Redaktor prowadzący Piotr Wickowski. Redaktorzy merytoryczni: Katarzyna Dąbrowska Anita Jackiewicz. Projekt graficzny Michał Rosak

Transkrypt

1

2 Redaktor prowadzący Piotr Wickowski Redaktorzy merytoryczni: Katarzyna Dąbrowska Anita Jackiewicz Projekt graficzny Michał Rosak Redakcja i korekta Renata Krasowska-Kłos Skład i łamanie Joanna Archacka Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. Wydanie specjalne/2013, październik 2013 r. ISBN Adres redakcji: Warszawa, ul. Okopowa 58/ Biuro Obsługi Klienta: Marki, ul. Okólna 40 tel , , bok@infor.pl

3 SPIS TREŚCI Wstęp... 7 Rozdział 1. Zmiany w uprawnieniach rodzicielskich...9 Zagwarantowane 14 tygodni macierzyńskiego po porodzie...9 WZÓR ZAŚWIADCZENIA PRACODAWCY O UDZIELENIU CZĘŚCI URLOPU MACIERZYŃSKIEGO OJCU Dobrowolny charakter dodatkowego macierzyńskiego Szczególna ochrona także dla pracownika ojca Nieobecność w pracy możliwa przez 26 tygodni...18 Wydłużono okres na skorzystanie z wychowawczego...20 Obowiązki wobec rodziców adopcyjnych...22 Inne uprawnienia pracowników wychowujących dzieci...24 Nowe zasady pobierania zasiłków macierzyńskich...28 Więcej rodziców z prawem do finansowania składek z budżetu...39 Zmiany w uprawnieniach rodzicielskich od 1 października 2013 r...43 Wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące uprawnień rodzicielskich...47 Rozdział 2. Zmiany w czasie pracy...55 Okresy rozliczeniowe...55 WZÓR ZAPISU W UKŁADZIE ZBIOROWYM PRACY WYDŁUŻAJĄCY OKRES ROZLICZENIOWY CZASU PRACY PRACOWNIKÓW DO 12 MIESIĘCY...59 WZÓR POROZUMIENIA W SPRAWIE STOSOWANIA 12-MIESIĘCZNYCH OKRESÓW ROZLICZENIOWYCH CZASU PRACY...60 Ruchomy czas pracy...74 WZÓR WNIOSKU W SPRAWIE ZASTOSOWANIA RUCHOMEGO CZASU PRACY (a) WZÓR WNIOSKU W SPRAWIE ZASTOSOWANIA RUCHOMEGO CZASU PRACY (b) WZÓR ZAPISU W UKŁADZIE ZBIOROWYM PRACY...81 WZÓR POROZUMIENIA W SPRAWIE STOSOWANIA RUCHOMEGO CZASU PRACY...82 Odpracowywanie prywatnych wyjść bez ryzyka powstania pracy nadliczbowej...83 WZÓR WNIOSKU W SPRAWIE ODPRACOWANIA CZASU PRYWATNEGO WYJŚCIA Z PRACY...85

4 WZÓR POROZUMIENIA W SPRAWIE WPROWADZENIA PRZERYWANEGO SYSTEMU CZASU PRACY Porady ekspertów Wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące czasu pracy USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy DZIAŁ PIERWSZY. PRZEPISY OGÓLNE Rozdział I. Przepisy wstępne Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy Rozdział IIa. Równe traktowanie w zatrudnieniu Rozdział IIb. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy Rozdział III. (skreślony) DZIAŁ DRUGI. STOSUNEK PRACY Rozdział I. Przepisy ogólne Rozdział II. Umowa o pracę Rozdział IIa. Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej Rozdział IIb. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy Rozdział III. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę DZIAŁ TRZECI. WYNAGRODZENIE ZA PRACĘ I INNE ŚWIADCZENIA Rozdział I. Ustalanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą Rozdział Ia. Wynagrodzenie za pracę Rozdział I. Ochrona wynagrodzenia za pracę Rozdział III. Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy Rozdział IIIa. Odprawa rentowa lub emerytalna Rozdział IV. Odprawa pośmiertna DZIAŁ CZWARTY. OBOWIĄZKI PRACODAWCY I PRACOWNIKA Rozdział I. Obowiązki pracodawcy Rozdział II. Obowiązki pracownika Rozdział IIa. Zakaz konkurencji Rozdział III. Kwalifikacje zawodowe pracowników Rozdział IV. Regulamin pracy...170

5 Rozdział V. Nagrody i wyróżnienia Rozdział VI. Odpowiedzialność porządkowa pracowników DZIAŁ PIĄTY. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA PRACOWNIKÓW Rozdział I. Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy Rozdział II. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi DZIAŁ SZÓSTY. CZAS PRACY Rozdział I. Przepisy ogólne Rozdział II. Normy i ogólny wymiar czasu pracy Rozdział III. Okresy odpoczynku Rozdział IV. Systemy i rozkłady czasu pracy Rozdział V. Praca w godzinach nadliczbowych Rozdział VI. Praca w porze nocnej Rozdział VII. Praca w niedziele i święta DZIAŁ SIÓDMY. URLOPY PRACOWNICZE Rozdział I. Urlopy wypoczynkowe Rozdział II. Urlopy bezpłatne DZIAŁ ÓSMY. UPRAWNIENIA PRACOWNIKÓW ZWIĄZANE Z RODZICIELSTWEM DZIAŁ DZIEWIĄTY. ZATRUDNIANIE MŁODOCIANYCH Rozdział I. Przepisy ogólne Rozdział II. Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego Rozdział III. Dokształcanie Rozdział IIIa. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe Rozdział IV. Szczególna ochrona zdrowia Rozdział V. Urlopy wypoczynkowe Rozdział VI. Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe DZIAŁ DZIESIĄTY. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika Rozdział III. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy...222

6 Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia Rozdział VII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Rozdział VIII. Szkolenie Rozdział IX. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze Rozdział X. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy Rozdział XI. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy Rozdział XII. Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi Rozdział XIII. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy DZIAŁ JEDENASTY. UKŁADY ZBIOROWE PRACY Rozdział I. Przepisy ogólne Rozdział II. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy Rozdział III. Zakładowy układ zbiorowy pracy DZIAŁ DWUNASTY. ROZPATRYWANIE SPORÓW O ROSZCZENIA ZE STOSUNKU PRACY Rozdział I. Przepisy ogólne Rozdział II. Postępowanie pojednawcze Rozdział III. Sądy pracy DZIAŁ TRZYNASTY. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYKROCZENIA PRZECIWKO PRAWOM PRACOWNIKA Rozdział II. (skreślony) DZIAŁ CZTERNASTY. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ DZIAŁ CZTERNASTY a. (uchylony) DZIAŁ PIĘTNASTY. PRZEPISY KOŃCOWE Indeks rzeczowy...267

7 Wstęp Ostatnie miesiące roku to dobry czas na podsumowanie tegorocznych zmian w prawie pracy. A było ich w 2013 r. niemało. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że byliśmy świadkami pewnego rodzaju rewolucji. Od 17 czerwca 2013 r. zaczęły obowiązywać zmiany w kodeksie pracy wprowadzone ustawą z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U., poz. 675). Dotyczyły one udzielania dodatkowego urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Wprowadzono ponadto nowe uprawnienie urlop rodzicielski. Rozwiązania takie mają umożliwić rodzicom sprawowanie opieki nad dzieckiem przez okres pierwszego roku jego życia (łączny wymiar urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego wynosi 52 tygodnie). Zamiarem ustawodawcy było bardziej elastyczne niż dotychczas korzystanie z uprawnień rodzicielskich pracowników. Rozszerzając uprawnienia rodzicielskie ustawodawca nie zapomniał o rodzicach nie będących na etacie, ale prowadzących działalność gospodarczą i od 1 września osoby te mogą korzystać z urlopów wychowawczych na takich samych zasadach, jak pracownicy. Tym samym rozszerzono krąg osób, za które budżet państwa będzie opłacał składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w związku z opieką nad dzieckiem. Dotychczas składki na ubezpieczenia społeczne w okresie przerwy w aktywności zawodowej wynikającej z opieki nad dzieckiem były opłacane z budżetu państwa wyłącznie za osoby przebywające na urlopie wychowawczym. Ponieważ prawo do tego urlopu przysługiwało niemal jedynie osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, składki te nie były opłacane m.in. za zleceniobiorców oraz przedsiębiorców, którzy z powodu opieki nad dzieckiem zaprzestali prowadzenia działalności. Ale to nie wszystko. Okazało się, że od 1 października 2013 r. wprowadzono kolejne zmiany w uprawnieniach rodzicielskich. Tym razem dotyczyły one zasad wykorzystywania urlopu wychowawczego. Wprowadzono m.in. przyznanie każdemu z rodziców (bądź opiekunów dziecka) dysponujących prawem do urlopu wychowawczego wyłącznego prawa do miesiąca tego urlopu oraz zwiększenie, do 4 miesięcy, wymiaru urlopu wychowawczego, który może być wykorzystany przez oboje rodziców lub opiekunów dziecka w tym samym czasie. Niewątpliwie zmiany wprowadzone w uprawnieniach rodzicielskich są bezprecedensowe nie tylko dla zatrudnionych rodziców, ale także dla pracodawców, bowiem ich punkt widzenia na takie standardy uprawnień zapewne jest nieco odmienny, determinowany ich interesami i obawą powstawania

8 8 Kodeks pracy zakłóceń w funkcjonowaniu firm. To przecież po stronie zatrudniających pojawiło się wiele dodatkowych obowiązków wobec podwładnych, którym urodziło się dziecko. Skutkiem nowych regulacji jest obniżona przewidywalność okresów nieobecności pracownika wynikająca z możliwości jednostronnego przerwania dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, i to bez oglądania się na zgodę pracodawcy. Nie będzie to zapewne powszechna praktyka, ale okoliczność, z którą przełożeni muszą się liczyć, organizując zastępstwa na czas korzystania z nowych urlopów. Niedługo po zmianach w uprawnieniach pracownika-rodzica, bo już 23 sierpnia 2013 r., przyszedł czas na rewolucję w przepisach działu szóstego kodeksu pracy wprowadzoną ustawą z 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz ustawy o związkach zawodowych (Dz.U., poz. 896), która umożliwiła elastyczne kształtowanie czasu pracy pracowników. Dzięki nowym przepisom firmy w porozumieniu ze związkami lub przedstawicielami pracowników mogą wprowadzić 12-miesięczny. Dodatkowo jednoznacznie dopuszczono, że praca w kolejnej dobie może się rozpoczynać wcześniej niż w poprzedniej oraz umożliwiono stosowanie przerywanego systemu czasu pracy przez wszystkich pracodawców. Zmiany w czasie pracy okazały się także dużą rewolucją. W przeciwieństwie jednak do nowych przepisów o uprawnieniach rodzicielskich, spotkały się z większym zadowoleniem ze strony pracodawców, niż ze strony zatrudnionych. Ci ostatni obawiają się, że dzięki wprowadzonym przepisom firmy będą mogły tak ustalać czas pracy, aby unikać wypłaty wynagrodzenia za nadgodziny. Czy rzeczywiście nowe rozwiązania dają zatrudniającym takie możliwości? Jak prawidłowo wprowadzić elastyczny czas pracy w firmie? Na te i na wiele innych pytań znajdą Państwo odpowiedź w niniejszej książce. Opracowanie zawiera ponadto: n przystępne tabelaryczne zestawienia przepisów przed i po zmianie, n wzory dokumentów związanych z udzielaniem urlopów macierzyńskich i rodzicielskich oraz związanych z wprowadzaniem elastycznego czasu pracy, n praktyczne przykłady obrazujące wprowadzone zmiany, n instrukcje krok po kroku prezentujące ustalanie wynagrodzenia dla zatrudnionych w 12-miesięcznych okresach rozliczeniowych. Mamy nadzieję, że przekazana w Państwa ręce publikacja okaże się pomocna w codziennej pracy. (...)

9 Rozdział 2 Zmiany w czasie pracy Nowe przepisy w zakresie czasu pracy miały na celu wprowadzenie do kodeksu pracy rozwiązań, które pozwolą na bardziej elastyczną organizację pracy w firmach. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy ma to umożliwić bardziej racjonalną organizację czasu pracy, wpłynąć na zwiększenie konkurencyjności firm, a poprzez to ułatwić zachowanie dotychczasowych i tworzenie nowych miejsc pracy. Ponadto mają umożliwić pracownikom poprzez korzystanie z ruchomego czasu pracy łatwiejsze godzenie życia zawodowego z osobistym oraz zwiększy przestrzeń porozumień zawieranych przez pracodawców i reprezentację pracowników. Przepisy te wprowadziła ustawa z dnia 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz ustawy o związkach zawodowych (Dz.U., poz. 896), która weszła w życie 23 sierpnia 2013 r. Zmiany obejmują dwa zasadnicze obszary: 1) w zakresie długości dopuszczalnych okresów rozliczeniowych czasu pracy oraz zasad ich przedłużania; 2) uregulowanie ruchomego czasu pracy. Ponadto uregulowano kwestię odpracowywania czasu prywatnych wyjść w godzinach pracy tak aby nie powodowało to pracy w godzinach nadliczbowych oraz zmieniono zasady wprowadzania przerywanego systemu czasu pracy. Okresy rozliczeniowe Czas pracy zatrudnionych powinien być planowany i rozliczany w ramach obowiązujących ich okresów rozliczeniowych. Dostosowana do specyfiki pracy danego zakładu długość okresu rozliczeniowego ułatwi pracodawcy nie tylko właściwe zorganizowanie pracy całej firmy, ale również efektywniejsze wykonywanie przez zatrudnionych nałożonych na nich obowiązków. Przez pojęcie należy rozumieć okres, dla którego dokonuje się ustalenia, czy planowany czas pracy pracownika mieści się w granicach obowiązującego go wymiaru dobowego i tygodniowego w przyjętym systemie oraz czy nie został przekroczony 5-dniowy tydzień pracy. Jest to również okres, po którego upływie dokonuje się rozliczenia czasu pracy pracownika.

10 56 Kodeks pracy Długość okresu rozliczeniowego Nowe przepisy umożliwiają wydłużenie okresów rozliczeniowych czasu pracy do maksymalnie 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Co więcej wprowadzają możliwość stosowania tak długich okresów rozliczeniowych w każdym z przewidzianych w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94, z późn. zm.; dalej: ) systemów czasu pracy. Stanowią zatem wyjątek od określających poszczególne systemy czasu pracy przepisów. Tym samym również w tych systemach, w których podstawowy wynosi maksymalnie 1 miesiąc można zastosować 12 miesięczny. W takim jednak przypadku podstawą prawną dla jego wprowadzenia nie będzie artykuł określający dany system czasu pracy (np. art. 135 określający zasady stosowania równoważnego systemu czasu pracy) lecz ogólna norma art , który ogólnie dopuszcza przedłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy do 12 miesięcy w każdym systemie czasu pracy. System czasu pracy Podstawa prawna Podstawowe okresy rozliczeniowe czasu pracy Przesłanki wydłużenia okresu rozliczeniowego czasu pracy ponad podstawową długość Dopuszczalność stosowania 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego Podstawowy system czasu pracy (wykonywanie pracy przez 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w tygodniu) art. 129 Podstawowy wynosi do 4 miesięcy Brak.Nowe przepisy nie zawierają już uregulowań, zgodnie z którymi w rolnictwie i hodowli, a także przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób może być wprowadzony nieprzekraczający 6 miesięcy, a jeżeli jest to dodatkowo uzasadnione nietypowymi warunkami organizacyjnymi lub technicznymi mającymi Tak, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy, możliwe jest na mocy art przedłużenie okresu rozliczeniowego do nie więcej jednak niż 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad

11 Rozdział 2. Zmiany w czasie pracy 57 System równoważnego czasu pracy System czasu pracy przy dozorze urządzeń Zatrudnienie przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób art. 135 art. 136 art. 137 W systemie równoważnego czasu pracy, w którym dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 okres rozliczeniowy wynosi co do zasady 1 miesiąc W systemie równoważnego czasu pracy dopuszczającym przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 16 godzin podstawowy wynosi 1 miesiąc W systemach równoważnego czasu pracy dopuszczających przedłużenie dobowego wymiaru wpływ na przebieg procesu pracy nieprzekraczający 12 miesięcy W szczególnie uzasadnionych przypadkach czasu pracy może być przedłużony do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych do 4 miesięcy art. 136 nie przewiduje możliwości jego przedłużenia W szczególnie uzasadnionych przypadkach może być przedłużony do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników

12 58 Kodeks pracy Praca w ruchu ciągłym System skróconego tygodnia pracy System pracy weekendowej art. 138 art. 143 art. 144 czasu pracy do 24 godzin podstawowy wynosi co do zasady 1 miesiąc W systemie tym, ze względu na jego specyfikę, obowiązuje odrębny wynoszący do 4 tygodni Podstawowy wynosi 1 miesiąc Podstawowy wynosi 1 miesiąc lub warunków atmosferycznych do 4 miesięcy art. 138 nie przewiduje możliwości jego przedłużenia art. 143 nie przewiduje możliwości jego przedłużenia art. 144 nie przewiduje możliwości jego przedłużenia Związki też zadecydują Przedłużenie okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy może nastąpić jedynie gdy jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi, technicznymi lub organizacyjnymi. Przykładowo za spełnienie wskazanych przesłanek można uznać brak możliwości zaplanowania natężenia pracy w poszczególnych miesiącach roku czy sezonowość zamówień. W każdym razie ostatecznie o tym, czy przesłanki te zachodzą decydować będzie pracodawca w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi lub przedstawicielami pracowników. (...)