Tom 10 Prawo spadkowe Pod redakcją Bogudara Kordasiewicza 2. wydanie
SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo spadkowe Tom 10 2. wydanie
SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo spadkowe Tom 10 2. wydanie REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA PRYWATNEGO ZBIGNIEW RADWAŃSKI ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO SYSTEMU PRAWA PRYWATNEGO BOGUDAR KORDASIEWICZ
Prawo spadkowe Tom 10 2. wydanie Redaktor Prof. dr hab. Bogudar Kordasiewicz Instytut Nauk Prawnych PAN Autorzy dr Witold Borysiak Uniwersytet Warszawski; dr Agnieszka Kawałko Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II; dr Michał Kłos sędzia Sądu Apelacyjnego w Łodzi; prof. dr hab. Bogudar Kordasiewicz Instytut Nauk Prawnych PAN; dr Józef Kremis sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego; prof. dr hab. Maksymilian Pazdan Akademia Leona Koźmińskiego, Uniwersytet Śląski; prof. dr Józef S. Piątowski Uniwersytet Łódzki, Instytut Nauk Prawnych PAN; prof. dr hab. Elżbieta Skowrońska-Bocian Uniwersytet Warszawski, sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku; dr hab. Jacek Wierciński Uniwersytet Warszawski; dr Hanna Witczak Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II; prof. dr hab. Sylwester Wójcik Uniwersytet Jagielloński; prof. dr hab. Fryderyk Zoll Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Osnabrueck WYDAWNICTWO C.H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2013
Wydano we współpracy: z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Witold Borysiak rozdz. IX Agnieszka Kawałko* rozdz. I, II, III Michał Kłos rozdz. X Bogudar Kordasiewicz rozdz. VI, VII, XII Józef Kremis rozdz. XI Maksymilian Pazdan rozdz. XIII Józef S. Piątowski* rozdz. I, II, III Elżbieta Skowrońska-Bocian rozdz. IX Jacek Wierciński rozdz. VIII Hanna Witczak* rozdz. I, II, III Sylwester Wójcik** rozdz. IV, V Fryderyk Zoll** rozdz. IV, V * Opublikowane w Tomie 10 Systemu Prawa Prywatnego teksty stanowią przygotowaną przez dr A. Kawałko i dr H. Witczak aktualizację rozdziałów autorstwa prof. dr J. S. Piątowskiego opublikowanych w Systemie Prawa Cywilnego, t. IV, Ossolineum 1986. ** Opublikowane w Tomie 10 Systemu Prawa Prywatnego teksty stanowią przygotowaną przez dr hab. F. Zolla aktualizację rozdziałów autorstwa prof. dr hab. S. Wójcika opublikowanych w Systemie Prawa Cywilnego, t. IV, Ossolineum 1986. Wydawca: Agata Ponikowska Redakcja: dr Agnieszka Mikos-Sitek Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00 203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-5019-6 ISBN e-book 978-83-255-5020-2
Przedmowa Dwie przyczyny przesądziły o podjęciu decyzji przygotowania drugiego wydania tomu 10. Systemu Prawa Prywatnego. Z jednej strony, Czytelnicy niezwykle miło zaskoczyli Zespół Autorski i Wydawcę. Liczba dodrukowanych egzemplarzy wydania pierwszego w sposób jasny pokazała, że prawo spadkowe, pozostające przez całe lata w cieniu innych dziedzin prawa cywilnego, przeżywa obecnie swój renesans. Niepodobna było nie odpowiedzieć na tak żywe zainteresowanie odbiorców. Z drugiej strony, ostatnie lata były dla prawa spadkowego nadzwyczajne. Jak wiadomo, ta dziedzina charakteryzuje się dużą stabilnością przyjmowanych rozwiązań. Tymczasem w ostatnim okresie, wbrew tej ogólnej prawidłowości, nastąpiły dwie nader doniosłe zmiany legislacyjne. Najpierw, w 2009 r. znacznie poszerzono krąg spadkobierców ustawowych, sprowadzając do absolutnego minimum liczbę przypadków, w których może dojść do dziedziczenia z ustawy przez gminę albo przez Skarb Państwa. Ta istotna modyfikacja systemowa mogła zostać jedynie zasygnalizowana w pierwszym wydaniu. Co więcej, w 2011 r. ustawodawca dokonał zmiany o charakterze rewolucyjnym. Zdecydował się na przyjęcie rozwiązań bliższych sposobowi rozumienia mechanizmów prawa spadkowego przez społeczeństwo, choć stało się to kosztem poprawności zastosowanych konstrukcji. Odzwierciedleniem tej właśnie idei było wprowadzenie zapisu windykacyjnego. Według zamierzeń ustawodawcy posunięcie to miało ułatwić przeciętnemu spadkodawcy sporządzenie testamentu. Niepodobna jednak zaprzeczyć, że ceną, jaką należało zapłacić za wprowadzenie unormowania bardziej zrozumiałego dla nieprawników stało się poczynienie kolejnego wyłomu w konstrukcji sukcesji uniwersalnej, będącej fundamentalnym założeniem polskiego prawa spadkowego. Wskazane zjawiska rodzą potrzebę pogłębionej refleksji teoretycznej. Dotyczy to zwłaszcza skutków wprowadzenia zapisu windykacyjnego, który tworzy przecież system naczyń połączonych z całym szeregiem instytucji prawa spadkowego, przede wszystkim z odpowiedzialnością za długi spadkowe oraz z zachowkiem. Obecne, drugie wydanie, podobnie jak pierwsze, przygotowane zostało według założeń charakterystycznych dla całej edycji. Poza kwestiami wskazanymi wyżej, opracowanie nie zawiera zmian dotyczących struktury i zawartości całego tomu, jak też poszczególnych rozdziałów. Podjęto jednak starania odzwierciedlenia aktualnego stanu piśmiennictwa i orzecznictwa. Miło mi poinformować, że przy obecnym, drugim wydaniu zrealizowano zamiar, który nie powiódł się przed czterema laty. Mianowicie udało się pozyskać do współpracy jednego z najwybitniejszych znawców polskiego prawa spadkowego, Profesora Maksymiliana Pazdana, co jest wartością samą w sobie. Jako Redaktor tomu powierzyłem Panu Profesorowi opracowanie problematyki umów dotyczących spadku. Poza tym, należy odnotować jeszcze jedną zmianę w zespole autorskim. Aktualizacji zagadnień związanych z odpowiedzialnością spadkobierców za długi spadkowe, opracowanych V
Przedmowa pierwotnie przez prof. Elżbietę Skowrońską-Bocian podjął się przedstawiciel najmłodszego pokolenia znawców prawa spadkowego dr Witold Borysiak. Podobnie jak przy pierwszym wydaniu, choć podjęto znaczny wysiłek zmierzający do nadania jednolitego charakteru całości wywodu, świadomie zrezygnowano z próby uzgodnienia zapatrywań poszczególnych autorów na kwestie merytoryczne. Dzięki temu czytelnik uzyska bezpośrednią możliwość zapoznania się ze spojrzeniem na prawo spadkowe przez przedstawicieli różnych ośrodków naukowych i różnych pokoleń prawników. Naturalną konsekwencją powyższego założenia jest to, że każdy z autorów jest wyłącznie odpowiedzialny tak za ujęcie przypadającej mu materii, jak i za głoszone przez siebie poglądy. Warszawa, 20 maja 2013 r. Bogudar Kordasiewicz VI
Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... V XV Rozdział I. Pojęcie, funkcje i źródła prawa spadkowego... 1 1. Pojęcie prawa spadkowego... 3 I. Uwagi ogólne... 3 II. Prawo spadkowe a inne działy prawa cywilnego... 4 2. Zagadnienie podmiotowego prawa dziedziczenia... 5 3. Funkcje prawa spadkowego... 11 4. Ewolucja prawa spadkowego... 14 I. Unifikacja prawa spadkowego... 14 II. Prawo spadkowe w pracach kodyfikacyjnych... 15 III. Prawo spadkowe w Kodeksie cywilnym w brzmieniu z 1964 r.... 17 IV. Nowelizacje prawa spadkowego... 19 V. Potrzeba harmonizacji prawa spadkowego w Unii Europejskiej...... 33 5. Konstytucyjne założenia polskiego prawa spadkowego... 41 6. Źródła polskiego prawa spadkowego... 50 7. Podatek spadkowy... 51 Rozdział II. Spadek. Ogólna problematyka dziedziczenia... 57 8. Pojęcie spadku i jego zakres... 61 I. Kryteria zaliczenia do spadku praw i obowiązków zmarłego... 61 II. Wyłączenie praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego. 69 III. Wyłączenie praw i obowiązków przechodzących na oznaczone osoby niezależnie od ich przymiotu spadkobierców... 87 IV. Główne składniki spadku... 107 V. Dziedziczenie posiadania... 119 VI. Długi spadkowe... 122 9. Odrębne części spadku... 126 I. Uwagi ogólne... 126 II. Gospodarstwo rolne... 126 III. Wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej... 134 IV. Lasy... 137 10. Otwarcie spadku... 138 11. Charakter prawny dziedziczenia... 144 I. Dziedziczenie jako następstwo pod tytułem ogólnym... 144 II. Nabycie spadku przez spadkobierców... 146 III. Przesłanki nabycia spadku... 148 12. Powołanie do spadku... 148 13. Zdolność do dziedziczenia... 151 I. Pojęcie zdolności do dziedziczenia... 151 II. Zdolność osób fizycznych do dziedziczenia... 153 III. Zdolność osób prawnych do dziedziczenia... 156 IV. Zdolność jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną do dziedziczenia... 159 V. Zdolność do dziedziczenia a chwila otwarcia spadku... 161 VII
Spis treści 14. Niegodność... 161 I. Uwagi ogólne... 161 II. Przyczyny niegodności... 163 III. Uznanie za niegodnego... 173 IV. Przebaczenie... 178 15. Zabezpieczenie spadku. Zarząd spadku nieobjętego... 181 Rozdział III. Dziedziczenie ustawowe... 187 16. Uwagi ogólne... 190 I. Znaczenie dziedziczenia ustawowego... 190 II. Kryteria określenia kręgu spadkobierców ustawowych... 191 III. Kolejność powołania i udziały spadkobierców ustawowych... 196 17. Ogólne zasady dziedziczenia ustawowego w prawie polskim... 202 I. Krąg spadkobierców ustawowych... 202 II. Sytuacja małżonka jako spadkobiercy ustawowego... 212 III. Dziedziczenie zstępnych i małżonka spadkodawcy... 238 IV. Dziedziczenie innych krewnych i małżonka spadkodawcy... 242 V. Dziedziczenie na podstawie przysposobienia... 248 VI. Dziedziczenie przez pasierbów spadkodawcy... 254 VII. Dziedziczenie gminy i Skarbu Państwa... 256 VIII. Uprawnienia dziadków spadkodawcy w dziedziczeniu ustawowym.. 259 18. Dziedziczenie ustawowe gospodarstw rolnych i wkładów gruntowych w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych... 266 I. Zasięg działania przepisów pod względem czasu... 266 II. Stosunek przepisów o dziedziczeniu ustawowym gospodarstw rolnych do ogólnych zasad prawa spadkowego... 270 III. Przesłanki wymagane do dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego według przepisów Kodeksu cywilnego w wersji po nowelizacji z 1971 r.... 274 IV. Przesłanki wymagane do dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego według przepisów Kodeksu cywilnego w wersji po nowelizacji z 1982 r.... 279 V. Dziedziczenie gospodarstwa rolnego na zasadach ogólnych według przepisów Kodeksu cywilnego w wersji po nowelizacji z 1982 r.... 283 VI. Dziedziczenie ustawowe wkładów gruntowych w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych... 284 VII. Przesłanki wymagane do dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych według przepisów Kodeksu cywilnego w wersji po nowelizacji z 1990 r.... 286 VIII. Dziedziczenie ustawowe gospodarstw rolnych po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31.1.2001 r.... 290 IX. Dziedziczenie ustawowe lasów niewchodzących w skład gospodarstwa rolnego... 291 Rozdział IV. Testament... 293 19. Ogólna problematyka testamentu... 295 I. Uwagi wprowadzające... 295 II. Swoboda testowania i jej ograniczenia... 297 III. Pojęcie testamentu... 304 20. Przesłanki ważności testamentu... 307 I. Zagadnienia ogólne... 307 II. Zdolność spadkodawcy do sporządzenia testamentu............... 307 III. Wady oświadczenia woli przy testamencie... 309 IV. Treść testamentu... 317 VIII
Spis treści V. Forma testamentu... 323 21. Odwołanie testamentu... 360 I. Zagadnienia ogόlne... 360 II. Sposόb odwołania testamentu... 364 III. Skutki odwołania testamentu... 368 22. Ogłoszenie testamentu... 371 I. Zagadnienia ogόlne... 371 II. Zagadnienia proceduralne... 372 III. Materialnoprawne konsekwencje ogłoszenia testamentu... 373 23. Wykładnia testamentu... 373 I. Wykładnia testamentu jako czynności prawnej... 373 II. Wykładnia testamentu allograficznego oraz testamentόw szczegόlnych. 376 III. Szczegόłowe reguły interpretacyjne a reguła ogόlna... 377 Rozdział V. Rozrządzenia testamentowe... 379 24. Uwagi wprowadzające... 381 25. Powołanie spadkobiercy... 382 I. Zagadnienia ogόlne... 382 II. Podstawienie... 398 III. Przyrost... 402 26. Zapis zwykły i polecenie... 403 I. Zapis zwykły... 403 II. Polecenie... 417 27. Zapis windykacyjny... 420 I. Miejsce zapisu windykacyjnego w systemie prawa... 420 II. Przedmiot i forma zapisu windykacyjnego... 423 III. Zakaz zastrzeżenia warunku lub terminu........................ 435 IV. Obciążenie zapisobiercy windykacyjnego zapisem zwykłym... 437 V. Stosowanie przepisów o powołaniu spadkobiercy oraz o zapisie zwykłym do zapisu windykacyjnego... 438 28. Wykonawca testamentu.................................... 449 I. Funkcja instytucji wykonawcy testamentu... 449 II. Powołanie wykonawcy testamentu... 449 III. Uprawnienia i obowiązki wykonawcy testamentu... 451 IV. Roszczenia między spadkobiercą a wykonawcą... 453 V. Charakter prawny stanowiska wykonawcy testamentu... 454 VI. Wygaśnięcie obowiązków wykonawcy testamentu... 455 Rozdział VI. Przyjęcie i odrzucenie spadku... 457 28. Uwagi wprowadzające... 458 29. Konstrukcja prawa polskiego... 459 I. Zagadnienia podstawowe... 459 II. Zasada niepodzielności przyjęcia spadku... 460 30. Skutki oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku... 464 I. Przyjęcie spadku... 464 II. Odrzucenie spadku... 469 31. Oświadczenie w sprawie przyjęcia lub odrzucenia spadku... 488 I. Istota oświadczenia i jego skutki... 488 II. Bieg terminu... 494 III. Transmisja... 497 IV. Bieg terminu do przyjęcia spadku w razie transmisji... 501 32. Wpływ wad oświadczenia woli na przyjęcie lub odrzucenie spadku. 504 I. Uwagi ogólne... 504 II. Poszczególne wady... 505 IX
Spis treści III. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia w sprawie przyjęcia spadku... 511 Rozdział VII. Udokumentowanie nabycia spadku... 515 33. Potrzeba i znaczenie udokumentowania nabycia spadku... 515 34. Postępowania dokumentujące prawa do spadku... 518 I. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku... 518 II. Wybrane zagadnienia w toku postępowania... 524 III. Treść postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku... 528 IV. Akt poświadczenia dziedziczenia... 532 35. Wzruszenie aktu poświadczenia dziedziczenia albo postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku... 541 36. Skutki udokumentowania praw spadkowych... 546 I. Stanowisko prawne spadkobiercy a udokumentowanie praw spadkowych... 546 II. Konstrukcja domniemania z art. 1025 2 KC.................... 548 III. Ochrona osoby trzeciej przewidziana w art. 1028 KC... 550 IV. Stosunek art. 1028 do art. 1036 KC... 553 Rozdział VIII. Ochrona dziedziczenia... 557 37. Uwagi wprowadzające... 558 38. Cel i struktura roszczenia o ochronę dziedziczenia... 559 I. Cel roszczenia o ochronę dziedziczenia... 559 II. Charakter roszczenia o ochronę dziedziczenia... 560 III. Przedmiot roszczenia o ochronę dziedziczenia... 563 39. Strony roszczenia o ochronę dziedziczenia... 565 I. Uwagi ogólne... 565 II. Wierzyciel roszczenia o ochronę dziedziczenia. Legitymacja czynna. 566 III. Legitymacja bierna... 572 40. Przesłanki roszczenia... 575 41. Stosunek do innych roszczeń... 577 I. Roszczenia windykacyjne... 577 II. Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia................ 578 III. Roszczenie o ochronę posiadania... 581 IV. Roszczenie z tytułu czynu niedozwolonego... 582 V. Roszczenia dodatkowe... 582 42. Roszczenia uzupełniające spadkobiercy... 583 43. Roszczenia rzekomego spadkobiercy o zwrot nakładów... 587 44. Przedawnienie roszczeń... 589 I. Przedawnienie roszczeń o wydanie spadku lub poszczególnych przedmiotów spadkowych... 589 II. Przedawnienie roszczeń z art. 1029 2 KC... 593 45. Skutki prawne uchylenia orzeczenia o uznaniu za zmarłego... 596 Rozdział IX. Odpowiedzialność za długi spadkowe... 599 46. Odpowiedzialność i dług... 604 I. Ogólne pojęcie odpowiedzialności... 604 II. Postacie odpowiedzialności... 606 III. Ograniczenia odpowiedzialności... 608 IV. Ogólne pojęcie długu... 610 V. Dług a odpowiedzialność... 610 VI. Dług spadkowy w ogólności... 611 47. Długi spadkowe... 613 I. Uwagi ogólne... 613 II. Obowiązki ciążące na spadkodawcy i przechodzące na spadkobiercę. 613 X
Spis treści III. Obowiązki powstałe w chwili otwarcia spadku wynikające ze stosunków prawnych, w których pozostawał spadkodawca... 616 IV. Pozostałe obowiązki spadkobiercy... 617 48. Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe... 618 I. Początek i wygaśnięcie odpowiedzialności... 618 II. Charakter odpowiedzialności... 619 III. Zakres odpowiedzialności................................... 620 49. Ochrona interesów spadkobiercy ponoszącego ograniczoną odpowiedzialność oraz wierzycieli spadkowych... 645 I. Uwagi ogólne... 645 II. Oddzielenie majątków, likwidacja spadku i ustawowe określenie kolejności spłacania długów spadkowych... 645 III. Regulacje zawarte w dekrecie Prawo spadkowe... 646 IV. Obowiązujący stan prawny... 647 50. Odpowiedzialność spadkobiercy za niektóre rodzaje długów spadkowych... 655 I. Odpowiedzialność za zachowek... 655 II. Odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia... 662 III. Odpowiedzialność spadkobierców, gdy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne... 668 IV. Odpowiedzialność za inne obowiązki (art. 922 3 in fine KC)... 676 51. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe... 683 I. Uwagi ogólne... 683 II. Konstrukcja prawna odpowiedzialności zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe... 685 III. Zakres odpowiedzialności zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe... 692 IV. Ochrona interesów zapisobiercy windykacyjnego w zakresie jego odpowiedzialności za długi spadkowe... 697 V. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za zachowek... 702 VI. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za zapisy i polecenia... 711 VII. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za inne obowiązki (art. 922 3 in fine KC)... 714 Rozdział X. Wspólność majątku spadkowego... 717 52. Natura prawna wspólności majątku spadkowego... 718 I. Przyjęte w prawie porównawczym modele wspólności majątku spadkowego... 718 II. Model wspólności majątku spadkowego w prawie polskim... 721 53. Majątek spadkowy... 723 I. Majątek spadkowy a spadek... 723 II. Odrębny charakter majątku spadkowego... 725 III. Zagadnienie surogacji w majątku spadkowym... 727 54. Czas trwania wspólności majątku spadkowego... 729 I. Powstanie wspólności majątku spadkowego... 729 II. Ustanie wspólności majątku spadkowego... 730 55. Udziałowy charakter wspólności majątku spadkowego... 731 I. Pojęcie udziału w spadku... 731 II. Udział w przedmiocie należącym do spadku... 732 56. Rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku.. 737 I. Pojęcie rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku.. 737 II. Skutki bezskuteczności rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku... 738 XI
Spis treści 57. Zarząd majątkiem spadkowym... 742 I. Uwagi ogólne... 742 II. Zarząd ustawowy... 743 III. Zarząd umowny... 744 IV. Zarząd wykonywany na podstawie testamentu... 745 58. Współposiadanie i korzystanie z przedmiotów należących do spadku... 746 Rozdział XI. Dział spadku... 751 59. Dział spadku i jego normatywne podstawy... 752 60. Przedmiot działu... 756 61. Tryby i sposoby działu spadku uwagi wprowadzające... 758 I. Tryby działu spadku... 758 II. Sposoby działu spadku...................................... 766 62. Umowny dział spadku... 766 I. Uwagi wstępne... 766 II. Strony umowy o dział spadku... 768 III. Przedmiot umowy o dział spadku... 777 IV. Charakter umowy o dział spadku.............................. 788 V. Treść umowy o dział spadku... 796 VI. Wady oświadczenia woli umowy o dział spadku... 814 VII. Forma umowy o dział spadku... 820 VIII. Skutki prawne umowy o dział spadku... 827 63. Sądowy dział spadku... 838 I. Uwagi wstępne... 838 II. Problem jurysdykcji krajowej... 839 III. Właściwość sądu... 840 IV. Uczestnicy postępowania o dział spadku........................ 841 V. Wniosek o dział spadku... 854 VI. Ustalenie składu i wartości spadku... 857 VII. Spory objęte art. 685 KPC... 862 VIII. Roszczenia uboczne według art. 686 KPC... 866 IX. Roszczenia z tytułu zapisów... 870 X. Roszczenia z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych... 875 XI. Roszczenia z tytułu pobranych pożytków i innych przychodów... 878 XII. Roszczenia z tytułu nakładów na spadek... 880 XIII. Roszczenia z tytułu spłaconych długów... 883 XIV. Inne rozliczenia w postępowaniu o dział spadku.................. 885 XV. Sposoby działu spadku w postępowaniu sądowym... 896 XVI. Podział spadku w naturze (podział fizyczny spadku)... 899 XVII. Przejęcie spadku... 900 XVIII. Dział cywilny spadku....................................... 902 XIX. Okoliczności oddziałujące na ustalenie sched spadkowych... 904 XX. Spłaty i dopłaty... 906 XXI. Postanowienie działowe... 916 64. Dział spadku z gospodarstwem rolnym... 918 65. Skutki działu spadku podsumowanie... 925 65. Zagadnienia intertemporalne... 927 Rozdział XII. Zachowek... 939 67. Uwagi ogólne... 940 I. Podstawowe założenia. Rozwój instytucji... 940 II. Sposoby ochrony. Zachowek a rezerwa... 945 68. Krąg osób uprawnionych do zachowku... 948 XII
Spis treści I. Zasady podstawowe... 948 II. Osoby wyłączone... 950 III. Wydziedziczenie... 954 69. Roszczenie o zachowek i jego wysokość... 973 I. Testament jako źródło roszczenia... 973 II. Udział spadkowy stanowiący podstawę obliczenia zachowku... 976 III. Substrat zachowku... 982 IV. Wysokość zachowku... 993 V. Dziedziczność roszczenia o zachowek... 996 70. Odpowiedzialność za zachowek... 997 I. Uwagi wstępne... 997 II. Zachowek jako dług spadkowy... 999 III. Żądanie zmniejszenia zapisów i poleceń... 1005 IV. Przedawnienie... 1011 V. Roszczenia subsydiarne o uzupełnienie zachowku... 1017 71. Zachowek ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne... 1026 Rozdział XIII. Umowy dotyczące spadku... 1029 72. Pojęcie i rodzaje umów dotyczących spadku... 1030 73. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia... 1032 I. Uwagi wstępne.... 1032 II. Pojęcie i charakter prawny umowy o zrzeczenie się dziedziczenia.... 1034 III. Przesłanki ważności.... 1037 IV. Treść umów o zrzeczenie się dziedziczenia.... 1039 V. Skutki zrzeczenia się dziedziczenia.... 1041 VI. Uchylenie zrzeczenia się dziedziczenia.... 1043 74. Umowy dziedziczenia.... 1043 75. Umowy o zbycie spadku... 1045 I. Pojęcie umowy o zbycie spadku... 1045 II. Funkcje zbycia spadku.... 1045 III. Przedmiot zbycia spadku... 1046 IV. Strony umowy... 1047 V. Wymagania dotyczące formy................................. 1048 VI. Zasada podwójnego skutku. Zagadnienie kauzalności... 1048 VII. Sytuacja prawna nabywcy... 1049 VIII. Sytuacja prawna zbywcy... 1051 Indeks rzeczowy... 1055 XIII
Wykaz skrótów 1. Źródła prawa CudzNierU......... ustawa z 24.3.1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 ze zm.) DziedzGospRR..... rozporządzenie RM z 12.12.1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 89, poz. 519 ze zm.) FUSU............. ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) GospNierU......... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) KC............... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KC austr........... Kodeks cywilny austriacki z 1.6.1811 r. (ABGB Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch) KC franc........... Kodeks cywilny francuski z 21.3.1804 r. (Cciv Code civil) KC hol............. Kodeks cywilny holenderski z 1992 r. (NBW Neujie Burgerlijk Wetboek) KC litew........... Kodeks cywilny litewski z 2000 r. KC niem............ Kodeks cywilny niemiecki z 18.8.1896 r. (BGB Bürgerliches Gesetzbuch) KC szwajc.......... Kodeks cywilny szwajcarski 1912 r. (ZGB Schweizerisches Zivilgesetzbuch) KC ros............. Kodeks cywilny rosyjski z 1994 r. KC ukr............. Kodeks cywilny ukraiński z 2003 r. KC włos........... Kodeks cywilny włoski z 1942 r. (Cc Codice civile) KH............... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KK............... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1932 r......... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11.7.1932 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.) KK z 1969 r......... ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) KKW............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KM............... ustawa z 18.9.2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 ze zm.) Konstytucja RP..... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319) KP................ ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA.............. ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 267) KPC.............. ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPK.............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPK z 1969 r........ ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 96 ze zm.) XV
XVI Wykaz skrótów KR............... ustawa z 27.6.1950 r. Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 308 ze zm.) KRO.............. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KSH.............. ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KWU............. ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) KZ............... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) NajLokU.......... ustawa z 2.7.1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 ze zm.) OchrZabU......... ustawa z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) OFEU............. ustawa z 28.8.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189 ze zm.) OrdPU............ ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) PDOFizU.......... ustawa z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.) PodpElektrU........ ustawa z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 262) POPC............. ustawa z 18.7.1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) PostSpadk.......... dekret z 8.11.1946 r. o postępowaniu spadkowym (Dz.U. Nr 63, poz. 346 ze zm.) PrASC............ ustawa z 29.9.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.) PrBank............ ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm.) PrBank z 1960 r...... ustawa z 13.4.1960 r. o prawie bankowym (Dz.U. Nr 20, poz. 121 ze zm.) PrBank z 1975 r...... ustawa z 12.6.1975 r. Prawo bankowe (Dz.U. Nr 20, poz. 108 ze zm.) PrBank z 1982 r...... ustawa z 26.2.1982 r. Prawo bankowe (Dz.U. Nr 7, poz. 56 ze zm.) PrBank z 1989 r...... ustawa z 31.1.1989 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 ze zm.) PrGeod............ ustawa z 17.5.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287) PrLok............. ustawa z 10.4.1974 r. Prawo lokalowe (tekst jedn.: Dz.U. z 1987 r. Nr 30, poz. 165 ze zm.) PrLot............. ustawa z 3.7.2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 933 ze zm.) PrNot............. ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) PrPrywM.......... ustawa z 4.2.2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) PrRzecz........... dekret z 11.10.1946 r. Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) PrSpadk........... dekret z 8.10.1946 r. Prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 328 ze zm.) PrSpółdz........... ustawa z 16.9.1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) PrUpNapr.......... ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 1112 ze zm.) PrWeksl........... ustawa z 28.4.1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) PrWłPrzem......... ustawa z 30.6.2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.)
Wykaz skrótów PrWod............. ustawa z 18.7.2001 r. Prawo wodne (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) PspDarU........... ustawa z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.) PWKC............. ustawa z 23.4.1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) PWKPK........... ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 88, poz. 556 ze zm.) PWKR............ ustawa z 27.6.1950 r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 309) PWKRO........... ustawa z 25.2.1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60) PWKZ............ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. Przepisy wprowadzające kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 599 ze zm.) PWPrSpadk........ dekret z 8.10.1946 r. Przepisy wprowadzające prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 329 ze zm.) RolneR............ rozporządzenie Rady Ministrów z 28.11.1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (tekst jedn.: Dz.U. z 1983 r. Nr 19, poz. 86 ze zm.) rozporządzenie Nr 650/2012........ rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L 2012.201.107) RPOU............. ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) SNU.............. ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 499) SpółdzMieszkU..... ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.) SpółdzZwU........ ustawa z 17.2.1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz.U. Nr 12, poz. 61 ze zm.) UstrRolU.......... ustawa z 11.4.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. Nr 64, poz. 592 ze zm.) WłLokU............. ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 803) ZabSpR........... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 1.10.1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza (Dz.U. Nr 92, poz. 411) ZagLasU........... ustawa z 22.11.1973 r. o zagospodarowaniu lasów nie stanowiących własności Państwa (Dz.U. Nr 48, poz. 283 ze zm.) ZmKC z 1971 r...... ustawa z 26.10.1971 r. zmieniająca ustawę Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 27, poz. 252) ZmKC z 1982 r...... ustawa z 26.3.1982 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 11, poz. 81 ze zm.) ZmKC z 1990 r...... ustawa z 28.7.1990 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.) ZmKC z 1996 r...... ustawa z 23.8.1996 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 114, poz. 542) ZmKC z 2003 r...... ustawa z 14.2.2003 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408) XVII
Wykaz skrótów ZmPrSpółdz z 1994 r. ZmKC z 2004 r...... ustawa z 17.6.2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692 ze zm.) ZmKC z 2008 r...... ustawa z 30.5.2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny o niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) ZmKC z 2009 r...... ustawa z 2.4.2009 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 79, poz. 662) ZmKC z 2011 r...... ustawa z 18.3.2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458) ZmKRO z 2008 r..... ustawa z 6.11.2008 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) ZmPrBank z 2004 r... ustawa z 1.4.2004 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 870) ZmPrSpadk z 1950 r.. ustawa z 27.6.1950 r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 309) ZmPrSpółdz z 1991 r. ustawa z 25.10.1991 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz ustaw o księgach wieczystych i hipotece, Prawo spółdzielcze, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo lokalowe (Dz.U. Nr 115, poz. 496) ustawa z 7.7.1994 r. o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 90, poz. 419 ze zm.) ZmSpółdzMieszkU z 2002 r............ ustawa z 19.12.2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 240, poz. 2058 ze zm.) ZmSpółdzMieszkU z 2007 r............ ustawa z 14.6.2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 873 ze zm.) ZobPU............ ustawa z 19.12.1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jedn.: Dz.U. 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) 2. Organy orzekające ETS.............. Europejski Trybunał Sprawiedliwości ETPC............. Europejski Trybunał Praw Człowieka NSA.............. Naczelny Sąd Administracyjny NSA (7)........... Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów SA................ Sąd Apelacyjny SN............... Sąd Najwyższy SN (PS)........... Sąd Najwyższy w pełnym składzie SN (PSIC)......... Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej (w latach 1982 1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej) SN (PSIAPiUS)..... Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od roku 1990: Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) SN (7)............. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SO............... Sąd Okręgowy SP................ Sąd Powiatowy SR................ Sąd Rejonowy SW............... Sąd Wojewódzki 3. Czasopisma i publikatory Apel. Lub.......... Apelacja Lublin AUMCS........... Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska AUNC............ Acta Universitatis Nicolai Copernici XVIII
Wykaz skrótów AUWr............. Acta Universitatis Wratislaviensis BGBL............. Bundesgesetzblatt BMS.............. Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości BSN.............. Biuletyn Sądu Najwyższego CZS.............. Centralne Zaoczne Studium Nowego Prawa Cywilnego, Rodzinnego i Opiekuńczego DPP.............. Demokratyczny Przegląd Prawniczy Dz.U.............. Dziennik Ustaw Dz.Urz............. Dziennik Urzędowy ECR.............. European Court Reports EP................ Edukacja Prawnicza GSP.............. Gdańskie Studia Prawnicze GSW.............. Gazeta Sądowa Warszawska Jur................ Jurysta KPP.............. Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP.............. Krakowskie Studia Prawnicze KZS.............. Krakowskie Zeszyty Sądowe M.P............... Monitor Polski MPHiW........... Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego MoP.............. Monitor Prawniczy MoPod............ Monitor Podatkowy MsiG............. Monitor Sądowy i Gospodarczy NJW.............. Neue Juristische Wochenschrift NP................ Nowe Prawo NPN.............. Nowy Przegląd Notarialny NPC.............. Nowy Proces Cywilny OG............... Orzecznictwo Gospodarcze OSA.............. Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSG.............. Orzecznictwo Sądów Gospodarczych OSN.............. Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach 1933 1952), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach 1953 1961: Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach 1963 1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1982 1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1990 1994: Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w 1995 roku: Izby Cywilnej) OSNPG........... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura Generalna OSP.............. Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich (1921 1939), Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych (1957 1989), Orzecznictwo Sądów Polskich (od 1990) OSS.............. Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych OTK.............. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PA................ Prawo Asekuracyjne Pal................ Palestra PB................ Prawo Bankowe PES............... Problemy Egzekucji Sądowej PG............... Prawo Gospodarcze PiM............... Prawo i Medycyna PiP............... Państwo i Prawo PiŻ............... Prawo i Życie PiZS.............. Prawo i Zabezpieczenie Społeczne PL................ Przegląd Legislacyjny XIX