Raport z badania ewaluacyjnego

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w ramach Priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działania 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałania 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych OPRACOWANIE Kraków 2010

PODSUMOWANIE Przedmiot badania ewaluacyjnego stanowił projekt systemowy pod nazwą Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w ramach Poddziałania 6.1.3 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL). Badanie objęło uczestników projektu, którzy zakończyli udział we wsparciu w roku 2009. Należy stwierdzić, iż kształt i cele projektu odpowiadają problemom występującym na lokalnym rynku pracy. Zastosowane instrumenty odpowiadają na potrzeby poszczególnych kategorii osób bezrobotnych z uwzględnianiem posiadanego doświadczenia zawodowego, poziomu kwalifikacji i umiejętności, predyspozycji osobistych, poziomu wykształcenia i sytuacji społecznej. Projekt przewiduje zróżnicowany katalog instrumentów aktywizacji osób bezrobotnych. Przyjęte rozwiązania należy ocenić niezwykle pozytywnie w kontekście problemów, które dotykają grupę docelową projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro. Oferowane formy wsparcia przyczyniają się do aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych, w tym najwyższą efektywnością zatrudnieniową, trwałością i użytecznością charakteryzują się środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, przygotowanie zawodowe, a następnie szkolenia. Niższą efektywnością zatrudnieniową charakteryzują się staże. Tym samym istnieje potrzeba przeprowadzenia pogłębionej analizy tego instrumentu rynku pracy i rozważenie możliwości wprowadzenia zmian ustawowych zwiększających jego efektywność. W obszarze form wsparcia elementem niezbędnym jest natomiast zintensyfikowanie działań szkoleniowych i doradczych ukierunkowanych na kształcenie umiejętności aktywnego poszukiwania pracy, w tym również korzystania ze źródeł wiedzy o sytuacji na lokalnym rynku. Grupa docelowa projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro jest trudna do aktywizacji ze względu na wielowymiarowość problemów zawodowych i społecznych dotykających jej uczestników. Przeprowadzona analiza wskazuje na potrzebę zintensyfikowania wsparcia kierowanego do osób długotrwale bezrobotnych, ale także osób w starszych grupach wiekowych, które często charakteryzują się niższym poziomem wykształcenia. Aktywizacja osób należących do powyższych grup jest niewątpliwie trudniejsza, gdyż wymaga długofalowych i spersonalizowanych działań. W sferze strategicznej w perspektywie kolejnego okresu programowania może wiązać się z celowością tworzenia odrębnych projektów obejmujących wieloetapową ścieżkę wsparcia umożliwiającą wielokrotny powrót do projektu. Ocena zarządzania projektem systemowym potwierdza sprawną realizację zaplanowanych działań. Projekt jest rzetelnie rozliczany w ujęciu finansowym oraz osobowym. Wysoko wykwalifikowana kadra projektu dąży do identyfikacji potencjalnych zagrożeń dla realizacji projektu i ich szybkiego eliminowania oraz pozostaje w stałym kontakcie z Instytucją Pośredniczącą 2 stopnia. W trakcie badania zidentyfikowano problemy w zakresie przepływu informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w system wdrażania PO KL, w tym zwłaszcza w zakresie konsultowania przyjętych założeń i rozwiązań programowych, a w szczególności wartości docelowej wskaźników i powiązanej z nimi wymogów w zakresie uczestników wsparcia. Należy podkreślić, iż działania ukierunkowane na aktywizację grup defaworyzowanych w powiecie mrągowskim mają charakter kompleksowy i bazują na współpracy pomiędzy urzędem i instytucjami pomocy społecznej. Pozwala to na wyzwolenie efektu synergii w zakresie wsparcia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Tworzenie kompleksowej ścieżki wsparcia zwiększa szanse na skuteczną aktywizację oraz integrację społeczną. 2 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

STRESZCZENIE BADAŃ EWALUACYJNYCH Projekt systemowy PUP aktywnie wspiera osiąganie celów Programu (na poziomie właściwego celu strategicznego, celów Priorytetu VI oraz Działania 6.1 PO KL) poprzez realizację działań ukierunkowanych na podniesienie aktywności na rynku pracy i wieloaspektowe zwiększenie szans na zatrudnienie osób bezrobotnych ze szczególnym uwzględnieniem osób, które zgodnie z Ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy znajdują się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Zakładane instrumenty projektowe mają charakter zróżnicowany i kompleksowy. Zostały one opracowane w odniesieniu do zdiagnozowanych barier i problemów występujących na lokalnym rynku pracy oraz oczekiwań uczestników projektu. Dodatkowo działania podejmowane w ramach projektu systemowego Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro nie tylko bezpośrednio wspierają osoby bezrobotne, ale oddziałują również na regionalny rynek pracy, tworząc warunki dla wzrostu zatrudnienia poprzez wspieranie przedsiębiorczości. Projekt proporcjonalnie wpływa na osiąganie wskaźników monitorowania programu z wyjątkiem wskaźników obejmujących osoby długotrwale bezrobotne, w przypadku których wpływ jest mniej proporcjonalny. Realizacja projektu systemowego w roku 2009 aktywnie wspiera realizację celów Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Powiecie Mrągowskim do roku 2010 doprecyzowanych w I i V obszarze problemowym. Znacząca jest skala działań kierowanych do osób młodych, tak by skutecznie wspierać ich wejście na rynek pracy, a zatem wykształcić aktywną postawę w życiu zawodowym oraz przerwać zjawisko dziedziczenia bezrobocia. Projekt obejmuje wsparciem osoby długotrwale bezrobotne, choć w roku 2009 skala działań była nieznacznie niższa niż w 2008. Analiza struktury i charakterystyki osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP, a także zapisów Strategii... wskazuje na występowanie szeregu wzajemnie współzależnych problemów, które dotykają osoby bezrobotne, a także oddziałują na całe ich rodziny. Końcem roku 2008 w PUP zarejestrowanych było 3,6 tys. bezrobotnych, przy czym 53,7% tej grupy zamieszkiwało tereny wiejskie powiatu. Często są to mieszkańcy terenów popegeerowskich. Kluczowym problemem na lokalnym rynku pracy jest poziom wykształcenia i kwalifikacji osób bezrobotnych. Dwie trzecie klientów PUP nie posiada wykształcenia średniego, przy czym w grupie tej dominują osoby z wykształceniem gimnazjalnym. Co trzecia zarejestrowana osoba bezrobotna nie posiada kwalifikacji zawodowych. Blisko połowie bezrobotnych o najniższym poziomie wykształcenia przysługuje status osób bezrobotnych długotrwale. Znacząca jest również skala bezrobocia kobiet stanowiły 51,8% ogółu bezrobotnych oraz blisko 60% osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w PUP. Co piąty bezrobotny jest w wieku powyżej 50. roku życia, a grupa ta charakteryzuje się wyraźnie gorszą strukturą wykształcenia w odniesieniu do całej populacji osób bezrobotnych w powiecie mrągowskim. Nieznacznie wyższy jest udział osób poniżej 25. roku życia. Podstawowym problemem tej grupy jest zupełny brak bądź niewielkie doświadczenie zawodowe. Kolejną trudną do aktywizacji grupą bezrobotnych są osoby niepełnosprawne. Stanowiły one 5,2% ogółu bezrobotnych w końcu roku 2008. Wyraźnie niekorzystna jest struktura wykształcenia bezrobotnych posiadających orzeczenie o niepełnosprawności, gdyż wyraźna jest dominacja osób z niższym poziomem wykształcenia, które stanowią łącznie 75,5% ogółu bezrobotnych niepełnosprawnych. Osoby przystępujące do udziału w projekcie postrzegały go głównie jako szansę na zdobycie umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Na drugim miejscu spośród czynników kluczowych wskazywano możliwość uzyskania środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Co dziesiąta osoba badana wskazywała również na możliwość nawiązania kontaktu z pracodawcami dzięki udziałowi w projekcie. Respondenci zostali także poproszeni o wskazanie kluczowych czynników, które motywowały ich do skorzystania ze wsparcia w ramach projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro. Bezrobotni wskazywali również na możliwość ukończenia kursu czy szkolenia oraz uzyskania formalnego dokumentu potwierdzającego uzyskaną wiedzę i kwalifikacje zawodowe. Badania CATI potwierdzają, iż uczestnicy projektu zasadniczo pozytywnie oceniają otrzymane wsparcie oraz oddziaływanie projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro na 3 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

swoją sytuację społeczno-zawodową. 58,9% respondentów było przekonanych o poprawie sytuacji zawodowej w wyniku uczestnictwa w projekcie. Blisko 90% osób uczestniczących w badaniu potwierdzało wzrost praktycznych umiejętności i doświadczenia zawodowego, większą pewność siebie i zainteresowanie podjęciem pracy zawodowej. Aż 93,2% respondentów potwierdziło wzrost świadomości i motywacji do dalszego rozwoju własnego potencjału zawodowego. Równocześnie czterech na pięciu badanych wskazało, że pomoc uzyskana w projekcie była wystarczająca. Najwyższą skutecznością pośród instrumentów dostępnych w projekcie odznaczały się jednorazowe środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Cechują się one najwyższą efektywnością zatrudnieniową, a zatem i największym wpływem na sytuację społeczno-zawodową korzystających z tej formy wsparcia. Zdecydowana większość (82,4%) odbiorców powyższej dotacji nadal posiada status samozatrudnionych. Pośród firm założonych przez uczestników projektu dominuje jednoosobowa działalność gospodarcza. Blisko jedna trzecia nowych przedsiębiorstw (29,3%) tworzy miejsca pracy, przy czym w grupie tej 12 firm zatrudniło łącznie 15 pracowników na umowy o pracę, a sześć firm 16 osób na podstawie innych form zatrudnienia. 23 nowych przedsiębiorców (37,7%) planuje rozwój działalności firmy powiązany z zatrudnieniem pracowników w najbliższych 12 miesiącach. Przedsiębiorstwa te planują utworzyć łącznie 26 nowych miejsc pracy. Dwie trzecie osób badanych wskazało, że wsparcie PUP miało znaczący wpływ na podjęcie decyzji o samozatrudnieniu. Drugą pod względem uzyskanej oceny efektywności zatrudnieniowej formą wsparcia jest przygotowanie zawodowe. Zatrudnienie uzyskało bowiem ponad 60% z ogółu osób, które zakończyły udział w tej formie wsparcia w roku 2009. 66,7% osób uczestniczących w przygotowaniu zawodowym uznało tę formę za skuteczną. Ocena adekwatności formy wsparcia w kontekście potrzeb i oczekiwań uczestników projektu wskazuje, że największy odsetek osób deklarujących, iż zastosowane wsparcie było wystarczające, występuje właśnie w przypadku przygotowania zawodowego. Wszyscy uczestnicy tej formy wsparcia określili uzyskaną pomoc jako wystarczającą. Efektywność zatrudnieniowa szkoleń w analizach własnych PUP została oszacowana na poziomie 34,8%. Z kolei z badań CATI wynika, iż łączna efektywność zatrudnieniowa dla tej formy wsparcia kształtuje się na poziomie 53,1%. 46,9% respondentów znalazło pracę, a kolejne 6,2% uczestników szkoleń rozpoczęło własną działalność gospodarczą. Równocześnie 96% respondentów jest zadowolonych z udziału w szkoleniu. Zdecydowanie pozytywnie ocenia przydatność odbytych szkoleń co dziesiąty spośród ich uczestników, a 84% respondentów jest raczej przekonanych o lepszym dostosowaniu posiadanych kwalifikacji do potrzeb rynku. 98% uczestników szkoleń może przedstawić uprawnienia, certyfikat bądź dyplom potwierdzający odbycie szkolenia i jego zakres merytoryczny. Potwierdzenie uczestnictwa w szkoleniu jest wartościowym dokumentem nie tylko na etapie poszukiwania pracy, ale również w kontekście tworzonych rozwiązań w zakresie uznawania kwalifikacji zdobytych w kształceniu nieformalnym. Zgodnie z danymi PUP pracę podjęło 28,6% stażystów, którzy zakończyli udział w projekcie w roku 2009. Przeprowadzone badania CATI wskazują, iż efektywność powyższej formy wsparcia jest wyższa. Pośród respondentów, którzy wzięli udział w stażach zorganizowanych w ramach projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro, 41,9% stanowią osoby zatrudnione, a dwie osoby podjęły samozatrudnienie (2,3%). Ponad połowa stażystów podkreślała również poprawę własnej sytuacji zawodowej. Należy jednak mieć na uwadze, iż tylko 28% respondentów uczestniczących w stażach uzyskało zatrudnienie w zakładzie pracy, w którym odbywało staż po zakończeniu udziału we wsparciu. Pomimo tego staż, jako forma nie zawsze skutkująca efektywnością zatrudnieniową, daje szansę na zdobycie doświadczenia zawodowego, a także wykształcenie umiejętności pracowniczych. Są to niezaprzeczalne atuty, które mogą zostać wykorzystane przy poszukiwaniu pracy. Prace interwencyjne cechują się najniższym poziomem zatrudnialności. Niespełna co dziesiąty uczestnik tej formy wsparcia uzyskał zatrudnienie po zakończeniu udziału w projekcie. Jest to niewątpliwie forma trudna, gdyż kierowana jest do osób w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. Gros uczestników prac interwencyjnych 4 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

stanowiły osoby po 45. roku życia oraz o najniższym poziomie wykształcenia. Tym bardziej należy podkreślić, iż 60% respondentów badań CATI uznało tę formę za skuteczną w procesie aktywizacji zawodowej. Ponad 90% jej uczestników określiło uzyskane wsparcie jako wystarczające. Realizacja projektu wiąże się również z szeregiem problemów zarówno o charakterze organizacyjnym, jak i wynikających z rozwiązań systemowych i prawnych czy też odnoszących się bezpośrednio do odbiorców wsparcia. W sferze horyzontalnej należy zaznaczyć, iż konstrukcja projektów systemowych PUP utrudnia precyzyjne określenie ścieżki beneficjenta w projekcie oraz rozliczanie osobowe działań projektowych w przypadku bardzo trudnej grupy docelowej, jak ma to miejsce w PUP. Niejednokrotnie niezbędne jest zastosowanie wieloetapowej ścieżki wsparcia osób bezrobotnych połączone z potrzebą ponownego objęcia wsparciem danej osoby już po zakończeniu udziału w projekcie. Zwrócono także uwagę na relatywnie niewielką efektywność zatrudnieniową staży. Jest to konsekwencja ustawowego kształtu powyższej formy wsparcia, która w przeciwieństwie do prac interwencyjnych czy wyposażenia stanowiska pracy nie wymaga zapewnienia trwałości zatrudnienia ze strony pracodawcy. Trudność stanowią również bardzo precyzyjne wskazania co do grupy docelowej, która powinna zostać objęta wsparciem w danym roku. Zachodzi bowiem rozbieżność pomiędzy wymogami programu (docelowa wartość wskaźników) a oczekiwaniami osób bezrobotnych, które starają się uzyskać wsparcie PUP. Wskazywano również na potrzebę zwiększenie zasobów finansowych i kadrowych dla zintensyfikowania działań o charakterze aktywizacyjnym. Po stronie odbiorców wsparcia kluczowym problemem jest charakterystyka grupy docelowej projektu oraz znacząca skala postaw pasywnych. Występują również trudności z rekrutacją i aktywizacją osób, które najdłużej pozostają bez zatrudnienia, natomiast problemy zawodowe są potęgowane poprzez szereg problemów o charakterze psychologicznym, a niejednokrotnie również społecznym. Jako plus projektu należy jednoznacznie wskazać podejmowaną nieformalną współpracę z instytucjami pomocy społecznej. Dzięki temu w powiecie stworzono ramy dla możliwie najbardziej kompleksowej aktywizacji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Współpraca zaowocowała sekwencyjnością i kompleksowością wsparcia dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z tytułu pozostawania bez zatrudnienia, zwiększając szanse na ich skuteczną aktywizację. Skuteczność zarządzania projektem systemowym oceniana była w kategoriach organizacyjnych (sporządzania wniosków aplikacyjnych, sporządzania wniosków o płatność i monitorowania projektu, a także wydatkowania środków finansowych projektu) oraz strategicznych (planowanie wsparcia kierowanego do grup docelowych projektu, w tym osiąganie wskaźników projektu). Wniosek aplikacyjny na rok 2009 został przygotowany samodzielnie przez kadrę PUP, przy czym jego podstawą była analiza sytuacji na lokalnym rynku pracy oraz analizy regionalnego rynku pracy, wiedza pracowników urzędu wynikająca z pracy z osobami bezrobotnymi, a także współpracy z lokalnymi pracodawcami oraz analiza potrzeb i oczekiwań potencjalnych uczestników projektu. Zmiany do wniosku aplikacyjnego wprowadzane przez PUP w 2009 r. mają na celu efektywne i racjonalne zagospodarowanie uwolnionych środków finansowych. W związku z powyższym należy uznać, iż są one uzasadnione w sferze organizacyjnej. W sferze strategicznej ocena zasadności wprowadzonych zmian jest ambiwalentna. Zmiany do wniosku aplikacyjnego wprowadzane przez PUP w 2009 1 r. wskazują na zwiększenie liczby uczestników projektu, w tym zwiększenie liczby osób, które mogły uzyskać jednorazowe środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Równocześnie zrezygnowano z przyjętej uprzednio struktury osób bezrobotnych niepełnosprawnych i długotrwale bezrobotnych. Wnioski o płatność potwierdzają rzetelne gospodarowanie środkami finansowymi projektu. Korekty finansowe wynikają wyłącznie ze zwrotu niewykorzystanej części środków przekazanych osobom bezrobotnym na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Tym samym zarządzanie finansowe powinno zostać ocenione pozytywnie. W obszarze osobowego rozliczenia projektu nie zidentyfikowano nieścisłości. Zarówno analiza desk research, jak i przeprowadzony wywiad IDI wskazują na dobre przygotowanie merytoryczne kadry 1 Zakres zmian we wniosku aplikacyjnym przygotowano na podstawie analizy wniosków o płatność. 5 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

projektu. Widoczna jest bardzo dobra znajomość dokumentów programowych, zasad realizacji programu i innych wytycznych, co przekłada się na wysoką jakość wniosków o płatność. 6 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

SPIS TREŚCI Zawartość WPROWADZENIE... 8 METODOLOGIA BADAWCZA... 9 WYNIKI BADANIA EWALUACYJNEGO PROJEKTU SYSTEMOWEGO POWIATOWEGO URZĘDU PRACY W MRĄGOWIE AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO... 10 I) TRAFNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ W RAMACH PROJEKTU AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO W LATACH 2008 2009 W KONTEKŚCIE CELÓW PO KL... 10 II) CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW BADAŃ EWALUACYJNYCH PROJEKTU SYSTEMOWEGO AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO... 12 III) GENERALNE OPINIE UCZESTNIKÓW O PROJEKCIE... 14 IV) PROBLEMY GRUPY DOCELOWEJ PROJEKTU AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO W KONTEKŚCIE OFEROWANYCH FORM WSPARCIA... 18 V) EFEKTYWNOŚĆ I UŻYTECZNOŚĆ WSPARCIA DLA OSÓB BEZROBOTNYCH... 23 V.1. Skuteczność i efektywność form pomocy dla osób bezrobotnych... 42 VI) ZARZĄDZANIE PROJEKTEM SYSTEMOWYM ORAZ BARIERY ZWIĄZANE Z REALIZACJĄ PROJEKTU... 43 VI.1. Ocena jakości zarządzania projektem systemowym PUP w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL 43 VI.2. Problemy stwierdzone w trakcie realizacji projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro i podejmowane działania zaradcze... 45 WNIOSKI I REKOMENDACJE... 48 Spis tabel... 50 Spis wykresów... 50 7 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

WPROWADZENIE Przedmiot badania ewaluacyjnego stanowił projekt systemowy pod nazwą Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w ramach Poddziałania 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych PO KL 2007 2013. Realizacja projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Pracy rozpoczęła się 1 stycznia 2008 r. i była kontynuowana w latach następnych w kształcie określonym przez zapisy umowy ramowej UDA-POKL.06.01.03-28-010/08-00 oraz stosownych aneksów do niniejszej umowy. Cel projektu systemowego realizowanego przez PUP w roku 2009 został sformułowany jako podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób pozostających bez zatrudnienia oraz stworzenie warunków dla rozwoju aktywności zawodowej mieszkańców regionu. Cel ogólny projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro został doprecyzowany w formie celu szczegółowego, którym jest podjęcie kompleksowych działań aktywizujących wobec tych osób poprzez zastosowanie instrumentów rynku pracy w postaci: staży zawodowych, przygotowania zawodowego, szkoleń, prac interwencyjnych oraz poprzez przyznanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, dzięki którym osoby bezrobotne nabędą praktyczne umiejętności zawodowe, podniosą swoje kwalifikacje, a tym samym staną się bardziej atrakcyjne dla pracodawców. Podkreślono również oddziaływanie projektu na poprawę sytuacji osób wchodzących lub powracających na rynek pracy poprzez zwiększenie ich szans na zatrudnienie. Odniesiono się także do sytuacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, które dzięki udziałowi w projekcie będą mogły uzyskać kontakt z zatrudnieniem. Grupę docelową działań w ramach projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro stanowią osoby bezrobotne zarejestrowane w PUP, w tym zwłaszcza osoby bezrobotne w szczególnej sytuacji na rynku pracy zgodnie z definicją art. 49 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.) 2. Spośród wymienionych w ustawie grup szczególny nacisk został położony na aktywizację osób młodych do 25. roku życia, osób długotrwale bezrobotnych, bezrobotnych powyżej 50. roku życia i bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych. W roku 2009 w ramach projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro zrealizowano szkolenia zawodowe dla 137 osób, 102 osoby uzyskały bezzwrotne środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, 154 osoby brały udział w stażach, 22 osoby bezrobotne uczestniczyły w przygotowaniu zawodowym, a 99 osób uzyskało wsparcie w formie prac interwencyjnych. W roku 2009 wsparciem zostało objętych łącznie 514 osób bezrobotnych, z czego 382 osoby zakończyły udział w projekcie zgodnie z zaplanowaną ścieżką wsparcia, a 88 było aktywizowanych również w roku 2010. W latach 2008 2009 w kolejnych edycjach projektu systemowego uczestniczyło 947 osób, w tym 755 osób zakończyło, a 104 przerwały swój udział w projekcie. Kwota przeznaczona na aktywizację osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w ramach projektu systemowego w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL w roku 2009 wyniosła 3 800 000 zł. Kumulatywne środki przeznaczone na realizację kolejnych edycji projektu systemowego Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro w latach 2008 2009 kształtują się na poziomie 6 779 061,86 zł. Celem badania ewaluacyjnego jest ocena jakości projektu systemowego Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro realizowanego przez PUP w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL oraz wpływu podejmowanych w ramach powyższego projektu działań na rzecz podniesienia poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia ich uczestników. Dla pełnego i efektywnego osiągnięcia celu głównego ewaluacji projektu niezbędne jest zrealizowanie następujących celów szczegółowych: ocena stopnia, w jakim cele projektu odpowiadają problemom lokalnego rynku pracy; 2 Tekst jednolity ustawy został opublikowany w Dzienniku Ustaw w roku 2008. 8 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

ocena stopnia realizacji zamierzonych celów projektu, sposobu zarządzania projektem oraz jego wdrażania; identyfikacja barier i problemów związanych z realizacją projektów systemowych; ocena sposobu doboru instrumentów rynku pracy pod kątem ich adekwatności do celów projektu; ocena użyteczności oferowanego wsparcia z punktu widzenia uczestników projektów; ocena trwałości działań podejmowanych w projekcie w okresie co najmniej 6 miesięcy od zakończenia przez uczestników udziału w projekcie. METODOLOGIA BADAWCZA Badanie ewaluacyjne było realizowane od września do października 2010 r. z zastosowaniem następujących technik badawczych: analiza danych zastanych (desk research) na podstawie dokumentacji projektu systemowego, zapisów dokumentów programowych PO KL 2007 2013, Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Powiecie Mrągowskim do roku 2010, danych statystycznych i dotyczących sytuacji uczestników po zakończeniu udziału w projekcie przekazanych przez PUP ; wywiad indywidualny (IDI) odnoszący się do kwestii wdrażania projektu systemowego, stosowanych instrumentów rynku pracy oraz współpracy z innymi instytucjami przy realizacji projektu; badania ilościowe przeprowadzone na podstawie ustrukturalizowanego kwestionariusza ankiety ewaluacyjnej w formie wywiadów telefonicznych (CATI) z osobami, które zakończyły udział w projekcie systemowym w 2009 r. Łącznie przeprowadzonych zostało 280 ankiet ewaluacyjnych z uczestnikami projektu. 9 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

WYNIKI BADANIA EWALUACYJNEGO PROJEKTU SYSTEMOWEGO POWIATOWEGO URZĘDU PRACY W MRĄGOWIE AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO I) TRAFNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ W RAMACH PROJEKTU AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO W LATACH 2008 2009 W KONTEKŚCIE CELÓW PO KL Jednym z celów strategicznych PO KL 2007 2013 jest podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo. Powyższy cel strategiczny ma zostać zrealizowany dzięki interwencji realizowanej w ramach Priorytetu I Zatrudnienie i integracja społeczna, ukierunkowanej na rozwój i wzrost efektywności rozwiązań systemowych, oraz Priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, który orientuje działania bezpośrednio na osoby pozostające bez zatrudnienia, tj. bezrobotne i bierne zawodowo. Priorytet VI obejmuje cztery cele szczegółowe: zwiększenie zasięgu oddziaływania Aktywnej Polityki Rynku Pracy, zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób młodych, zmniejszanie bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (kobiet, osób długotrwale bezrobotnych, osób niepełnosprawnych, osób bezrobotnych zamieszkujących na obszarach wiejskich), zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób starszych. Projekty systemowe powiatowych urzędów pracy realizowane w ramach Priorytetu VI, Poddziałania 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych wpisują się w cel Działania 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie zdefiniowanego jako podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób pozostających bez zatrudnienia, oraz stworzenie warunków dla rozwoju aktywności zawodowej w regionie. Projekt systemowy Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro wspiera osiąganie powyższych celów programu poprzez realizację działań ukierunkowanych na podniesienie aktywności na rynku pracy i zwiększenie szans na zatrudnienie osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP ze szczególnym uwzględnieniem osób, które zgodnie z Ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy znajdują się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Należy zwrócić również uwagę na stosowanie zróżnicowanego katalogu instrumentów aktywizacyjnych, co pozwala na bardziej zindywidualizowane wspieranie osób bezrobotnych i bardziej efektywne przezwyciężanie indywidualnych barier utrudniających powrót do zatrudnienia lub wejście na rynek pracy. Działania podejmowane w ramach projektu systemowego PUP nie tylko bezpośrednio wspierają osoby bezrobotne, ale oddziałują również na regionalny rynek pracy, tworząc warunki dla wzrostu zatrudnienia poprzez wspieranie przedsiębiorczości. Wykorzystanie potencjału przedsiębiorczego osób bezrobotnych znajduje odzwierciedlenie zarówno w poprawie ich sytuacji na lokalnym rynku pracy, jak i generuje impulsy dla dalszego wzrostu zatrudnienia poprzez tworzenie nowych miejsc pracy. Wsparcie w ramach Priorytetu VI dodatkowo ma charakter zdecentralizowany, co oznacza, iż jest programowane na poziomie regionalnym, w ramach Planów Działań dla Priorytetu VI przygotowywanych rokrocznie 3 przez samorząd województwa. Zgodnie z Planem Działań dla Priorytetu VI PO KL dla województwa warmińsko-mazurskiego w roku 2009 nacisk został położony na komplementarność działań podejmowanych w projektach systemowych w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL z projektami realizowanymi w ramach innych programów operacyjnych (PROW, PO RPW). Wskazano na konieczność uwzględniania oddziaływania na rynek pracy projektów finansowanych z powyższych programów oraz wspieranie działań komplementarnych, które obejmowałyby przykładowo dostosowanie profili szkoleń zawodowych do specyficznych potrzeb pracodawców wynikających z realizacji konkretnej inwestycji, co miało służyć przygotowaniu potencjalnych pracowników, a 3 Pierwsze Plany Działania w ramach PO KL obejmowały lata 2007 2008 ze względu na późniejsze uruchomienie wsparcia w ramach Programu. 10 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

w efekcie pełnemu wykorzystaniu możliwości wynikających z nowej inwestycji. Zaakcentowano również, iż projekty systemowe PUP powinny wspierać kluczowe kierunki rozwoju regionu obejmujące obszary: rolnospożywczy, turystyczny (w tym hotelarstwo i gastronomia), budowlany (w tym budownictwo drogowe, spawalnictwo), usługi dla starzejącego się społeczeństwa, produkcja wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa, produkcja mebli. Przyjęte w projekcie formy wsparcia, jak i kierunki szkoleń tworzą ramy dla zapewnienia komplementarności z inicjatywami finansowanymi w ramach innych programów operacyjnych. Monitorowanie celów PO KL odbywa się na dwóch podstawowych poziomach w odniesieniu do wystandaryzowanych wskaźników produktu oraz wskaźników rezultatu. Wskaźniki produktu właściwe dla projektu systemowego PUP obejmują: liczbę osób, które zakończyły udział w projektach realizowanych w ramach działania; liczbę osób, które uzyskały środki na podjęcie działalności gospodarczej; liczbę osób bezrobotnych, które otrzymały wsparcie w ramach projektu w okresie pierwszych 100 dni od dnia zarejestrowania w urzędzie w grupie osób młodych (15 24 lat); liczbę utworzonych miejsc pracy w ramach udzielonych z EFS środków na podjęcie działalności gospodarczej. Wskaźniki rezultatu z kolei odnoszą się do kwestii aktywizacji i zatrudnialności uczestników projektu 4. Podstawowym dokumentem strategicznym w obszarze integracji społecznej i rynku pracy jest Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Powiecie Mrągowskim do roku 2010. Strategia wskazuje na wysoki poziom bezrobocia na terenie powiatu oraz niekorzystną sytuację kobiet, osób młodych oraz mieszkańców terenów wiejskich. Znaczącym problemem jest także bezrobocie długotrwałe. Podkreślono również, iż problemy związane z bezrobociem znajdują odzwierciedlenie nie tylko na poziomie jednostkowym, ale i na poziomie rodziny czy całej społeczności lokalnej. Osoby młode, z rodzin dotkniętych bezrobociem niejednokrotnie charakteryzują się niskim poziomem wykształcenia, brakiem kwalifikacji zawodowych, co dodatkowo jest pogłębiane przez postawę pasywną. Tym samym zachodzi dziedziczenie bezrobocia, gdyż młodzi ludzie czują się bezradni i nie mają motywacji do podejmowania działań na rzecz zmiany własnej sytuacji. Bezrobocie staje się więc problemem dotykającym całą społeczność lokalną, gdyż zachodzi zjawisko międzypokoleniowej transmisji bezrobocia i ubóstwa 5. Powyższa analiza znalazła odzwierciedlenie w I obszarze problemowym strategii Bezrobocie i jego skutki. Jako cel strategiczny obszaru I wskazano przeciwdziałanie skutkom długotrwałego bezrobocia. Będzie on realizowany poprzez działania zaplanowane w ramach trzech celów operacyjnych: I. Tworzenie programów na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej długotrwale bezrobotnych świadczeniobiorców pomocy społecznej; II. Ograniczenie zjawiska dziedziczenia bezrobocia; III. Zapobieganie degradacji społeczno-zawodowej osób długotrwale bezrobotnych 6. Problemy powiązane z bezrobociem zostały również ujęte w ramach V obszaru strategii Marginalizacja grup społecznych uzależnienia i patologia. Trzeci cel operacyjny wyznaczony w ramach obszaru obejmuje kwestie ograniczenia skali długotrwałego bezrobocia wśród mieszkańców osiedli popegeerowskich, w tym również działania z zakresu aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych. Na podstawie przeprowadzonej analizy należy stwierdzić, iż realizacja projektu systemowego w roku 2009 aktywnie wspiera realizację celów strategii. Znacząca jest skala działań kierowanych do osób młodych, tak by skutecznie wspierać ich wejście na rynek pracy, a zatem wykształcić aktywną postawę w życiu zawodowym oraz przerwać zjawisko dziedziczenia bezrobocia. Projekt obejmuje wsparciem osoby długotrwale bezrobotne, choć w roku 2009 skala działań była nieznacznie niższa niż w roku 2008. 4 Poziom osiągnięcia wskaźników produktu i rezultatu zostanie omówiony w dalszej części raportu. 5 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Powiecie Mrągowskim do roku 2010, s. 6 i 13. 6 Ibidem, s. 14 16. 11 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

II) CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW BADAŃ EWALUACYJNYCH PROJEKTU SYSTEMOWEGO AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO Badania uczestników projektu, przeprowadzone w formie wywiadów telefonicznych (CATI), objęły łącznie 280 osób. Struktura respondentów ze względu na płeć charakteryzowała się nieznaczną przewagą mężczyzn, którzy stanowili 53,2% objętych badaniem. Struktura respondentów ze względu na miejsce zamieszkania miała charakter zrównoważony. 51,4% ogółu badanych stanowili mieszkańcy miast. Z kolei 48,6% respondentów zamieszkiwało obszary wiejskie. Wykres 1. Płeć beneficjentów projektu W strukturze respondentów ze względu na wiek wyraźnie dominowały osoby klasyfikowane jako mobilne zawodowo, tj. pomiędzy 15. a 44. rokiem życia, które stanowiły 82,9% ogółu uczestniczących w badaniu. W grupie tej najbardziej liczna była populacja osób pomiędzy 25. a 34. rokiem życia, która stanowiła 40,4% ogółu osób objętych badaniem. Osoby po 45. roku życia stanowiły 17,2% respondentów. Warto również zwrócić uwagę na dwie kategorie wiekowe klasyfikowane zgodnie z ustawą do grup w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Osoby młode, do 24. roku życia stanowiły ponad jedną czwartą ogółu uczestników projektu objętych badaniem ewaluacyjnym, a osoby po 50. roku życia 11,8% ogółu badanych. Obrazuje to poniższy wykres. 12 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

Wykres 2. Wiek beneficjentów projektu Struktura wykształcenia osób bezrobotnych objętych badaniem ewaluacyjnym wskazuje, iż dominującą grupą są osoby z wykształceniem zawodowym 26,8% respondentów to osoby z wykształceniem średnim zawodowym, a jeden na czterech uczestników badań ukończył szkołę zasadniczą zawodową. 17,5% ogółu respondentów stanowiły osoby posiadające wykształcenie wyższe. Podobny jest udział osób o najniższym poziomie wykształcenia. Najmniej liczna grupa (37 osób, 13,29% badanych) legitymowała się świadectwem ukończenia średniej szkoły ogólnokształcącej. Wykres 3. Wykształcenie respondenta 13 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

III) GENERALNE OPINIE UCZESTNIKÓW O PROJEKCIE Podobnie jak w przypadku charakterystyki wsparcia oferowanej w ramach projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro największa grupa respondentów uczestniczyła w stażach, a następnie w szkoleniach. 74 osoby otrzymały środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, 38 osób uczestniczyło w pracach interwencyjnych, 7 osób brało udział w przygotowaniu zawodowym. Pojedyncze osoby wskazywały również na inne formy pomocy. Tabela 1. Z jakiej oferty w ramach projektu Pan(-i) skorzystał(-a)? N % staż 86 30,7% szkolenie, kurs, warsztat 81 28,9% Otrzymana forma pomocy środki na podjęcie działalności gospodarczej 74 26,4% prace interwencyjne 38 13,6% przygotowanie zawodowe 7 2,5% inna forma 4 1,4% Ogółem 280 103,6% Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Struktura czasu partycypacji poszczególnych uczestników w formach wsparcia w ramach projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro jest pochodną przewidzianych we wniosku aplikacyjnym usług i instrumentów rynku pracy, ale także charakterystyki uczestników projektu. Dominującą grupę respondentów stanowią osoby uczestniczące w projekcie powyżej 3 miesięcy (58,6%). Co piąta osoba bezrobotna uczestniczyła w projekcie od 2 do 3 miesięcy. 16,1% odbiorców wsparcia uczestniczyło w projekcie do miesiąca, przy czym kategoria ta obejmuje osoby korzystające z krótszych form szkoleniowych. 14 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

Wykres 4. Jak długo brał(-a) Pan(-i) udział w projekcie PUP? Warto również przeanalizować proces, który doprowadził do udziału respondentów w projekcie. Ich wskazania potwierdzają, iż akcja informacyjno-promocyjna kierowana do grupy docelowej projektu była realizowana efektywnie, a zastosowane formy odznaczały się wysoką skutecznością. Aż 94,3% ankietowanych wskazywało na łatwość uzyskania informacji o projekcie, przy czym 85,4% ogółu badanych jednoznacznie wskazało ich dużą dostępność. Zaledwie 5% osób uczestniczących w badaniach było przeciwnego zdania. Wykres 5. Czy łatwo było Panu(-i) uzyskać informacje o możliwości udziału w tym projekcie? Podstawowym źródłem informacji o projekcie był bezpośredni kontakt z pracownikami PUP w Mrągowie. Duże znaczenie ma również tzw. kapitał społeczny, a więc sieć powiązań społecznych uwzględniająca rodzinę oraz znajomych. 81 respondentów (28,9% ogółu badanych) wskazało, iż właśnie od rodziny czy też znajomych uzyskało informacje o realizowanym projekcie systemowym, co umieszcza tę metodę uzyskiwania informacji na drugim miejscu po kontakcie z pracownikiem jednostki. Zdecydowanie mniejsza liczba osób 15 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

bezrobotnych wskazywała na inne formy informacji i promocji, w tym stronę internetową urzędu, plakaty i ulotki czy informację przekazaną przez pracodawcę. Tabela 2. Źródła informacji o projekcie N % od pracowników PUP 186 66,4% od rodziny, znajomych 81 28,9% Skąd dowiedział(-a) się Pan(-i) o projekcie? ze strony internetowej PUP 15 5,4% z tablicy ogłoszeń w PUP 10 3,6% z plakatów, ulotek 5 1,8% od przyszłego pracodawcy 3 1,1% inna możliwość 3 1,1% Ogółem 280 108,2% Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Bezwzględna większość respondentów (97,1%) wskazywała, iż samodzielnie podjęła decyzję o udziale w projekcie. W przypadku niespełna 38% uczestników wywiadów w proces decyzyjny odnoszący się do udziału w projekcie zaangażowane były również inne osoby. Osobami wspierającymi bezrobotnych w podjęciu decyzji o skorzystaniu ze wsparcia dostępnego w ramach projektu systemowego byli członkowie rodziny czy też osoby należące do grona znajomych. Generalnie należy stwierdzić, że ankietowani bardzo pozytywnie oceniają promocję projektu, dzięki której uzyskali informację o możliwości skorzystania z dostępnych form wsparcia. Warto zwrócić uwagę na wysoką efektywność bezpośredniej akcji informacyjno-promocyjnej zachęcającej osoby bezrobotne do uczestniczenia w różnorodnych formach aktywizacji. Ważnym czynnikiem, zarówno na etapie pozyskiwania informacji o projekcie, jak i podejmowania decyzji przez osoby, które konsultowały możliwość udziału w projekcie, jest kapitał społeczny. Rodzina i znajomi stanowią nie tylko ważny punkt odniesienia, ale także w wielu przypadkach wspierają osoby bezrobotne zarówno poprzez dostarczenie informacji o projekcie, jak i motywację do wprowadzenia zmian w życiu. 16 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

Wykres 6. Czy decyzję o udziale w projekcie podjął(-ęła) Pan(-i) osobiście, czy wspólnie z inną osobą? W ramach generalnej oceny projektu systemowego PUP warto również odnieść się do stopnia satysfakcji uczestników projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro, a także percepcji silnych i słabych stron oferowanego wsparcia. Jako wiodącą zaletę wsparcia oferowanego w ramach projektu uczestnicy badań ewaluacyjnych wskazywali dobrą współpracę z pracownikami urzędu, a także dogodne miejsce realizacji projektu. Wśród mocnych stron projektu respondenci wskazywali również na ciekawy sposób realizacji projektu, odpowiedni termin realizacji, a pojedyncze wskazania dotyczyły liczby zadań powiązanych z udziałem w projekcie. Równocześnie jeden na pięciu badanych był zdania, iż projekt nie miał wyraźnych zalet. Tabela 3. Mocne strony projektu N % dobra współpraca z pracownikami urzędu pracy 188 67,1% dobre miejsce realizacji projektu 132 47,1% projekt nie miał mocnych punktów 53 18,9% ciekawy sposób realizacji projektu 18 6,4% właściwy termin realizacji projektu 13 4,6% inne przyczyny 10 3,6% odpowiednia liczba zadań związanych z udziałem w projekcie 3 1,1% Ogółem 280 148,9% Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. 17 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

Przechodząc do analizy słabych stron projektu w opinii respondentów, należy zwrócić uwagę na fakt, iż uczestnicy projektu systemowego mogli również wskazać odpowiedź, iż projekt nie miał mocnych lub słabych punktów. Liczba odpowiedzi, iż projekt nie miał słabych stron, jest czterokrotnie wyższa (218 wskazań) niż stwierdzeń, że projekt nie miał mocnych stron (53 wskazania). Największa liczba wskazań odnosząca się do słabych stron projektu została zaklasyfikowana do kategorii inne przyczyny. Pojedyncze osoby wskazywały na nieodpowiadające ich oczekiwaniom założenia organizacyjne czy trudności w kontaktach z pracownikami urzędu. Tabela 4. Najsłabsze punkty projektu N % nie było słabych punktów 218 77,9% inne przyczyny 53 18,9% niewłaściwe miejsce realizacji projektu 4 1,4% niewłaściwy termin realizacji projektu 3 1,1% mało ciekawy sposób realizacji projektu 3 1,1% trudna współpraca z pracownikami urzędu pracy 2 0,7% Ogółem 280 101,1% Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Powyższa analiza wskazuje, iż generalnie uczestnicy projektu systemowego realizowanego przez PUP w Mrągowie byli zadowoleni z oferowanego wsparcia, o czym świadczy wyraźna przewaga ocen pozytywnych nad wskazaniami negatywnymi. Kwestie organizacyjne czy też kontakty z pracownikami PUP zdecydowanie częściej określane były jako mocne (niż słabe) strony wsparcia dostępnego w ramach projektu. IV) PROBLEMY GRUPY DOCELOWEJ PROJEKTU AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA SZANSĄ NA LEPSZE JUTRO W KONTEKŚCIE OFEROWANYCH FORM WSPARCIA Zgodnie z charakterystyką grupy docelowej przedstawionej we wniosku o dofinansowanie na rok 2009 wsparciem miały zostać objęte 573 osoby bezrobotne. Nacisk został położony na grupy w szczególnej sytuacji na rynku pracy, przy czym wyraźnie zaakcentowano potrzebę wsparcia bezrobotnych z najmłodszych i najstarszych kategorii wiekowych, osób długotrwale bezrobotnych, o niskim poziomie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, a także mieszkańców obszarów wiejskich. W związku z powyższym zaprezentowana zostanie szczegółowa charakterystyka populacji osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP pozwalająca na stworzenie kontekstu dla przyjętych założeń aktywizacji w ramach projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro. Końcem roku 2008 w PUP zarejestrowanych było 3652 bezrobotnych, przy czym 53,7% tej grupy zamieszkiwało tereny wiejskie powiatu. W strukturze osób bezrobotnych nieznacznie wyższy był udział kobiet 51,8% ogółu zarejestrowanych. Dwie trzecie klientów PUP nie posiada wykształcenia średniego (67,5%), przy czym dominują wśród nich osoby z wykształceniem gimnazjalnym (38,8% ogółu bezrobotnych). Grupa ta wydatnie wpływa na liczebność i udział osób bez kwalifikacji zawodowych co trzecia zarejestrowana osoba bezrobotna nie posiada kwalifikacji zawodowych. Ze względu na wiek największy jest 18 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

udział osób młodych, do 34. roku życia, które stanowią blisko połowę (49%) zarejestrowanych bezrobotnych, przy czym osoby do 24. roku życia, a więc grupa określona w ustawie jako osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy, stanowią 21,6% ogółu bezrobotnych klientów PUP. Co piąty zarejestrowany bezrobotny jest w wieku 35 44 lat, co czwarty 45 54 lat. Osoby w najstarszych kategoriach wiekowych, a więc po 55. roku życia stanowią łącznie 7,7% bezrobotnych. Kluczowym problemem na lokalnym rynku pracy jest poziom wykształcenia i kwalifikacji osób bezrobotnych. Jak wskazano powyżej, aż 38,8% bezrobotnych (2464 osoby) posiada wykształcenie co najwyżej gimnazjalne, a 28,6% bezrobotnych ukończyło szkołę zasadniczą zawodową. Ponad tysiąc osób bezrobotnych nie posiada ani wykształcenia średniego, ani kwalifikacji zawodowych. Co czwarty bezrobotny nieposiadający wykształcenia średniego został równocześnie zakwalifikowany jako nieposiadający doświadczenia zawodowego (równocześnie jest to ponad 60% osób klasyfikowanych jako osoby bez doświadczenia zawodowego). Blisko połowa (47%) bezrobotnych o najniższym poziomie wykształcenia ma status osób bezrobotnych długotrwale. Osoby do 24. roku życia stanowiły 21,6% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych wg stanu na 31.12.2008 r. Podstawowym problemem młodych bezrobotnych jest zupełny brak bądź niewielkie doświadczenie zawodowe. Dwóch na trzech młodych bezrobotnych należy równocześnie do grupy bez doświadczenia zawodowego, przy czym w odniesieniu do kobiet wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 70,6%. Ponad połowa (55,7%) bezrobotnych do 24. roku życia nie ukończyła szkoły średniej, co piąty ukończył średnią szkołę zawodową lub policealną. Zaledwie 4,5% ogółu młodych bezrobotnych legitymuje się dyplomem ukończenia studiów wyższych. 41,6% osób zarejestrowanych w wieku do 24. roku życia nie posiada kwalifikacji zawodowych. Należy mieć na uwadze, iż 29,2% osób młodych posiada równocześnie status długotrwale bezrobotnych. Powyższe dane wskazują na znaczącą skalę potrzeb w zakresie wsparcia osób młodych, które powinno zarówno ułatwiać wejście na rynek pracy, jak i oddziaływać w sferze psychologiczno-społecznej poprzez przełamywanie postawy bierności oraz przeciwdziałanie dziedziczeniu bezrobocia. Osoby po 50. roku życia stanowiły 20,5% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w PUP wg stanu na 31.12.2008 r. Osoby bezrobotne należące do grupy 50+ charakteryzują się gorszą strukturą wykształcenia, niż ma to miejsce w przypadku całej populacji bezrobotnych zarejestrowanych w PUP. Ponad połowa bezrobotnych powyżej 50. roku życia posiada wykształcenie co najwyżej gimnazjalne, co czwarty ukończył szkołę zasadniczą zawodową. W grupie tej wysoki jest odsetek osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy (37%), w tym są to głównie osoby bezrobotne powyżej 24 miesięcy. Dodatkowe informacje płyną z wniosku aplikacyjnego, w którym wskazano zarówno stereotypowe postrzeganie osób starszych przez pracodawców, jak i zróżnicowane postawy przedstawicieli powyższej grupy od bierności po chęć podjęcia zatrudnienia. Problemem osób starszych niejednokrotnie jest również dezaktualizacja kwalifikacji czy wykluczenie cyfrowe utrudniające uzyskanie zatrudnienia. Osoby długotrwale bezrobotne stanowiły w końcu roku 2008 43,6% bezrobotnych zarejestrowanych w PUP. Co trzeci spośród bezrobotnych długotrwale jest w wieku pomiędzy 45. a 54. rokiem życia, co czwarty należy do kategorii 25 34 lat, natomiast co dziesiąty ukończył 55. rok życia. Ze względu na osiągnięty stopień edukacji wyraźnie dominują osoby o niższym poziomie wykształcenia. Osoby z wykształceniem gimnazjalnym bądź niższym stanowią aż 45,4% ogółu długotrwale bezrobotnych, a 27,4% ukończyło szkołę zasadniczą zawodową. Analiza osób długotrwale bezrobotnych ze względu na doświadczenie zawodowe wskazuje, iż blisko jedna czwarta (23,3%) nie posiada stażu pracy, natomiast 36,2% posiada niewielkie doświadczenie zawodowe (osoby zatrudnione łącznie do 5 lat). Powyższe elementy wzajemnie się potęgują w przypadku osób długotrwale bezrobotnych, gdyż wzmacniają bariery psychologiczne utrudniające powrót na rynek pracy. 19 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy

Kolejną, niezwykle trudną do aktywizacji grupą bezrobotnych są osoby niepełnosprawne. Stanowiły one 5,2% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w końcu roku 2008. Pośród 188 osób bezrobotnych posiadających orzeczenie o stopniu niepełnosprawności 31,4% pozostaje w rejestrach urzędu powyżej 24 miesięcy, a 12,2% powyżej 12 miesięcy. Wyraźnie niekorzystna jest natomiast struktura wykształcenia bezrobotnych posiadających orzeczenie o niepełnosprawności, gdyż wyraźna jest dominacja osób z niższym poziomem wykształcenia, tj. co najwyżej gimnazjalnym lub zasadniczym zawodowym, które stanowią łącznie 75,5% ogółu bezrobotnych niepełnosprawnych. Kobiety stanowiły 51,8% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w PUP na koniec 2008 r. (1890 osób). Co trzecia bezrobotna kobieta była w wieku pomiędzy 25. a 34. rokiem życia; co czwarta pomiędzy 45. a 54. rokiem życia. Bezrobotne poniżej 25. roku życia stanowiły 22,3% bezrobotnych kobiet. Co piąta niezatrudniona kobieta (376 osób) nie podjęła pracy po urodzeniu dziecka, przy czym w grupie tej wyraźnie dominowały kobiety z młodszych kategorii wiekowych, tj. poniżej 34. roku życia, i o najniższym poziomie wykształcenia. Blisko 60% bezrobotnych kobiet nie posiada wykształcenia średniego, 34,3% nie posiadało kwalifikacji zawodowych. Praktycznie co trzecia spośród zarejestrowanych kobiet nie miała doświadczenia zawodowego. Należy również mieć na uwadze, iż kobiety stanowiły blisko 60% osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w urzędzie. Powyższe charakterystyki wskazują na generalny kształt problemów, które dotykają uczestników projektu należących do poszczególnych grup osób bezrobotnych. Poniżej zaprezentowano sposoby udzielonego wsparcia z uwzględnieniem perspektywy płci, wieku i wykształcenia respondentów badań ewaluacyjnych. Tabela 5. Płeć beneficjentów a rodzaj udzielonego wsparcia Płeć respondenta Kobieta Mężczyzna Ogółem Otrzymana forma pomocy staż szkolenie, kurs, warsztat środki na podjęcie działalności gospodarczej prace interwencyjne przygotowanie zawodowe inna forma N 61 25 86 % 70,9% 29,1% 100,0% N 27 54 81 % 33,3% 66,7% 100,0% N 26 48 74 % 35,1% 64,9% 100,0% N 16 22 38 % 42,1% 57,9% 100,0% N 5 2 7 % 71,4% 28,6% 100,0% N 2 2 4 % 50,0% 50,0% 100,0% Pośród respondentów badań ewaluacyjnych kobiety wyraźnie dominują wśród osób uczestniczących w stażach oraz przygotowaniu zawodowym. W pozostałych formach wsparcia wyraźnie wyższy jest udział mężczyzn. W przypadku szkoleń dwie trzecie respondentów stanowili mężczyźni. Zbliżona proporcja 20 Raport z badania ewaluacyjnego projektu Aktywność zawodowa szansą na lepsze jutro Powiatowego Urzędu Pracy