Komunikat FOR 12/2017: Opłata paliwowa - po rekordowym wzroście wydatków socjalnych rząd szuka pieniędzy w kieszeniach kierowców Autorzy: Aleksander Łaszek, główny ekonomista FOR Rafał Trzeciakowski, ekonomista FOR Warszawa, 12.07.2017 r. Forum Obywatelskiego Rozwoju
Wzrost opłaty paliwowej nie jest wymuszony wydatkami na drogi, ale wzrostem wydatków socjalnych 1. W 2016 roku specjalne opodatkowanie kierowców wyniosło aż 35 mld zł, podczas gdy wydatki państwa na drogi jedynie 20 mld zł. 35 mld zł podatków drogowych obejmuje akcyzę paliwową, opłatą paliwową i opłaty za przejazdy. Nie liczymy VAT, ponieważ nie jest to podatek drogowy. To jednak bardzo ostrożne założenie, ponieważ VAT naliczany jest od ceny paliwa powiększonej o akcyzę i opłatę paliwową. 20 mld zł z pieniędzy podatników na drogi wydały GDDKiA i władze lokalne; ta liczba nie uwzględnia dodatkowych 4,5 mld zł wydanych na drogi ze środków UE. 2. Rząd zwiększa wydatki socjalne. W 2016 roku, po rekordowym wzroście, Polska miała najwyższe wydatki socjalne od 2005 roku (17,2% PKB). Pełne koszty programu 500+ będą widoczne dopiero w 2017 roku (pełen rok obowiązywania programu), a obniżenia wieku emerytalnego w 2018 roku (pełen rok obowiązywania niższego wieku emerytalnego). 2
Wzrost opłaty paliwowej nie jest wymuszony wydatkami na drogi, ale wzrostem wydatków socjalnych 3. Dotychczas wzrost wydatków socjalnych nie doprowadził do wzrostu deficytu, ponieważ towarzyszył mu spadek wydatków inwestycyjnych (do najniższego poziomu od 2004 roku) oraz wyższe wpływy podatkowe (dzięki dobrej koniunkturze). Jest za wcześnie by ocenić w jakim stopniu wzrost wpływów z VAT jest efektem trwałego uszczelnienia systemu podatkowego, a w jakim dobrej koniunktury. Dodatkowe wpływy podatkowe są jednak nieproporcjonalne do planowanego przez rząd dalszego wzrostu wydatków socjalnych oraz odbicia inwestycji publicznych. 4. W sytuacji planowanego dalszego wzrostu wydatków publicznych rząd szuka dodatkowych dochodów. Dotychczas wprowadzono podatek bankowy, który obciąża oszczędności Polaków, zamrożenie progów PIT efektywnie podnosi opodatkowanie, VAT pozostaje na podwyższonym poziomie. Jednocześnie rząd rozpatruje wciąż nowe pomysły na dodatkowe daniny, takie jak np. wprowadzenie akcyzy na e-papierosy, wzrost akcyzy na piwo, wprowadzenie podatku pielęgnacyjnego, czy zaostrzenie abonamentu telewizyjnego. 3
Opodatkowanie kierowców Wzrost opłaty paliwowej nie jest wymuszony wydatkami na drogi, a sytuacją finansów publicznych. W 2016 roku specjalne opodatkowanie kierowców wyniosło aż 35 mld zł, podczas gdy wydatki na drogi, bez środków UE, wyniosły jedynie 20 mld zł. Pomijamy VAT, ponieważ nie jest to szczególny podatek drogowy, chociaż liczony jest od ceny benzyny powiększonej o akcyzę i opłatę paliwową. Opodatkowanie kierowców i wydatki na drogi w 2016 roku MLD PLN (ceny bieżące) 40 35 1,7 4,1 viatoll 25 4,5 20 15 Opłata paliwowa Akcyza paliwowa UE 29,4 Krajowe ( GDDKiA + JST) 20,4 10 5 0 Wpływy z podatków paliwowych Wydatki na drogi Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF, sprawozdań budżetowych JST, wykonania budżetu państwa, viatoll, BGK
Zmiana struktury wydatków publicznych W 2016 roku delikatnemu spadkowi wydatków publicznych towarzyszyła istotna zmiana ich struktury wydatki socjalne wzrosły rekordowo przy jednoczesnym spadku wydatków inwestycyjnych. Dekompozycja zmian deficytu sektora finansów publicznych Pkt. proc. PKB Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu
Wzrost wydatków socjalnych w 2016 roku Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu Wzrost wydatków socjalnych w 2016 był rekordowy (1,1% PKB), co związane było z wydatkami na program rodzina 500+ (1,0% PKB) oraz wzrostem innych zasiłków (0,1% PKB). Głównym powodem spadku inwestycji publicznych do najniższego poziomu od 2004 roku było zakończenie perspektywy unijnej. Wydatki publiczne Pkt. proc. PKB 20 Wydatki socjalne 6 Wydatki inwestycyjne 19 5 18 4 17 3 16 2 15 1 14 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 0 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016
narastające dodatkowe wydatki socjalne W 2017 i 2018 spodziewany jest dalszy wzrost wydatków socjalnych oraz odbicie inwestycji. Realizacja wszystkich planowanych wydatków będzie wymagała od rządu zwiększenia deficytu lub wzrostu dochodów państwa. Narastająca kwota nowych wydatków socjalnych rządu PiS MLD PLN (ceny bieżące) 45 40 Obniżenie wieku emerytalnego i inne wydatki emerytalne 35 Pozostała pomoc społeczna Rodzina 500 plus 25 20 W 2016 Rodzina 500 plus obowiązywała niepełny rok (9 miesięcy). W 2017 obniżenie wieku emerytalnego będzie obowiązywać przez niepełny rok (3 miesiące). 15 10 5 0 2016 2017 2018 Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie informacji Rady Ministrów dla Sejmu z.12.2017, Sprawozdania z wykonania budżetu, szacunków MPiPS i programu konwergencji
Deficyt sektora finansów publicznych Spain France UK Romania Belgium Poland Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu Italy Portugal Finland Hungary Slovenia Slovakia Austria Denmark Croatia Ireland Latvia Bulgaria Lithuania Estonia Netherlands Cyprus Czechia Greece Germany Sweden Malta Luxembourg Wzrost deficytu sektora finansów publicznych byłby niebezpieczny już teraz Polskę, na tle państw UE, negatywnie wyróżnia duży deficyt finansów publicznych. Deficyt sektora finansów publicznych 2016 rok, proc. PKB 2 1 0-1 -2-3 -4-5
Wzrost dochodów mniej trwały niż wydatków 1/4 Rekordowe wpływy z VAT w I kw. 2017 roku (42 mld zł) były efektem wcześniejszych zwrotów w grudniu (ok. 6 mld zł), zmian w terminach rozliczania (ok. 0,8 mld zł) oraz szybkiego wzrostu konsumpcji i działań uszczelniających system podatkowy. Nominalne wpływy z VAT Pkt. proc. PKB 50 50 45 45 40 40 36 35 34 32 31 29 28 34 32 31 31 35 35 25 25 42 20 15 31 32 31 28 29 31 34 32 34 20 15 10 10 5 5 - - Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF i GUS faktyczne wpływy VAT oczyszczonez zjednorazowych oczysczone jednorazowych czynników czynników
Wzrost dochodów mniej trwały niż wydatków 2/4 dynamika wpływów z VAT r/r Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF i GUS Przy szybkim wzroście konsumpcji jest za wcześnie, by móc odróżnić efekty trwałego uszczelnienia systemu podatkowego od wpływu koniunktury - zależność między dynamiką spożycia a wpływami z VAT jest nieliniowa. Dynamika nominalnych wpływów z VAT i spożycia Dynamika r/r 20% 15% R² = 0,3886 2014Q1 2014Q2 2017Q1 2011Q1 2011Q2 2010Q2 10% 2016Q2 2011Q3 2016Q3 2015Q4 2009Q4 2010Q4 2011Q4 2010Q3 2016Q1 2016Q4 5% 2010Q1 2014Q3 2014Q4 2012Q1 2012Q4 2015Q3 2009Q3 0% 2013Q3 0% 1% 2013Q4 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 2013Q2 2012Q3-5% 2012Q2 2015Q2 2015Q1-10% -15% 2013Q1-20% Dynamika spożycia r/r
Wzrost dochodów mniej trwały niż wydatków 3/4 Wpływy z VAT w I kw. 2017 roku wzrosły o 12,2 mld zł w stosunku do I kw. 2016. Trudno jest jednoznacznie rozdzielić efekty uszczelnienia systemu podatkowego i dobrej koniunktury, która wiąże się ze wzrostem ściągalności podatków. Dolny szacunek Górny szacunek Szybki wzrost konsumpcji 1,9 mld zł 2,8 mld zł Przyspieszone zwroty VAT w grudniu 2016 4,9 mld zł 6,2 mld zł Zmiany terminów rozliczania VAT 0,8 mld zł 0,8 mld zł Uszczelnienie systemu podatkowego i efekt koniunktury 2,5 mld zł 4,6 mld zł Odwrócony VAT w budownictwie?? Opóźnienia w zwrotach VAT?? Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF i GUS
Wzrost dochodów mniej trwały niż wydatków 4/4 2015M05 2015M06 2015M07 2015M8 2015M09 Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF i GUS 2015M10 2015M11 2015M12 2016M1 2016M2 2016M3 2016M4 2016M5 2016M6 2016M7 2016M8 2016M9 2016M10 2016M11 2016M12 2017M1 2017M2 2017M3 2017M4 2017M5 W maju 2017 wpływy z VAT były o 1,6 mld zł (16%) wyższe niż w maju 2016. To dynamika zbliżona do kwietniowej, także niezaburzonej działaniami jednorazowymi. Przy tempie wzrostu konsumpcji rzędu 7% w przeszłości VAT rósł w tempie ok. 9%- 12%, przy założeniu, że reszta to efekt uszczelnienia systemu podatkowego dałoby to wzrost wpływów podatkowych o 5-10 mld zł rocznie. Wpływy z VAT miesięczne MLD PLN (ceny bieżące) 25 20 15 10 5 0
Szukanie dochodów w kieszeniach podatników Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie budżetu państwa i CenEA Nawet najbardziej optymistyczne prognozy wzrostu wpływów z VAT-u, w związku z uszczelnieniem, są niskie w porównaniu do zapowiadanego wzrostu wydatków socjalnych oraz inwestycji publicznych. W efekcie, rząd szuka dodatkowych dochodów. Wybrane wprowadzone zmiany w podatkach i daninach publicznych i przychody z nich Podatek bankowy 3,9 mld zł (Budżet Państwa) Zamrożenie stawek PIT 2,3 mld zł (źródło: CenEA) Utrzymanie wyższego VAT 4 mld zł (źródło: CenEA) Wybrane proponowane zmiany w podatkach i daninach publicznych (bardzo zróżnicowane zaawansowanie poszczególnych pomysłów) Opłata paliwowa (4-5 mld zł) Wprowadzenie akcyzy na e-papierosy Podniesienie akcyzy na piwo Podatek pielęgnacyjny Zaostrzenie abonamentu RTV
Kontakt do autorów Aleksander Łaszek Główny Ekonomista FOR e-mail: aleksander.laszek@for.org.pl Rafał Trzeciakowski Ekonomista FOR e-mail: rafal.trzeciakowski@for.org.pl Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju FOR ul. Ignacego Krasickiego 9A 02-628 Warszawa tel. +22 628 85 11 e-mail: info@for.org.pl www.for.org.pl Facebook.com/FundacjaFOR; Twitter: @FundacjaFOR 14