Polityka gospodarcza i otoczenie międzynarodowe a stan finansów publicznych w Polsce. Scenariusze

Transkrypt

1

2 Polityka gospodarcza i otoczenie międzynarodowe a stan finansów publicznych w Polsce. Scenariusze 146. Seminarium mbank-case Aleksander Łaszek FOR 20/10/2016

3 Stan polskich finansów publicznych Plan prezentacji: Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce 1. Strukturalne wyzwania przed polską gospodarką 2. Stan finansów publicznych 3. Polityka gospodarcza rządu Podsumowanie Chciałem podziękować za pomoc w przygotowaniu prezentacji Rafałowi Trzeciakowskiemu.

4 Plan prezentacji: Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce 1. Strukturalne wyzwania przed polską gospodarką 2. Stan finansów publicznych 3. Polityka gospodarcza rządu Podsumowanie

5 Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce Tempo wzrostu PKB Polski silnie zależy od koniunktury w światowej gospodarce i u naszych głównych partnerów. Tempo wzrostu PKB Tempo wzrostu PKB w %; 2016 rok - prognoza Polska Niemcy Źródło: IMF WEO X 2016

6 Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski silnie zależy od koniunktury w światowej gospodarce i u naszych głównych partnerów. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych W procentach PKB Polska Świat Źródło: UNCTAD

7 Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce Wzrost gospodarczy na świecie systematycznie rozczarowuje. Problemy gospodarki chińskiej, Brexit i rosnąca fala populizmu zwiększają ryzyko kolejnych rewizji prognoz światowego wzrostu gospodarczego. Tempo wzrostu PKB Tempo wzrostu PKB w %; 2017 rok w kolejnych rundach prognoz Unia Europejska Stany Zjednoczone 4% 4% 3.3% 3.3% 3.3% 3.4% 3% 3% 2.9% 3.0% 2.7% 2.8% 2.5% 2.2% 2.1% 2.1% 1.9% 1.8% 1.9% 2.0% 1.9% 2.0% 1.9% 2% 1.7% 2% 1% 0% 1% 0% Źródło: odpowiednie edycje IMF WEO

8 Plan prezentacji: Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce 1. Strukturalne wyzwania przed polską gospodarką 2. Stan finansów publicznych 3. Polityka gospodarcza rządu Podsumowanie

9 1. Strukturalne wyzwania: słabnący wzrost potencjalny 2004Q1 2004Q3 2005Q1 2005Q3 2006Q1 2006Q3 2007Q1 2007Q3 2008Q1 2008Q3 2009Q1 2009Q3 2010Q1 2010Q3 2011Q1 2011Q3 2012Q1 2012Q3 2013Q1 2013Q3 2014Q1 2014Q3 2015Q1 2015Q3 2016Q1 Niezależnie od sytuacji na świecie słabnie też potencjalny wzrost polskiej gospodarki. Z każdym kolejnym cyklem tempo wzrostu gospodarczego w Polsce słabnie. Tempo wzrostu PKB Tempo wzrostu PKB kwartał do kwartału analogicznego okresu roku poprzedniego 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% Źródło: Eurostat

10 1. Strukturalne wyzwania: słabnący wzrost potencjalny 2004Q1 2004Q3 2005Q1 2005Q3 2006Q1 2006Q3 2007Q1 2007Q3 2008Q1 2008Q3 2009Q1 2009Q3 2010Q1 2010Q3 2011Q1 2011Q3 2012Q1 2012Q3 2013Q1 2013Q3 2014Q1 2014Q3 2015Q1 2015Q3 2016Q1 Niezależnie od sytuacji na świecie słabnie też potencjalny wzrost polskiej gospodarki. Z każdym kolejnym cyklem tempo wzrostu gospodarczego w Polsce słabnie. Tempo wzrostu PKB Tempo wzrostu PKB kwartał do kwartału analogicznego okresu roku poprzedniego 9% 8% 7% 6% 5.5% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 3.7% 2.6% -1% Źródło: Eurostat

11 1. Strukturalne wyzwania: słabnące źródła wzrostu P Za spadającym tempem wzrostu PKB potencjalnego stoją czynniki strukturalne: starzenie się społeczeństwa, malejące tempo wzrostu produktywności i niska stopa inwestycji. Zmiana liczby osób w wieku produkcyjnym (mln) Tempo wzrostu produktywności (TFP) 6% 30% Stopa inwestycji (%PKB) cofnięcie podnoszenia wieku emerytalnego obecnie obowiązujące podnoszenie wieku emerytalnego % 2% 0% -2% -4% -6% Niemcy UE-15 Polska 25% 20% 15% 10% 5% 0% PL LTHUHR SI SKBGROLV CZ EE Gospodarstwa domowe Państwo Przedsiębiorstwa Źródło: Eurostat, AMECO, GUS

12 1. Strukturalne wyzwania: mniejsze przepływy między sektorami Wartość dodana (PLN 2010) / pracujący Dotychczas szybki wzrost PKB był możliwy dzięki przepływowi pracowników z niewydajnego przemysłu i rolnictwa do szybko rozwijających się usług. Produktywność pracy Produktywność pracy (łączny efekt TFP i kapitału na pracującego) rolnictwo średnia 2000 usługi nierynkowe 2000 przemysł usługi rynkowe budownictwo Źródło: Eurostat

13 1. Strukturalne wyzwania: mniejsze przepływy między sektorami Wartość dodana (PLN 2010) / pracujący Jednak obecnie różnice w produktywności między przemysłem a usługami rynkowymi już zanikły. W tyle pozostaje przede wszystkim rolnictwo. Produktywność pracy Produktywność pracy (łączny efekt TFP i kapitału na pracującego) Ponad 40 mld zł subsydiów i preferencji zniechęca do opuszczania rolnictwa Źródło: Eurostat rolnictwo średnia 2015 średnia 2000 usługi nierynkowe przemysł usługi rynkowe budownictwo Wysoki klin podatkowy oraz brak mieszkań na wynajem utrudnia zmianę zawodu i miejsca zamieszkania

14 1. Strukturalne wyzwania: za mało konkurencji Bariery ograniczające konkurencję sprawiają, że w Polsce funkcjonują obok siebie bardzo wydajne i niewydajne firmy, ze szkodą dla wzrostu gospodarczego. Zróżnicowanie produktywności przedsiębiorstw w państwach regionu Współczynnik zmienności logarytmu przychodów na pracownika Źródło: opracowanie własne na podstawie BEEPS

15 1. Strukturalne wyzwania: regulacje ograniczające konkurencję Szwecja Holandia Dania Malta Finlandia Bułgaria Irlandia W.Brytania Litwa Estonia Słowenia Cypr Łotwa Chorwacja Portugalia Niemcy Czechy Słowacja Francja Grecja Rumunia Hiszpania Austria Węgry Polska Belgia Luksemburg Włochy 5 Mniej wydajne firmy są chronione m.in. przez regulacje ograniczające konkurencję, co jest szczególnie widoczne w usługach. Ograniczenia konkurencji w usługach PMR subindeks ograniczeń konkurencji w usługach 2013 r. (wyższa wartość silniejsze antyrynkowe regulacje) Źródło: opracowanie własne na podstawie BEEPS

16 1. Strukturalne wyzwania: zagadka mikroprzedsiębiorstw % produktywności (wartość dodana na pracownika) średniej krajów UE-9 Szczególnie na tle zachodnich odpowiedników negatywnie wyróżniają się polskie mikroprzedsiębiorstwa. Produktywność pracy w przedsiębiorstwach różnej wielkości Odsetek produktywności (wartości dodanej na pracownika) firm krajów UE-9 w 2014 roku, po uwzględnieniu różnic w poziomie cen; UE-9 to stare państwa członkowskie bez Grecji, Hiszpanii, Włoch, Portugalii, Luxemburga i Irlandii. 100% 90% 80% 70% 77% 70% 89% 60% 50% 40% 42% 30% 20% 10% 0% Mikro (<10 osób) Małe (10-49 osób) Średnie ( osób) Duże (>250 osób) Źródło: Eurostat;

17 1. Strukturalne wyzwania: skomplikowane i nieprzewidywalne podatki Cypr Irlandia Bułgaria Malta Luksemburg Hiszpania Estonia Rumunia Słowenia Chorwacja Węgry Słowacja Szwecja Łotwa Litwa Czechy W. Brytania Grecja Portugalia Włochy Holandia Finlandia Austria Francja Dania Belgia Niemcy Polska 25 Nieprzewidywalny charakter prawa, w szczególności podatkowego, zniechęca przedsiębiorstwa do wzrostu. Złożoność regulacji podatkowych jako bariera dla biznesu Wyniki badań ankietowych w państwach UE 2015 roku Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Executive Opinion Survey przeprowadzane corocznie przez World Economic Forum i opublikowane w The Global Competitiveness Report

18 1. Strukturalne wyzwania: szara strefa W warunkach nieprzewidywalnych zmian przepisów oraz niesprawnych sądów może się opłacać pozostać małym i działać częściowo w szarej strefie. Wielkość szarej strefy a udział zatrudnienia w mikroprzedsiębiorstwach Źródło: Eurostat oraz Schneider (2014)

19 Plan prezentacji: Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce 1. Strukturalne wyzwania przed polską gospodarką 2. Stan finansów publicznych 3. Polityka gospodarcza rządu Podsumowanie

20 2. Stan polskich finansów publicznych UK Spain Poland Hungary Romania Slovenia France Belgium Portugal Slovakia Ireland Croatia Bulgaria Italy Latvia Malta Finland Netherlands Lithuania Denmark Austria Czechia Sweden Estonia Greece Germany Cyprus Luxembourg Strukturalnym problemem Polski jest niska stopa oszczędności, na którą wpływa też permanentny deficyt sektora finansów publicznych. Deficyt sektora finansów publicznych w 2016 (UE-28) Deficyt jako % PKB Źródło: AMECO

21 2. Stan polskich finansów publicznych Dotychczas szybki wzrost nominalnego PKB hamował narastanie długu publicznego w relacji PKB. Od 2000 roku nominalny wzrost PKB zmniejszał relację długu do PKB przeciętnie o 2.6 pkt. proc. rocznie. Wpływ na deficytu na zmiany relacji długu publicznego do PKB punkty procentowe część deficytu niwelowana przez nominalny wzrost PKB pozostała część deficytu faktyczna zmiana relacji długu do PKB Źródło: AMECO

22 2. Stan polskich finansów publicznych Po osiągnięciu rekordowego poziomu w 2010 roku deficyt sektora finansów publicznych był stopniowo ograniczany do 2015 roku. Deficyt sektora finansów publicznych % PKB; prognoza na 2016 z prognozy wiosennej Komisji Europejskiej deficyt deficyt strukturalny Źródło: AMECO

23 2. Stan polskich finansów publicznych Organicznie deficytu po 2010 roku wynikało przede wszystkim z obniżenia wydatków publicznych w relacji do PKB. Wydatki publiczne Wydatki publiczne jako % PKB , prognozy KE wydatki skorygowane o cykl Źródło: AMECO

24 2. Stan polskich finansów publicznych Za spadkiem wydatków publicznych stoi przede wszystkim spadek wydatków bieżących. Trzeba jednak pamiętać, że spadek kosztów obsługi długu nie musi być trwały. Struktura wydatków publicznych w 2015 roku vs. średnia z lat Wydatki publiczne jako % PKB inne wydatki kapitałowe -0.8% PKB koszty obsługi długu -0.8% PKB inwestycje +0.7% PKB wydatki bieżące -1.6% PKB Źródło: AMECO

25 2. Stan polskich finansów publicznych Spadek wydatków dotyczył przede wszystkim wydatków na politykę socjalną (emerytury i renty) oraz ogólne usługi publiczne (odsetki od długu) i edukację (podstawówki i gimnazja). Struktura wydatków publicznych w 2014 roku vs. średnia z lat Wydatki publiczne jako % PKB Housing Environment development protection Recreation, culture and religion Defence Public order and safety Economic affairs Health General public services -0.8 pp. Education Social protection -0.5 pp. -1 pp. średnia Źródło: Eurostat

26 2. Stan polskich finansów publicznych Za spadkiem wydatków socjalnych stało przede wszystkim uszczelnienie systemu rentowego i w konsekwencji niższe wydatki na renty. Struktura wydatków publicznych w 2014 roku vs. średnia z lat Wydatki publiczne jako % PKB 12% 10% 4.6% 8% 4.5% 4.0% 3.8% 3.5% 2.9% 2.8% 2.8% 2.7% 2.6% 2.6% 2.7% 2.6% 2.5% 6% 4% 2% 6.0% 6.3% 6.3% 6.2% 6.5% 6.2% 6.6% 7.0% 7.0% 6.8% 6.8% 7.1% 7.0% 7.1% 0% Fundusz emerytalny Fundusz rentowy Źródło: ZUS, AMECO

27 2. Stan polskich finansów publicznych Istotny spadek kosztów obsługi długu to efekt spadku oprocentowania polskiego długu z 6% w latach do 3.7% w 2015 roku. Wybrane epizody wzrostu kosztów obsługi długu publicznego Wzrost kosztów obsługi długu w % PKB Po lewej stronie kraje, gdzie większym problemem był stan finansów publicznych, po prawie kraje, gdzie większym problemem był sektor bankowy. Podział subiektywny. Źródło: AMECO

28 2. Stan polskich finansów publicznych W dochodach sektora finansów publicznych wciąż są widoczne skutki obniżenia składki rentowej oraz PIT w latach Dochody sektora finansów publicznych (prognoza) Dochody publiczne jako % PKB : cięcie składki rentowej (-1% PKB) ulga na dzieci (-0,5% PKB) 2009: obniżka PIT: (-0,6% PKB) % PKB wydatki wydatki skorygowane o cykl Źródło: ocena programu Konwergencji Komisji Europejskiej oraz AMECO

29 2. Stan polskich finansów publicznych Dochody państwa w 2015 roku są o 2.3% PKB niższe niż w latach Największy spadek dochodów jest widoczny w VAT i CIT. Dochody sektora finansów publicznych Dochody publiczne jako % PKB -1.1% -0.5% +0.5% -0.3% +0.2% -0.7% -0.3% % 3.5% 8.1% 4.6% 3.7% 1.8% 10.6% % 4.0% 7.6% 4.9% 3.5% 2.5% 10.9% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% VAT akcyza składki ZUS PIT NFZ CIT inne Inne obejmują: cła, podatek od gier, podatek od kopalin, składki KRUS, FP, PFRON, podatki od nieruchomości i rolne, dochody niepodatkowe, opłatę paliwową etc. Źródło: MF oraz AMECO

30 2. Stan polskich finansów publicznych Największym problemem są niskie wpływy z podatku VAT. Wpływy z podatku VAT Dochody publiczne jako % PKB 8% 8.0% Wzrost stawek VAT (+0.4% PKB) 7.7% 7.3% 7.5% 7.4% 7.2% 7% 6.8% 6.9% 6% Źródło: MF oraz AMECO

31 2. Stan polskich finansów publicznych Luka w VAT w Polsce jest wśród największych w państwach UE, porównywalna do państw bałtyckich oraz Grecji i Włoch. Luka w VAT 2013, jako % potencjalnych wpływów z VAT 45 % VLLT Źródło: CASE oraz AMECO

32 2. Stan polskich finansów publicznych 2006Q1 2006Q2 2006Q3 2006Q4 2007Q1 2007Q2 2007Q3 2007Q4 2008Q1 2008Q2 2008Q3 2008Q4 2009Q1 2009Q2 2009Q3 2009Q4 2009Q3 2009Q4 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 Wpływy z VAT w Polsce zachowują się asymetrycznie w trakcie spowolnienia gospodarczego spowalniają mocniej, niż rosną w czasie ożywienia. Luka w VAT Jako % potencjalnych wpływów z VAT 20% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% 0% -5% -5% -10% -10% -15% -15% -20% -20% nominalny PKB wpływy z VAT nominalny PKB wpływy z VAT Źródło: MF oraz AMECO

33 2. Stan polskich finansów publicznych Od 2006 roku wpływy z akcyzy spadły o 0.4% PKB, pomimo serii podwyżek o wartości ponad 1.1% PKB. Wpływy z akcyzy Wpływy z akcyzy oraz wartość kolejnych podwyżek jako % PKB 4.5% 1.5% 4.0% 1.0% 3.5% 0.5% 0.2% 0.2% 0.2% 0.2% 0.1% 0.2% 3.0% spodziewane skutki podwyżek akcyzy (prawa oś) wpływy z akcyzy (lewa oś) 0.0% Źródło: Komisja Europejska, MF oraz AMECO

34 2. Stan polskich finansów publicznych Obniżka składki rentowej przez PiS (-1% PKB) została później częściowo odwrócona (+0.4% PKB) oraz dodatkowo ograniczono składki do OFE (1,1% PKB w latach ) oraz ok. 0.5% PKB w latach ). Wpływy ze składek ZUS Wpływy z akcyzy oraz wartość kolejnych podwyżek jako % PKB 9.0% 3.5% 8.5% 3.0% 8.0% 7.5% 8.0% 8.0% 7.8% 7.4% 7.5% 7.7% 7.7% 8.1% 2.5% 2.0% 7.0% 1.5% 6.5% 6.0% 6.6% 0.9% 6.4% 6.3% 0.6% 6.2% 0.2% 0.3% 1.0% 0.5% 5.5% 0.0% 5.0% -0.5% 4.5% 4.0% -1.0% dyskrecjonalne zmiany (prawa oś) składki ZUS (lewa oś) -1.0% -1.5% Źródło: Komisja Europejska, MF oraz AMECO

35 2. Stan polskich finansów publicznych Zmiany w PIT są dobrze wyjaśniane przez ulgę na dzieci (-0.5% PKB), zmianę stawek (-0.6% PKB) oraz późniejsze zamrożenie progów (0.3% PKB). Wpływy podatkowe z PIT Wpływy podatkowe z PIT jako % PKB 6.0% 2.0% 5.5% 5.0% 5.1% 5.3% 1.5% 1.0% 4.5% 4.0% 4.0% 4.3% 4.6% 4.6% 4.5% 4.5% 4.3% 0.1% 4.3% 4.3% 0.1% 0.1% 4.6% 0.5% 0.0% 3.5% -0.5% -0.5% -0.6% 3.0% dyskrecjonalne zmiany (prawa oś) PIT (lewa oś) -1.0% Źródło: Komisja Europejska, MF oraz AMECO

36 2. Stan polskich finansów publicznych Wpływy NFZ są znacznie stabilniejsze od wpływów PIT (efekt szerszej bazy i mniejszej liczby zmian), choć w ograniczonym zakresie zmiany w PIT wpływają też na NFZ. Wpływy podatkowe z PIT i NFZ Wpływy podatkowe z PIT jako % PKB 6% 5.1% 5.3% 5% 4% 4.0% 4.6% 4.3% 3.4% 3.5% 3.6% 4.6% 4.0% 3.9% 4.3% 4.3% 4.3% 4.5% 4.5% 4.6% 3.8% 3.7% 3.7% 3.7% 3.7% 3.7% 3% 2% 1% 0% Źródło: Komisja Europejska, MF oraz AMECO

37 2. Stan polskich finansów publicznych Od rekordowego 2007 roku obserwujemy systematyczny spadek dochodów z CIT. Po poprzednim spowolnieniu na początku wieku wpływy z CIT rosły szybciej. Wpływy podatkowe z CIT Wpływy podatkowe z CIT jako % PKB 3.0% 2.7% 2.7% 2.5% 2.0% 1.9% 2.1% 2.4% 2.3% 1.9% 2.0% 2.0% 1.8% 1.7% 1.8% 1.5% 1.0% 0.5% 0.0% Źródło: Komisja Europejska, MF oraz AMECO

38 2. Stan polskich finansów publicznych Wśród instytucji niefinansowych za około 60% spadku wpływów z CIT odpowiadał spadek rentowności obrotu. W 2015 roku spadły też wpływy z podatków od instytucji finansowych. Wpływy podatkowe z CIT Wpływy podatkowe z CIT jako % PKB 2.5% 2.0% przychody/pkb straty/pkb dochody/pkb CIT/PKB CIT/przychody % 1.6% 12.9% 1.7% 0.93% 1.5% 1.7% 1.6% % 2.1% 12.1% 1.6% 0.89% 1.0% 1.5% % 2.3% 12.4% 1.5% 0.8% 0.5% 0.0% 0.4% 0.4% 0.3% zmiana % +146 % -3.8% -15.4% -8.7% instytucje finansowe instytucje niefinansowe Źródło: MF oraz AMECO

39 2. Stan polskich finansów publicznych Można szacować, że ponad ¾ dochodów podatkowych generują firmy zorganizowane jako osoby prawne. Szacunkowa struktura dochodów państwa według wielkości i rodzajów firm 2014 rok, suma wpływów z VAT, PIT, CIT, NFZ i ZUS 16% 44% 4% 10% 6% 2% 0% mikroprzedsiębiorstwa - os. fizyczne małe - os. fizyczne średnie - os. fizyczne duże - os. fizyczne mikroprzedsiębiorstwa - os. prawne małe -os. prawne średnie - os. prawne duże - os. prawne 18% Źródło: GUS

40 2. Stan polskich finansów publicznych Osoby zatrudnione w firmach mających osobowość prawną generują znacznie wyższe wpływy podatkowe. Szacunkowe wpływy podatkowe (PIT, NFZ, ZUS, CIT, VAT) na jednego pracującego 2014 rok, tys. zł rocznie na zatrudnionego mikro duże małe średnie średnie mikro małe duże osoby fizyczne osoby prawne Źródło: Komisja Europejska, MF oraz AMECO

41 Plan prezentacji: Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce 1. Strukturalne wyzwania przed polską gospodarką 2. Stan finansów publicznych 3. Polityka gospodarcza rządu Podsumowanie

42 3. Polityka rządu: mniejsza liczba pracujących 1/2 Program rodzina 500+ zwiększa wydatki publiczne o 1.2% PKB oraz według szacunków Cenea zmniejszy zatrudnienie o 240 tys. osób. Współczynnik zatrudnienia kobiet lat 2016Q2 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% Odsetek ankietowanych uważających, że ludzie pracują w szarej strefie by nie stracić świadczeń socjalnych 40% 36% 35% 31% 31% 30% 28% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 21% Źródło: Eurostat, Cenea, FOR

43 3. Polityka rządu: mniejsza liczba pracujących 2/2 Polska (PiS) Słowacja (2017) Bułgaria (2020) Austria (2033) Rumunia (2030) Finlandia (2027) Malta (2027) Estonia (2026) Litwa (2026) Łotwa (2025) Węgry (2022) Cypr (2018) Słowenia (2016) Luksemburg (aktualny) Szwecja (aktualny) Portugalia (2016) Czechy (2041) Polska (2040) Chorwacja (2038) Niemcy (2031) Belgia (2030) Dania (2030) Hiszpania (2027) Holandia (2024) Francja (2023) Włochy (2022) Grecja (2021) W.Brytania (2046) Irlandia (2028) Tylko w 2018 roku obniżenie wieku emerytalnego zwiększy deficyt o ok. 10 mld zł, a 800 tys. osób więcej osiągnie wiek emerytalny. każdym kolejnym rokiem koszty będą rosły. Wiek emerytalny kobiet (w nawiasie rok osiągnięcia) Wiek emerytalny w latach Obietnica rządu PiS Aktualny docelowy wiek emerytalny Źródło: opracowanie własne FOR

44 Holandia Hiszpania Estonia Łotwa W.Brytania Malta Austria Belgia Węgry Portugalia Włochy Słowacja Niemcy Luksemburg Słowenia Cypr Grecja Dania Czechy Finlandia Chorwacja Irlandia Francja Litwa Bułgaria Szwecja Rumunia Polska 3. Polityka rządu: upolitycznienie gospodarki a produktywność Według miary OECD udział państwowych firm w gospodarce w Polsce jest największy wśród krajów UE-28, co silnie ogranicza zakres działania konkurencji. 5 Upolitycznienie gospodarki PMR subindeks własności państwowej 2013 r. (wyższa wartość wyższy udział państwowych firm w gospodarce) Źródło: OECD

45 3. Polityka rządu: Rynki finansowe a produktywność 1/4 Dobrze rozwinięty sektor finansowy podnosi tempo wzrostu produktywności. Dotychczas dynamiczna giełda i stabilny sektor bankowy były atutami Polski. Sektor bankowy Rynki finansowe Dostęp 100% 80% 60% 40% Dostęp 100% 80% 60% 40% Stabilno ść 20% 0% Głęboko ść Stabiln ość 20% 0% Głębok ość Efektyw ność Efekty wność kraje o podobnym poziomie rozwoju kraje regionu Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie ECB WB

46 3. Polityka rządu: Rynki finansowe a produktywność 2/4 sty-14 kwi-14 lip-14 paź-14 sty-15 kwi-15 lip-15 paź-15 sty-16 kwi-16 lip-16 Warszawska giełda od roku negatywnie wyróżnia się na tle parkietów regionu, co ogranicza jej pozytywny wpływ na gospodarkę. Notowania giełdowe Zmiana głównych indeksów giełdowych maj 2015 sierpień 2016 dłuższa perspektywa % 40% 30% 23% 28% 44% % 16% % 0% % -20% -17% -16% -13% -10% 70 Czechy Estonia Łotwa Polska Słowacja Słowenia Strefa euro Węgry Źródło: Eurostat

47 3. Polityka rządu: Rynki finansowe a produktywność 3/4 Rumunia Węgry* Litwa** Słowacja Polska* Czechy Łotwa** Bułgaria Chorwacja* Estonia Słowenia Belgia Niemcy Finlandia Francja Austria Malta Włochy Grecja Szwecja* W. Brytania Luksemburg Irlandia Portugalia Dania* Hiszpania Holandia Cypr Źródło: WB WDI, *dane z World Bank Global Development Indicators Online (zmienna domestic credit to private sector); ** szacunki własne na podstawie danych banków centralnych Sektor bankowy w Polsce nie jest przerośnięty i jego dalszy rozwój będzie sprzyjał wzrostowi gospodarczemu. Należności krajowych banków od sektora prywatnego 2013 % PKB Do tego poziomu wzrost sektora sprzyja wzrostowi gospodarczemu 51

48 3. Polityka rządu: Rynki finansowe a produktywność 4/4 Obniżenie podatku Belki nie zrekompensuje wzrostu ceny kredytu na skutek wprowadzenia podatku bankowego. 4% 3% 2% 1% Obniżenie z 0,29% do 0,19%? 1.24% 0.44% 1.44% 0.29% 3.41% 0% e obywatel dostaje za depozyt* ile przedsiębiorstwo płaci za kredyt** podatek bankowy marża banku*** podatek Belki * Średnie oprocentowanie nowych i renegocjowanych depozytów złotowych gospodarstw domowych w maju 2016 ** Średnie oprocentowanie nowych i renegocjowanych kredytów złotowych dla przedsiębiorstw niefinansowych w maju 2016 *** obejmuje koszty (płace pracowników, sieć oddziałów, rezerwy na niespłacane kredyty, etc.) oraz zysk banku Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych NBP

49 2004P2 2005P1 2005P2 2006P1 2006P2 2007P1 2007P2 2008P1 2008P2 2009P1 2009P2 2010P1 2010P2 2011P1 2011P2 2012P1 2012P2 2013P1 2013P2 2014P1 2014P2 2015P1 2015P2 2016P1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP; dane nie skorygowane o wahania kursowe.; dla zachowania porównywalności z ostatnim okresem, liczonym jako X IV 2016 (daty dobrane tak, by w pełni uwzględnić efekt zmiany polityki po wyborach) przesunięto także poprzednie okresy, tak że: P1- zmiana między X roku poprzedniego a IV danego roku, P2 zmiana między IV a X 3. Polityka rządu: Rynki finansowe a produktywność i inwestycje Wypieranie sektora prywatnego przez państwo jest dobrze widoczne w zmianie należności banków od przedsiębiorców i państwa. Konstrukcja podatku bankowego sprawia, że banki chętniej finansują państwo niż przedsiębiorstwa. Zmiany należności sektora bankowego od przedsiębiorstw i Skarbu Państwa mld zł od przedsiębiorstw i przedsiebiorców indywidualnych z tytułu dłużnych papierów wartościowych instytucji rządowych szczebla centralnego

50 3. Polityka rządu: mikroprzedsiębiorstwa 1/2 Zarówno propozycje podatku od handlu jak i ograniczenie handlu w niedzielę potencjalnie ma najsilniej uderzyć w największe, najbardziej wydajne sklepy Restrykcyjność uregulowania handlu detalicznego w 2013 roku w wybranych krajach OECD Indeks PMR dla handlu detalicznego, wyższa wartość silniejsze regulacje Inwestycje na zatrudnionego w sekcji G: handel hurtowy i detaliczny oraz sprzedaż i naprawa pojazdów Inwestycje na zatrudnionego w tys. PLN w 2014 roku Źródło: OECD, GUS

51 3. Polityka rządu: mikroprzedsiębiorstwa 2/2 Rząd dostrzega problem wolnego wzrostu mikroprzedsiębiorstw. Część propozycji idzie w dobrym kierunku, wspierania wzrostu przedsiębiorstw, ale są też pomysły szkodliwe. Propozycje i działania dobre: -mniej uciążliwe regulacje (m.in. krótszy czas przechowywania papierowych dokumentów, podniesienie progu funduszu socjalnego i regulaminu pracy) -łatwiejsza sukcesja firm rodzinnych -wsparcie eksportu -wspólny pobór podatków i ZUS Propozycje i działania złe: -podatek bankowy -obniżony CIT -niższa, preferencyjna stawka dla małych działalności (?) - pomoc dla przedsiębiorstw w problemach (?) - gwarancje kredytowe

52 3. Polityka rządu: handel ziemią a produktywność Osobom chcącym pozostać w rolnictwie utrudnia to powiększenie gospodarstw, jednocześnie pozbawiając kapitału osoby chcące przejść do innych sektorów gospodarki. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego Hektary, 2013 r średnia UE Źródło: Eurostat

53 3. Polityka rządu: finanse publiczne 1/3 Oficjalne dokumenty rządowe zakładają odsunięcie w czasie konsolidacji finansów publicznych. Wiarygodność planów podważa założenie o ograniczeniu wydatków w wyborczych latach 2018 i Prognozy deficytu (lewy wykres) i wydatków publicznych (prawy wykres) % PKB 0% -1% % 42% 41% -2% 40% 39% -3% 38% -4% Plan konwergencji 2015 Plan konwergencji 2016 Prognozy Komisji Europejskiej 37% Plan konwergencji 2015 Plan konwergencji 2016 Prognozy Komisji Europejskiej Źródło: AMECO

54 3. Polityka rządu: finanse publiczne 2/3 Prognozowana zmiana deficytu strukturalnego Poprawa salda Pogorszenie salda Podczas gdy inne kraje o wysokim deficycie strukturalnym podejmują działania na rzecz jego ograniczenia, rząd Polski zwiększa wydatki publiczne i deficyt. Prognozowane zmiany deficytu strukturalnego Deficyt strukturalny w 2015 roku oraz jego prognozowana zmiana (%PKB) 3 UK 2 MT IE DN 1 SK BE BG LV ES SL FIN FR-2 HU HR NL PT -1 CZ LT 0 DE I EST PL -1 AT SE EL LU -2 CY RO -3-4 Deficyt strukturalny 2015 Źródło: AMECO

55 Dynamika wpływów z VAT 3. Polityka rządu: finanse publiczne 3/3 Za dobrymi wynikami budżetu państwa po 8 miesiącach 2016 roku poza uszczelnieniem systemu podatkowego stoi struktura wzrostu gospodarczego oraz wstrzymanie wydatków majątkowych. Wydatki majątkowe budżetu państwa oraz samorządów Dynamika nominalnego spożycia gospodarstw domowych oraz wpływów z VAT kwartał do analogicznego kwartału roku poprzedniego Q2 2015Q4 2014Q4 2014Q1 2014Q2 2014Q3 2012Q4 2015Q3 2013Q3 2015Q2 2015Q1 2016Q1 2016Q2 2010Q1 R² = Q2 2009Q4 2010Q3 2010Q4 2009Q3 2011Q3 2011Q1 2011Q Q Źródło: MF, GUS 2013Q1 Dynamika spożycia gospodarstw domowych Uwaga: pominięto spowolnienie 2011Q4-2012Q3

56 Plan prezentacji: Wstęp: koniunktura na świecie a wzrost gospodarczy w Polsce 1. Strukturalne wyzwania przed polską gospodarką 2. Stan finansów publicznych 3. Polityka gospodarcza rządu Podsumowanie

57 Podsumowanie Kontekst: Wzrost gospodarczy w Polsce zależy od niepewnej sytuacji w gospodarce światowej Wpływ krajowej polityki gospodarczej Podaż pracy Rodzina 500+ oraz obniżenie wieku emerytalnego zmniejszą podaż pracy Produktywność Wzrost interwencjonizmu państwowego oraz ograniczenie roli rynków finansowych osłabią tempo wzrostu produktywności Ograniczenie handlu ziemia ograniczy tempo wzrostu produktywności Deregulacja może przyczynić się do szybszego tempa wzrostu produktywności Inwestycje Niepewność polityczna oraz ograniczenie roli rynków finansowych negatywnie wpływa na wysokość inwestycji Otwarta kwestia szara strefa Ryzykownie wysoki deficyt strukturalny Obniżenie wieku emerytalnego pogorszy deficyt strukturalny Utrzymanie długu publicznego w relacji do PKB poniżej 60% zależy przede wszystkim od utrzymania wzrostu nominalnego PKB 57

58 Scenariusze Projekt budżetu (X 2016) Wzrost PKB 3.4% 3.6% 3.8% 3.9% 3.9% Deficyt (%PKB) -2.9% Dług publiczny (PDP) (%PKB) 51.4% 52.3% Dług publiczny (ESA2010) (%PKB) 53.7% 55% Aktualizacja programu konwergencji (IV 2016) Wzrost PKB 3.8% 3.9% 4.0% 4.1% Deficyt (%PKB) -2.6% -2.9% -2% -1.3% Dług publiczny (ESA2010) (%PKB) 51,3% 52% 52,5% 52% 50,4% Realny wzrost PKB spada w okolice 2%, nominalny pozostaje na poziomie ok. 4%. Deficyt strukturalny: 3% Obniżenie wieku emerytalnego: 0.5%-1% Stopniowy wzrost kosztów obsługi długu: % Efekt nominalnego wzrostu PKB: -2 pkt. proc. Wzrost długu publicznego w ciągu roku: pkt. proc. rocznie Realny wzrost PKB spada w okolice 0%, nominalny pozostaje na poziomie ok. 2%. Deficyt strukturalny: 3% Obniżenie wieku emerytalnego: 0.5%-1% Wzrost kosztów obsługi długu publicznego: 0.2%-0.5% Cykliczny spadek wpływów z VAT: 0.5%-1% Łącznie deficyt: 4.5%-5.5% Efekt nominalnego wzrostu PKB: -1 pkt. proc. Osłabienie złotego o 25 groszy: + 1 pkt. proc. Wzrost długu publicznego w ciągu roku: pkt. proc. rocznie 58

59 dziękuję za uwagę 59

60 % PKB Inwestycje mogą być finansowane z dwóch źródeł: oszczędności krajowych oraz zadłużenia zagranicznego. W ciągu ostatnich 10 lat stopa inwestycji w Polsce była przeciętnie o 4 pkt. proc. wyższa niż stopa oszczędności i brakujące środki musieliśmy pożyczać zagranicą. Morawiecki słusznie zwraca uwagę na zagrożenia związane z zadłużeniem zagranicznym, ale milczy na temat konieczności naprawy finansów publicznych oraz ograniczenia konsumpcji potrzebnych dla wzrostu krajowej stopy oszczędności. 27% 25% Inwestycje i oszczędności, a plan Morawieckiego, IMF 23% 21% 19% 17% 15% 13% 11% Plan Morawieckiego Inwestycje Oszczędności Źródło: opracowanie własne FOR na podstawie danych MFW

61 Stan polskich finansów publicznych Wydatki publiczne w PL są o 5.4% PKB wyższe niż w CEE5. To przede wszystkim renty i emerytury (4.3%), koszty obsługi długu (1.3%) i wojsko (0,6% PKB). Różnica w wydatkach między Polską a średnią dla CEE5 w 2013 roku Wydatki publiczne jako % PKB; CEE5 kraje regionu o niższych wydatkach publicznych (Litwa, Łotwa, Estonia, Bułgaria, Rumunia) Economic affairs -0.8 Housing and Recreation, community culture and amenities religion Environment protection Health 0.1 Public order and safety Education Defence General public services Social protection -2 Źródło: Eurostat

62 Stan polskich finansów publicznych Wydatki publiczne w Polsce są na porównywalnym poziomie do Europy Zachodniej gdy była na naszym poziomie rozwoju, ale wyższe niż w tygrysach Różnica w wydatkach między Polską a średnią dla CEE5 w 2013 roku Wydatki publiczne jako % PKB; CEE5 kraje regionu o niższych wydatkach publicznych (Litwa, Łotwa, Estonia, Bułgaria, Rumunia) rok PKB/p ppp (tysiące USD) Polska ,7 42% Francja ,7 45% Finlandia % Austria % Wielka Brytania ,9 40% Japonia % Korea % Tajwan % Hongkong % Singapur b.d. Wydatki publiczne (% PKB Źródło: AMECO, IMF WEO, TED

63 Stan polskich finansów publicznych Wydatki publiczne w Polsce są na porównywalnym poziomie do Europy Zachodniej gdy była na naszym poziomie rozwoju, ale wyższe niż w tygrysach Udział mikroprzedsiębiorstw skorygowany o strukturę gospodarki Wydatki publiczne jako % PKB; CEE5 kraje regionu o niższych wydatkach publicznych (Litwa, Łotwa, Estonia, Bułgaria, Rumunia) Źródło: AMECO, IMF WEO, TED