymyœliæ model i sposób przedstawienia procesów geologicznych lub skorzystaæ ze wskazówek: Wariant 1: Model przedstawiaj¹cy fa³dowanie ska³: Do wykonania modelu potrzebny bêdzie zestaw materia³ów lub szalików w ró nych kolorach. Poziomo roz³o one materia³y mo na u³o yæ w pod³u nym pude³ku, którego dolna i górna œcianka oraz czêœci tylna i dwie boczne wykonane s¹ np., z grubej tektury a œcianka przednia z przezroczystego materia³u, np. grubej folii lub pleksi. 10 5 25 strona 109
Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min strona 110 W bocznych œcianach nale y wyci¹æ otwory, tak aby mo na by³o prze³o yæ przez nie kijki. Do koñców kijków, znajduj¹cych siê w pude³ku, nale y przymocowaæ drewniane klocki, które bêdzie mo na u yæ do demonstrowania nacisków bocznych na le ¹ce warstwy skalne. Model przedstawiaj¹cy powstawanie deformacji nieci¹g³ych: Kawa³ek tektury nale y pomalowaæ na 3 poziome pasy. Porozcinaæ wzd³u poprzecznych linii o ró nym nachyleniu (imituj¹cych uskoki). Powsta³e w ten sposób segmenty ska³ poprzesuwaæ pionowo w dó³ lub w górê tak, aby zademonstrowaæ rowy i zrêby tektoniczne. Aby kawa³ki tektury by³y przyczepione do powierzchni pionowej (np. tablicy) mo na zastosowaæ masê plastyczn¹, taœmê przezroczyst¹ lub rzepy, które nale y zamocowaæ do obu powierzchni. Wariant 2: Deformacje ci¹g³e: Warstwy mo na wykonaæ z pasków ligniny lub g¹bki. Nacisk boczny mo na demonstrowaæ be u ycia t³oków i pude³ka, uk³adaj¹c rêkami warstwy w kszta³t fa³dów. Deformacje nieci¹g³e: Do prezentacji form tektonicznych (zrêbów i rowów) mo na wykorzystaæ ustawione w kolumnach tekturowe pude³ka np. po butach. Mo na zmieniæ kszta³t kilku z nich tak, aby mo liwe by³o zaprezentowanie uskoków o ró nym nachyleniu.
Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min Œcianki boczne ka dego pude³ka powinny byæ pomalowane na jeden z 3 4 kolorów (w jednym kolorze powinno byæ kilka pude³ek). Na pocz¹tku konstrukcji modelu pude³ka w kolumnach u³o one s¹ w tej samej kolejnoœci, tzn. na pod³odze jest warstwa z³o ona z kilku pude³ek czarnych, na nich le y warstwa u³o ona z pude³ek br¹zowych, przykryta warstw¹ pude³ek ó³tych (a nastêpnie pomarañczowych). Wyjêcie z najni szej warstwy jednego pude³ka spowoduje obni enie ca³ej kolumny w tym miejscu powstanie rów tektoniczny. Kolumny wy sze, zawieraj¹ce ca³y zestaw pude³ek bêd¹ imitowa³y zrêby tektoniczne. Zamiast pude³ek tekturowych mo na wykorzystaæ drewniane klocki. 6 Przygotowanie prezentacji modelu oraz opisu procesów geologicznych. Ka da grupa testuje swój model, ocenia, czy model dobrze przedstawia procesy geologiczne doprowadzaj¹ce do powstania obszarów o budowie fa³dowej i zrêbowej. 7 Prezentacja wykonanych modeli. Ka da z grup prezentuje jeden spoœród dwóch wykonanych modeli (prace do prezentacji wybiera nauczyciel). 8 Ocena sposobu wykonania zadania przez uczniów. 5 9 Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu. 10 10 Zakoñczenie zajêæ, posprz¹tanie sali, zapoznanie siê z tematem nastêpnych zajêæ. Ca³kowity czas trwania bloku 90 5 10 strona 111
6. Literatura uzupe³niaj¹ca Migoñ P., 2008, Geomofrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Mizerski W., 2002, Geologia dynamiczna dla geografów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Polecane materia³y dostêpne w Internecie przedstawiaj¹ce powstawanie gór fa³dowych: http://www.youtube.com/watch?v=ngv66m00uvu&feature=related (jêz. ang.) http://www.youtube.com/watch?v=xl6sktg2uvs&nr=1 (jêz. ang.) http://www.youtube.com/watch?v=7gxixxykm80&feature=related (jêz. ang.) http://www.youtube.com/watch?v=i1tnhyx4r2o&feature=related (jêz. ang.) http://www.youtube.com/watch?v=gyvs_yh6dtk&feature=related (jêz. ang.) http://www.youtube.com/watch?v=caspyztrf4y&feature=related (jêz. franc.) http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/pgi-os/geologia/historia (zdjêcie fa³du œlichowickiego w Rezerwat Skalny im. Jana Czarnockiego w Kielcach) strona 112
7. Karta pracy grupy W jaki sposób powstaj¹ deformacje skalne? Sk³ad grupy:......... Celem zajêæ jest wykonanie modelu, za pomoc¹ którego zademonstrujecie powstawanie gór fa³dowych i zrêbowych. Przed wykonaniem modelu wykonajcie æwiczenia, które uporz¹dkuj¹ i sprawdz¹ Wasz¹ wiedzê na temat deformacji ska³. I. ÆWICZENIA Æwiczenie 1. Do poni szych opisów dopisz nazwy rodzajów gór. Powsta³y wskutek gwa³townych erupcji wulkanicznych góry.. S¹ konsekwencj¹ pionowego przemieszczania siê mas skalnych wzd³u uskoków góry.. Posta³y w wyniku sfa³dowania warstw skalnych a nastêpnie ich wypiêtrzenia góry.. strona 113
CZ OWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA Æwiczenie 2. Uporz¹dkuj rysunki, tak aby przedstawia³y kolejne stadia powstawania gór fa³dowych............. Æwiczenie 3. strona 114 Wpisz do odpowiedniej kolumny w tabeli nazwy ³añcuchów i masywów górskich (jeœli masz w¹tpliwoœci, skorzystaj z atlasu geograficznego lub zasobów Internetu.) Kordyliery, Kilimand aro, Sudety, Manua Loa, Karpaty, Himalaje, Harz, Alpy. góry fa³dowe góry zrêbowe góry wulkaniczne
Æwiczenie 4. Przedstaw na rysunkach obszary o budowie fa³dowej i zrêbowej. W odpowiednich miejscach wska wymienione poni ej formy i oznacz je cyframi. fa³d le ¹cy (1), fa³d prosty (2), zr¹b tektoniczny (3), uskok (4), rów tektoniczny (5), Budowa fa³dowa Budowa zrêbowa II. WYKONANIE MODELI 1. Waszym zadaniem bêdzie przedstawienie, za pomoc¹ dwóch modeli, w jaki sposób nastêpuj¹ deformacje ska³. Jeden z modeli powinien przedstawiaæ proces fa³dowania ska³, a drugi powstawanie uskoków, zrêbów i rowów tektonicznych. Sami zdecydujcie, jakich materia³ów trzeba u yæ do wykonania waszego modelu. Nauczyciel mo e Wam udzieliæ wskazówek, dotycz¹cych ró nych sposobów wykonania modeli. 2. Przygotujcie siê do prezentacji Waszych modeli. Prezentuj¹c modele, opiszcie proces powstawania gór zrêbowych i gór fa³dowych. 3. Zaprezentujcie model pozosta³ym grupom. W czasie prezentacji wskazujcie wymieniane elementy rzeÿby na modelu. strona 115
4. Wykonajcie kalkulacjê kosztów wykonania eksperymentu oraz oszacujcie koszty pracy. Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk 1 2 3 4 5 6 Suma kosztów Cena jednostkowa Cena ³¹czna Oszacowanie kosztów pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) Liczba osób ¹cznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (z³) Koszt 1 2 3 4 5 6 Suma: strona 116