Ekonomiczne konsekwencje klęsk Ŝywiołowych w lasach na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach dr inŝ. Kazimierz Szabla czerwiec 2011r.
KLĘSKI W LASACH Czynniki wywołujące klęski w lasach: Biotyczne masowy pojaw szkodliwych organizmów. Abiotyczne - silne lub huraganowe wiatry, trąby powietrzne, intensywne opady mokrego śniegu, szadź i spowodowana nią okiść, powodzie lub długotrwałe deszcze powodujące znaczne i utrzymujące się przez dłuŝszy okres podniesienie poziomu wód gruntowych a takŝe długotrwałe susze. Antropogeniczne - poŝary lasów, połoŝenie lasów względem osiedli ludzkich i aglomeracji, gęstość zaludnienia a takŝe nasycenie infrastrukturą komunikacyjną czy przesyłową, a takŝe degradacja gleb leśnych wywołana imisjami przemysłowymi. 2
3 Imisje przemysłowe
KLĘSKI W LASACH Przyczyny i skutki kaŝdej z klęsk: Bezpośrednie - dotyczą utracenia spodziewanych korzyści w wyniku przedwczesnego wyrębu, obniŝenia jakości technicznej drewna a tym samym jego wartości a takŝe dodatkowych kosztów wynikających z potrzeb uporządkowania i dodatkowych zabiegów agromelioracyjnych powierzchni poklęskowych, zwiększonych kosztów pozyskania i zrywki drewna, nakładów na ponowne załoŝenie i pielęgnację upraw, młodników, a takŝe ich ochrony. Pośrednie - to m.in. zakłócenia w ładzie przestrzennym, przerzedzenia drzewostanów i wpływ na przyrost z 1 ha, dodatkowe koszty dosadzeń i uzupełnień, wpływ zwiększonej podaŝy drewna na obszarze klęsk na ich ceny, konieczność poniesienia dodatkowych nakładów na remont czy odtworzenie infrastruktury drogowej i wodnej, dodatkowe koszty zabezpieczenia drewna i drzewostanów przed szkodnikami owadzimi oraz koszty związane z ochroną lasu. Dodatkowo koszty organizacji usuwania skutków klęsk. 4
KLĘSKI W LASACH RDLP w Katowicach, jako jedna z nielicznych w kraju, doświadcza wielu klęsk Ŝywiołowych, a ich częstotliwość stale rośnie. Specyfika RDLP w Katowicach, wynikająca zarówno z przyczyn natury klimatyczno-przyrodniczej, jak i społeczno-ekonomicznej, powoduje Ŝe jest najliczniej nawiedzana przez klęski Ŝywiołowe. Szczególnego znaczenia nabierają tu czynniki antropogeniczne (demografia, rozwój przemysłu i infrastruktury, występowanie wielkich aglomeracji), które przyczyniają się w znacznym stopniu do zwiększenia ryzyka zaistnienia klęsk, a zwłaszcza wywołanych poŝarami i związanych z osłabieniem naturalnej odporności drzewostanów. 5
Liczba poŝarów 800 POśARY Średnia roczna liczba poŝarów w okresach pięcioletnich od roku 1950 w RDLP Katowice 700 721 600 557 613 500 475 500 400 300 276 315 200 127 151 179 209 100 0 1951-55 1956-60 1961-65 1966-70 1971-75 1976-80 1981-85 1986-90 1991-95 1996-2000 2001-2005 6
POśARY Liczba i powierzchnia poŝarów w kraju i RDLP Katowice w roku 1992 37% 15% 7
POśARY Czynniki determinujące powstanie duŝych poŝarów na terenie RDLP w Katowicach: czynniki atmosferyczne, duŝe nasycenie infrastrukturą drogową i przesyłową, duŝy stopień urbanizacji i gęstość zaludnienia. 8
POśARY DuŜe poŝary w RDLP Katowice w 1992 r. 2 lipiec 1992 212ha Nadleśnictwo Olkusz; 28 lipiec 1992 147ha Nadleśnictwo Olkusz 10 sierpień 1992 443ha Nadleśnictwo Herby 10 sierpień 1992 822ha Nadleśnictwo Olkusz 10 sierpień 1992 108ha Nadleśnictwo Złoty Potok 26 sierpień 1992 9062ha Nadleśnictwo Rudy 29 sierpień 1992 170ha Nadleśnictwo Złoty Potok W roku 1992 wybuchło 1371 poŝarów, spaleniu uległa powierzchnia 12179 ha. 23 kwietnia 1996 620 ha Nadleśnictwo Olkusz 9
POśAR 1992 PoŜar trwał od 26 do 31 sierpnia, a dogaszanie do 20 września, sztab akcji rozwiązano 20.09.1992r., łącznie po 26 dniach. PoŜar objął powierzchnię 9062 ha, w tym: 4480 ha N-ctwo Rudy Raciborskie; 2352 ha N-ctwo Rudziniec; 2230 ha N-ctwo Kędzierzyn. 10
POśAR 1992 W szczytowej fazie akcji gaśniczej, zaangaŝowanych było: 1150 pracowników SłuŜby Leśnej; 859 sekcji straŝy poŝarnej (4700 osób); 3200 Ŝołnierzy; 650 policjantów; 1220 osób z obrony cywilnej; 24 samoloty gaśnicze i 4 helikoptery; 48 cięŝkich i 25 ciągników rolniczych; 36 kolejowych cystern na wodę; Pojazdy Lasów Państwowych i inne. 11
Koszty i straty spowodowane poŝarem: Zewnętrzne koszty akcji gaśniczej 12 POśAR 1992 [tys. zł] Koszty StraŜy PoŜarnej 35 890 Koszty pogotowia ratunkowego 129 Koszty urzędów miast i gmin poniesione na zaprowiantowanie, zakwaterowanie, zaopatrzenie w paliwo i środki pianotwórcze dla 6119 ekip prowadzących akcję gaśniczą Razem zewnętrzne koszty akcji gaśniczej 42 138 Koszty i straty Lasów Państwowych [tys. zł] Koszty akcji gaśniczej LP 9363 Straty finansowe w drzewostanach w wyniku przedwczesnego 276667 wyrębu Straty finansowe w infrastrukturze technicznej 10221 Razem koszty i straty finansowe LP 296 250 OGÓŁEM 338 388
Zagospodarowanie poŝarzyska kosztowało 370 215 tys. zł, w tym: 246 160 tys. zł - porządkowanie powierzchni poŝarzyska i jego odnowienie (w tym ok. 100 mln sadzonek i zakup specjalistycznych maszyn i urządzeń), 93 627 tys. zł pielęgnacja upraw oraz poprawki i uzupełnienia, 30 428 tys. zł czyszczenia wczesne i późne. Budowa szkółki kontenerowej 12 639 tys. zł. RAZEM zagospodarowanie 382 854 tys. zł. Straty i koszty związane z poŝarem: 13 POśAR 1992 Wyszczególnienie Wartość[tys. zł] Zewnętrzna akcja gaśnicza 42138 Akcja gaśnicza, straty związane z przedwczesnym wyrębem oraz w infrastrukturze - poniesione przez LP 296250 Zagospodarowanie poŝarzyska 382 855 Razem w tym Lasy Państwowe 721 243 679105
POśAR 1992 W drzewostanach powyŝej 30 roku Ŝycia (5 700 ha) pozyskano 862 900 m 3 grubizny. Przychód ze sprzedaŝy surowca po odliczeniu kosztów pozyskania wynosił 148 164 tys. zł. Po uwzględnieniu przychodu ze sprzedaŝy drewna, łączne straty i koszty wynosiły 573 079 tys. zł, w tym poniesione przez Lasy Państwowe w wysokości 530 941 tys. zł. 14
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Bezpośrednia przyczyna gradacja kornika drukarza 15
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Przyczyny pośrednie: Wprowadzenie obcych genotypów świerka; Wprowadzenie monokultur świerkowych w miejsce naturalnych lasów jodłowo-bukowych; Powtórne wprowadzenie lasu na tereny okresowo wykorzystywane rolniczo (300-400 lat); Immisje przemysłowe z GOP, KOOP, ROW i choroba opieńkowa; Presja wielomilionowej aglomeracji śląskiej; Presja na utrzymanie wysokiego wieku rębności świerka; DuŜy udział lasów prywatnych o obniŝonym reŝimie sanitarnym. 16
ZAMIERANIE ŚWIERKA Dynamika zmian w strefach uszkodzeń przemysłowych 17
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Lasy Dóbr śywieckich 42 437,99 hektarów - po 1808 r. własność rodziny Habsburgów. 18
Opad igliwia - skutek suszy 2006r. ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 19
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Opieńkowa zgnilizna korzeni w drzewostanach wszystkich klas wieku 20
Program dla Beskidów (2002 r.) Jest częścią Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej Państwa. Opracowany przez RDLP i przyjęty na konferencji pn. Rola lasów Beskidu Śląskiego i śywieckiego w ekorozwoju Regionu w Jaszowcu w dniu 26 maja 2003 objęty został patronatem Ministra Środowiska. Program dla Beskidów zakłada wariantowy rozwój sytuacji oraz zawiera bilans sił, środków i kontroli jego realizacji. 21
Strategia ograniczania liczebności szkodników wtórnych świerka na obszarze Beskidu Śląskiego I śywieckiego w 2009 roku Strategia ograniczania liczebności szkodników wtórnych świerka na obszarze Beskidu Śląskiego i śywieckiego w 2008 roku Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych W Katowicach Marzec 2009 r. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach Katowice, marzec 2007 r. Marzec, 2008 r. 22
Beskid Śląski i śywiecki zamieranie na pow. ok. 24 tys. ha ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Pozyskanie drewna w cięciach sanitarnych: 2006-801 tys. m 3 2007-1 208 tys. m 3 2008-1 167 tys. m 3 2009-818 tys. m 3 2010-505 tys. m 3 RAZEM 4 499 tys. m 3 23
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Powołano zespół ekspercki dla nadleśnictw beskidzkich; w jego skład weszli naukowcy z dziedziny ochrony lasu i entomologii leśnej. Dodatkowo badania naukowe i cykle szkoleń. Prof. dr hab. J. Starzyk Prof. dr hab. A. Kolk Dr hab. inŝ. W. Grodzki 24
Kornik drukarz i odłowy do pułapek feromonowych ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 25
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Przedsięwzięcia związane z organizacją i koordynacją pracy: tworzenie harmonogramów pozyskania i wywozu drewna uwzględniających posiadane siły i środki, popyt surowca oraz moŝliwości związane z przepustowością dróg, zapewnienie koordynacji działania dziesiątek podmiotów gospodarczych prowadzących prace na terenie nadleśnictw, przygotowanie i realizacja sprzedaŝy wielkich mas drewna w ramach obowiązujących w LP zasad i form, zabezpieczenie prawidłowej obsługi formalnej i rachunkowej procesu sprzedaŝy wielkich ilości surowca oraz obsługa tysięcy odbiorców. 26
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 wyznaczono i usunięto 1 668,3 tys. szt. drzew trocinkowych; odłowiono 624 mln sztuk kornika drukarza, 590,4 mln sztuk rytowników w wykładane corocznie 12 tys. pułapek feromonowych; okorowano 758 tys. m 3 drewna zasiedlonego; zutylizowano 2 782,1 tys. mp gałęzi, kory i odpadów poeksploatacyjnych; w miesiącach o największym natęŝeniu prac pracowało do 2290 robotników, do 460 ciągników oraz do 590 koni; 593 miesięcznych delegacji pracowników z pozostałych jednostek skierowanych do pomocy w latach 2007-2010. 27
Koszty związane z usuwaniem skutków klęski 28 ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Wyszczególnienie Kwota [tys. zł] Obsługa pułapek 2061 Wyznaczanie drzew trocinowych 2642 Ścinka drzew zasiedlonych 97077 Korowanie i palenie gałęzi 31988 Zrywka drewna zasiedlonego 155455 Remont składnic 2272 Remont dróg wywozowych 48617 Remont szlaków zrywkowych 13453 Zakup feromonów i pułapek 1000 Koszty osłony naukowej 165 Koszty delegacji 1418 Koszty Public Relations 35 Nagrody dla pracowników zaangaŝowanych w usuwanie skutków klęski 1949 Inne koszty, m. in.: posiedzenia Zespołu Antykryzysowego, obloty śmigłowcem, organizacja sesji dziennikarskich i poselskich 135 RAZEM 358 267 w tym 106 400 tys. zł za dodatkowe czynności oraz zwiększenie stawek godzinowych
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 63,8 mln zł - przebudowa drzewostanów na pow. 8464 ha (ponad 55 mln sadzonek). 63 151 tys. zł - inwestycje - modernizacja lub budowa: Przechowalni bukwi w Nadleśnictwie Bielsko do składowania 15-20 ton nasion buka (5 ton jodły). Karpackiego Banku Genów długookresowe przechowywanie nasion i innego materiału genetycznego z obiektów selekcyjnych (2 ton św. oraz 4 ton jd.). Przechowalni nasion w Nędzy 4 tony buka, 20 ton dęba, do 3 ton innych gatunków. Wyłuszczarni i przechowalni nasion w Nadleśnictwie Kluczbork 9 ton buka, 5 ton dęba, 2 tony jodły. Rozbudowa szkółki kontenerowej w Nadleśnictwie Bielsko i Ustroń. Budowa 5 tuneli foliowych w Nadleśnictwie Ujsoły. Budowa chłodni na sadzonki oraz 2 tuneli foliowych w Nadleśnictwie Węgierska Górka. 29
Koszty związane z usuwaniem skutków klęski Wyszczególnienie ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Wartość[tys. zł] Likwidacja skutków klęski 358 267 Przebudowa drzewostanów (8 464 ha) 63 800 Inwestycje związane z odtworzeniem i rozbudowąinfrastruktury oraz modernizacja obiektów nasiennych i bazy szkółkarskiej 63 151 Razem 485 218 30
ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 Przychody ze sprzedaŝy drewna w latach 2006-2010 [tys. zł]. Nadleśnictwo 919 046 tys. zł łączne przychody ze sprzedaŝy surowca drzewnego 433 828 tys. zł - nadwyŝka przychodów nad kosztami na koniec 2010r. 31 ROK 2006 2007 2008 2009 2010 Bielsko 7 538,7 11 472,6 15 015,0 11 472,7 10 106,6 Jeleśnia 15 003,1 17 890,6 16 000,1 16 807,1 17 607,0 Ujsoły 38 298,9 65 982,7 66 515,1 54 497,0 53 032,7 Ustroń 19 389,5 26 367,9 21 436,5 16 949,3 16 595,5 Węgierska Górka 32 551,6 50 543,8 46 801,9 35 428,0 14 430,0 Wisła 38 167,9 61 194,3 44 270,4 40 801,6 32 878,3 Razem 150 949,7 233 451,9 210 039,0 175 955,7 144 650,1
32 Góry Izerskie 1975 r.
33 GÓRY HARZU (D)
34 LAS BAWARSKI (D)
35 LAS BAWARSKI (D)
36 Las Bawarski
37 SZUMAWA (CZ)
38 SZUMAWA (CZ)
39 SZUMAWA (CZ)
40 SZUMAWA (CZ)
Huragan w Puszczy Piskiej, Boreckiej i Kurpiowskiej 4 lipiec 2002 uszkodzonych 33 tys. ha drzewostanów, 4 mln m 3 uszkodzonych drzew. Huragan w nadleśnictwach górskich RDLP Katowice 19 listopada 2004 straty na 908 ha, 808 tys. m 3 wyłamanych drzew; Tornado na terenie RDLP Katowice 15 sierpnia 2008 Gidle, Herby, Koszęcin, Rudziniec, Strzelce Opolskie: 41 TORNADO 15 SIERPNIA 2008R. Trąby powietrzne, tornada, huragany pow. uszkodzona 1550 ha, w tym całkowicie 1211 ha, 264,7 tys. m 3 wyłamanych drzew, zniszczone 4 budynki i 159,5 km grodzeń.
42 TORNADO 15 SIERPNIA 2008R.
43 TORNADO 15 SIERPNIA 2008R.
TORNADO 15 SIERPNIA 2008R. Szkody w drzewostanach Nadleśnictwie Herby 44
45 TORNADO 15 SIERPNIA 2008R.
46 TORNADO 15 SIERPNIA 2008R. Straty i koszty usunięcia skutków trąby powietrznej Wyszczególnienie Wartość Straty na przyroście 11669,8 Straty na surowcu drzewnym 13420,3 Razem straty 25090,1 Koszt uprzątnięcia uszkodzonych drzewostanów 27582,3 w tym: pozyskanie 14494,6 zrywka 10255,3 udroŝnienie szlaków komunikacyjnych 240,8 zrębkowanie 2591,6 Utylizacja młodników i tyczkowin 422,2 Remont dróg (wywozowych i p.poŝ.) 3274,3 Odtwarzanie rowów melioracyjnych 195,9 Odnowienie 7942,1 Remont obiektów budowlanych 45,0 Remont leśnych grodzeń 206,2 Zabezpieczenie nowo załoŝonych upraw 1010, 0 Inne koszty 9,5 Koszty akcji ratowniczej i dokumentacji 14,3 Nagrody motywacyjne 101,0 Razem koszty usunięcia skutków 36 518,5 Razem starty i koszty usunięcia skutków 61608,6
TORNADO 15 SIERPNIA 2008R. Koszty zagospodarowania powierzchni poklęskowych oraz odbudowy infrastruktury w latach 2011-2012: 9 700 tys. zł - koszty odnowień (przygotowanie gleby + sadzenie) 4 400 tys. zł - pielęgnacje nowo załoŝonych upraw przez 5 lat 14 100 tys. zł RAZEM Nakłady inwestycyjne związane z odtworzeniem i rozbudową infrastruktury: 5 525 mln zł (dotychczas wydatkowano 3,5 mln zł). 19,6 mln zł RAZEM 47
Podsumowanie strat i kosztów związanych z tornadem Wyszczególnienie TORNADO 15 SIERPNIA 2008R. Wartość[tys. zł] Straty na przyroście i surowcu drzewnym 25 090 Koszt usunięcia skutków trąby powietrznej 36518 Dodatkowe inwestycje związane z odtworzeniem rozbudową infrastruktury 5525 Odnowienie i pielęgnacja zniszczonych powierzchni 14100 Razem 81233 50 091 tys. zł przychód ze sprzedaŝy pozyskanego surowca pomniejszony o koszty pozyskania 31 142 tys. zł - straty i koszty pomniejszone o przychody ze sprzedaŝy drewna 48
49 OKIŚĆ Z 2010 ROKU.
OKIŚĆ Z 2010 ROKU. Nadleśnictwo OLESNO 50
OKIŚĆ Z 2010 ROKU. Nadleśnictwo HERBY 51
OKIŚĆ Z 2010 ROKU. Nadleśnictwo OLESNO 52
OKIŚĆ Z 2010 ROKU. Nadleśnictwo OLESNO 53
54 OKIŚĆ Z 2010 ROKU.
55 OKIŚĆ Z 2010 ROKU.
OKIŚĆ Z 2010 ROKU. Nadleśnictwo ZŁOTY POTOK 56
57 OKIŚĆ Z 2010 ROKU.
58 Nadleśnictwo ZŁOTY POTOK
OKIŚĆ Z 2010 ROKU. Lokalizacja największych szkód 9-30 styczeń 2010r. 59
OKIŚĆ Z 2010 ROKU. 1 662 tys. m 3 wyłamanego drewna (młodsze i średnie klasy wieku) Koszty odnowienia i podsadzeń Powierzchnia [ha] Koszty [tys. zł] Powierzchnie otwarte razem 1673 7 600 w tym: po usuniętych młodnikach 1003 4 556 w II, III i IV kl. w. 670 3 044 Podsadzenia 622 1 854 Pielęgnacja nowo załoŝonych upraw (5 lat) 5 100 Ogółem 2335 14 554 60
Podsumowanie strat i kosztów OKIŚĆ Z 2010 ROKU. Wyszczególnienie Wartość [tys. zł] Utracone korzyści przedwczesny wyrąb 108523 Straty na sprzedaŝy uszkodzonego surowca 9500 Koszty usunięcia wyłamanych młodników 78274 Nagrody motywacyjne 303 Remont infrastruktury drogowej 2000 Odnowienia, podsadzenia i pielęgnacja upraw 14 554 Razem 213154 61
OKIŚĆ Z 2010 ROKU. 245 606 tys. zł - przychody ze sprzedaŝy uszkodzonego drewna (1 662 tys. M 3 ). 78 274 tys. zł koszty pozyskania 167 332 tys. zł zysk ze sprzedaŝy surowca. Zysk ze sprzedaŝy drewna nie pokryje strat i kosztów klęski okiści (213 154 tys. zł). RóŜnica (strata) wyniesie 45 822 tys. zł. 62
63 POWÓDŹ Z 2010 ROKU
POWÓDŹ Z 2010 ROKU Zniszczona droga w Nadleśnictwie Sucha Beskidzka 64
POWÓDŹ Z 2010 ROKU Zniszczony przepust w Nadleśnictwie Węgierska Górka 65
Powódź z 2010 roku. Osuwisko błotne w Nadleśnictwie Węgierska Górka 66
67 Powódź z 2010 roku. Rozmiar szkód w infrastrukturze: Wyszczególnienie Rozmiar Wartość[tys. zł] Szkody w infrastrukturze: uszkodzenie dróg 339 209 mb 17 684 uszkodzenie mostów 67 szt. 1 391 uszkodzenie przepustów 1 270 szt. 4 308 zamulone rowy 375 660 mb 2 802 uszkodzenie grobli 392 mb 536 uszkodzenie budynków 67 szt. 355 mieszk. uszkodzenie budynków gosp. 15 szt. 66 uszkodzenie zabudowy potoków 3765 uszkodzenie szlaków zrywkowych 2615 Razem infrastruktura 33 522
POWÓDŹ Z 2010 ROKU Starty w szkółkach, drzewostanach i surowcu: 68 Rozmiar Wartość[tys. zł] zniszczone obsiewy w szkółkach 14 ha 623 zniszczone sadzonki 5 ha 219 podtopione uprawy 390 ha 21 60 podtopione młodniki 2 14 ha 670 podtopione d-stany starsze 13 900 ha 1 052 osuwiska 791 ha/9546 m 3 173 strata wyrobionego surowca 608 m 3 49 wywroty Razem straty w szkółkach, drzewostanach i surowcu 4 946 Straty ogółem 38468 Dodatkowo uruchomiono nagrody motywacyjne w wysokości 40 tys. złz 38 508 tys. zł łączna wysokość strat. 38 508 tys. z
KLĘSKI 1991-2010 Zjawiska klęskowe w lasach RDLP w Katowicach w latach 1991-2010 69
PODSUMOWANIE 5 klęsk Powierzchnie objęte klęskami oraz masy drewna, które naleŝało usunąć w omówionych pięciu przypadkach klęsk: PoŜar z 1992r. 9 062 ha 863 tys. m 3 Zamieranie świerka w Beskidach 24 000 ha 4 499 tys. m 3 Trąba powietrzna z 2008r. 1 664 ha 349 tys. m 3 Okiść z 2010r. 2 335 ha 1 662 tys. m 3 Powódź z 2010r. 20 000 ha ----------- RAZEM 57 061 ha 7 373 tys. M 3 W przypadku klęski zamierania świerka w ciągu najbliŝszych 10-ciu lat wystąpi konieczność usunięcia w ramach cięć sanitarnych dodatkowej masy 5 792 tys. m 3. 70
PODSUMOWANIE 5 klęsk POśAR 1992 - skutki: (-) utrata rentowności trzech nadleśnictw 101 461 tys. zł - dopłata z FL w latach 2001-2010 (+)rozwój systemu ochrony przeciwpoŝarowej obszarów leśnych, prekursorska budowa szkółki kontenerowej, opracowaniem oraz wdroŝeniem technologii mikoryzacji sadzonek drzew leśnych. 71
PODSUMOWANIE 5 klęsk POśAR 1992r. - dopłata z FL w wybranych nadleśnictwach w latach 2001-2011 [tys. zł] Nadleśnictwo 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Razem lata 2001-2010 Kędzierzyn 5 222 3 243 2 584 3 462 3 456 2 814 3 733 4 550 4 024 3 820 36 908 Rudziniec 4 864 2 885 2 421 2 904 3 880 1 947 137 861 1 304 2 972 24 176 Rudy Raciborskie 6 668 4 957 4 306 4 654 5 409 3 212 2 671 2 095 3 419 2 987 40 377 RAZEM 16 75411 086 9 31111 02012 744 7 972 6 541 7 506 8 748 9 780 101 461 101 461 tys. zł razem w latach 2001-2010, a łącznie z rokiem bieŝącym wyniesie 112 500 tys. zł. 72
PODSUMOWANIE 5 klęsk ZAMIERANIE ŚWIERKA W BESKIDACH 2006-2010 - Skutki: (-) utrata rentowności nadleśnictw objętych klęską = powaŝne ograniczenie funkcjonowania rachunku wyrównawczego w skali RDLP w Katowicach (+)zahamowanie tempa rozpadu świerczyn beskidzkich (ewenement w skali europejskiej) i zdobyte na tym polu doświadczenia 73
PROGNOZA BESKIDY - w latach 2011-2020: 1 186 226 tys. zł przychody ze sprzedaŝy drewna, 1 292 645 tys. zł ogólne koszty działalności nadleśnictw 106 419 tys. zł DEFICYT sześciu nadleśnictw objętych klęską zamierania świerka (wyjątek - Nadleśnictwo Ujsoły). 74
PODSUMOWANIE 5 klęsk Bilans strat i kosztów oraz dochodów ze sprzedaŝy drewna w omawianych przypadkach klęsk na terenie RDLP w Katowicach [tys. zł] * - dopłata do nadleśnictw objętych poŝarem w latach 2001-2020; - dopłata do nadleśnictw objętych klęską zamierania świerka w latach 2011-2020. 75
PODSUMOWANIE 5 klęsk 1 497 219 tys. zł - ogólne straty i koszty zagospodarowania pięciu klęsk 1 284 633 tys. zł - dochody ze sprzedaŝy pozyskanego surowca drzewnego. 212 586 tys. zł - bilans strat. 309 341 tys. zł - konieczność dopłaty do nadleśnictw z Funduszu Leśnego do roku 2020 w związku z długoterminową utratą samowystarczalności finansowej (klęska poŝaru z 1992 r. oraz zamierania świerka w Beskidach Zachodnich) 521 927 tys. zł wysokość strat do 2020 r. 76
POśYTECZNE KATASTROFY W wyniku duŝych poŝarów w 1992r. zmodernizowano zintegrowany system Ochrony PrzeciwpoŜarowej Lasów w którego skład wchodził: - system prognozowania zagroŝenia poŝarowego; - system wykrywania poŝarów; - system zaopatrzenia wodnego; - system łączności; - system dróg poŝarowych; - system pasów przeciwpoŝarowych. 77
POśYTECZNE KATASTROFY WieŜa przeciwpoŝarowa na terenie poŝarzyska z 1992 (zdjęcie z roku 2008) Punkt czerpania wody z podejściem dla śmigłowca na terenie poŝarzyska z 1992 roku (zdjęcie z roku 2007) 78
POśYTECZNE KATASTROFY Sieć pasów przeciwpoŝarowych na poŝarzysku 79
POśYTECZNE KATASTROFY Po poŝarze: Zlecono szereg badań naukowych i ekspertyz, między innymi: opracowanie technologii obróbki nasion, ich przechowywania i przygotowania do wysiewu w szkółkach kontenerowych (prof. B. Suszka); badania biologii gleb na terenie poŝarzyska; badania nad biologią gleb pod wpływem imisji; wpływu wielkoobszarowych poŝarzysk na biologię gleb. 80
Po poŝarze: Opracowano technologię hodowli sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym; Wybudowano szkółkę kontenerową; POśYTECZNE KATASTROFY 81
POśYTECZNE KATASTROFY Po poŝarze: Opracowano polską technologię produkcji biopreparatów grzybów mikoryzowych i sterowanej mikoryzacji sadzonek; WdroŜono technologię produkcji biopreparatów grzybów mikoryzowych i sterowanej mikoryzacji sadzonek do praktyki leśnej 82
POśYTECZNE KATASTROFY Stan aktualny Dwa laboratoria i szkółka w Nędzy (Nadleśnictwo Rudy Raciborskie) Rocznie produkuje ok. 22 tys. litrów biopreparatu na bazie grzyba Hebeloma crustuliniforme, Laccaria bicolor, Suilus luteus Leśny Bank Genów w Kostrzycy i szkółka w Nadleśnictwie ŚnieŜka Rocznie produkuje ok. 20 tys. litrów biopreparatu na bazie grzyba Hebeloma crustuliniforme 83
POśYTECZNE KATASTROFY Szkółki kontenerowe w RDLP Katowice Nadleśnictwo ilość wyprodukowanych sadzonek mikoryzowanych w roku 2008 [tys. szt.] ilość sadzonek wyprodukowanych w roku 2008 ogółem [tys. szt.] ilość wyprodukowanych sadzonek mikoryzowanych w roku 2009 [tys. szt.] ilość sadzonek wyprodukowanych w roku 2009 ogółem [tys. szt.] Bielsko 150 1000 150 1630 Ustroń 150 780 130 840 Gidle 600 5150 1050 5120 Rudy Raciborskie 1050 6518 1300 5350 Ogółem 1950 13448 2630 12940 84
POśYTECZNE KATASTROFY 70 nadleśnictw objętych programem mikoryzacji sadzonek 85
Po poŝarze: POśYTECZNE KATASTROFY Sadzonka sosny zwyczajnej mikoryzowana grzybem Hebeloma crustuliniforme. 1-roczne sadzonki dębu szypułkowego mikoryzowane grzybem Hebeloma crustuliniforme. 86
Po poŝarze: POśYTECZNE KATASTROFY Sadzonka sosny zwyczajnej mikoryzowana grzybem Laccaria bicolor. 87
POśYTECZNE KATASTROFY Imisje przebudowa drzewostanów Stopniowy, długotrwały proces gospodarczy, mający na celu dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska, poprawę ich struktury, zdrowotności z uwzględnieniem pochodzenia genetycznego (rodzimości). Przebudowa struktury drzewostanów podsadzenia produkcyjne 88
POśYTECZNE KATASTROFY Intensyfikacja przebudowy gatunkowej dostosowanie składu gatunkowego do siedlisk 89
POśYTECZNE KATASTROFY Na Górnym Śląsku na terenie RDLP Katowice w latach 1970-2010 przebudowano ponad 200 tys. ha 90
POśYTECZNE KATASTROFY Beskidy - konieczność pilnej przebudowy drzewostanów beskidzkich związana z ich zamieraniem na pow. 24 tys. ha, wynika z: zaszłości historycznych; imisji przemysłowych; niekorzystnych czynników klimatycznych; chorób grzybowych; szkodników owadzich. Cele przebudowy: ZapobieŜenie wystąpieniu klęski ekologicznej w Beskidach na miarę Gór Izerskich; Zapewnienie utrzymania i trwałości ekosystemów leśnych w trudnych warunkach siedliskowych, klimatycznych i społecznych; Zwiększenie odporności drzewostanów na szkodliwe oddziaływanie wszelkich czynników stresogennych; Utrzymanie wielofunkcyjności lasów; 91
Beskidy POśYTECZNE KATASTROFY Badania naukowe dla praktyki leśnej. Ustalono piętra klimatyczno roślinne z przypisaniem wydzieleń. Piętro Wysokość [m n.p.m.] Beskid Śląski Beskid śywiecki POGÓRZE > 500 600 REGIEL DOLNY REGIEL ŚRODKOWY REGIEL GÓRNY 500-800 600-900 800-1000 900-1100 > 1000 > 1100 92
POśYTECZNE KATASTROFY Beskidy Wytyczne hodowlane przebudowy drzewostanów. Zbilansowano istniejącą bazę nasienną i ustalono nową regionalizację nasienną. Utworzono Karpacki Bank Genów. 93
POśYTECZNE KATASTROFY Nowoczesne przechowalnie nasion Przechowalnia bukwi w Nadleśnictwie Bielsko do składowania 15-20 ton nasion buka (5 ton jodły) Karpacki Bank Genów długookresowego przechowywania nasion i innego materiału genetycznego z obiektów selekcyjnych ( 2 ton św. oraz 4 ton jd.) Przechowalnia nasion w Nędzy 4 tony buka,20 ton dęba, do 3 ton innych gatunków. Wyłuszczarnia w Nadleśnictwie Kluczbork 9 ton buka, 5 ton dęba, 2 tony jodły. 94
Przechowalnie nasion POśYTECZNE KATASTROFY Chłodnia - przechowalnia nasion buka Nadleśnictwo Rudy Raciborskie Chłodnia - przechowalnia nasion buka Nadleśnictwo Bielsko 95
Przechowalnie nasion POśYTECZNE KATASTROFY Urządzenia do termoterapii żołędzi Nadleśnictwo Rudy Raciborskie Przechowalnia nasion dębów Nadleśnictwo Rudy Raciborskie Komory do stratyfikacji nasion buka Nadleśnictwo Rudy Raciborskie 96
POśYTECZNE KATASTROFY ROZBUDOWA OBIEKTÓW ŁUSZCZARSKICH I MAGAZYNOWYCH (Ustroń, Wisła, Kluczbork, Bielsko) 97
POśYTECZNE KATASTROFY Program gospodarki szkółkarskiej RDLP Katowice RDLP Katowice w 2008 roku opracowała Program szkółkarski dla 38 nadleśnictw. 98
POśYTECZNE KATASTROFY Program gospodarki szkółkarskiej RDLP Katowice Aktualnie na 38 nadleśnictw: 7 nadleśnictw nie posiada własnych szkółek w 3 nadleśnictwach (Kluczbork, Tułowice, Lubliniec) szkółki są w trakcie likwidacji w 28 nadleśnictwach szkółki pozostały Docelowo po modernizacji pozostanie 27 obiektów szkółkarskich. 99
Program gospodarki szkółkarskiej RDLP Katowice W trakcie realizacji: POśYTECZNE KATASTROFY kontynuacja rozbudowy szkółek kontenerowych w Bielsku i Ustroniu modernizacja wyłuszczarni nasion w Kluczborku modernizacja szkółek w Ujsołach i Węgierskiej Górce (tunele) Posiadamy projekt budowy szkółki kontenerowej w Turawie Nadleśnictwo Bielsko Nadleśnictwo Ustroń 100
Program gospodarki szkółkarskiej RDLP Katowice Średnioroczna produkcja sadzonek wynosi 67 mln szt., w tym: 40,2 mln szt. iglastych 26,8 mln szt. liściastych POśYTECZNE KATASTROFY 101
POśYTECZNE KATASTROFY Program gospodarki szkółkarskiej RDLP Katowice Produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym 18,3 mln szt., w tym 5, 4 mln szt. sadzonek mikoryzowanych 102
Po powodzi POśYTECZNE KATASTROFY wprowadzono zasadę budowy wodopustów na drogach leśnych w górach Zdjęcia CKPŚ 103
Po powodzi POśYTECZNE KATASTROFY zamiana tradycyjnych przepustów rurowych na przepusty o duŝym świetle 104 Zdjęcia CKPŚ
Po powodzi stosowanie brodów zamiast przepustów POśYTECZNE KATASTROFY Zdjęcia CKPŚ Brody z materiałów naturalnychfot. Pro-las Kraków, Koncepcja programowa 105
POśYTECZNE KATASTROFY Po powodzi zrezygnowano z dotychczasowych zasad zabudowy potoków górskich; opracowano program małej retencji w Beskidach Sadzonki zdrewniałe wetknięte pomiędzy narzut kamienny Po dwóch sezonach wegetacji Zdjęcia CKPŚ 106
Powierzchnie referencyjne w Puszczy Piskiej W wyniku klęsk wzrosła wiedza i świadomość o funkcjonowaniu ekosystemów leśnych POśYTECZNE KATASTROFY Klęski uświadomiły, Ŝe nie da się nagiąć praw przyrody do potrzeb człowieka 107
WNIOSKI W ciągu ostatnich dekad, na terenie RDLP w Katowicach, rośnie częstotliwość oraz zakres klęsk Ŝywiołowych, a co za tym idzie ich ekonomiczne konsekwencje związane z wielkością strat oraz kosztami usuwania skutków, są coraz większe. MoŜliwości ograniczenia ryzyka zaistnienia klęsk są mocno ograniczone. Działania człowieka mogą jedynie w pewnym stopniu ograniczyć ryzyko powstawania poŝarów oraz opóźnić następstwa naturalnych procesów zachodzących w naturze (klęska zamierania świerka w Beskidach). Wobec klęsk Ŝywiołowych, związanych z ekstremalnymi zjawiskami atmosferycznymi i hydrologicznymi, mimo niebywałego rozwoju naukowego i technologicznego, człowiek pozostaje praktycznie bezsilny. 108
WNIOSKI Przychody ze sprzedaŝy drewna jakie pozyskuje się w związku z zaistniałymi klęskami o ile w pierwszym okresie czasu przewyŝszają niezbędne nakłady, to w perspektywie kolejnych lat i kosztów związanych z odbudową infrastruktury i uproduktywnieniem terenów leśnych, są z reguły niewystarczające, a nadleśnictwa dotknięte danymi klęskami stają się na dziesiątki lat deficytowe. 109
WNIOSKI Obecne rozwiązania organizacyjne oraz zasady finansowe obowiązujące w PGL LP jak i zdobyte doświadczenia pozwalają, jak dotychczas na sprawne usuwanie skutków klęsk i odbudowę lasów na terenach klęskowych przy pełnym zabezpieczeniu środków (np. w postaci funduszu rezerwowego), a takŝe na systemowe dopłaty w następnych latach do nadleśnictw klęskowych. Jednak, w związku ze stałą tendencją wzrostu kosztów działalności i szeregu ograniczeń w uŝytkowaniu z tytułu rozszerzania nowych form ochrony, naleŝy nadal kontynuować działania w celu zdobywania środków na finansowanie praz związanych z usuwaniem skutków klęsk Ŝywiołowych, a takŝe w kierunku tworzenia lub wykorzystania innych moŝliwości, wpisując się w róŝne programy. 110
WNIOSKI Klęski Ŝywiołowe w lasach powodują ewidentne straty ekonomiczne. Dają jednak pośrednio impuls do rozwoju i wdraŝania nowych technologii i technik pracy, a takŝe rozwoju rynku prac leśnych. Do dziedzin w jakich moŝna odnotować wyraźny postęp w związku z występowaniem zjawisk klęskowych w lasach, moŝna zaliczyć: rozwój i budowę nowoczesnego sytemu ochrony przeciwpoŝarowej, budowę nowoczesnych przechowalni nasion, szkółek leśnych opartych o kontenerową technologię produkcji sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym, opracowanie i wdroŝenie do produkcji unikalnej w skali światowej, polskiej metody mikoryzacji sadzonek drzew leśnych, rozwój rynku usług leśnych i unowocześnienie stosowanych na nim technik i technologii wykonawstwa prac leśnych. 111
Dziękuję za uwagę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach ul. Św. Huberta 43/45 40-543 Katowice sekretariat@katowice.lasy.gov.pl tel. +48 32 609 45 95, fax +48 22 609 45 03 112