Strategie inwestowania na rynku papierów wartościowych Wykład 5
Rodzaje wykresów w analizie technicznej Liniowe ceny na zamknięciu sesji Słupkowe pokazuje ceny otwarcia i zamknięcia oraz ceny minimalne i maksymalne w trakcie sesji Świecowe świece składają się z korpusu i cieni 2
3
4
Budowa pojedynczego słupka 5
6
Budowa świec japońskich 7
8 Wsparcie i opór Wsparcie to poziom cenowy, na którym pojawia się popyt wystarczająco silny, by zatrzymać trend spadkowy lub spowodować jego odwrócenie. Na wykresach jest to linia pozioma łącząca kilka dołków cenowych. Opór to poziom cenowy, gdzie presja podaży jest wystarczająco silna, aby zatrzymać trend wzrostowy lub spowodować jego odwrócenie. Na wykresie jest to linia pozioma łącząca kilka szczytów.
9 Wsparcie i opór Wykorzystując linie wsparcia i oporu lepsze efekty można osiągnąć przeprowadzając linie wsparcia i oporu przez granice stref konsolidacji, a nie przez ekstremalne ceny. Granice stref konsolidacji pokazują nam, gdzie większość inwestorów zmieniła zdanie, zaś punkty ekstremalne wskazują miejsca, gdzie najsłabsi inwestorzy wpadli w panikę.
10 Wsparcie i opór Siła wsparcia i oporu wzrasta przy każdym zderzeniu z cenami. W miarę starzenia poziomy wsparcia i oporu słabną. Strefa konsolidacji, której wysokość wynosi 1% bieżącej wartości rynku stanowi wsparcie lub opór niższego rzędu. Strefa konsolidacji 3% wartości rynku jest średnioterminowym poziomem wsparcia lub oporu.
11
12
13 Trend i formacja horyzontalna Trend występuje wtedy, gdy ceny zwyżkują lub zniżkują przez dłuższy czas. Trend wzrostowy składa się z coraz wyżej położonych szczytów i dołków. Trend spadkowy składa się z coraz niżej położonych dołków i szczytów. W formacji horyzontalnej większość zwyżek i zniżek zatrzymuje się na podobnym poziomie.
14 Znaczenie linii trendu Ramy czasowe im szersze, tym większe znaczenie ma linia trendu; Długość linii trendu im dłuższa, tym większe ma znaczenie; Ile razy ceny dotknęły linii trendu im częściej, tym większe jest jej znaczenie; Kąt nachylenia linii trendu odzwierciedla natężenie emocji wśród tłumu dominującego na rynku; Wolumen obrotu jeżeli wolumen wzrasta zgodnie z kierunkiem linii trendu, potwierdza linię trendu.
15
16
17
18
19 Kanał trendu Z kanałem trendu mamy do czynienia jeżeli w ramach danej tendencji ceny poruszają się w przedziale, który można opisać za pomocą równoległych linii. Łączą one powstające ekstrema (szczyty i dna), przy czym linia określająca główny trend nazywana jest linią trendu podstawowego, zaś równoległa do niej - linią cofnięcia, kanału bądź powrotu.
20 Kanał trendu Poziomy ograniczające kanał trendu można wykorzystać do określania momentu zawarcia transakcji. Linia trendu podstawowego służy w tym wypadku do zajęcia pozycji zgodnej z kierunkiem głównej tendencji. Z kolei osiągniecie przez ceny linii powrotu (kanału) można wykorzystać jako okazję do realizacji zysków, bądź przy agresywniejszych strategiach - do otwarcia pozycji przeciwnej do obowiązującego na rynku trendu (w tym przypadku sygnałem realizacji zysków będzie powrót w okolice linii trendu podstawowego).
21
22 Formacje cenowe Formacje kontynuacji trendu (flagi i chorągiewki) Formacje odwrócenia trendu (głowa i ramiona, odwrócona głowa i ramiona, podwójny szczyt, podwójne dno) Formacje kontynuacji lub odwrócenia trendu (trójkąty)
Flagi i chorągiewki (proporce) 23
24 Głowa i ramiona Formacja głowa i ramiona na szczytach trendów wzrostowych akcentuje koniec tych trendów. Głowa jest szczytem cenowym otoczonym przez dwa niższe wierzchołki. Linia szyi łączy dna spadków, nie musi być linią horyzontalną. Kiedy spadek zapoczątkowany od prawego ramienia przełamuje linię szyi, trend wzrostowy jest już zakończony.
Formacja głowy z ramionami
26 Głowa i ramiona Sprzedawaj kiedy rozpoznasz głowę albo prawe ramię formacji ukształtowane przy niskim wolumenie, przełamanie linii trendu wzrostowego i dywergencje pomiędzy wskaźnikami i cenami. Spadek zapoczątkowany od głowy wyznacza linię szyi, zlecenie stop należy umieścić poniżej linii szyi. Zwyżce do prawego ramienia zwykle towarzyszy niski wolumen: to ostatnia dobra okazja do spieniężenia zysków z trendu wzrostowego.
27 Odwrócona głowa i ramiona Formacja na wykresie przypomina odwróconą do góry nogami sylwetkę, głowa znajduje się w najniższym punkcie i otacza ją dwoje ramion. Silny wzrost zapoczątkowany od głowy pozwala wykreślić linię szyi. Kiedy spadek zapoczątkowany od linii szyi nie osiąga poziomu głowy, wówczas zostaje ukształtowane prawe ramię. Zwyżka cen od prawego ramienia przy rosnącym wolumenie kończy kształtowanie się formacji i zaczyna się nowy trend wzrostowy.
Odwrócona głowa z ramionami
29
30 Podwójny szczyt Formację podwójnego szczytu tworzy układ dwóch szczytów, gdzie oddzielające je minimum jest jednocześnie punktem wybicia z formacji. Kształtowaniu dwóch najwyższych punktów towarzyszy wzrost obrotów, przy czym obroty na drugim szczycie są zazwyczaj niższe. Minimum cenowe podkreśla natomiast bardzo wyraźny spadek aktywności. Kolejny przyrost obrotów może mieć miejsce przy wybiciu z samej formacji. Zasięg spadku wyznacza odległość pomiędzy linią dwóch szczytów a najniższym punktem formacji odmierzona od wspomnianego minimum.
Podwójny szczyt
32 Podwójne dno Formację podwójnego dna tworzą dwa istotne minima oddzielone lokalnym szczytem, który wyznacza jednocześnie poziom wybicia z formacji. Charakterystyczne dla tej formacji jest również zachowanie wolumenu, który zazwyczaj jest najwyższy przy tworzeniu pierwszego dna oraz przy podejściu do szczytu. Na drugim dnie obroty są natomiast wyraźnie niższe, a ich ponowny wzrost obserwowany jest przy ostatecznym wybiciu z formacji. Zasięg wzrostu wyznacza odległość pomiędzy linią dwóch minimów a najwyższym punktem formacji odmierzona od wspomnianego szczytu.
Podwójne dno
34 Podwójny szczyt, podwójne dno Drugi szczyt lub drugie dno mogą leżeć nieznacznie powyżej lub poniżej pierwszego szczytu lub dna. Do prawidłowego zidentyfikowania tych formacji należy używać wskaźników technicznych. Formacjom podwójnego szczytu i podwójnego dna często towarzyszą dywergencje byka (hossy) i dywergencje niedźwiedzia (bessy).
35
Trójkąt zwyżkujący
Trójkąt zniżkujący
Trójkąt symetryczny
39 Formacja młota Źródło: almanachinwestora.pl
40 Formacja wisielca Źródło: almanachinwestora.pl
41 Harami wzrostowe Źródło: almanachinwestora.pl
42 Harami spadkowe Źródło: stockwatch.pl
43 Trzech białych żołnierzy Źródło: stockwatch.pl
44 Trzy czarne kruki Źródło: stockwatch.pl
45 Dywergencja byka i niedźwiedzia Dywergencja byka (hossy) występuje, gdy ceny spadają do nowego minimum, a w tym samym czasie wskaźnik osiąga dołek na wyższym poziomie niż podczas poprzedniego spadku. Jest to najsilniejszy sygnał kupna. Dywergencja niedźwiedzia (bessy) występuje, gdy ceny wyznaczają nowe maksimum, a w tym samym czasie wskaźnik osiąga niższy szczyt. Jest to najsilniejszy sygnał sprzedaży.
46 Wskaźniki analizy technicznej Wskaźniki śledzące trend - najlepiej działają, kiedy ceny są w ruchu, dają mylne sygnały na płaskim rynku (średnie ruchome, MACD, histogram MACD) Oscylatory wyłapują punkty zwrotne na płaskich rynkach, ale dają przedwczesne sygnały, gdy rozpoczyna się trend (oscylator stochastyczny, ROC, RSI) Wskaźniki nastroju pozwalają ocenić, na ile optymistyczny lub pesymistyczny jest rynkowy tłum
47 Średnia ruchoma Średnia ruchoma pokazuje średnią wartość danych w swoim okienku czasowym np. średnia 5-dniowa pokazuje średnią z pięciu ostatnich sesji. Do najczęściej wykorzystywanych należą: proste średnie ruchome, wykładnicze średnie ruchome ważone średnie ruchome Większość inwestorów, ze względu na łatwość ich obliczania, stosuje proste średnie ruchome.
48 Średnie ruchome wykładnicze Średnia ruchoma wykładnicza (exponential moving average, EMA) przywiązuje większą wagę do najświeższych danych i szybciej reaguje na zmiany cen. EMA P K EMA 1 0 1 K gdzie: 2 K N 1 N liczba dni w EMA (wybrana przez inwestora P 0 - dzisiejsza cena EMA -1 EMA z poprzedniego dnia
49 Średnie ruchome wykładnicze EMA przywiązuje większą wagę do ostatniej sesji. W 10-dniowej EMA ostatnia cena zamknięcia jest odpowiedzialna za 18% wartości EMA, natomiast w prostej średniej wszystkie ceny są jednakowo ważne. Stare dane nie wypadają w taki sam sposób jak ze zwykłej średniej, lecz zanikają powoli.
50 Średnia ruchoma ważona W przypadku średniej ruchomej ważonej (Weighted Moving Average, WMA) wagi zmienia się wprost proporcjonalnie wraz ze wzrostem N. Oblicza się ją według formuły: WMA N, C C 0 N C N N 1 ( N 1) C N 1 ( N 1) 1 1
51 Średnie ruchome Kiedy średnia ruchoma zwyżkuje, informuje nas, że trend jest wzrostowy, należy zająć długą pozycję. Zakupu należy dokonać w momencie, gdy ceny spadną do poziomu średniej ruchomej lub nieznacznie poniżej. Transakcje kupna zawarte w pobliżu wartości średniej kroczącej mają korzystniejszy współczynnik ryzyko/zysk. Kiedy średnia krocząca staje się płaska i tylko nieznacznie faluje oznacza to, że na rynku nie ma wyraźnie określonego trendu.
52
53
linia MACD przecina linię sygnału od góry jest to sygnał do sprzedaży akcji i zapowiedź odwrócenia trendu. MACD Wskaźnik MACD (Moving Average Convergence / Divergence) składa się z dwóch linii: ciągłej (zwanej linią MACD) i przerywanej (zwanej linią sygnału). Linię MACD tworzymy odejmując średnią długookresową od krótkookresowej. Zwykle są to średnie 26 i 12 okresowych. Najczęściej używa się średnich wykładniczych i cen zamknięcia. Linia sygnału to 9-dniowa EMA linii MACD. Wskaźnik interpretujemy w następujący sposób: linia MACD przecina linię sygnału od dołu jest to sygnał do zakupu akcji i zapowiedź trendu wzrostowego. 54
Histogram MACD Histogram MACD umożliwia zbadanie układu sił pomiędzy bykami i niedźwiedziami. Informuje, która strona kontroluje sytuację na rynku oraz czy dominująca grupa staje się silniejsza, czy słabsza. Histogram MACD = linia MACD linia sygnału Kupuj, kiedy histogram MACD przestaje spadać i zaczyna zwyżkować. Sprzedawaj, gdy histogram MACD przestaje zwyżkować i zaczyna spadać. 55
56
57 TRIX Jest to wskaźnik oparty na jednookresowym momentum z potrójnie wygładzonej wykładniczej średniej kroczącej kursu. Eliminuje on ruchy cen instrumentu, które są mało istotne dla większych trendów w nim występujących. TRIX interpretuje się na trojaki sposób: poszukuje się dywergencji pomiędzy wykresem wskaźnika i wykresem kursu instrumentu, obserwuje sygnały kupna/sprzedaży powstające w wyniku przecięcia się linii wskaźnika z linią Signal, poszukuje momentów zmiany kierunku wskaźnika po osiągnięciu lokalnych ekstremów.
58
RoC Wskaźnik zmian (Rate of Change RoC) mierzy przyśpieszenie trendu. Należy do grupy wskaźników wyprzedzających trend i oblicza się go według formuły: RoC P P dzisiaj dzisiaj n Wskaźniki wyprzedzające trend zwykle osiągają swój wierzchołek zanim trend dotrze do szczytu i docierają do swojego dna zanim ceny wyznaczą dołek. Jeśli oscylator osiąga nowy szczyt oznacza to, że trend wzrostowy nabiera prędkości i prawdopodobnie będzie kontynuowany. 59
RoC Wskaźnik przebija poziom zerowy Sygnałem do kupna może być sytuacja, gdy następuje przecięcie od dołu niemalejącej linii Signal przez wskaźnik ROC, a sygnałem do sprzedaży jest sytuacja, gdy następuje przecięcie od góry nierosnącej linii Signal przez wskaźnik ROC. Dywergencje Wyznaczenie poziomów wyprzedania i wykupienia (90% poziomów wskaźnika powinno mieścić się w tym obszarze) 60
61
RSI Wskaźnik siły względnej (Relative Strength Index RSI) mierzy siłę każdego instrumentu finansowego, kontrolując zmiany w jego cenach zamknięcia. Jest to wskaźnik, który nigdy nie pozostaje w tyle za trendem. Oblicza się go według formuły: RSI 100 100 1 RS RS = średnia wartość wzrostu cen zamknięcia dla wybranej liczby dni średnia wartość spadku cen zamknięcia dla tej samej liczby dni 62
RSI RSI oscyluje w przedziale od 0 do 100. Kiedy RSI osiąga wierzchołek, a następnie zaczyna zniżkować, wówczas identyfikuje szczyt cenowy. Kiedy RSI spada i następnie zaczyna zwyżkować, identyfikuje dno cenowe. Linie referencji są często wykreślane na poziomach 30 i 70. Niektórzy inwestorzy używają poziomów 40 i 80 na rynku byka oraz 20 i 60 na rynku niedźwiedzia. RSI daje sygnały inwestycyjne trzech rodzajów: dywergencje, formacje widoczne na wykresach oraz poziom RSI. 63
Dywergencje Dywergencje byka dają sygnał kupna. Pojawiają się wówczas, gdy ceny spadają do nowego dołka, a RSI wyznacza dno na wyższym poziomie niż podczas poprzedniego spadku. Dywergencje niedźwiedzia dają sygnały sprzedaży. Pojawiają się, gdy ceny zwyżkują do nowego szczytu, a RSI wyznacza szczyt na niższym poziomie niż podczas poprzedniej zwyżki. 64
Formacje Kiedy następuje przełamanie linii trendu spadkowego RSI, umieść zlecenie kupna powyżej linii trendu cenowego, aby wychwycić wybicie w górę. Kiedy następuje przełamanie linii trendu wzrostowego RSI, umieść zlecenie sprzedaży poniżej linii trendu cenowego, aby wychwycić wybicie w dół. 65
Poziomy RSI Kupuj, kiedy RSI spada poniżej swojej dolnej linii referencji, a następnie zwyżkuje, przełamując ją od dołu. Sprzedawaj, gdy RSI zwyżkuje ponad swoją linią wykupienia, a następnie spada, przełamując ją od góry. 66
67
Nowe maksimum nowe minimum Wskaźnik nowe maksimum nowe minimum (New High New Low Index, NH-NL) mierzy dzienną różnicę pomiędzy liczbą akcji, które osiągnęły nowe roczne maksimum i liczbą akcji, które osiągnęły nowe roczne minimum. NH-NL potwierdza trendy wtedy, gdy rośnie lub spada zgodnie z ruchem cen. Identyfikuje on szczyty i dna rynku kapitałowego, kiedy tworzy dywergencje z cenami. 68
Nowe maksimum nowe minimum Kiedy NH-NL osiąga wierzchołek na poziomie niższym niż podczas poprzedniego wzrostu, a rynek zwyżkuje do nowego szczytu, powstaje dywergencja niedźwiedzia, co akcentuje koniec trendu wzrostowego. Kiedy NH-NL wyznacza płytsze dno niż podczas poprzedniego spadku, a rynek dociera do nowego dołka, powstaje dywergencja byka, co oznacza, że zbliża się poważny zwrot na rynku. NH-NL nie funkcjonuje dobrze na rynkach zdominowanych przez małą grupę akcji. 69
70 Analiza portfelowa Decyzje inwestycyjne podejmowane są ze względu na dwa kryteria: dochód, ryzyko. Zależność między stopami zwrotu akcji dwóch spółek odzwierciedlana jest za pomocą współczynnika korelacji stóp zwrotu.
71 Portfel efektywny Portfel efektywny jest to portfel, który: dla danej oczekiwanej stopy zwrotu (wyższej od oczekiwanej stopy zwrotu portfela o minimalnym ryzyku) minimalizuje ryzyko (odchylenie standardowe), dla danego ryzyka maksymalizuje oczekiwaną stopę zwrotu.
72 Model jednowskaźnikowy Sharpe a Model ten opiera się na założeniu, że kształtowanie się stóp zwrotu akcji na rynku zależy od działania pewnego ogólnego czynnika charakteryzującego rynek akcji. Efekt działania tego czynnika przejawia się w zmianach wartości pewnego wskaźnika (indeksu) rynku.
73 Model jednowskaźnikowy Sharpe a r = α + β r M + ε r stopa zwrotu akcji spółki r M stopa zwrotu wskaźnika rynku α wyraz wolny β współczynnik beta ε składnik losowy Współczynnik beta wskazuje, o ile jednostek w przybliżeniu wzrośnie stopa zwrotu akcji, gdy stopa zwrotu wskaźnika rynku wzrośnie o jednostkę.