KODEKS PRACY 2015 Przepisy z praktycznym komentarzem Jednolity tekst ustawy Komentarz do zmian 24 wzory dokumentów
Kodeks pracy 2015 Najnowszy tekst jednolity Komentarz do zmian 24 wzory dokumentów
Autorzy: Emilia Wawrzyszczuk, Bożena Lenart, Katarzyna Wrońska-Zblewska, Joanna Kaleta Kierownik grupy wydawniczej: Agnieszka Konopacka-Kuramochi Redaktor prowadząca: Emilia Wawrzyszczuk Korekta: Zespół Projekt okładki: Piotr Fedorczyk Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski ISBN: 978-83-269-3483-4 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o., Warszawa 2014 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. 03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a tel.: 22 518 29 29, faks 22 617 60 10 e-mail: cok@wip.pl Nakład: 400 egz. Drukarnia: Miller Druk Sp. z o.o., ul. Jagiellońska 82, 03-301 Warszawa Skład i łamanie: Raster studio, N. Bogajczyk, ul. Konopnickiej 46, 05-071 Sulejówek Kodeks pracy 2015 chroniony jest prawem autorskim. Przedruk materiałów i odsprzedaż bez zgody wydawcy są zabronione. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Zaproponowane wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. W związku z tym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji Kodeks pracy 2015 wskazówek, informacji itp. do konkretnych przypadków.
SPIS TREŚCI Komentarz do zmian Elastyczny czas pracy... 7 Nawet 12-miesięczne okresy rozliczeniowe... 7 Wydłużenie okresu rozliczeniowego musi być uzasadnione... 8 Gdy nie ma związków, wystarczy porozumienie z przedstawicielami pracowników... 8 O zawartym porozumieniu trzeba poinformować inspekcję pracy... 10 Wynagrodzenie w każdym miesiącu nie może być niższe niż płaca minimalna... 10 Obowiązkowe harmonogramy czasu pracy... 10 Rozkład czasu pracy w umowie grafik niepotrzebny... 11 Dwa rodzaje ruchomego czasu pracy... 11 Konieczne zapis w układzie zbiorowym, porozumienie lub wniosek pracownika... 12 Uproszczony tryb wprowadzania przerywanego czasu pracy... 14 Przerywany czas pracy można wprowadzić porozumieniem... 14 Szczegółowy rozkład czasu pracy obowiązkowy... 14 Mimo nieświadczenia pracy pracownikowi należy się wynagrodzenie... 15 Odpracowywanie wyjść prywatnych... 15 Zapisy w przepisach wewnętrznych pożądane, ale nieobowiązkowe... 16 Za nieodpracowane wyjście nie ma zapłaty... 17 Uprawnienia rodzicielskie... 19 Urlop macierzyński... 19 Wymiar urlopu macierzyńskiego do wykorzystania przed porodem... 19 Minimalny wymiar urlopu do wykorzystania po porodzie... 19 W razie hospitalizacji lub zgonu matki dziecka urlop macierzyński przejmuje ojciec... 20 Dodatkowy urlop macierzyński... 21 Udzielanie dodatkowego urlopu macierzyńskiego... 21 Łączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy... 22 Urlop rodzicielski... 23 Aby skorzystać z urlopu rodzicielskiego, trzeba być pracownikiem... 23 Urlop rodzicielski obejmuje kolejne dni kalendarzowe... 24 Sposób korzystania z urlopu rodzicielskiego... 24 Udzielanie urlopu rodzicielskiego... 25 Poród w czasie urlopu wychowawczego bez prawa do rodzicielskiego... 25 Jednoczesne korzystanie z urlopu rodzicielskiego przez obydwoje rodziców... 26 Łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą... 26 Rezygnacja z części lub całości urlopu rodzicielskiego... 27 Urlopy adopcyjne... 28 Urlop wychowawczy... 29 Nowy termin skorzystania z urlopu wychowawczego... 29 Miesiąc urlopu wychowawczego dla każdego rodzica... 29 Samotny rodzic skorzysta z pełnego wymiaru urlopu... 30 Dłużej razem na urlopie wychowawczym... 31 Urlop do wykorzystania nawet w 5 częściach... 31 Dodatkowy urlop wychowawczy na niepełnosprawne dziecko... 32 Zmiany objęły też urlop wypoczynkowy... 32 Urlop wypoczynkowy nie przedawnia się na urlopie wychowawczym... 33 Wymiar urlopu bez zasady proporcjonalności... 33 3
Spis treści Wzory Dokumentów... 35 Wzór 1. Wniosek pracownicy o urlop macierzyński przed porodem... 37 Wzór 2. Wniosek pracownicy o rezygnację z części urlopu macierzyńskiego... 38 Wzór 2a. Zaświadczenie pracodawcy ojca dziecka, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego... 39 Wzór 3. Wniosek pracownika ojca o część urlopu macierzyńskiego niewykorzystaną przez matkę... 39 Wzór 4. Wniosek o przerwanie urlopu macierzyńskiego na czas pobytu dziecka w szpitalu... 40 Wzór 5. Wniosek pracownicy o dodatkowy urlop macierzyński i urlop rodzicielski... 41 Wzór 6. Wniosek w sprawie rezygnacji z całości lub części dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu rodzicielskiego... 42 Wzór 7. Wniosek pracownika o dodatkowy urlop macierzyński... 43 Wzór 8. Wniosek pracownika ojca o dodatkowy urlop macierzyński, z którego zrezygnowała matka dziecka... 44 Wzór 9. Wniosek o łączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy... 45 Wzór 10. Informacja o nieuwzględnieniu wniosku pracownika o podjęcie pracy w okresie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu rodzicielskiego... 46 Wzór 11. Wniosek pracownika o urlop rodzicielski... 47 Wzór 11a. Oświadczenie pracownika dotyczące urlopu rodzicielskiego załącznik do wniosku o urlop rodzicielski... 48 Wzór 12. Wniosek w sprawie rezygnacji z całości lub części urlopu rodzicielskiego... 49 Wzór 13. Wniosek pracownika ojca o urlop rodzicielski, z którego zrezygnowała matka dziecka... 50 Wzór 14. Wniosek o urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego... 51 Wzór 15. Wniosek o dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego... 52 Wzór 16. Wniosek o urlop wychowawczy... 53 Wzór 16a. Oświadczenie drugiego rodzica (opiekuna) dziecka o zamiarze lub braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego... 54 Wzór 17. Porozumienie pracodawcy z przedstawicielstwem pracowników w sprawie stosowania 12-miesięcznych okresów rozliczeniowych czasu pracy... 55 Wzór 18. Porozumienie pracodawcy z przedstawicielstwem pracowników w sprawie stosowania ruchomego czasu pracy... 56 Wzór 19. Wniosek pracownika o objęcie ruchomym czasem pracy... 57 Wzór 20. Wniosek pracownika o zgodę na wyjście w godzinach pracy w celach prywatnych... 58 Wzór 21. Porozumienie pracodawcy z przedstawicielstwem pracowników w sprawie stosowania systemu przerywanego czasu pracy... 59 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1502)... 61 Dział I. Przepisy ogólne... 61 Rozdział I. Przepisy wstępne... 61 Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy... 62 Rozdział IIa. Równe traktowanie w zatrudnieniu... 64 Rozdział IIb. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy... 66 Rozdział III. (skreślony)... 66 Dział II. Stosunek pracy... 67 Rozdział I. Przepisy ogólne... 67 Rozdział II. Umowa o pracę... 69 Oddział 1. Zawarcie umowy o pracę... 69 Oddział 2. Przepisy ogólne o rozwiązaniu umowy o pracę... 71 Oddział 3. Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem... 72 Oddział 4. Uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę... 75 Oddział 5. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia... 76 4
Spis treści Oddział 6. Uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia... 78 Oddział 6a. Uprawnienia pracodawcy w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia... 79 Oddział 7. Wygaśnięcie umowy o pracę... 79 Rozdział IIa. Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej... 80 Rozdział IIb. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy... 81 Rozdział III. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę... 84 Oddział 1. Stosunek pracy na podstawie powołania... 84 Oddział 2. Stosunek pracy na podstawie wyboru... 86 Oddział 3. Stosunek pracy na podstawie mianowania... 86 Oddział 4. Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę... 86 Dział III. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia... 87 Rozdział I. Ustalanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą... 87 Rozdział Ia. Wynagrodzenie za pracę... 89 Rozdział II. Ochrona wynagrodzenia za pracę... 90 Rozdział III. Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy... 92 Rozdział IIIa. Odprawa rentowa lub emerytalna... 93 Rozdział IV. Odprawa pośmiertna... 93 Dział IV. Obowiązki pracodawcy i pracownika... 94 Rozdział I. Obowiązki pracodawcy... 94 Rozdział II. Obowiązki pracownika... 97 Rozdział IIa. Zakaz konkurencji... 97 Rozdział III. Kwalifikacje zawodowe pracowników... 98 Rozdział IV. Regulamin pracy... 100 Rozdział V. Nagrody i wyróżnienia... 101 Rozdział VI. Odpowiedzialność porządkowa pracowników... 101 Dział V. Odpowiedzialność materialna pracowników... 102 Rozdział I. Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy... 102 Rozdział II. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi... 103 Dział VI. Czas pracy... 104 Rozdział I. Przepisy ogólne... 104 Rozdział II. Normy i ogólny wymiar czasu pracy... 105 Rozdział III. Okresy odpoczynku... 106 Rozdział IV. Systemy i rozkłady czasu pracy... 107 Rozdział V. Praca w godzinach nadliczbowych... 111 Rozdział VI. Praca w porze nocnej... 114 Rozdział VII. Praca w niedziele i święta... 115 Dział VII. Urlopy pracownicze... 116 Rozdział I. Urlopy wypoczynkowe... 116 Rozdział II. Urlopy bezpłatne... 121 Dział VIII. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem... 122 Dział IX. Zatrudnianie młodocianych... 131 Rozdział I. Przepisy ogólne... 131 Rozdział II. Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego... 132 Rozdział III. Dokształcanie... 133 Rozdział IIIa. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe... 133 Rozdział IV. Szczególna ochrona zdrowia... 134 Rozdział V. Urlopy wypoczynkowe... 135 5
Spis treści Rozdział VI. Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe... 135 Dział X. Bezpieczeństwo i higiena pracy... 136 Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy... 136 Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika... 138 Rozdział III. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy... 140 Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne... 140 Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia... 141 Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia... 144 Rozdział VII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe... 147 Rozdział VIII. Szkolenie... 149 Rozdział IX. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze... 150 Rozdział X. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy... 151 Rozdział XI. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy... 152 Rozdział XII. Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi... 154 Rozdział XIII. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy... 154 Dział XI.Układy zbiorowe pracy... 154 Rozdział I. Przepisy ogólne... 154 Rozdział II. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy... 160 Rozdział III. Zakładowy układ zbiorowy pracy... 163 Dział XII. Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy... 165 Rozdział I. Przepisy ogólne... 165 Rozdział II. Postępowanie pojednawcze... 166 Rozdział III. Sądy pracy... 167 Dział XIII. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika... 168 Rozdział II (skreślony)... 170 Dział XIV. Przedawnienie roszczeń... 170 Dział XIVa. (uchylony)... 171 Dział XV. Przepisy końcowe... 171 6
ELASTYCZNY CZAS PRACY NAWET 12-MIESIĘCZNE OKRESY ROZLICZENIOWE Jednym z największych problemów pracodawców w zakresie planowania czasu pracy były krótkie okresy rozliczeniowe. Tylko w nielicznych przypadkach (w rolnictwie i hodowli, a także przy pilnowaniu mienia lub ochronie ze względu na nietypowe warunki organizacyjne lub techniczne, mając wpływ na przebieg procesu pracy) pracodawca mógł stosować 12-miesięczne okresy rozliczeniowe. Zasadą były natomiast 4-miesięczne okresy rozliczeniowe, a w równoważnym systemie czasu pracy 1-miesięczne, z możliwością przedłużenia do 3 lub 4 miesięcy w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach. Nowelizacja Kodeksu pracy uchwalona 12 lipca 2013 r. wprowadziła możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy (z zachowaniem zasad dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników). Co ważne, przedłużenie okresu rozliczeniowego jest możliwe w każdym systemie czasu pracy. Przykład: Zgodnie z art. 143 Kodeksu pracy (dalej: kp) na pisemny wniosek pracownika może być do niego stosowany system skróconego tygodnia pracy. W tym systemie jest dopuszczalne wykonywanie pracy przez pracownika przez mniej niż 5 dni w tygodniu, przy równoczesnym przedłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Pomimo iż przepis ten nie przewiduje możliwości wydłużenia okresu rozliczeniowego czasu pracy ponad 1 miesiąc, pracodawca będzie mógł tego dokonać na podstawie nowego brzmienia przepisu art. 129 2 kp i przedłużyć obowiązujący pracownika zatrudnionego w tym systemie czasu pracy okres rozliczeniowy do maksymalnie 12 miesięcy. Ważne! Możliwość przedłużania okresów rozliczeniowych czasu pracy do 12 miesięcy jako pierwsza dawała tzw. ustawa antykryzysowa, czyli ustawa z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz.U. z 2009 r. nr 125, poz. 1035). To na jej mocy od 22 sierpnia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. pracodawcy w przypadkach uzasadnionych przyczynami obiektywnymi lub technologicznymi, lub dotyczącymi organizacji czasu pracy mogli przedłużać okresy rozliczeniowe maksymalnie do 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. 7
Kodeks pracy 2015 Zgodnie z art. 129 2 kp wydłużenie okresu rozliczeniowego jest możliwe w przypadkach uzasadnionych przyczynami obiektywnymi lub technicznymi, lub dotyczącymi organizacji pracy. Przepisy nie wskazują jednak, jak należy rozumieć te warunki. 8 Wydłużenie okresu rozliczeniowego musi być uzasadnione W trakcie prac parlamentarnych nad ustawą pojawiały się głosy, że taka konstrukcja przepisu jest zbyt ogólna i może prowadzić do nadużyć. Należy zatem pamiętać, że wydłużenie okresu rozliczeniowego na podstawie zmienionego art. 129 2 kp musi być naprawdę uzasadnione, a okoliczności te mogą podlegać ocenie inspekcji pracy oraz sądu. Przykład: Firma jest pośrednikiem w sprzedaży produktów sezonowych. Ilość produktów, jakie otrzymuje od sprzedawców, jest uzależniona od ilości wytworzonego przez dostawców surowca. Brak możliwości zaplanowania natężenia pracy w poszczególnych miesiącach uzasadnia wprowadzenie nawet 12-miesięcznych okresów rozliczeniowych czasu pracy. Przykład: Firma budowlana zajmuje się budową dróg i autostrad. Uzależnienie od warunków atmosferycznych, a tym samym brak możliwości dokładnego zapotrzebowania na pracę pracowników powodują, iż może zastosować okres rozliczeniowy czasu pracy obejmujący maksymalnie 12 miesięcy. Ważne! Spełnienie przesłanek dla wydłużenia okresu rozliczeniowego ponad wymiar określony w przepisie ustalającym dany system czasu pracy (np. ponad 3 miesiące w systemie równoważnego czasu pracy) nie zawsze będzie uzasadniało wydłużenie okresu rozliczeniowego aż do 12 miesięcy na podstawie art. 129 2 kp. Okres ten jest bowiem maksymalny. Jeżeli zatem przesłanki obiektywne, techniczne lub organizacyjne uzasadniają przedłużenie okresu rozliczeniowego jedynie do 8 miesięcy, taki właśnie okres rozliczeniowy powinien być u pracodawcy zastosowany. Gdy nie ma związków, wystarczy porozumienie z przedstawicielami pracowników Zgodnie z dotychczas obowiązującymi przepisami przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy ustala się w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy albo obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.
Elastyczny czas pracy Zmienione przepisy przewidują uproszczony tryb wydłużania okresów rozliczeniowych do 12 miesięcy. Odbywa się to w: układzie zbiorowym pracy lub porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi (jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia treść porozumienia z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art. 241 25a kp) albo porozumieniu zawieranym z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe (wzór nr 18). Przykład: Wzór zapisu w układzie zbiorowym pracy o wydłużeniu okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy 1. Pracowników zatrudnionych w dziale handlowym, a także przy pilnowaniu mienia i ochronie osób, obowiązuje system równoważnego czasu pracy. 2. Pracownikom zatrudnionym w systemie czasu pracy, o którym mowa w ust. 1, można przedłużyć dobowy wymiar czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin. 3. W dziale handlowym, ze względu na miejsce wykonywania pracy i utrudniony nadzór nad pracownikami, obowiązuje system zadaniowego czasu pracy. Wykaz powierzonych zadań pracodawca ustala po porozumieniu z pracownikiem, tak aby były możliwe do wykonania w normalnym czasie pracy. 4. Pracownicy zatrudnieni w systemach czasu pracy, o których mowa w ust. 1 i 3, mają rozkład czasu pracy określony w indywidualnym harmonogramie, który otrzymują do wiadomości na tydzień przed rozpoczęciem okresu rozliczeniowego. 5. Okresy rozliczeniowe w systemach czasu pracy, o których mowa w ust. 1 i 3, wynoszą 12 miesięcy. Ważne! Choć art. 150 3 kp nie nakazuje zawarcia porozumienia w sprawie stosowania 12-miesięcznych okresów rozliczeniowych czasu pracy w formie pisemnej, forma ta jest jak najbardziej wskazana przede wszystkim do celów dowodowych. Stanowić będzie bowiem potwierdzenie dokonanych ustaleń przydatne nie tylko stronom, które zawarły porozumienie, ale również organom kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, uprawnionym do badania, czy przedłużenie okresów rozliczeniowych czasu pracy zostało wprowadzone we właściwej formie. Pracodawca, który ze względu na specyfikę pracy jest zmuszony wydłużyć okres rozliczeniowy czasu pracy, a jego pracownicy nie są objęci układem zbiorowym pracy, może to zatem uczynić po konsultacji ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników i zawarciu stosowanego porozumienia. W takim przypadku nie jest konieczne wprowadzanie zmian do regulaminu pracy lub wydawanie 9